Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1, 2 a 3 yn enw Paul Davies a gwelliant 4 yn enw Rhun ap Iorwerth. 

Trown yn awr at eitem 6, sef dadl ar 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol: Cynllun Cyflawni'. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus i gyflwyno'r cynnig — Alun Davies.

NDM6617 Julie James

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi cyhoeddi Ein Cymoedd, Ein Dyfodol: Cynllun Cyflawni.

Cynigiwyd y cynnig.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol fy mod i wedi cytuno i gael y ddadl hon yn gynharach nag y bwriadwyd yn dilyn sesiynau holi cyn y Nadolig, pan ofynnodd yr Aelodau am y cyfle i gael sgwrs ehangach a mwy manwl ynglŷn â thasglu'r Cymoedd a'r gwaith yr oedd y tasglu yn arwain arno ac yn ei wneud. Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd, am ganiatáu inni gyflwyno'r ddadl hon mor gynnar â phosib yn y flwyddyn newydd.

Dywedaf ar y cychwyn y bydd y Llywodraeth yn derbyn yr holl welliannau heblaw am welliant 4. Mae Paul Davies, yn ei welliannau, yn nodi yn amlwg, mewn llawer o ffyrdd, nifer o'r heriau sy'n ein hwynebu yng Nghymoedd y de a nifer o'r heriau sy'n wynebu trigolion cymunedau Cymoedd y De. Mae'n gwneud hyn yn amlwg iawn ac yn eithaf huawdl. Diben y tasglu, wrth gwrs, yw nid dim ond sôn drachefn am yr anawsterau a'r heriau hynny, ond cynnig atebion iddynt.

Nid ydym ni'n cefnogi'r gwelliant a gyflwynwyd gan Rhun ap Iorwerth oherwydd nid ydym eisiau creu cwango yng Nghymoedd y de. Nid ydym eisiau creu lefel neu haen arall o gymhlethdod o fewn daearyddiaeth cyflenwi gwasanaethau cyhoeddus yn y Cymoedd. Yr hyn yr ydym eisiau ei wneud yw sicrhau bod yr holl adnoddau sydd ar gael inni yn canolbwyntio ar gyflawni, a chyflawni ar y rheng flaen, y nodau, yr amcanion a'r dyheadau a amlinellwyd gennym yn y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf.

Diben y Tasglu —. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn egluro diben y tasglu, oherwydd credaf, mewn rhai cylchoedd, y bu rhywfaint o gamddealltwriaeth ynghylch hyn. Diben y tasglu yw defnyddio holl fanteision adnoddau Llywodraeth Cymru i ddylanwadu ar y materion sy'n wynebu'r Cymoedd, a chymunedau a thrigolion Cymoedd y De. Nid diben y tasglu yw sefydlu haenau biwrocratiaeth newydd, na chwaith sefydlu mathau newydd o gyflenwi. Y diben yw llunio sut mae'r Llywodraeth yn mynd ati, a defnyddio'r holl rymoedd a'r adnoddau sydd ar gael i'r Llywodraeth, defnyddio'r adnoddau sydd gennym o ran pobl, yr arbenigedd, yr wybodaeth a'r profiad, yr adnoddau ariannol sydd ar gael i ni, ond hefyd, ac efallai yn fwyaf allweddol, y dylanwad a'r adnoddau y gall y Llywodraeth eu defnyddio i ddwyn pobl ynghyd—y grym o fod yn gatalydd ar gyfer newid, y grym o ddod â phobl at ei gilydd i edrych am atebion i gwestiynau sydd wedi bod yn ein hwynebu ers rhai cenedlaethau—ac yna defnyddio'r grym hwnnw o eiddo'r Llywodraeth er mwyn nodi'n glir sut y dymunwn fynd i'r afael â materion sy'n ein hwynebu, a gwneud hynny mewn ffordd benodol.

Roeddwn yn glir iawn 18 mis yn ôl, pan sefydlwyd y tasglu hwn gennym ni, nad oeddwn i eisiau iddo fod yn grŵp o wleidyddion neu weision sifil yn cyfarfod yn breifat, bron iawn yn y dirgel—cyfrin-gyngor o wleidyddion yn cyflwyno i'r etholwyr eiddgar yr atebion i'r problemau nad oedden nhw hyd yn oed wedi meddwl amdanynt. Roeddwn i eisiau gweld proses a oedd yn cynnwys, ac sy'n ceisio mynd ati i gynnwys, pobl ym mhob un o gymunedau'r Cymoedd, ond hefyd roeddwn eisiau gweld atebolrwydd wrth wraidd yr hyn yr oeddem ni'n ei wneud. Un o'r cwestiynau cyntaf a ofynnwyd imi, ac un o'r atebion cyntaf a roddais, pan sefydlwyd y tasglu, oedd cadarnhau y bydd ein papurau yn ddogfennau cyhoeddus— yr agendâu, y papurau, y cyflwyniadau, ein cyfarfodydd, byddai pob un yn llygaid y cyhoedd. Byddai pobl yn gallu deall a gweld a dilyn ein gwaith, dylanwadu ar ein gwaith, llywio ein gwaith.

Nid cynllun ar gyfer y Cymoedd a gyhoeddwyd gennym ni yr haf diwethaf, ond cynllun gan y Cymoedd. Cafodd ei ddylunio a'i gyhoeddi o ganlyniad i sgyrsiau a gawsom ni gyda phobl ledled rhanbarth y Cymoedd. Gosodwyd amcanion clir a ddiffiniwyd gan y sgyrsiau a gawsom ni â phobl. Cyhoeddwyd cynllun cyflawni ym mis Tachwedd a oedd yn ceisio bryd hynny roi ymrwymiadau clir ac, eto, i sicrhau atebolrwydd yn yr hyn yr oeddem ni'n ei wneud. Nodwyd nifer o amcanion a chamau gweithredu gwahanol yn y cynllun cyflawni hwnnw. Gosodwyd terfynau amser a thargedau, pennwyd amserlenni ar gyfer cyflawni'r amcanion a'r uchelgeisiau yr ydym ni wedi gosod i'n hunain. Yn y modd hwn, rydym yn  ceisio mynd ati o ddifrif i fynd i'r afael â rhai o'r materion sylfaenol sy'n ein hwynebu yn y Cymoedd—nid er mwyn gwneud dim byd ond cynhyrchu adroddiadau ac ymarferion cysylltiadau cyhoeddus, ond i fynd i'r afael â hanfodion economi sydd wedi bod yn dirywio ers gormod o flynyddoedd, ers gormod o genedlaethau, ac yna i fynd i'r afael â rhai o'r materion sy'n effeithio arnom ni yn ein cymunedau a'r bobl sy'n byw yn y cymunedau hynny.

Rydym wedi buddsoddi amser yn gwrando ar bobl o bob rhan o'r Cymoedd ac yn cydweithio gyda phobl o bob rhan o'r Cymoedd. A byddwn yn parhau i weithio yn y modd hwn. Caniatewch imi roi hyn ar ddeall y prynhawn yma. Byddaf yn cyhoeddi cynlluniau pellach dros y misoedd nesaf. Bydd gan bob un o'r cynlluniau hyn amserlenni, targedau a therfynau amser clir ynghlwm wrthynt. Byddwn yn cyhoeddi cynlluniau clir ar gyfer pob un o'r canolfannau strategol yr ydym ni ar hyn o bryd yn eu hystyried ac yn ymgynghori arnynt, a byddaf yn dychwelyd i'r Siambr i wneud datganiadau pellach ac i arwain dadleuon pellach ynglŷn â phob un o'r materion hyn wrth i'r gwaith fynd rhagddo. Mae'n iawn ac yn briodol nad yw'r Llywodraeth yn ceisio osgoi atebolrwydd ond yn ein galluogi i gael ein dwyn i gyfrif drwy gyhoeddi'r holl wybodaeth sy'n sail i'n penderfyniadau.

Dirprwy Lywydd, rydym wedi cael nifer o wahanol negeseuon cryf gan bobl wrth inni gynnal yr ymarfer hwn. Rydym wedi pennu tri maes amlwg y bydd ein gwaith yn canolbwyntio arnynt: yn gyntaf, yr angen am swyddi cynaliadwy o ansawdd da a'r cyfle i hyfforddi fel y bydd pobl yn y Cymoedd yn gallu elwa o'r swyddi hyn. Rydym wedi gosod targed uchelgeisiol o helpu 7,000 o bobl ddi-waith neu bobl economaidd anweithgar sy'n byw yn y Cymoedd i gael gwaith drwy greu miloedd o swyddi newydd, teg, diogel a chynaliadwy erbyn 2021. A gadewch i mi fod yn hollol glir: pan rwy'n sôn am swyddi, rydym yn sôn am waith teg yn y Cymoedd. Yn rhy aml o lawer, gwyddom fod pobl yn ein cymunedau yn cael trafferth cael dau ben llinyn ynghyd, am lawer o'r rhesymau a amlinellwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn y ddadl flaenorol. Ond maen nhw'n gweithio'n galed bob dydd, heb gael eu gwobrwyo am yr holl waith caled hwnnw. Gwyddom nad yw ein heconomi yn gweithio ar gyfer nifer yn y Cymoedd. Byddwn yn sicrhau, wrth greu gwaith, y byddwn yn canolbwyntio ar waith teg yn y Cymoedd, a byddwn yn gwneud hynny yn rhan o bopeth a wnawn. 

Byddwn yn creu saith canolfan strategol. Rydym ar hyn o bryd wrthi'n arwain cyfres o seminarau ynglŷn â phob un o'r canolfannau hyn fel eu bod nhw'n adlewyrchu buddiannau ac anghenion yr ardaloedd y maen nhw'n eu gwasanaethu. Nid oes templed unigol a grëwyd naill ai ym Mae Caerdydd neu ym Mharc Cathays a gaiff ei weithredu'n ddidostur ym mhob un o'r lleoedd hyn. Bydd yn adlewyrchu anghenion pob ardal unigol. Byddwn yn ceisio defnyddio buddsoddiad cyhoeddus i ddenu buddsoddiad o'r sector preifat, gan greu swyddi a chyfleoedd. Byddwn hefyd yn sicrhau bod gennym ni'r gwasanaethau cyhoeddus gorau posib. Un o'r pwyntiau a wnaed dro ar ôl tro ar ôl tro mewn cyfarfodydd ledled y Cymoedd yw'r angen i allu defnyddio trafnidiaeth leol o ansawdd uchel. Gallwn greu faint fynnwn ni o swyddi ar goridor yr M4, ond fyddwn ni ddim yn ymdrin â phroblemau tlodi yn Nhreherbert neu Dredegar oni bai fod gennym gyfleoedd i bobl weithio yn y Cymoedd yn ogystal ag yn y coridorau deheuol. Felly, byddwn yn buddsoddi mewn cyfleoedd hyfforddiant, byddwn yn buddsoddi mewn trafnidiaeth, a byddwn yn ceisio buddsoddi mewn gweithgareddau sy'n hybu'r economi yn y Cymoedd eu hunain. Ac mae'r Ysgrifennydd Economaidd, fy nghyfaill a'm cyd-Weinidog Ken Skates, eisoes wedi gwneud nifer o ddatganiadau ynglŷn â hynny. 

Y maes a'r thema olaf y byddwn ni'n ymdrin â nhw yw'r gymuned. Yn aml iawn, rydym yn siarad am ein cymunedau mewn ffordd rhy ramantus, ac nid wyf i'n un sy'n adnabyddus am fod yn rhamantus, yn anffodus. Ond gadewch imi ddweud hyn: mae angen inni ganolbwyntio ar yr hyn mae'n ei olygu i fod yn gymuned a sut y gallwn ni fuddsoddi ym mywydau pobl yn y Cymoedd. Fel llawer o bobl, fe wnes i fwynhau gwyliau'r Nadolig a'r flwyddyn newydd gyda'r teulu, gan fanteisio ar y cyfle i gerdded a mwynhau ardal y Cymoedd, ac, yn sicr, pan wyf yn mynd â'r mab a'm plant am dro o gwmpas y Cymoedd a'r broydd a Bannau Brycheiniog ac ati, rwyf bob amser yn dweud wrthyn nhw am hanes eu cynefin a hanes ein cymunedau. Mae'n bwysig mai'r hyn yr ydym yn gallu ei wneud yw rhoi modd i bobl a galluogi pobl i ymfalchïo unwaith eto yn y gymuned lle maen nhw'n byw. Mae angen inni fynd i'r afael â materion megis taflu sbwriel a thipio anghyfreithlon, ond mae angen inni hefyd fuddsoddi yn nhreftadaeth a naws cymunedau de Cymru. Es i a fy mab i Flaenafon, at fedd Foxhunter, ar ddydd San Steffan, ac es ag ef ar hyd y ffordd honno ac egluro wrtho sut yr oedd y rhan hon o'r byd, lle mae ei wreiddiau a gwreiddiau ei deulu, wedi chwarae rhan yn creu chwyldro diwydiannol sydd wedi creu trefn byd newydd ac arwain at greu diwydiant ar draws y byd—ein Cymoedd, ein hanes, ein cymuned, ein treftadaeth, ac mae angen inni sicrhau bod hynny ar gael i'n holl bobl, ac y gallan nhw fyw bywydau lle maen nhw'n falch o'r hyn yr ydym ni'n gallu ei gyflawni a byw hefyd mewn cymunedau lle y gallwn ni fod yn falch o'r hyn y gallwn ni ei gyflawni. Felly, rwy'n gobeithio y bydd tasglu'r Cymoedd yn gatalydd ac yn ein helpu i gyflawni llawer o'r amcanion hynny, ac edrychaf ymlaen at y ddadl y prynhawn yma.

Diolch. Rwyf wedi dethol y pedwar gwelliant i'r cynnig, a galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliannau 1, 2 a 3, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Mark Isherwood.

Gwelliant 1. Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn gresynu:

a) bod gwerth nwyddau a gwasanaethau a gynhyrchir fesul pen o'r boblogaeth (Gwerth Ychwanegol Gros) yn is-ranbarth Gorllewin Cymru a'r Cymoedd yn dal i fod ar y gwaelod ledled y DU, ar ddim ond 64 y cant o gyfartaledd y DU - gyda Chymoedd Gwent yn ail yn unig i Ynys Môn fel yr isaf yn y DU;

b) bod adroddiad Sefydliad Bevan 'Tough Times Ahead? What 2018 might hold for Wales', yn nodi er y rhagwelir y bydd diweithdra yn y DU yn aros yn tua 4.3 y cant dros y flwyddyn, bod perfformiad yn annhebygol o fod yn ddigon i hybu'r rhannau hynny o Gymru lle mae diweithdra yn uwch o lawer na ffigur y DU, megis Merthyr Tudful (7.3 y cant) a Blaenau Gwent (6.7 y cant);

c) y gohiriwyd cyflwyno rhaglen gyflogadwyedd newydd Cymru'n Gweithio Llywodraeth Cymru tan fis Ebrill 2019.

Gwelliant 2. Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i amlinellu sut y bydd yn siarad ynghylch, ymgynghori ar, dylunio a chyflwyno 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol: Cynllun Cyflawni' â phobl sy'n byw a gweithio yng nghymoedd de Cymru; Llywodraeth y DU; y sector busnes a'r trydydd sector, wrth i waith y tasglu fynd yn ei flaen.

Gwelliant 3. Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi er mwyn cael ymgysylltiad gwirioneddol â mudiad 'Creu Sbarc', i greu busnesau mwy proffidiol o Gymru sy'n sicrhau cyfoeth a ffyniant ar gyfer Cymru gyfan, y bydd angen cydweithrediad Llywodraeth Cymru gyda diwylliant sy'n cysylltu arloesi ac entrepreneuriaeth gyda'i gilydd.

Cynigiwyd gwelliannau 1, 2 a 3.

Diolch. Rydym yn falch y cyhoeddwyd y cynllun cyflawni hwn ac rydym yn rhannu'r blaenoriaethau allweddol y soniodd y tasglu gweinidogol ar gyfer Cymoedd y de amdanynt, ynghyd ag amheuon Ysgrifennydd y Cabinet a fynegwyd ganddo ar ddechrau ei araith ynglŷn â chreu corff darparu newydd. Fodd bynnag, rwyf hefyd yn cynnig gwelliant 1, gan nodi gyda gofid bod gwerth nwyddau a gwasanaethau a gynhyrchir fesul pen o'r boblogaeth, neu werth ychwanegol crynswth, yn is-ranbarth gorllewin Cymru a'r Cymoedd yn dal i fod ar waelod y rhestr o blith ardaloedd y DU, yn ddim ond 64 y cant o gyfartaledd y DU, gyda Chymoedd Gwent yn ail yn unig i Ynys Môn, sef yr isaf yn y DU. Mae adroddiad Sefydliad Bevan 'Tough Times Ahead? What 2018 might hold for Wales', yn nodi, er y rhagwelir y bydd diweithdra yn y DU yn aros oddeutu 4.3 y cant dros y flwyddyn, mae'r amgylchiadau'n annhebygol o fod yn ddigon i roi hwb i'r rhannau hynny o Gymru lle mae diweithdra ymhell uwchlaw ffigur y DU megis Merthyr Tudful, sy'n 7.3 y cant, a Blaenau Gwent, sy'n 6.7 y cant, a bod cyflawni rhaglen gyflogadwyedd newydd Llywodraeth Cymru, Cymru'n Gweithio, wedi'i ohirio tan fis Ebrill 2019. 

Dengys ffigurau a gyhoeddwyd dair wythnos yn ôl, yn y ddeunawfed flwyddyn o gael Llywodraeth Lafur yng Nghymru, mai Cymru o hyd yw'r rhan dlotaf o'r Deyrnas Unedig, mai hi sy'n cynhyrchu'r gwerth isaf o ran nwyddau a gwasanaethau y pen ymhlith 12 o ranbarthau a gwledydd y DU, er gwaethaf gwario biliynau ar gynlluniau gwrthdlodi ac adfywio economaidd. Mae Ynys Môn yn parhau i fod yn isaf yn y DU, gyda'r gwerth ychwanegol crynswth yn gostwng i 52 y cant o gyfartaledd y DU, a chymoedd Gwent yn ail agos o'r gwaelod, ar ddim ond 56 y cant o gyfartaledd y DU, gyda'r Cymoedd canolog yn ddim ond 63 y cant o gyfartaledd y DU. Yna, mae adroddiad Sefydliad Bevan a gyhoeddwyd y mis hwn, 'Tough Times Ahead? What 2018 might hold for Wales' yn dweud nad oes dim i'w ennill drwy esgus bod popeth yn fêl i gyd, ac mae'n dweud, yn ychwanegol at y ffigurau diweithdra a nodir yn ein gwelliant, nad yw'r perfformiad yn debygol o helpu oedolion ifanc, gyda mwy nag un o bob wyth person 16-24 oed yn ddi-waith yng Nghymru yn gyffredinol.

Ar y cyfan, er bod diweithdra yn y DU yn parhau ar ei lefel isaf ers 1975, mae cyfradd ddiweithdra Cymru 4.7 y cant yn uwch nag unrhyw wlad arall yn y DU. Ac o'i gymharu â blwyddyn yn ôl, Cymru yw'r unig ran o'r DU lle mae diweithdra wedi cynyddu, a chan Gymru y mae cyfraddau anweithgarwch economaidd cydradd uchaf ar Ynys Prydain. Fodd bynnag, er gwaethaf addewid Llywodraeth Cymru i gyflwyno cynllun cyflogadwyedd newydd ar gyfer pobl o bob oedran sy'n barod am swydd a'r rhai sydd bellaf o'r farchnad lafur, gohiriwyd ei gyflwyno am flwyddyn arall. Er gwaethaf galwadau yn y gorffennol gan Bwyllgor Materion Cymreig San Steffan ar i'r rhaglenni cyflogadwyedd yng Nghymru sydd wedi eu datganoli a'r rhai sydd heb eu datganoli weithio gyda'i gilydd, mae Llywodraeth Cymru bellach ar ei hôl hi yn sgil lansio Remploy y mis diwethaf yng Nghymru, sef Rhaglen Waith ac Iechyd Llywodraeth y DU ar gyfer pobl gyda chyflwr iechyd neu anabledd, y di-waith tymor hir a grwpiau gweithredu cynnar gwirfoddol megis gofalwyr a chyn-filwyr.

Mae cynllun cyflawni Llywodraeth Cymru yn cyfeirio at weithio gyda phobl yng Nghymoedd y De. Mae'n dweud:

'er mwyn sicrhau bod y cynllun hwn yn llwyddo, mae’n rhaid i’r tasglu ddwyn ynghyd holl adnoddau Llywodraeth Cymru a’i phartneriaid niferus'. y bydd yn

'cyhoeddi diweddariadau ac adroddiadau monitro blynyddol yn erbyn nifer o dargedau allweddol', y

'bu'n bwysig iawn i'r tasglu siarad ac ymgynghori â phobl sy'n byw ac yn gweithio yng Nghymoedd y De' ac y

'cyhoeddir cynllun ymgysylltu a fydd yn nodi sut mae'r tasglu yn bwriadu ymgysylltu â phobl . . . a'u grymuso.' 

Mae'r camau gweithredu manwl hefyd yn cynnwys gweithio gyda bargeinion dinesig rhanbarth Caerdydd a Bae Abertawe, Llywodraeth y DU, busnesau a'r trydydd sector. Fodd bynnag, mae angen cyd-gynhyrchu yng ngwir ystyr y gair er mwyn i Lywodraeth Cymru beidio â pharhau â chamgymeriadau'r 18 mlynedd diwethaf, ac felly alluogi pobl a gweithwyr proffesiynol i rannu grym a gweithio mewn partneriaeth gyfartal, gan gydnabod bod pawb yn arbenigwr yn eu bywyd eu hunain, bod gan bawb rywbeth i'w gyfrannu, a bod galluogi pobl i gefnogi ei gilydd yn adeiladu cymunedau cryf, cydnerth. Felly, cynigiaf welliant 2.

Mae'r cynllun hefyd yn cyfeirio at weithio gyda'r mudiad Creu Sbarc ac rwyf felly hefyd yn cynnig gwelliant 3, gan nodi

'er mwyn cael ymgysylltiad gwirioneddol â mudiad "Creu Sbarc", creu busnesau mwy proffidiol sy'n sicrhau cyfoeth a ffyniant ar gyfer Cymru gyfan, y bydd angen cydweithrediad Llywodraeth Cymru gyda diwylliant sy'n cysylltu arloesi ac entrepreneuriaeth gyda'i gilydd.'

Fel y dywed Creu Sbarc,

'Mae pethau mawr yn digwydd pan fydd pobl fentrus a blaengar yn cydweithio'.

Ac, fel y dywedodd grwpiau busnes yn ddiweddar yn ystod ymchwiliad cefnogi entrepreneuriaeth y grŵp trawsbleidiol ar siopau bach, mae'n bwysig bod llunwyr polisi yn deall yr heriau sy'n wynebu busnesau. Felly, rwy'n falch o derfynu drwy gyflwyno'r tri gwelliant i'r Cynulliad hwn a chroesawu cefnogaeth yr Ysgrifennydd Cabinet iddyn nhw ar ddechrau ei gyfraniad. Diolch.

Diolch. Galwaf ar Adam Price i gynnig gwelliant 4 a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth—Adam.

Gwelliant 4. Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwyntiau newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn cydnabod yr angen am fuddsoddiad strategol ym mhob rhan o Gymoedd De Cymru, gan gynnwys y Cymoedd gorllewinol.

Yn credu mai dim ond gyda lefel ddigonol o gyllid y caiff y Cynllun Cyflawni ei gyflawni'n llawn.

Yn credu y bydd angen corff cyflenwi trosfwaol i fonitro, hyrwyddo a gweithredu'r Cynllun Cyflawni.

Cynigiwyd gwelliant 4.

Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddweud ar y dechrau, drwy ymateb i’r Ysgrifennydd Cabinet, fy mod i yn dymuno yn dda iddo fe gyda gwireddu amcanion clodwiw y strategaeth yma? Nid wyf am eiliad, a dweud y gwir, yn amau ei ddiffuantrwydd ef a’i commitment personol i’r dasg honno.

Lle mae yna anghytundeb rhyngom ni, wrth gwrs, yw’r graddau y gallwn ni ddisgwyl i’r strategaeth yma gael ei gwireddu, oherwydd un peth sydd yn wir: os ydym ni’n edrych nawr dros hanes y Cymoedd yn mynd yn ôl i 1930au’r ganrif ddiwethaf, mae wedi bod yn frith o strategaethau clodwiw, a dweud y gwir, a bron ym mhob cenhedlaeth rydym wedi gweld gosodiad polisi gan y Llywodraeth ar y pryd sydd yn ceisio gwneud yn iawn am ddiffygion y blynyddoedd cynt. Gallech chi fynd yn ôl i’r dechrau, a dweud y gwir, a’r polisi rhanbarthol yn y 1930au, yn y chwalfa, a llyfr Hilary Marquand, South Wales Needs a Plan. Mae dal yn wir, a dyna’r drasiedi, ac rwyf i yn gobeithio mai dyma fydd y cynllun a fydd yn troi’r cornel i’r cymunedau rŷm ni’n eu cynrychioli.

Ond, os ŷm ni’n edrych yn ôl dros amser, y patrwm yr ydym ni’n ei weld ydy, o ddyfynnu Saesneg Idris Davies,

‘The great dream and the swift disaster’.

Hynny yw, rŷm ni’n gwybod am gynllun y Llywodraeth Geidwadol ddiwedd y 1980au, a dwy fenter y Cymoedd—y Valleys initiatives—ond hyd yn oed ers datganoli, roedd yna gynllun yr un mor glossy wedi cael ei gyhoeddi gan Lywodraeth Lafur Cymru 12 mlynedd yn ôl: ‘Turning Heads: A Strategy for the Heads of the Valleys 2020’. Geiriau da, syniadau da, a rhai ohonyn nhw yn debyg, a dweud y gwir, i rai o’r syniadau sydd yn y cynllun yma—yn lle parc tirwedd ar gyfer y Cymoedd, parc rhanbarthol ar gyfer y Cymoedd.

Mae’n rhaid gofyn cwestiwn: pam ŷm ni bob rhyw 10, 15, 20 mlynedd yn gorfod cael strategaeth newydd, gorfod cael tasglu newydd, neu beth bynnag rŷm ni'n ei alw fe? Oherwydd bod polisi wedi methu â mynd i'r afael â phroblemau dwfn, strwythurol y Cymoedd. Rydw i'n deall y pwynt, wrth gwrs. Rydw i'n cytuno â'r Ysgrifennydd Cabinet; nid oes dim eisiau cwango. Ond trasiedi'r cymoedd yw—ac rydym ni'n sôn, wrth gwrs, am ranbarth sydd yn cynnwys poblogaeth o ryw 750,000 o bobl—nid oes yna ddim siâp strwythurol, sefydliadol wedi bod iddo fe. Nid oes yna ddim endid rhanbarthol o ran llywodraethiant wedi medru mynd i'r afael â phroblemau'r ardal yna.

Mae'n debyg iawn, a dweud y gwir, i ardal y Ruhr yn yr Almaen, sy'n ardal faith iawn, llawer mwy—miliynau o bobl—ond sydd hefyd wedi methu â chael undod a chysondeb o ran polisi, oherwydd mae yna ryw 53, a dweud y gwir, awdurdod lleol yn yr ardal yna. Beth maen nhw wedi'i wneud yn y Ruhr, wrth gwrs, yw: ar droad y mileniwm, y flwyddyn 2000, fe wnaethon nhw greu corff datblygu economaidd ar gyfer y Ruhr am y tro cyntaf. Mae'n dal mewn bodolaeth heddiw. Rydw i'n credu mai dyna un o'r rhesymau pam fod y Ruhr wedi medru troi'r cornel—bod gyda nhw gorff, a chorff, gyda llaw, sydd yn atebol yn ddemocrataidd, nid yn gwango. Mae'n atebol i'r 53 o ddinasoedd a threfi o fewn y rhanbarth. Ond mae wedi medru nid yn unig llunio y strategaeth, ond gwneud yn siŵr ei bod hi wedi cael ei gwireddu. Dyna fy ngofid i, a dweud y gwir: ein bod ni hefyd yn mynd i gael yr un drafodaeth mewn 10 i 15 mlynedd eto—strategaeth dda, ond heb gael ei gwireddu oherwydd nad oedd y cyfrwng yna ar gyfer sicrhau hynny.

Beth bynnag yr ydym ni wedi neu heb ei wneud yn y gorffennol, rwy'n credu bod yr adroddiad hwn yn rhoi inni fframwaith rhagorol ar gyfer bwrw ymlaen â gwneud pethau y mae angen inni eu gwneud yn awr. Credaf yn arbennig yr hoffwn i ddadlau bod y rhaglen dai arloesol a ddechreuwyd gan Carl Sargeant yn fodel ar gyfer cyflawni pob un o dair blaenoriaeth yr adroddiad ar gyfer swyddi o ansawdd da a'r sgiliau i'w gwneud, gwell gwasanaethau cyhoeddus, a chryfhau cymunedau.

Felly, ddydd Gwener ym Merthyr, cefais sgwrs ddiddorol gyda phrif weithredwr cymdeithas dai Bron Afon, a fu'n sôn wrthyf am gynllun yr oedd yn gweithio arno gyda phobl ifanc, sengl yn Nhorfaen i ddylunio'r tai a rennir y bydd eu hangen arnyn nhw gan na fydd modd defnyddio budd-dal mwyach i dalu i bobl gael cartrefi unigol. Mae hyn yn rhywbeth sydd gan y myfyrwyr yn fy etholaeth i—maen nhw'n rhannu tai ym mhob man—ond mae'n newid diwylliant llwyr i bobl nad ydyn nhw wedi cael y profiad o fynd i brifysgol oddi cartref. Ond nid yw hyn yn ofyniad ar gyfer pobl yn Nhorfaen yn unig. Bydd wrth gwrs angen i bobl ledled Cymru gael gwahanol fathau o dai a fydd yn cyd-fynd â newid mewn amgylchiadau o ran budd-daliadau.

Roedd hi'n ddiddorol iawn clywed bod y prosiect penodol hwn yn un o 46 o brosiectau a gafodd arian gan Carl Sargeant. Credaf ei bod yn enghraifft hynod gyffrous o beth y gallwn ni ei wneud, a hefyd beth y mae angen inni ei wneud. Mae'r farchnad dai yn ddiffygiol, ac mae angen inni gywiro hynny. Felly, os ydym yn mynd i ymyrryd yn yr economi, dyma gyfle gwych i gywiro'r farchnad honno. Yn y gorffennol roedd gennym bolisïau cyllidol a oedd yn annog pobl i weld tai fel buddsoddiadau yn hytrach na chartrefi, i'r graddau na all mwyafrif y dinasyddion, gan gynnwys rhai'r Cymoedd, fforddio i brynu. Oni bai fod gennym ni sefyllfa wahanol iawn yn y dyfodol, dydyn nhw byth yn mynd i allu gwneud hynny. 

Yn ogystal â hyn, mae gennym ni'r storm berffaith o werthu tai cyngor sydd wedi arwain at y lefelau digartrefedd a gorlenwi a welwn ni yn ein cymunedau. Ac mae gennym y sector tai preifat, sydd wedi mynd ar drywydd elw gan hepgor unrhyw ymrwymiad i ddarparu gwerth am arian, ac mae hyn wedi arwain at y sefyllfa wrthun o Persimmon yn dyfarnu miliynau o bunnoedd i'w uwch reolwyr am wneud dim gwaith ychwanegol. Felly, credaf y dylem ddefnyddio'r rhaglen tai arloesol a manteisio mewn gwirionedd ar y cyfleoedd y mae'n eu creu. 

Rydym hefyd yn edrych ar adroddiad Farmer, a elwir yn 'Modernise or Die', sy'n tynnu sylw at y ffaith, yng ngweithlu'r diwydiant adeiladu, y bydd 25 y cant ohonyn nhw'n ymddeol yn yr ychydig flynyddoedd nesaf ac ni fyddant yno, a byddai'r crebachu hwn mewn capasiti yn golygu na allai'r diwydiant adeiladu ddarparu'r isadeiledd cymdeithasol a ffisegol sydd ei angen arnom ni, oni wnawn ni rywbeth ynglŷn â datblygu'r sgiliau newydd y bydd eu hangen.

Rydym wedi gweld tanfuddsoddi cyson mewn hyfforddi a datblygu gan y sector diwydiant tai, a sgiliau hollol newydd sydd eu hangen gyda'r math o dai sydd eu hangen arnom nawr, sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, nid yr un hen rai y buom ni'n eu cynhyrchu yn y gorffennol. Felly, yn union fel mae gan y Cymoedd broblem delwedd gamarweiniol y mae angen inni ei herio—y dirwedd fendigedig, aer glân, y bensaernïaeth hanesyddol nad aeth i ebargofiant fel cynifer o gartrefi ac adeiladau Fictoraidd ac Edwardaidd yng Nghaerdydd. Mae'r rhain yn bethau y gallwn ni adeiladu arnyn nhw o ddifrif—felly hefyd mae angen i'r diwydiant adeiladu newid ei ddelwedd.

Bellach nid yw'n ofyniad bod yn rhaid ichi fod yn gryf yn gorfforol. Mae angen ichi gael sgiliau manwl a chywrain i ddatblygu'r cysondeb a fydd yn rhan o godi tai parod mewn ysguboriau cynhyrchu, a dim ond y gwaith terfynol fydd yn digwydd ar y safle. Felly, does dim angen i bobl orfod gweithio yn yr awyr agored ym mhob tywydd, gallwn ddylunio ein tai i ddiwallu'r holl anghenion hynny. Felly, credaf fod hwn yn gyfle gwych, a gobeithio mai hwn yw un o'r pethau y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn ei gofleidio gan weld hyn fel canolfan ragoriaeth, nid yn unig ar gyfer tai ledled Cymru ond hefyd yn rhywbeth i'w allforio i rannau eraill o'r Deyrnas Unedig ac yn ehangach.

Mae'r heriau sy'n wynebu ein cymunedau yng Nghymoedd y de yn sylweddol ac yn enfawr. Dyma'r diweddaraf o nifer o fentrau i geisio chwalu a gwrthdroi'r cylch amddifadedd drwy fynd i'r afael â phroblemau anweithgarwch economaidd, canlyniadau addysgol a materion iechyd y cyhoedd. Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi cydnabod na fu rhaglenni eraill yn llwyddiannus, felly er fy mod yn y croesawu sefydlu'r tasglu hwn, mae'n hanfodol ei fod yn gynhyrchiol ac yn dwyn ffrwyth ar gyfer y rhaglen.

Mae pawb yn y Siambr hon yn cefnogi'r amcanion a nodir yn y strategaeth 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol'. Mae'n amlwg bod llawer o'r strategaeth hon yn cydblethu â rhaglenni presennol Llywodraeth Cymru. Felly mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod cydlyniant rhwng yr holl adrannau perthnasol er mwyn datblygu'r strategaeth hon. Mae cau'r bwlch cyflogaeth rhwng y Cymoedd a gweddill Cymru yn amlwg yn bwynt allweddol yma. Rwy'n croesawu ymrwymiad yr Ysgrifennydd Cabinet i greu swyddi cynaliadwy yn y Cymoedd eu hunain, yn hytrach na dim ond cynorthwyo pobl i deithio i'r gwaith yng Nghaerdydd, Abertawe neu Gasnewydd.

Felly, o ran y cynllun hwn ar gyfer canolfannau strategol newydd mewn meysydd penodol, rwy'n gofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet, wrth ateb, roi mwy o fanylion ynglŷn â pha gymhellion a gynigir i ddenu'r buddsoddiad sector preifat hanfodol sydd ei angen yn yr ardal. Gwn fod un o'r canolfannau strategol hyn ar gyfer Glynebwy, gan ganolbwyntio ar barc busnes newydd a fydd yn arbenigo mewn technoleg fodurol . Ym mis Chwefror 2017, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei bod yn ehangu'r ardal fenter sydd eisoes yn bodoli yng Nglyn Ebwy i gynnwys tri safle newydd. Felly, a allai Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrth yr Aelodau beth fydd effaith y ganolfan strategol newydd hon ar ardal fenter Glynebwy yn y dyfodol? 

Mae'r strategaeth yn addo manteisio ar botensial creu swyddi drwy gyfrwng buddsoddiadau mawr mewn seilwaith fel ffordd liniaru'r M4 a phrosiect metro de Cymru. Mae ffordd liniaru'r M4 ar hyn o bryd yn destun ymchwiliad cyhoeddus, ac mae un o'i feincwyr cefn ei hun yn honni bod prosiect metro de Cymru wedi ei gynllunio i fod yn fethiant. Mae'n hanfodol, felly, bod Llywodraeth Cymru yn cyflawni'r prosiectau hyn. Beth sy'n digwydd os na fyddant yn gweld golau dydd? 

Rwyf wedi gwneud sylwadau o'r blaen am y prinder pobl sydd â phrofiad busnes ar y tasglu hwn. Mae'n bwysig bod y gymuned fusnes yn cydweithio'n agos er mwyn darparu'r hyfforddiant angenrheidiol i wella sgiliau'r gweithlu. Rwy'n gofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet yn ei ateb am sicrwydd y bydd cymaint o gydweithio â phosib gyda busnesau i sicrhau bod y strategaeth hon yn darparu'r gweithlu medrus sydd ei angen arnynt. 

Mae'r strategaeth yn sôn am ehangu twristiaeth i'r Cymoedd fel cyrchfan dwristiaeth gydnabyddedig. Mae'n anodd gweld sut y gellir cyflawni'r nod hwn, Dirprwy Lywydd, o ystyried bod Llywodraeth Cymru yn ystyried cynlluniau i gyflwyno treth ar dwristiaeth. Efallai y gallai Ysgrifennydd y Cabinet roi gwybod inni a fydd y dreth dwristiaeth arfaethedig yn helpu neu yn llesteirio ei nod.

Llywydd, rhaid inni ddysgu gwersi o'r rhaglen Cymunedau yn Gyntaf, strategaeth arall gyda'r bwriadau gorau, ond na lwyddodd i sicrhau buddion sylweddol ein pobl yn y de-ddwyrain. Mae—. [Torri ar draws.] Na, mae'n wir. Dydych chi ddim yn byw yn yr ardal—byddaf i'n teithio yno am wythnosau. Rwy'n gwybod. Mae'n un o'r mannau harddaf y gallwn ni ei wella ar gyfer twristiaeth, ac mae'r A467 mewn gwirionedd yn un o'r ffyrdd mwyaf prydferth i yrru arni. Ond yn y nos does dim digon o oleuadau, does dim digon o wasanaethau, ac mewn gwirionedd mae cyflwr yr adeiladau, y soniodd y siaradwr blaenorol amdanynt—mae'r adeiladau yn dal i fod yno, ers cannoedd o flynyddoedd, ac maen nhw'n hardd, ond nid yw'r adeiladau wedi cael eu cynnal a'u cadw, ac mae'r lle yn dal yr un fath.

Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru osod a chyhoeddi targedau clir fel bod modd i'r cyhoedd a'r cynulliad fonitro a chraffu ar y cynnydd tuag at gyflawni nodau 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol'. Gobeithio y bydd y strategaeth hon yn llwyddo i gyflawni ei nod ac yn creu'r cymunedau byrlymus a ffyniannus yn y Cymoedd yr ydym ni i gyd yn dymuno eu gweld. Diolch. 

Bydd y rhai ohonom ni a fagwyd mewn cymuned nodweddiadol yn y Cymoedd yn gwybod nad oes y fath beth â chymuned nodweddiadol yn y Cymoedd. Rwyf i'n dod o Gaerffili. Mae fy etholaeth i wedi ei rhannu yn dde a gogledd, ac mae'r hyn a welwch chi yn ne Caerffili yn wahanol fath o gymuned i'r hyn a welwch chi yng ngogledd Gaerffili. Ond hefyd, bydd y rheini ohonom sydd â chyfeillion a pherthnasau yn byw mewn gwahanol drefi a phentrefi yn y Cymoedd yn gwybod bod y trefi a'r pentrefi yn wahanol iawn i'w gilydd, a'u bod yn wynebu heriau gwahanol.

Un o'r cwestiynau yr oeddwn i eisiau ei ofyn i'r Prif Weinidog ynglŷn â chwestiwn Nick Ramsay ynghylch dod â menter i'r de-ddwyrain oedd ynglŷn â—ac ni chefais fy ngalw, ac nid wyf yn dal unrhyw un yn gyfrifol am hynny, Dirprwy Lywydd—ond mae un o'r cwestiynau yr oeddwn yn mynd i ofyn yn ymwneud ag AerFin, sydd â'u canolfan yng Nghaerffili. Mae AerFin yn dosbarthu rhannau ar gyfer awyrennau sifil, ac am ddwy flynedd yn olynol mae wedi bod ar frig rhestr y 50 cwmni sy'n tyfu gyflymaf. Mae'r cwmni ym Medwas. A'r cwestiwn rwy'n ei ofyn yw hyn: pam na allwn ni gael mwy o ganolfannau AerFin, wedi'u lleoli ym Margod, Rhymni, Nant-y-glo, Pont-y-pwl? Pam na allwn ni weld canolfannau AerFin yn datblygu mewn mannau eraill? Mae'n gwbl bosibl, ond bydd angen y math o newid mewn diwylliant a deinameg sy'n rhan o'r cynllun hwn. Ymhlith y pethau hynny, wrth gwrs, fyddai cysylltiadau trafnidiaeth gwell, mwy o dai fforddiadwy, mwy o gyfleoedd gwaith, ond hefyd rhaid sicrhau nad yw pobl fel fi a gafodd eu magu mewn cymuned yn y Cymoedd, eisiau gadael, a'u bod eisiau aros a gweithio a chyfrannu i'r gymuned. Dyna pam nad wyf i erioed wedi gadael fy nghymuned i yn y Cymoedd, ac nad wyf byth yn bwriadu gwneud hynny. Roedd yn rhaid imi ddod o hyd i waith, fodd bynnag, yng Nghaerdydd, ac roeddwn i'n gweithio ym maes addysg uwch. Llwyddais i aros hefyd yn gynghorydd sir; mae'n debyg fy mod i wedi crybwyll hyn o'r blaen yn y Siambr hon. Ond ar ôl gweithio mewn addysg uwch sy'n cynrychioli cymunedau yn y Cymoedd, rwyf wedi gweld yr hyn y gall addysg uwch ei wneud yn y cymunedau yr wyf i'n hanu ohonynt. Credaf fod dyletswydd ar y prifysgolion hynny sy'n gwasanaethu'r Cymoedd i estyn allan i'w bröydd mewn ffordd nad ydyn nhw wedi ei wneud hyd yn hyn, ac mae'n un o'r pethau yr wyf i wedi ceisio, a llwyddo, ei gyfleu i Ysgrifennydd y Cabinet. Rwyf eisiau gweld Prifysgol Caerdydd, Prifysgol Fetropolitan Caerdydd a Phrifysgol De Cymru yn mynd ati'n rhagweithiol i fynd allan i'r cymunedau hyn a chymryd rhan yn y cynllun, ac rwyf wedi clywed y partneriaid fydd yn cyflawni'r cynllun yn sôn yn gyson am addysg uwch.

Mae'n ddyletswydd arnyn nhw i gynyddu astudiaethau rhan-amser ac mae'n ddyletswydd arnyn nhw i gynyddu astudiaethau breiniol mewn sefydliadau addysg bellach. Mae Ysgrifennydd y Cabinet, mewn sylwadau blaenorol, wedi cyfeirio at yr angen i gael gwared ar y ffiniau rhwng addysg bellach ac addysg uwch. Ond mae angen inni hefyd weld ein prifysgolion yn ymwneud ag ysgolion cynradd ac uwchradd. A minnau'n uwch ddarlithydd, es i fy hen ysgol gynradd a chynhaliwyd diwrnod prifysgol yn ysgol gynradd Glyn-Gaer, un o'r pethau mwyaf gwerthfawr a wnes i yn y proffesiwn hwnnw.

O ran y canolfannau strategol, mae gen i rai cwestiynau. Os byddan nhw wedi'u lleoli mewn ardaloedd sydd eisoes yn ffyniannus, yna does dim diben iddynt. Un cwestiwn yr hoffwn i ei ofyn yw hyn: sut mae'r canolfannau hynny yn mynd i gysylltu ag ardaloedd lle mae angen twf? Sut, er enghraifft, y bydd canolfan yn Ystrad Mynach yn effeithio ar Senghennydd? Sut y bydd Senghennydd yn elwa o'r ganolfan strategol yn Ystrad Mynach? Byddai gennyf ddiddordeb clywed mwy am hynny, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ddewr ac yn gwbl briodol wedi cytuno i gefnogi gwelliant y Ceidwadwyr, sy'n cydnabod bod angen atebion i'r cwestiynau ychwanegol hynny, ac y cawn nhw eu hateb.

A hefyd o ran y Cymoedd yn gyffredinol: rwy'n sôn am y Cymoedd gogleddol fel man gwahanol iawn i'r ardaloedd hynny sy'n rhagor o orddatblygu yn yr ardal lle maen nhw'n byw—sef basn Caerffili—ac mae angen inni sicrhau bod tai fforddiadwy yn cael eu datblygu mewn ardaloedd megis Bargoed ac ymhellach i'r gogledd, gan symud oddi wrth y mannau hynny yn yr ardal lle mae tagfeydd eisoes. Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd yma, a bydd hi'n gwybod fy mod i wedi sôn wrthi am hyn ar sawl achlysur. Felly, rhaid i'r ganolfan strategol alluogi'r elfen olaf a gwarchod rhag yr elfen gyntaf. Os gallwn ni wella cysylltiadau trafnidiaeth, credaf fod hyn yn dechrau ateb y cwestiynau hynny.

Credaf felly ei fod yn gynllun cadarnhaol iawn ac yn un yr wyf yn ei gefnogi. Gallwn ymdrin â materion y cefais i fy magu gyda nhw ac wedi parhau i ymgodymu â nhw, ac rwy'n edrych ymlaen at gefnogi Ysgrifennydd y Cabinet a'r Gweinidogion wrth wneud hynny.

Yn gyntaf oll, a gaf i gyfeirio at rai o'r sylwadau a wnaeth Adam Price? Cytunaf yn gryf â'r pwyntiau a wnaed o ran cynllun ar ôl cynllun ar ôl cynllun, a dyma mewn gwirionedd yw'r cynllun y mae angen inni ei gyflawni. Mae gennyf yn fy swyddfa i gynllun 1958 Llywodraeth y DU ar gyfer datblygu de Cymru, gyda chynlluniau hardd a lluniau plât copr ac ati, ac mae'n sôn am dai, yn sôn am seilwaith. Mae'n sôn am lawer o'r pethau yr ydym ni'n dal  i siarad amdanyn nhw ar hyn o bryd. A gaf i ganolbwyntio ar dri maes lle mae datblygiadau pwysig yn fy marn i?

Y cyntaf yw'r cyfleoedd sydd gennym drwy gaffael. Gofynnais y cwestiwn yn gynharach y bore 'ma i'r Prif Weinidog am, er enghraifft, E-Cycle ar gyrion fy etholaeth i, sef cwmni sy'n ymdrin â glanhau data. Mewn gwirionedd, mae'r cwmni'n cael mwy o waith gan awdurdodau cyhoeddus Lloegr nag awdurdodau cyhoeddus Cymru, ac ar draws y ffordd—mae bron iawn fel rhywbeth o Bruce Almighty—milltiroedd o silffoedd o gofnodion Bwrdd Iechyd Cwm Taf yn cael eu digideiddio. Ac rydych yn edrych o gwmpas Cymru, ac yn meddwl, 'Wel, dyma gyfle i greu diwydiant o ragoriaeth, yn cyflogi pobl yn y Cymoedd, mewn maes y mae dirfawr angen amdano, lle mae gennym rywfaint o reolaeth drwy gaffael.' Gwn eich bod wedi cytuno i ymweld ar ryw adeg yn y dyfodol, ond ymddengys i mi na ddylid osgoi creu mentrau cyhoeddus ac ati sydd mewn gwirionedd yn gallu creu—y gallwn ni ddylanwadu arnyn nhw mewn gwirionedd. 

Yr ail sylw yr hoffwn i ei godi, wrth gwrs, yw'r ffordd yr ydym ni wedi defnyddio'r weinyddiaeth a'r pwerau datganoledig yng Nghymru er mwyn bod yn gatalydd. Roeddwn yn falch iawn ichi ddod i gyfarfod y ganolfan a lansiwyd gennych yn y lido ym Mhontypridd: enghraifft o adfywio a datblygu. Ond mae'r cyhoeddiad y bydd Trafnidiaeth Cymru yn symud i ganolfan siopa Taf, lle ceir partneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru a Chyngor Rhondda Cynon Taf, ar gyfer datblygiad enfawr gwerth £43 miliwn, eisoes yn dechrau trawsnewid y dref. Mewn ardal lle mae llygaid pobl yn edrych tua'r llawr pan rydych chi'n sôn am adfywio'r dref, ac yn dweud, 'ie, ie, rydym wedi clywed hynny o'r blaen, fe greda i e pan wela i e', roeddwn yn falch iawn o fod yno gyda chynghorwyr lleol, gydag Owen Smith AS a chydag arweinydd y cyngor, Andrew Morgan, i weld y teirw dur yn symud ar y safle. Eisoes, ym Mhontypridd, gallwch weld yr adfywio a'r gweddnewid yn digwydd, fel mae busnesau mwy craff yn dechrau symud i mewn, yn dechrau agor ac ati. Dyna ichi dref gyda chanolfan sydd wedi bod yn gatalydd—effaith uniongyrchol ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru. Wrth gwrs, nid yw hyn yn beth newydd. Dyma'r hyn yr arferem ni ei wneud yn yr 1950au a'r 1960au, pan gâi adnoddau'r Llywodraeth ganolog eu defnyddio er mwyn ysgogi. Dyna pam mae'r Asiantaeth Trwyddedu Gyrwyr a Cherbydau yn Abertawe, pam roedd Cyllid y Wlad yn Llanisien ac ati ac ati.

A gaf i gyfeirio, felly, at un maes arall yn ychwanegol at hynny, gan fod sôn tragwyddol am y metro, ac, wrth gwrs, mae'n debyg mai dyma'r buddsoddiad seilwaith cyfalaf pwysicaf y gallwn ni ei wneud sydd â'r potensial i drawsnewid pethau? Rydym wedi siarad mor aml am hyn, ond a gaf i ddweud nad wyf i eto'n argyhoeddedig bod gennym yr ymrwymiad i'r buddsoddiad cyfalaf sydd ei angen i sicrhau bod hynny'n digwydd mewn gwirionedd? Y ffaith bod angen llinellau newydd arnom ni—rwyf wedi sôn droeon am yr angen am linell newydd o'r Creigiau i Lantrisant, oherwydd, ar hyn o bryd, mae tagfeydd traffig o amgylch y Cymoedd. Hoffwn i'n fawr pe byddem ni'n rhoi'r un faint o sylw i'r dagfa economaidd honno a'r angen am fuddsoddiad cyfalaf strwythurol yn yr ardal honno â'r sylw yr ydym ni'n ei roi i brosiect M4 Casnewydd. Gobeithio y byddwn ni'n sylweddoli hynny ar ryw adeg yn y dyfodol. Ond heb y buddsoddiad hwnnw, mae'n sicr o fethu, ac mae'n rhaid imi ddweud na fydd parhad o'r system drafnidiaeth warthus sydd gennym ni, gyda 'metro' wedi ei ysgrifennu ar hyd yr ochr, yn dderbyniol. Ni fydd yn cyflawni'r diben sydd ei heisiau arnom mewn gwirionedd, sef rhywbeth a fydd yn rhwystro'r broses o bobl yn teithio lawr y Cymoedd ond yna'n cael eu dal mewn tagfeydd cyn cyrraedd Caerdydd, ond bydd yn symud yn ôl i'r Cymoedd— yr adfywio, trawsnewidiad y cymunedau penodol hynny. Felly, mae hynny—

A wnaiff yr Aelod ildio?

Gwnaf, wrth gwrs. 

Nid oeddwn eisiau tarfu ar ei araith, ac rwy'n gwbl gytûn ag ef, ond a gaf i hefyd ei annog i ailadrodd y syniad rhagorol yr ysgrifennodd amdano tua phum mlynedd yn ôl gyda Mark Barry, sef creu llinell gylchol ar gyfer y Cymoedd, a ddylai mewn gwirionedd fod yn flaenoriaeth gyntaf ar gyfer y metro, yn hytrach na'r pwyslais hwn, yn anffodus, ar y cysylltiad â Chaerdydd?

Wel, gwrandewch, yn hollol, ac mae'n hollbwysig i drawsnewidiad y Cymoedd ein bod ni mewn gwirionedd yn dechrau edrych—. Ni all pobl fforddio byw yn ardal Caerdydd bellach. Maen nhw'n gadael yn barhaus, ond rydym ni eisiau iddyn nhw symud y tu hwnt i ardal Bro Taf yn unig, i'r ardaloedd hardd, yr ardaloedd gwyrdd sydd gennym ni bellach yn y Cymoedd. A'r allwedd i hyn yw trafnidiaeth, ac nid trafnidiaeth i lawr i Gaerdydd, ond ar draws y Cymoedd. Ac nid yn unig at ddibenion gwaith, ond hefyd at ddibenion swyddogaethau cymdeithasol, swyddogaethau diwylliannol, fel y gall pobl gyfathrebu a chymryd rhan. Dyna sy'n drawsnewidiol. Mae'n gwbl hanfodol, a dyna pam mae mor hanfodol y cawn ni'r ymrwymiadau ar gyfer buddsoddiad cyfalaf yn y metro. Diolch.

Diolch. Rhianon Passmore.

Diolch, Dirprwy Lywydd. A minnau'n Aelod Cynulliad Islwyn, un o'r ardaloedd allweddol a gwmpesir gan y tasglu gweinidogol ar gyfer Cymoedd y de, a gaf i ddweud ar goedd fy mod i'n gwbl gefnogol i'r ffordd ragweithiol yr aeth Llywodraeth Lafur Cymru ati i gefnogi datblygiad economaidd cymunedau yn Islwyn a thu hwnt? Mae'n briodol bod Llywodraeth Lafur yn gwneud hyn. Mae fy etholwyr yn awyddus i weld un o ogoniannau tirwedd naturiol Cymru, coedwig Cwmcarn, yn cael ei adfer yn llawn i'w ogoniant blaenorol i'r byd a'r betws ei fwynhau, a chefnogaf yr ymdrech honno.

O ran trafnidiaeth, mae fy etholwyr yn awyddus iawn hefyd, fel y rhan fwyaf o bobl yn fy etholaeth i, i weld trên uniongyrchol i Gasnewydd ac oddi yno—ac nid yw hynny'n anwybyddu'r pwyntiau a wnaed gynnau am y llwybr cylchog—ar y rheilffordd hynod lwyddiannus o Lyn Ebwy i Gaerdydd. Byddai hyn yn agor y cymunedau yn y cymoedd ymhellach ac yn fwy abl i gynnig rhagolygon gwaith teg i bawb. Wrth i'r sylw droi at fetro de Cymru, mae gennyf bob gobaith y rhoddir ystyriaeth i sut y gellir ailfywiogi Crymlyn ymhellach gyda'r posibilrwydd o gael gorsaf. Mae twristiaeth yn bwysig i Islwyn, ac felly hefyd gael mynediad iddi. Mae Crymlyn yn gymuned hanesyddol wych sy'n cynnwys y Navigation, safle eiconig, hanesyddol a safle glofa sydd â threftadaeth ddiwydiannol.

Safleoedd fel y Navigation a chymunedau fel Cwmcarn y mae 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol' yn sôn amdanyn nhw ac yn eiriol drostynt. Hoffwn i Ysgrifennydd y Cabinet wybod fy mod i'n gwbl gefnogol i'w agwedd frwdfrydig a deallus ynglŷn â'r ymdrech hon, ac mae'n briodol ein bod yn mynd i'r afael, heb unrhyw gywilydd, ag ardaloedd sydd â mynegeion Cymru ar lefel Cymunedau yn Gyntaf a mynegeion amddifadedd lluosog, a data Amcan 1, a hynny ar gyfer pawb, ni waeth sut bydd rhai yn bychanu yr ymdrech.

A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet, wrth grynhoi'r ddadl hon, egluro sut y gall Islwyn a chymunedau elwa'n uniongyrchol ar y cynllun cyflawni, yn ei farn ef? A fyddai'n barod i gwrdd â mi i drafod a mynd i'r afael â sut y gall pobl Islwyn ymwneud yn llawn â gwaith y tasglu, wrth i'w genhadaeth bwysig ddatblygu mewn cytgord a phartneriaeth â'r strategaeth economaidd i Gymru? Diolch.

Rwy'n croesawu natur gynhwysfawr y cynllun cyflawni hwn. Pan fûm i yn sesiwn dystiolaeth y tasglu yn Aberpennar, cafwyd amrywiaeth o syniadau gan bobl leol ynghylch sut y gallwn ni wneud y Cymoedd yn lle gwell byth i fyw a gweithio ynddo. Caiff yr amrywiaeth hwn ei gyfleu yn dda yn y cynllun cyflawni sydd, ochr yn ochr â'r pwyslais disgwyliedig ar welliant economaidd, swyddi a sgiliau, yn gynhwysfawr ei natur ac sy'n sôn ar goedd am ystyriaethau ynglŷn ag iechyd, lles, yr amgylchedd a gwleidyddiaeth lle. Mae'r gyfres o fesurau yn y cynllun wedi eu dylunio'n dda i fodloni'r heriau pwysicaf sy'n wynebu'r Cymoedd ar ddechrau'r unfed ganrif ar hugain, ond hefyd i fynd i'r afael â'r problemau hirhoedlog, a fu'n bodoli yn aml ers cenedlaethau, ac sy'n bla ar ein cymunedau. Er enghraifft, yng Nghwm Taf mae'r nifer mwyaf o bobl yng Nghymru sy'n cymryd cyffuriau gwrth-iselder. Nid yw hyn yn newydd; does dim datrysiad parod, ond rwy'n falch yr ystyrir bod mynd i'r afael â hyn yr un mor bwysig â gwella perfformiad economaidd. Yn hynny o beth, hoffwn i longyfarch Ysgrifennydd y Cabinet am adroddiad cynhwysfawr, a diolch i aelodau'r tasglu am eu gwaith dros y misoedd diwethaf.

Gan droi at fanylion yr adroddiad, rwy'n croesawu'r ymrwymiad i fanteisio i'r eithaf ar greu swyddi gwyrdd. Mae llawer o'r gweithgarwch economaidd hanesyddol sy'n gysylltiedig â'r Cymoedd wedi cael effaith niweidiol ar yr amgylchedd. Yn y dyfodol, rhaid inni wneud yn siŵr nad yw hynny'n digwydd eto. Yn wir, ceir cyfleoedd penodol mewn cysylltiad â'r economi werdd. Mae gan Gyngor Rhondda Cynon Taf gynlluniau uchelgeisiol ar gyfer datblygu parc eco gwerth miliynau o bunnoedd yng nghyfleuster rheoli gwastraff Bryn Pica. Bydd y parc eco yn troi mwy o sbwriel yn adnodd, gan gasglu ac ailddefnyddio'r gwastraff a gynhyrchir ar y safle. Mae'r cyngor hefyd yn trafod gyda gwahanol denantiaid posib eraill, sy'n ailgylchu paent, tecstilau matres, clytiau a phlastigau. Os bydd yn llwyddiannus, y parc hwn fydd y cyntaf o'i fath yn y DU ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi'r holl gymorth angenrheidiol i'r prosiect cyffrous hwn.

Croesawaf hefyd fod y cynllun cyflawni yn canolbwyntio ar y flaenoriaeth o ddatblygu parc tirwedd yn y Cymoedd. Bydd hyn yn grymuso cymunedau yng Nghymoedd y de i weithio gyda'r sector cyhoeddus i wneud yn fawr o fanteision cynaliadwy lleol adnoddau naturiol eu hardal. Rwy'n gwybod hefyd y bu trafodaethau rhwng swyddogion Llywodraeth Cymru a Phartneriaeth Adfywio Ynysybwl. Mae'r bartneriaeth wedi sicrhau dros £1 miliwn gan y Loteri Fawr ar gyfer prosiect cymunedol saith mlynedd, ac mae'r defnydd gorau o goedwigaeth leol yn allweddol i hyn. Er enghraifft, drwy ddatblygu cyfleusterau a'r ganolfan ymwelwyr yng nghanolfan gweithgareddau awyr agored Daerwynno, a chreu llwybrau drwy'r goedwig leol. Mae cyfleoedd gwirioneddol yma, y gellid eu hefelychu ledled y Cymoedd, a fydd, yn eu tro, yn cynnig manteision i iechyd a lles meddwl.

O ran caffael, hefyd, ceir enghreifftiau da o fusnesau lleol yn y Cymoedd sydd eisoes â'r math o gadwyni cyflenwi datblygedig y mae angen inni geisio eu hefelychu. Er enghraifft, mae Carpet Fit Wales, yn Aberdâr, yn defnyddio cyflenwyr yn Abertawe, Caerdydd a Phen-y-bont ar Ogwr. Maen nhw'n defnyddio gwneuthurwr llawr lleol yng Nghaerffili ac mae ganddyn nhw wasanaethau adnoddau dynol, TG, dylunio a modurdy sy'n cael eu darparu i gyd yng Nghwm Cynon. Dyma'r math o bwynt yr ydym ni wedi bod yn casglu tystiolaeth yn ei gylch yn y pwyllgor economi, gan bwysleisio pwysigrwydd rhwydweithiau effeithlon. Os nad ydym yn gwneud yn fawr o hyn, er ein bod hefyd yn disgwyl gwneud mwy o ran caffael, credaf y byddwn yn colli cyfle yn y Cymoedd i hybu perfformiad a chyflawni amcanion cymdeithasol ehangach.

Daw hyn â fi at yr hyn a deimlaf sy'n dal i achosi'r heriau mwyaf i amcanion polisi, sef y problemau parhaus o anweithgarwch economaidd, tâl isel a sgiliau gwael. Mae pwyslais trwm ar sgiliau yn y cynllun cyflawni, ac rwy'n sicr yn gobeithio y bydd hyn yn dwyn ffrwyth. Mae coleddu elfennau mwyaf llwyddiannus Cymunedau yn Gyntaf, fel Cymunedau am Waith, hefyd yn allweddol. Os gallwn ddatblygu rhywbeth sydd eisoes yn gweithio, mae'n rhaid inni fod yn feiddgar wrth wneud hynny.

I gloi, credaf fod gwelliant 2 yn gwneud pwynt pwysig. Mae'r cynllun cyflawni yn cynnig ysgerbwd ardderchog i adeiladu cymunedau cryfach yn y Cymoedd, o'r gwaelod i fyny. Fodd bynnag, mae'n rhaid inni ystyried hyn yn fan cychwyn y drafodaeth, a sicrhau ein bod ni'n dal i gael trafodaethau nid yn unig ynglŷn â chymunedau'r Cymoedd, ond gyda nhw. Gwn fod hyn yn rhywbeth y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn awyddus i'w wneud, ac edrychaf ymlaen at gydweithio gydag ef ar hyn.

Diolch. Yn olaf, Caroline Jones.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol' yn gyfle cyffrous ac i'w groesawu. Ond mae'r dogfennau yn gyfaddefiad diamheuol bod rhaglenni blaenorol, rhai ohonyn nhw a ddechreuwyd gan Lywodraeth Cymru, naill ai wedi methu neu wedi bod yn ddiffygiol. Mae Cadeirydd y tasglu gweinidogol ar gyfer Cymoedd y de hyd yn oed yn dweud yn y ddogfen gychwynnol yr haf hwn, a dyfynnaf:

'Os ydym am lwyddo lle mae rhaglenni eraill wedi syrthio ar fin y ffordd, mae’n rhaid i gymunedau lleol a phobl leol fod yn gwbl ganolog i waith y tasglu.'

Mae 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol' yn tynnu sylw at bwynt a glywaf yn rheolaidd gan fy etholwyr. Ar dudalen 9, dywed y ddogfen fod y rhai yr ymgynghorwyd â nhw ar y pryd wedi dweud nad oes digon o gyfleoedd gwaith o fewn cyrraedd cymunedau'r Cymoedd, bod yna ormod o gontractau dim oriau, a gormod o waith dros dro a gwaith asiantaeth. Mae ein diwydiannau glo a dur wedi crebachu'n sylweddol, a gweithgynhyrchu hefyd, a does dim digon o waith arall yn llenwi'r bwlch. Cefais fy ngeni yng nghwm Rhondda a bûm yn byw yno am flynyddoedd lawer, ac mae'r seilwaith a thrafnidiaeth gyhoeddus yn golygu ei bod yn amhosib mynd o A i B mewn amser rhesymol. Mae hyn yn ei gwneud hi'n anodd gweithio y tu allan i'r ardaloedd hyn. Gyda phobl yn gorfod teithio i'r ddinas ar gyfer gwaith—Caerdydd, Abertawe—mae hi bron yn amhosib os nad oes gennych chi gar.

Pam ydym ni yn y sefyllfa hon? Rwyf wedi dweud yn y Siambr hon sawl gwaith o'r blaen nad yw'r DU a Chymru yn fannau lle mae'r dreth yn isel. Yng Nghastell-nedd Port Talbot, yn fy rhanbarth i, mae'r dreth gyngor yn codi bob blwyddyn, ond gwasanaethau'r cyngor yn dirywio. Er enghraifft, caiff sbwriel ei gasglu bob pythefnos bellach. Mae'r cynnydd mewn TAW wedi bod yn rhwystr i ddefnyddwyr ac wedi gwneud bywyd yn anodd i fusnesau bach. Rwy'n derbyn cwynion cyson gan fusnesau bach sy'n ymwneud ag ardrethi busnes yn fy rhanbarth i a sut mae hyn yn mygu mentergarwch. Mae'n bosib y gall cwmnïau mwy neu ryngwladol sy'n tueddu i gyflogi staff asiantaeth ac ymsefydlu mewn dinasoedd mawr oroesi yn y fath amgylchiadau, ond ni all busnesau bach cynhenid, lleol—fel y rhai yn y Cymoedd—a'r busnesau bach lleol hyn sydd fwyaf tebygol o gyflogi trigolion lleol yn barhaol.

Roedd pobl a ddaeth yn berchnogion busnes ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn synnu o weld bod casglu gwastraff yn daliad ar wahân i ardrethi busnes. O'r blaen, roedd ardrethi busnes yn cynnwys y gwasanaeth hwn. Bellach, mae wedi dod, yn eu geiriau nhw, yn ychwanegyn arall, ac yn un drud hefyd, sy'n ychwanegu miloedd o bunnoedd y flwyddyn yn at eu hardrethi busnes. Mewn ymateb i'r sefyllfa hon, ateb Llywodraeth Cymru yw, yn rhyfedd iawn, i ymchwilio i fwy fyth o ffyrdd o drethu pobl—roedd y drafodaeth am y dreth twristiaeth yn un o'r syniadau a drafodwyd yn fwyaf diweddar. Yn fy rhanbarth i, mae gennyf ddwy ardal twristiaeth, Gwyr a Phorthcawl, ac rwy'n bryderus iawn ynglŷn â hyn. Mae'r syniad hwnnw yn groes i farn y rhai sy'n gweithio yn y diwydiant, gan gynnwys prif weithredwr gwesty'r Celtic Manor a rhai pobl yng Nghymdeithas Lletygarwch Prydain. Felly, ar un llaw, mae Llywodraeth Cymru yn dweud ei bod hi'n gwrando ar bryderon trigolion ynghylch ansicrwydd gwaith a diffyg cyfleoedd am swyddi a chontractau dim oriau, ond wedyn gyda'i llaw arall mae hi'n mygu'r atebion gorau sydd gennym ni i'r pryderon hyn drwy lesteirio mentergarwch a busnesau bach gyda mwy o dreth. 

Mae'r un peth yn wir am ardrethi busnes. Rydym ni wedi trafod y pwnc hwnnw o'r blaen yn y Siambr hon gan nodi bod y Ffederasiwn Busnesau Bach yn dweud bod y system ardrethi annomestig, fel y mae, yn dreth drom ac annheg nad yw'r rhoi unrhyw ystyriaeth o gwbl i allu cwmni i dalu. Yn y ddadl honno, ni siaradodd unrhyw un o aelodau meinciau cefn Llafur i amddiffyn Llywodraeth Cymru. Felly, unwaith eto, gallai diwygio ardrethi busnes adfywio busnesau lleol ac entrepreneuriaeth, ac ymdrin â phryderon y bobl hynny yn y Cymoedd. Felly, gawn ni, gyda'n gilydd, achub ar y cyfle hwn? 

Ffordd arall a allai helpu i wneud iawn am y broblem o ddiffyg swyddi sy'n talu'n dda yn y Cymoedd fyddai gosod dyletswydd statudol ar gynghorau lleol i hyrwyddo datblygiad economaidd. Cymeradwywyd y cynnig hwn gan y Ffederasiwn Busnesau Bach. Efallai y bydd y polisi hwn yn well na mentrau o'r brig i lawr, oherwydd byddai'n galluogi'r rheini sy'n adnabod eu hardal orau i gyfrannu at y mathau o fusnesau a swyddi y byddent yn hoffi eu denu yno mewn gwirionedd. 

O ran yr elfennau sy'n effeithio ar fy rhanbarth i, Gorllewin De Cymru, gallaf ddweud y canlynol: roeddwn yn croesawu'r cynnig yn ystod yr haf y bydd y ganolfan yng Nghastell-nedd yn canolbwyntio'n rhannol ar ddatblygu digidol a diwydiannol. Ni all Cymru weithredu ar ddatblygiadau preswyl yn unig, a hwyrach mai'r economi ddigidol yw'r allwedd i swyddi'r dyfodol. Fodd bynnag—

A wnewch chi ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda.

Ie. Yn yr un modd, mae datblygiadau twristiaeth a diwylliant yn fy ardal i, ar safleoedd ym Mhen-y-bont ar Ogwr, i'w croesawu. Rwy'n sicr yn hapus i glywed am y datblygiad yng nghanol tref yng Nghastell-nedd, ond ar yr un pryd rwy'n pryderu, oherwydd, weithiau, pan caiff canolfannau tref eu hadfywio, eu hailddatblygu—

Os gwelwch yn dda, a wnewch chi orffen nawr?

—mae canlyniadau anfwriadol.

Iawn, o'r gorau. Diolch. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus i ymateb i'r ddadl. Alun Davies.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd. Rwyf hefyd yn ddiolchgar i'r holl Aelodau sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl y prynhawn yma. Credaf fod nifer yr Aelodau sy'n dymuno chwarae rhan yn y ddadl a'r cyfraniadau a glywsom ni yn dangos pa mor bwysig yw hi fod y Llywodraeth yn cyflwyno'r dadleuon hyn i'n galluogi i gael sgwrs yn y fan yma yn y Cynulliad Cenedlaethol ynghylch y ffordd y mae'r Llywodraeth yn ymateb i'r holl heriau sy'n ein hwynebu.

Rwyf hefyd yn falch nad yw hon yn ddadl yr ydym ni wedi ei chael yn y gorffennol, ble mae Aelodau wedi traddodi areithiau parod, cyffredinol yn ailadrodd yr holl heriau sy'n ein hwynebu, oherwydd mae pobl y Cymoedd eisiau mwy na dadleuon di-fflach am bethau a fu. Mae pobl y Cymoedd eisiau mwy na gwleidyddion sy'n gwneud dim byd ond dyfynnu ystadegyn ar ôl ystadegyn ar ôl ystadegyn heb lawn ddeall yr ystadegau hynny neu allu mynegi beth fydd yn digwydd yn y dyfodol o ganlyniad i wynebu'r heriau hynny. Yn rhy aml—ac rwy'n credu yr eglurodd Adam Price hyn yn dda iawn—yr hyn a welsom ni oedd lansiadau cysylltiadau cyhoeddus, gyda dim neu fawr ddim sylwedd ac yn sicr dim canlyniadau. Credaf fod hynny'n feirniadaeth deg o lawer o'r mentrau a welsom yn y gorffennol, ac rwy'n derbyn hynny. Rwyf hefyd yn gobeithio y byddai'n derbyn rhan ei blaid yn un o'r rheini hefyd.

Ond gadewch imi ddweud hyn: Mae angen inni sicrhau ein bod yn mynegi ein huchelgeisiau a'n hamcanion a'n gweledigaethau difrifol iawn ar gyfer dyfodol ein cymunedau ledled Cymoedd y de. Ac mae hynny'n golygu bod o ddifrif ynglŷn â'r heriau sy'n ein hwynebu. Nid dim ond gwneud araith ar brynhawn dydd Mawrth a cherdded ymaith ar nos Fawrth, ond gan gydnabod yr heriau hynny a chydnabod sut y gallwn ni fynd i'r afael wedyn â rhannau sylfaenol yr economi a'r cymunedau i'n galluogi i oresgyn yr heriau hynny. Yr hyn a welsom ni y prynhawn yma yn y ddadl hon oedd amrywiaeth eang o fentrau gwahanol, syniadau gwahanol, cyfraniadau gwahanol, bob un ohonyn nhw eisiau gallu cyfrannu at y weledigaeth gadarnhaol honno i'r dyfodol.

Cytunaf yn llwyr â'r pwyntiau a wnaeth Jenny Rathbone ynghylch tai a'r diwydiant adeiladu, a'r modd y gellir defnyddio tai er mwyn gwella safonau ac ansawdd bywyd, ond hefyd buddsoddi yn ein heconomi. Ac mae'r pwyntiau a wnaeth Hefin David am gymuned nodweddiadol yn y Cymoedd yn hollol gywir. Pan fyddaf yn siarad mewn cyfarfodydd — siaradais mewn cyfarfod gyda Huw Irranca yn neuadd y dref Maesteg, a chredaf y buom  am dair awr yn sefyll a siarad a thrafod a dadlau gyda'r bobl yno. Roeddwn i'n siarad fel rhywun o Dredegar, yn edrych ar y Cymoedd o'm safbwynt i ym Mlaenau Gwent a Thredegar, ac mae safbwynt rhywun sy'n byw yng Nghwm Llynfi neu Maesteg, wrth gwrs, yn gyfan gwbl ac yn hollol wahanol. Cawsom ddadleuon a thrafodaethau tebyg ledled y Cymoedd, lle mae pobl wedi buddsoddi amser i siarad, dadlau a thrafod beth maen nhw eisiau ei weld ar gyfer eu cymunedau. Bu'n un o'r profiadau mwyaf cyfoethog yn fy oes wleidyddol i, ac mae'n rhywbeth y byddaf bob amser yn ei werthfawrogi. Ac mae'n debyg bod yr hyn a ddysgais i o bob un o'r cyfarfodydd hynny yn bwysicach i mi na'r holl destunau gwahanol a ddysgais ar adegau eraill, oherwydd fe gawsom ni sgyrsiau gwirioneddol gyda phobl am eu cartrefi, eu cymunedau, eu teuluoedd, eu gobeithion, eu penderfyniad i greu ac ail-greu cymunedau ar gyfer y dyfodol.

Ond mae'n rhaid inni hefyd fod yn hollol, hollol o ddifrif ynglŷn â sut i wneud hyn, gan fynd i'r afael â'r economi sylfaenol, rhoi cymorth sy'n hyblyg ac ystwyth i fusnesau, gan gallu edrych ar y busnesau y soniodd Hefin David amdanyn nhw yng Nghaerffili, a hefyd wedyn gallu cynyddu'r gefnogaeth sydd ei hangen ar y busnesau hynny i dyfu a llwyddo yn y dyfodol.

O ran yr heriau a amlinellwyd i ni gan Mick Antoniw, roedd y sgwrs a gawsom ni cyn y Nadolig ym Mhontypridd rwy'n credu yn enghraifft o sut yr hoffwn i weld y tasglu hwn ar gyfer y Cymoedd yn mynd rhagddo, gan ddod â phobl ynghyd, bod yn gatalydd, cynnig gweledigaeth ar gyfer newid, gweledigaeth ar gyfer y dyfodol. Yn sicr, mae'r holl bwyntiau a wnaethoch hi yn bwyntiau y byddwn i'n dymuno eu hailadrodd hefyd.

Rhianon, rwyf wedi bod am dro gyda fy mhlant i yn y car drwy goedwig Cwmcarn, a chytunaf yn llwyr â'r pwyntiau a wnaethoch chi. Wrth gwrs, gallwn gyfarfod a thrafod materion yn ymwneud ag Islwyn yn benodol, ond hefyd beth am gyfarfod a thrafod sut y gall eich gweledigaeth am dwristiaeth gyfrannu mewn gwirionedd at bob un o'r Cymoedd hefyd. Oherwydd un o'r pethau rwy'n gobeithio y gallwn ei wneud yw dod â phobl ynghyd o bob rhan o'r Siambr hon er mwyn darparu ar gyfer y dyfodol.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet dderbyn ymyriad?

Does gen i ddim amser yn weddill. Gyda charedigrwydd y Dirprwy Lywydd—

Yn fyr, felly. Yn fyr—gan ei bod hi'n flwyddyn newydd ac rwy'n teimlo'n eithaf hael. Yn fyr.

Roedd pris o £1 biliwn y flwyddyn ar strategaeth y Cymoedd a gyhoeddwyd 12 mlynedd yn ôl gan A. Davies arall. Pryd gawn ni'r ffigurau gan Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch y buddsoddiad ychwanegol sydd ynghlwm wrth y strategaeth hon i gyflawni'r amcanion?

Roedd yr araith agoriadol a wnes i, y sylwadau agoriadol a wnes i, ynglŷn â thasglu'r Cymoedd, oedd bod hyn yn llywio gwaith Llywodraeth Cymru yn ei gyfanrwydd, ac felly rydym yn gweld cyfraniadau. Y pwynt yr oeddwn yn mynd i'w wneud wrth gloi oedd y sylw a wnaed gan Vikki Howells o ran ehangder y syniadau o Aberpennar, yr angen inni wreiddio ein cynlluniau ar gynaliadwyedd a swyddi cynaliadwy, ac yn olaf y sylwadau a wnaeth hi—ac rwy'n llwyr gytuno â hi—ynglŷn â'r parc tirwedd. Fy nghyfaill a'm cyd-Aelod Lesley Griffiths a'i hadran sy'n arwain y gwaith ar y Parc tirwedd, a'i swyddogion hi sy'n gwneud gwaith ar hynny. Mae'r gwaith a gyflawnir gan y canolfannau strategol, y cyfarfodydd a drafodir mewn mannau eraill, yn cael eu harwain gan Ken Skates. Felly, ceir Gweinidogion a chyfrifoldebau gweinidogol yn cyflawni'r uchelgeisiau hyn ym mhob un o adrannau'r Llywodraeth. Yr hyn yr ydym eisiau cefnu arno, Adam, yw cyfyngu'r Cymoedd i un adran ac i un cwango. Rydym yn awyddus i'r Llywodraeth gyfan fynd i'r afael â'r materion hyn, a chaiff y gwaith a ddisgrifiodd Mick Antoniw o ran y metro, wrth gwrs, ei arwain gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth.

Felly, gadewch imi orffen drwy ddweud hyn: Adam, fe wnaethoch chi ddyfynnu Idris Davies, ac mae pob un ohonom wedi darllen Gwalia Deserta ar wahanol adegau yn y gorffennol, ac roedd hynny wrth gwrs yn gri ddirdynol gan gymuned a gafodd ei bradychu gan Lywodraeth ddi-hid. Yr hyn yr wyf i'n ei ddweud wrthych chi yw hyn—gadewch imi aralleirio Gwyn Alf Williams, a bod yn gwbl glir—bydd ein Cymoedd yn llwyddo os ydym ni'n dewis eu galluogi nhw i fyw yn y dyfodol, a byddwn yn gwneud ac yn ail-wneud ein cymunedau oherwydd rydym ni wedi ymrwymo i'r cymunedau hynny, rydym ni o'r cymunedau hynny, rydym ni wedi ein gwreiddio yn y cymunedau hynny, ac mae hon yn Llywodraeth sydd wedi ei gwreiddio yn nyfodol y cymunedau hynny. Felly, byddwn yn gwneud ac yn ail-wneud dyfodol ar gyfer ein holl gymunedau.

Diolch. Y cynnig yw derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir gwelliant 1 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Y cynnig yw derbyn gwelliant 2. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir gwelliant 2 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Y cynnig yw derbyn gwelliant 3. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Da iawn. Felly, derbynnir gwelliant 3 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Y cynnig yw derbyn gwelliant 4. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly byddwn yn gohirio'r pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.