4. Pa gamau pellach y bydd Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i leihau anghydraddoldebau iechyd yng Nghymru? OAQ51278

Diolch i chi am y cwestiwn. Rydym yn benderfynol o wneud popeth yn ein gallu i fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau annerbyniol rhwng canlyniadau iechyd ein cymunedau lleiaf breintiedig a'n cymunedau mwyaf breintiedig. Mae lleihau anghydraddoldeb yn uchelgais ganolog yn 'Ffyniant i bawb', ac mae hynny'n ei gwneud hi'n ofynnol inni weithio mewn ffordd fwy integredig a chydweithredol yn y Llywodraeth a chyda'n partneriaid, gan symud yn barhaus tuag at atal.

Ysgrifennydd y Cabinet, y bore yma, lansiwyd adroddiad Prifysgol De Cymru ar effaith gymdeithasol gamblo cymhellol. Ymddengys yn glir fod hwn yn prysur ddod yn fater iechyd cyhoeddus sy'n effeithio ar iechyd a llesiant pobl. Mae yna gwestiynau ynglŷn â lleoliad siopau betio a pheiriannau betio ods sefydlog yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig yn ddaearyddol, a hefyd y problemau yn ymwneud â gamblo ar-lein. Mae'n ymddangos bod y diwydiant gamblo yn targedu'r rhai mwyaf agored i niwed a gwendid pobl sydd angen llawer o arian yn gyflym, ac wrth gwrs maent yn annhebygol iawn o'i gael drwy gamblo. Yn y math hwnnw o gyd-destun, a chan gyfeirio'n ôl at yr hyn a ddywedoch yn gynharach o ran gweithio ar draws y Llywodraeth, pa gamau rydych yn credu y gallwch eu cymryd ar y cyd â chyd-Aelodau yn Llywodraeth Cymru i archwilio a mynd i'r afael â'r materion cynyddol bwysig hyn ymhellach?

Diolch i chi am y cwestiwn dilynol. Rwy'n cydnabod yr adroddiad a lansiwyd y bore yma a gwn fod cyd-Aelodau ar feinciau cefn Llafur, gan gynnwys Jayne Bryant, Jane Hutt a Mick Antoniw, wedi chwarae rhan yn cyllido'r gwaith ymchwil hwnnw, a oedd yn ddarlun defnyddiol i ni mewn gwirionedd o'r sefyllfa gyfredol yng Nghymru, [Anghlywadwy.] darlun ehangach ledled y DU. I fod yn deg â fy nghyd-Aelod, yr Aelod dros Bontypridd, mae wedi bod â diddordeb yn y maes hwn cyn dod i'r Llywodraeth, yn ystod ei gyfnod yn y Llywodraeth ac yn awr yn ogystal, ac mae yna gydnabyddiaeth fod yna her iechyd cyhoeddus go iawn yma yn ogystal â'r heriau ariannol sy'n ein hwynebu, ac ni ddylem ddisgwyl i'r diwydiant gamblo—. Ni ddylem ei gadael hi i'r diwydiant gamblo ymddwyn yn gyfrifol, rwy'n credu, oherwydd nid yw pawb yn gwneud hynny. Ceir pryderon nid yn unig ynglŷn â betio ods sefydlog ond hefyd ynglŷn â pha mor hawdd y mae gamblo'n digwydd, gan gynnwys ar-lein, lle y mae'n llawer mwy anodd rheoleiddio ymddygiad.

Ceir her i ni hefyd mewn perthynas â'r rhaniad yn y pwerau rhyngom ni a Llywodraeth y DU. Rydym yn parhau i annog Llywodraeth y DU i fabwysiadu ymagwedd fwy realistig tuag at y mater hwn, i gydnabod y niwed sy'n cael ei wneud yn ein cymunedau, ac yn benodol, fod y difrod hwnnw i'w deimlo gryfaf yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig. Felly, byddwn yn parhau i wneud yr hyn a allwn yn y Llywodraeth hon, o gofio'r cyfyngiadau ar y pwerau sydd gennym, ond gan gydnabod yr effaith ar iechyd ac effeithiau eraill hefyd. Rwyf wedi dweud wrth eich cyd-Aelod, Jayne Bryant, y buaswn yn hapus i Aelodau'r meinciau cefn a noddodd yr adroddiad hwnnw i gyfarfod â swyddogion polisi perthnasol i ddeall y gwaith sydd eisoes yn cael ei wneud wrth i ni barhau i fynd i'r afael â'r broblem hon na fydd yn diflannu ar frys.

Ysgrifennydd y Cabinet, ar ôl blwyddyn, mae'r Prif Swyddog Meddygol wedi cyhoeddi adroddiad ar y bwlch parhaus a chynyddol mewn disgwyliad oes rhwng y rhai sy'n byw yn ein cymunedau mwyaf a lleiaf difreintiedig yn ne-ddwyrain Cymru. Cyfeiriodd hefyd at ymchwil gan Iechyd Cyhoeddus Cymru a oedd yn dweud bod buddsoddi mewn atal profiadau niweidiol yn ystod plentyndod, megis cysylltiad ag alcoholiaeth a defnyddio cyffuriau, yn gallu lleihau nifer yr ysmygwyr a'r defnyddwyr cyffuriau yn y dyfodol, gan ddarparu manteision iechyd a chost hirdymor. Pa gynlluniau sydd gan Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â phroblem profiadau niweidiol yn ystod plentyndod er mwyn lleihau anghydraddoldebau iechyd yng Nghymru, os gwelwch yn dda?

Dyma flaenoriaeth bolisi bwysig i'r Llywodraeth hon. Rydym wedi cytuno rhwng tair adran wahanol o fewn y Llywodraeth i gyllido ffocws profiadau niweidiol yn ystod plentyndod i geisio deall effaith profiadau niweidiol yn ystod plentyndod ar unigolion a theuluoedd yn eu cymunedau. Nid dull ariannu yn unig ydyw; mae'n ddull polisi a gweithredu yn ogystal. Dyna pam rwy'n falch fod y Llywodraeth hon wedi arwain y ffordd o ran rheolaethau ar dybaco, o ran ceisio gwella ein gwasanaethau rhoi'r gorau i ysmygu, ac yn wir, mae yna ymdrechion parhaus gan y Llywodraeth hon i geisio lleihau yfed niweidiol gyda'r cynigion sydd gan y Llywodraeth, fel y gwyddoch, i gyflwyno isafbris uned ar alcohol.

Ond mae hyn i gyd yn rhan o ddull gweithredu ehangach, ac rwy'n meddwl am lansiad y rhaglen Byw'n Dda, Byw'n Hirach a gynhaliwyd yn etholaeth Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol ychydig flynyddoedd yn ôl. Mae hon yn rhaglen sy'n darparu canlyniadau go iawn ac yn dangos ffordd wahanol o geisio gweithio ochr yn ochr â phobl, gan fabwysiadu dull llai meddygol o geisio annog pobl sydd mewn perygl i fynychu lleoliad, yn aml y tu allan i rywle fel practis meddyg teulu, gan wneud defnydd da o weithwyr cymorth gofal iechyd, ac mae hynny'n dangos budd gwirioneddol ac yn nodi'r risgiau posibl i bobl yn ogystal â nodi afiechydon nad ydynt wedi cael diagnosis ac nad ydynt yn cael eu rheoli. Felly, mae yna ystod gyfan o faterion, ac mae profiadau niweidiol yn ystod plentyndod yn un ohonynt, lle rydym yn annog pobl i gymryd mwy o reolaeth dros eu bywydau eu hunain a gwneud penderfyniadau gwahanol. Ni cheir un ymyrraeth unigol y bydd y Llywodraeth hon yn gallu ei gwneud, ond yn hytrach, bydd ystod ohonynt, a dealltwriaeth nid yn unig o'r hyn y penderfynwn ei wneud, ond sut rydym yn helpu'r cyhoedd i wneud penderfyniadau gwahanol drostynt eu hunain i arwain at ganlyniadau gwell.

Tynnwyd cwestiwn 5 [OAQ51282] yn ôl. Cwestiwn 6, felly, Suzy Davies.