2. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddaraf am sut y mae Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo cynhwysiant digidol yng Nghymru? OAQ52188

3. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddaraf am bolisïau Llywodraeth Cymru ar gyfer hyrwyddo cynhwysiant digidol? OAQ52184

Lywydd, credaf eich bod wedi cytuno i gyfuno'r cwestiwn hwn â chwestiwn 3.

Mae Cymunedau Digidol Cymru, a llawer o gamau gweithredu eraill yn ein fframwaith a'n cynllun cyflawni, yn cefnogi mwy o bobl i gael y budd mwyaf posibl o'r cyfleoedd sy'n newid bywydau y mae technolegau digidol yn gallu eu cynnig.

Diolch. Dim ond 51 y cant o bensiynwyr sy'n byw ar eu pen eu hunain, a 25 y cant o bobl anabl yng Nghymru sydd â mynediad at y rhyngrwyd. Mae diffyg sgiliau a hyder yn aml yn ffactorau allweddol sy'n atal pobl rhag mynd ar-lein. Mae dysgu sut i ddefnyddio technoleg a mynd ar y rhyngrwyd, yn ddi-os, yn lleihau unigrwydd ac unigedd cymdeithasol ymhlith pobl hŷn, gan eu helpu i gadw mewn cysylltiad â theulu a ffrindiau. Mae meithrin sgiliau digidol yn gallu newid byd, a galluogi pobl i ailddarganfod hen gysylltiadau a ffurfio rhai newydd. Dangoswyd bod prosiectau rhyng-genhedlaeth o fudd mewn amrywiaeth o feysydd, ac mae sgiliau digidol yn ail natur i'r rhan fwyaf o bobl ifanc erbyn hyn, ac maent yn elwa o rannu eu gwybodaeth. Ceir rhai enghreifftiau gwych o amgylch Cymru lle mae hyn wedi digwydd, ond beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i annog a chefnogi prosiectau digidol rhyng-genhedlaeth?

Wel, fel y dywedais, mae gennym brosiectau arloesol iawn ar y gweill. Ond os caf ddefnyddio rhai o'r ystadegau sydd gennym: mae 85 y cant o oedolion yng Nghymru bellach yn defnyddio'r rhyngrwyd yn rheolaidd, o gymharu â 66 y cant yn 2010, a buddsoddir £1 filiwn y flwyddyn yn y rhaglen cynhwysiant digidol benodol, ein rhaglen Cymunedau Digidol Cymru, ac rydym wedi gwneud hynny bob blwyddyn ers 2015. Ers hynny, rydym wedi cynorthwyo dros 117,300 o unigolion i ymgymryd â thechnoleg, ac rydym wedi hyfforddi dros 1,000 o arwyr digidol ifanc, sef y rhaglen rydym yn sôn amdani, lle mae pobl ifanc o ysgolion, colegau a sefydliadau ieuenctid yn gwirfoddoli i gynorthwyo pobl hŷn i ymwneud â thechnoleg ddigidol.

Mae'r rhan fwyaf o weithgareddau ariannu yn y cyswllt hwn wedi'u hanelu at fynd i'r afael â'r sgiliau digidol sylfaenol roeddem yn sôn amdanynt, gan alluogi pobl hŷn i fod yn llai ynysig yn gymdeithasol ac i gael mynediad at wasanaethau sylfaenol. Ond rydym yn ymwybodol iawn hefyd ein bod eisiau cynyddu sgiliau digidol y bobl ifanc sy'n gwneud y gwaith gwirfoddol a'r addysgu mewn gwirionedd, a chynnwys hynny yn y gwaith cwricwlwm rydym yn ei wneud, a chyda'n cynllun arwyr digidol. Felly, mae'n rhaglen wych, ac rydym yn datblygu'r ddwy ochr i hynny mewn gwirionedd, ac yn bwriadu cyflwyno hynny mor eang â phosibl drwy Gymru. Rwyf wedi bod yn trafod ag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ynglŷn â'r hyn y gallwn ei wneud mewn ysbytai ar gyfer pobl sydd wedi'u hynysu yn gymdeithasol, sydd wedi bod yn yr ysbyty am gyfnodau hir, lle mae gennym gynulleidfa barod ar un ystyr, Lywydd.

Arweinydd y tŷ, mae cynhwysiant digidol yn dibynnu ar gyflymderau band eang digonol, a gwn, dros fisoedd lawer, eich bod wedi dangos diddordeb brwd yn fy mannau gwan yn Sir Fynwy, ac wedi ymweld â nifer ohonynt. Fe fyddwch yn ymwybodol fod Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi yn ddiweddar eu bod eisiau cyflwyno cynllun peilot pumed genhedlaeth ar draws fy ardal yn ne-ddwyrain Cymru. A allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn ag unrhyw drafodaethau a gawsoch gyda Llywodraeth y DU mewn perthynas â'r cynllun peilot hwnnw, yr amserlen ar gyfer y peilot, ei gyrhaeddiad, a sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu adeiladu ar hynny i ddysgu gwersi o'r cynllun peilot hwnnw a chyflwyno'r arfer da ar draws gweddill de Cymru a gweddill Cymru?

Gallaf, rydym wedi gofyn i'r Arloesfa ymchwilio i sut yn union y gallwn fanteisio ar y technolegau 5G yn y ffordd orau ynghyd â nifer fawr o ffynonellau gwahanol o arian sydd bellach ar gael mewn nifer o wahanol gyfluniadau, mewn gwirionedd, a thrafodais rai o'r rheini ddoe, Lywydd, yn ystod fy natganiad. Nid wyf am ailadrodd pob un ohonynt, ond yn sicr, mae angen i ni wneud yn siŵr ein bod ar flaen y gad o ran y dechnoleg, ein bod yn helpu busnesau bach a chanolig i fanteisio ar y dechnoleg, ein bod yn sicrhau bod y broses o werthu sbectra'n cael ei gwneud mewn ffordd sy'n ein galluogi i gael mynediad at y technolegau hynny heb eu datgysylltu, a'n bod hefyd yn annog y diwydiant moduron yn benodol, ond diwydiannau digidol eraill, i ddod yma i fanteisio ar y sgiliau rydym yn eu cynhyrchu.

Felly, mae gennym nifer o fentrau arloesol yn digwydd ar yr un pryd, gan gynnwys pethau fel yr Academi Feddalwedd Genedlaethol yr ydym yn ei hariannu yng Nghasnewydd, sydd â rhaglen radd arloesol iawn yn seiliedig ar ddatrys problemau diwydiannau'n uniongyrchol ac sydd wedyn yn cael eu cyflwyno i'r diwydiannau hynny, a'r Arloesfa ei hun. Eisoes, mae nifer o drafodaethau parhaus ar y gweill rhyngom a'n diwydiannau yma yng Nghymru, oherwydd mae'n bwysig gwella sgiliau'r gweithlu cyfredol, yn ogystal â denu technolegau digidol arloesol. Felly, mae yna nifer fawr o ffyrdd gwahanol rydym yn cefnogi'r datblygiadau hynny o amgylch yr hybiau technoleg, yn y Cymoedd yn benodol.

Bydd arweinydd y tŷ yn esgusodi fy niffyg dealltwriaeth o rai o'r materion sy'n ymwneud â thechnoleg. Dof o genhedlaeth lle roedd technoleg cyfathrebu yn golygu ymestyn llinyn ar draws y ffordd a rhoi tun ar bob pen iddo. [Chwerthin.] Ond rwy'n deall bod band eang cyflym iawn 96 y cant yn ardal Pontypridd yn dda iawn.

A gaf fi ofyn i chi ynglŷn ag ystadau—ystadau newydd sy'n cael eu hadeiladu? Mae yna enghraifft yn fy ardal yn Nyffryn y Coed, datblygiad Persimmon yn Llanilltud Faerdref, lle roedd yna ddau gam. Roedd y cam cyntaf yn cysylltu â band eang cyflym iawn drwy'r band eang ffeibr, ac mae hwnnw'n iawn. Ond nid yw cam 2 yn cysylltu â hwnnw—nid oes ganddo'r lefel uchaf honno, oherwydd ni ofynnodd y datblygwyr amdani. Nawr, yn sicr, rhaid bod gofyniad sy'n dweud bod yn rhaid i ddatblygiadau newydd, bron fel rhan o'u caniatâd cynllunio—gofyniad i wneud hyn mewn gwirionedd, oherwydd mae gennyf nifer fawr o etholwyr bellach sy'n dweud wrthyf mai'r cyngor gorau y maent yn ei gael yw sefydlu endid cyfreithiol i wneud cais am grant o £4,800, yna mae'n broses 17 cam, a fydd yn cymryd 12 mis, i gael y math hwnnw o gysylltiad ffeibr mewn gwirionedd.

Rwyf wedi ysgrifennu atoch am hyn, ond a yw hon yn broblem sydd wedi codi mewn mannau? Beth y gallwn ei wneud ynglŷn â hynny? Ac oni ddylem fod yn sicrhau ei bod yn rhwymedigaeth orfodol ar ddatblygwyr?

Ydi, mae wedi bod yn ddraenen gyson yn ein hystlys mewn gwirionedd, ac mae'r holl fater yn ymwneud ag a yw'n dechnoleg seilwaith neu'n gynnyrch moethus. Yn anffodus, mae Llywodraeth y DU yn parhau i'w ystyried yn gynnyrch moethus yn hytrach na seilwaith, ac felly mae gennym lai o bwerau da yn y maes o ran yr hyn y gallwn ei wneud. Ond rwyf wedi cael sgyrsiau helaeth, gyda fy Ysgrifennydd Cabinet sydd â chyfrifoldeb dros gynllunio, a chyda'r Gweinidog Tai ac Adfywio mewn gwirionedd, ynglŷn â'r hyn y gallwn ei wneud i annog cynghorau i'w gynnwys yn rhan o gytundebau 106, er enghraifft, ac i annog yr adeiladwyr tai i osod gwifrau yn eu heiddo mewn gwirionedd.

Mae gan adeiladwyr tai, lle maent yn adeiladu dros 30 o dai ar yr un pryd, gytundeb â BT i osod y seilwaith. Ond fel arall mae'n fater o negodi rhwng y datblygwr a pha gwmni technoleg bynnag y maent yn negodi â hwy.

Fodd bynnag, mae'r cynllun rydych yn sôn amdano yn gynllun ffeibr cymunedol BT. Mae gennym gynlluniau eraill ar gael yng Nghymru a chredaf eich bod wedi ysgrifennu ataf, felly byddaf yn cysylltu â chi ynglŷn ag atebion eraill a allai fod yn bosibl ar gyfer y gymuned arbennig honno. Mae'n broblem barhaus yr ydym yn ymwybodol ohoni ac rydym yn ceisio ei datrys.

Arweinydd y tŷ, mae Casnewydd wedi bod yn denu buddsoddiad i'r sector digidol ac mae'n awyddus i ddenu llawer mwy gyda chymorth gan Lywodraeth Cymru. Fe sonioch chi am yr academi feddalwedd a'r potensial ar gyfer cymwysterau lefel gradd. A oes angen sicrhau hefyd fod hyd yn oed mwy o bwyslais ar hyfforddiant ar gyfer pobl sydd, efallai, mewn swyddi ar gyflogau is ar hyn o bryd, ac sy'n rhan-amser, fel y gallant uwchsgilio, cynyddu eu hincwm a llywio datblygiad yr economi ddigidol rydym eisiau ei gweld yn ogystal ag elwa ohoni?

Oes, yn bendant. Mae angen sgiliau sy'n gysylltiedig â gwyddoniaeth, technoleg, peirianneg a mathemateg ar draws y sbectrwm. Felly, rydym eisiau cynhyrchu graddedigion y dyfodol, ond rydym hefyd angen y technegwyr ac ati. Felly, mae gennym nifer o gynlluniau cyflogadwyedd. Nid ydynt yn rhan o fy mhortffolio, ond mae gennym nifer fawr o gynlluniau cyflogadwyedd a rhaglenni sgiliau hyblyg, sydd ar gael i gwmnïau sy'n bodoli eisoes i wneud yn union hynny—uwchsgilio eu gweithlu cyfredol. Hefyd, mae gennym gynlluniau cyflogadwyedd ar gyfer pobl nad ydynt eto yn y farchnad i gael eu sgiliau i mewn iddi. Felly, caiff y ddau beth hynny eu cynnwys. Mae'r academi feddalwedd yn edrych ar gyflwyno allgymorth ar gyfer pobl a allai fod eisiau gwneud sgiliau lefel 3 yn ogystal—felly cymwysterau sy'n gyfwerth â lefel A a'r diploma cenedlaethol uwch, gyda llwybr i gamu ymlaen at addysg uwch, neu lwybr i mewn i gyflogaeth yn wir ar y pwynt hwnnw. Felly, rydym yn ystyried hynny. Yn bendant, mae angen pawb ar bob lefel o'r ystod o alluoedd.