1. Sut y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn asesu’r cynnydd sy’n cael ei wneud mewn perthynas â darparu bargen ddinesig Bae Abertawe? (OAQ51240)

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae’r gwaith yn mynd rhagddo gyda dinas-ranbarth bae Abertawe a Llywodraeth y DU i ddatblygu a chytuno ar gynllun gweithredu, monitro a gwerthuso i oruchwylio manylion y fargen.

Wel, diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Nawr, y mis diwethaf, mewn ateb i Jeremy Miles, fe bwysleisioch chi, cyn belled â bod yr 11 prosiect wrthi’n cael eu paratoi, nad oedd yn rhaid i bob achos busnes gael eu paratoi cyn y gallent ddechrau gweithio. Ond mae problem o hyd gydag agweddau llywodraethu’r fargen ddinesig. Nawr, yn gynharach y mis hwn—ar 4 Hydref—mewn papur i bwyllgor craffu cabinet Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot, tynnwyd sylw at y pryderon ynglŷn â’r materion llywodraethu. Beth yw ein sefyllfa mewn perthynas â’r materion llywodraethu, a phryd y byddwch yn gosod terfyn amser iddynt ar gyfer datrys y materion llywodraethu, gan fod rhai prosiectau yn barod i gychwyn, maent yn aros i’r broses hon gyrraedd pwynt lle y mae trefniadau llywodraethu ar waith ac y gallwn sicrhau eu bod yn mynd rhagddynt yn iawn?

Wel, diolch i David Rees am y cwestiwn. Dirprwy Lywydd, hoffwn gadarnhau, yn dilyn fy nghwestiynau diwethaf, fod swyddogion Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU wedi ysgrifennu ar y cyd at awdurdodau cyfansoddol y fargen ddinesig, yn cadarnhau ar 12 Hydref na fydd unrhyw un o’r Llywodraethau yn ei gwneud yn ofynnol i’r 11 achos busnes gael eu cymeradwyo cyn y gall yr arian lifo. Fodd bynnag, mae angen rhoi cyfres o gamau ar waith er mwyn caniatáu i hynny ddigwydd. Maent yn gymharol syml eu natur, ond ar gyfer y cofnod, fe soniaf amdanynt yn gryno, Dirprwy Lywydd.

Y peth cyntaf yw bod angen i gynghorau llawn y pedwar awdurdod gytuno ar ddogfennau llywodraethu, ac yna bydd angen i’r ddwy Lywodraeth gytuno arnynt hefyd. Bydd hynny’n caniatáu i’r cyd-bwyllgor presennol ddod allan o’i ffurf gysgodol a chael ei benodi’n llawn fel cyd-bwyllgor sy’n gyfrifol am gyllid, staffio a phenderfyniadau cyfreithiol wrth gyflawni’r fargen. Bydd hynny’n caniatáu i achosion busnes gael eu cyflwyno, ac i’r arian lifo wedi iddynt gael eu cymeradwyo. Rwy’n awyddus iawn i’r fargen symud ymlaen o siarad am y fargen ei hun i’r cyfnod cyflawni. Roedd y datganiad a gyhoeddwyd gan y cyd-bwyllgor cysgodol, arweinwyr y pedwar awdurdod yn cyfarfod ar 16 Hydref, yn galonogol iawn, pan ddywedasant eu bod yn fwy penderfynol nag erioed i weld y fargen yn cael ei throi’n gamau gweithredu ymarferol ar lawr gwlad, a bod proses glir wedi’i nodi bellach iddynt allu sicrhau bod hynny’n digwydd.

Wel, mae’r llywodraethu a’r oedi sydd efallai’n deillio o’r ansicrwydd yn ei gylch ar hyn o bryd yn peri pryder i mi. Ac roedd eich sylwadau y llynedd yn galonogol iawn, pan ddywedoch wrthyf, unwaith y cytunir ar y fargen ac y sicrheir yr arian—ac rydych newydd gadarnhau hynny yn awr—y dylai’r bwrdd gynrychioli busnesau yn y rhanbarth. A rhoesoch sicrwydd i mi y byddech yn cynnwys y gofyniad pwysig hwn yn y trafodaethau rydych yn eu cael gyda’r bwrdd. Nawr, gwn ei bod yn ymddangos bod hynny ychydig yn agosach na ble’r oeddem y tro diwethaf inni siarad, ond mae rhywfaint o ansicrwydd o hyd nad yw mentrau preifat yn cael eu cynrychioli’n ddigonol ar y bwrdd cysgodol, ac rwy’n meddwl tybed sut y mae’ch sylwadau i’r bwrdd ar y pwynt pwysig hwn wedi symud pethau yn eu blaen.

Wel, diolch i Suzy Davies am hynny. Er mwyn rhoi ychydig mwy o fanylder, felly, Dirprwy Lywydd, ar hyn o bryd, rhagwelir y bydd trefniadau llywodraethu yn golygu cabinet ar y cyd o’r pedwar arweinydd. Yn y pen draw, gan fod hwn yn arian cyhoeddus sy’n perthyn i awdurdodau lleol yn ogystal â’r ddwy Lywodraeth, mae’n rhaid i unigolion etholedig wneud y penderfyniadau hynny. Ond rwyf wedi cytuno gyda’r Ysgrifennydd Gwladol y dylid cael bwrdd strategaeth economaidd a fydd yn rhoi cyngor uniongyrchol i’r cabinet hwnnw. Bydd cynrychiolydd busnes o’r sector preifat yn cadeirio’r bwrdd strategaeth economaidd, ac rydym yn trafod â swyddfa’r Ysgrifennydd Gwladol sut y gallwn sicrhau bod yr unigolyn hwnnw’n cael ei benodi, a’r bobl a fydd yn eu cefnogi gyda’r gwaith hwnnw.

Yn ychwanegol at y materion llywodraethu, pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’u cael ynglŷn â chyfraniadau ariannol ac elw mewn perthynas â’r pedwar awdurdod? Efallai y bydd yn rhaid i gynghorau fenthyca oddeutu £360 miliwn, sy’n her fawr mewn cyfnod o gyni. Felly, pa drafodaethau a gawsoch ynglŷn â hynny? A hefyd, o ran y fargen ddinesig, pa drafodaethau a gawsoch ynglŷn â’r angen i weithio ar draws sectorau, gyda llywodraeth leol, ac nid gyda’r sector preifat yn unig ond hefyd, yn enwedig, gyda’r sector iechyd, gan fod arloesi sylweddol ym maes iechyd yn digwydd yn lleol, a hoffem weld y ddau sector yn siarad â’i gilydd?

Dirprwy Lywydd, i fynd ar drywydd yr ail bwynt yn gyntaf, gan fod Dai Lloyd yn llygad ei le—mae’n bwysig iawn fod yr ystod o fuddiannau sydd â chyfraniad uniongyrchol i’w wneud at y fargen ddinesig yn cael eu cynrychioli o amgylch y bwrdd pan fydd y penderfyniadau hynny’n cael eu gwneud. Mae hynny’n amlwg yn cynnwys yr awdurdodau lleol eu hunain a’u partneriaid yn y sector preifat, ond mae gan y brifysgol rôl bwysig iawn i’w chwarae yn hyn o beth—ac mae hynny wedi bod yn wir o’r cychwyn cyntaf—yn ogystal â bwrdd iechyd y brifysgol. A rhan o’r rheswm pam ei bod weithiau’n cymryd peth amser i gytuno ar drefniadau llywodraethu yw bod yn rhaid inni sicrhau bod yr holl ddarnau cydrannol hynny gennym ar waith a bod pob rhan yn hyderus y gall wneud y cyfraniad y mae’n awyddus i’w wneud.

O ran y trefniadau ariannol, fe’u cadarnhawyd yn nogfen wreiddiol y fargen. Bydd gwerth £1.3 biliwn o fuddsoddiad ychwanegol yn dod i ardal dinas-ranbarth Bae Abertawe o ganlyniad i’r fargen. Bydd Llywodraeth Cymru yn darparu £125 miliwn o gyfalaf. Bydd Llywodraeth y DU yn darparu £115 miliwn. Yna ceir cyfraniadau gan awdurdodau lleol ac o fuddiannau sector preifat hefyd. Mae’n bwysig fod awdurdodau lleol yn deall y bydd yn rhaid iddynt ddefnyddio eu pwerau benthyca mewn rhai achosion er mwyn gwneud eu cyfraniad, ond credaf fod pawb, Dirprwy Lywydd, yn deall hynny’n iawn pan gytunwyd ar y fargen yn wreiddiol ym mis Mawrth.