7. Datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar ymadawiad Archwilydd Cyffredinol Cymru

– Senedd Cymru am 4:32 pm ar 18 Gorffennaf 2018.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Ann Jones Ann Jones Labour 4:32, 18 Gorffennaf 2018

(Cyfieithwyd)

Datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ar ymadawiad Archwilydd Cyffredinol Cymru. Galwaf ar Nick Ramsay i gyflwyno'r datganiad.

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Conservative

(Cyfieithwyd)

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yn ddiweddarach yr wythnos hon, ar 20 Gorffennaf, bydd Huw Vaughan Thomas CBE yn cwblhau ei ddiwrnod olaf yn ei swydd fel Archwilydd Cyffredinol Cymru. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i fyfyrio ar ei gyfnod fel archwilydd cyffredinol ac i fynegi diolch iddo am ei gyfraniadau i fywyd cyhoeddus.

Penodwyd Huw yn archwilydd cyffredinol yn 2010, gan ddwyn cyfoeth o brofiad ac arbenigedd gydag ef o'i yrfa hir a llwyddiannus ar draws y sector cyhoeddus. Mae wedi profi'n benodiad rhagorol. Cymerodd at ei rôl gyda llawer o heriau o'i flaen, gan ddechrau gyda'r amgylchiadau anodd a etifeddodd yn dilyn digwyddiadau yn Swyddfa Archwilio Cymru cyn ei benodi. Un o'i heriau cyntaf oedd cyflwyno cynigion i gryfhau trefniadau llywodraethu ac atebolrwydd y sefydliad a goruchwylio dros gyfnod o newid sefydliadol a diwylliannol. Fe wnaeth hyn gyda phenderfyniad, ac yn dilyn adolygiad mewnol, cyflwynodd set o drefniadau llywodraethu newydd, a adferodd hyder y cyhoedd a thrawsnewid y diwylliant yn Swyddfa Archwilio Cymru.

Yn ystod y cyfnod hwn o newid yn yr amser y bu Huw yn ei swydd, daeth Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2013 i rym, deddf a gryfhaodd ac a wellodd drefniadau atebolrwydd a llywodraethu Archwilydd Cyffredinol Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru, gan gynnal a gwarchod annibyniaeth a gwrthrychedd Archwilydd Cyffredinol Cymru. Roedd cyflwyno bwrdd Swyddfa Archwilio Cymru yn 2014 yn cryfhau trefniadau llywodraethu Swyddfa Archwilio Cymru ymhellach a hyd yn oed tan yn ddiweddar mae Huw wedi bod yn goruchwylio dros newidiadau sylweddol yn y diwylliant a'r arferion gweithio, gan gynnwys buddsoddiadau diweddar mewn dadansoddi data. Wrth i Huw ddod at ddiwedd ei yrfa, mae wedi plannu'r hadau ar gyfer y genhedlaeth nesaf o archwilwyr, gyda buddsoddiadau mewn hyfforddeion a phrentisiaid cyllid, i ysbrydoli archwilydd cyffredinol yn y dyfodol efallai. Yn ystod ei gyfnod yn y swydd, mae Huw wedi bod ar flaen y gad yn gwella gwasanaethau cyhoeddus ac yn sicrhau gwerth am arian i'r trethdalwr. Mae ei rôl fel archwilydd cyffredinol wedi bod yn hollbwysig a dylanwadol, yn rym ysgogol a chalon llywodraethu ac atebolrwydd da. O dan arweiniad Huw, yn ystod cyfnodau o gyni o'r newydd a ffocws cynyddol ar gyllid cyhoeddus a her ynglŷn â sut y gwerir yr arian hwnnw, mae wedi cyflawni.

Mae Huw bob amser wedi hyrwyddo pwysigrwydd archwilio cyhoeddus annibynnol i gefnogi craffu effeithiol ar Lywodraeth Cymru, nid yn unig o ran dwyn y Llywodraeth i gyfrif, ond hefyd o ran darparu mewnwelediad hanfodol a chefnogi gwelliannau. Fel archwilydd cyffredinol, mae Huw wedi goruchwylio dros gyhoeddi nifer o adroddiadau cadarn. Mae'r adroddiadau hyn wedi taflu goleuni ar drefniadau llywodraethu gwael a defnydd aneffeithlon o arian cyhoeddus, a chyfeiriaf yn benodol at rai o adroddiadau mwyaf dylanwadol Huw: yn 2011, ei adroddiad arolwg arbennig ar Gyngor Sir Ynys Môn a arweiniodd at gomisiynwyr yn cael eu gyrru i mewn gan Lywodraeth Cymru i ysgwyddo'r gwaith o weithredu'r cyngor—rhywbeth a ddigwyddodd am y tro cyntaf yn y DU; ei adroddiad yn 2012 ar AWEMA, a arweiniodd, ar y cyd ag adroddiadau archwilio eraill, at newidiadau ar raddfa eang i'r modd y rheolai Llywodraeth Cymru ei gwariant blynyddol o £2.6 ar grantiau; ei adolygiad ar y cyd yn 2013 gydag Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru o'r trefniadau llywodraethu ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, a ragflaenodd y penderfyniad i wneud y bwrdd iechyd yn destun mesurau arbennig; ei adroddiad yn 2015 ar gronfa buddsoddi Cymru mewn adfywio, a oedd yn gwerthu tir cyhoeddus am lawer llai na'i werth, gan golli degau o filiynau o bunnoedd i'r trethdalwr o bosibl; a'i adroddiad budd y cyhoedd cyntaf ar gorff GIG yn 2017 mewn perthynas â chamreoli contract ymgynghoriaeth gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro.

Er bod eu darllen yn ddigon i'ch sobri, mae adroddiadau o'r fath wedi bod yn hanfodol ar gyfer nodi meysydd sydd angen eu cryfhau ac i hybu gwelliannau i brosesau gwneud penderfyniadau Llywodraeth Cymru a'r modd y caiff gwasanaethau cyhoeddus eu darparu. Ni ellir tanddatgan pwysigrwydd hyn. Cefnogir yr archwilio annibynnol hwn gan graffu seneddol gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, sydd wedi gweithio'n agos gyda Huw dros ei gyfnod yn y swydd i sicrhau bod ei waith mor effeithiol â phosibl yn dwyn Llywodraeth Cymru a sefydliadau perthnasol eraill i gyfrif. Mae Huw wedi bod yn ffynhonnell gyson o gymorth a chyngor i'r pwyllgor, yn gwella ein gwaith, ac yn gynyddol, defnyddiwyd adroddiadau Archwilydd Cyffredinol Cymru i lywio gwaith pwyllgorau eraill y Cynulliad, ac enghraifft ragorol o hyn yw ystyriaeth y Pwyllgor Cyllid o adroddiadau ar barodrwydd cyllidol.

Yn fwy diweddar, mae Huw hefyd wedi bod yn allweddol i weithrediad Deddf cenedlaethau'r dyfodol 2015. Mae'r Ddeddf yn mynnu bod yr archwilydd cyffredinol yn adrodd ar i ba raddau y mae cyrff cyhoeddus wedi cymhwyso'r egwyddor datblygu cynaliadwy i'r ffordd y maent yn pennu eu hamcanion a'r camau y maent yn eu cymryd i fodloni'r amcanion hynny. Yn ddiweddar, cyhoeddodd Huw ei adroddiad sylwebaeth blwyddyn 1 ar sut y mae cyrff cyhoeddus wedi ymateb i'r Ddeddf, adroddiad sy'n nodi nifer o arferion da sy'n dod i'r amlwg ledled Cymru i eraill eu harfer. Cydnabuwyd y gwaith caled a'r ymrwymiad a ddangoswyd gan Huw pan gafodd CBE yn anrhydeddau pen-blwydd y Frenhines 2018 am wasanaethau i archwilio cyhoeddus ac atebolrwydd yng Nghymru, ac estynnwn ein llongyfarchiadau i Huw ar y llwyddiant arbennig hwn.

Mae'r gydnabyddiaeth hon i gyfraniad rhagorol Huw i fywyd cyhoeddus yn atgyfnerthu ymrwymiad oes i fywyd cyhoeddus. Mae wedi bod yn archwilydd cyffredinol nad yw wedi ofni ei dweud hi fel y mae pan fo angen, ac mae'n gadael y swydd gyda record ragorol, ar ôl gwasanaethu pobl Cymru fel archwilydd cyffredinol am yr wyth mlynedd diwethaf. Huw, rydych wedi arwain gyda gonestrwydd a byddwch yn gadael gwaddol barhaus o hyder cyhoeddus newydd mewn archwilio cyhoeddus ac atebolrwydd. Dymunwn yn dda i chi yn y dyfodol. Diolch yn fawr.

Photo of Adam Price Adam Price Plaid Cymru 4:39, 18 Gorffennaf 2018

Mae'n bleser gen i hefyd godi i ddiolch i'r archwilydd am ei wasanaeth. Mae'n nodweddiadol ohono fe, a dweud y gwir, ei fod e'n arloesi hyd yn oed wrth adael, achos rydw i'n credu mai fe yw'r un cyntaf o'r archwilwyr i gynnig llythyr ffarwelio sydd yn rhoi mewn un lle, a dweud y gwir, braslun—gorolwg, a dweud y gwir—o'r tirwedd y mae e wedi bod yn arsylwi arni dros yr wyth mlynedd ddiwethaf, ac mae'n ddefnyddiol tu hwnt. Mae'n ymylu ar y deifiol weithiau. Ac, wrth gwrs, mae yna gyfeiriad at rai o'r adroddiadau sydd wedi pwyntio at lywodraethu gwael, ond mae yn ddiddorol i weld mai Swyddfa Archwilio Cymru ydy un o’r llefydd mwyaf pwysig sydd yn gyrru arloesedd. Nid yw efallai’n draddodiadol ein bod ni’n cysylltu archwilio gyda phethau fel arloesedd a chreadigedd, ond mae yna dîm yn y tîm arferion gorau sydd wedi bod yn gyrru’r agenda yma. Yr unig enghraifft arall rwy’n gallu meddwl amdani yw llys archwilwyr Brasil lle mae gyda nhw hefyd, yr archwilwyr, labordy arloesedd, ac efallai bod mawr ei angen e yn y wlad honno.

Mae’r pwyntiau mae’r archwilydd yn eu gwneud yn y llythyr yn eithaf diddorol o ran y diffygion mae e’n pwyntio mas hefyd o ran ein gwladwriaeth ni, er efallai nad ydym wedi cwympo i mewn i’r un trybini yn ddiweddar â gwladwriaeth Brasil. Ond mae yna reswm inni wrando ar lais yr archwilydd cyffredinol, oherwydd mae e’n pwyntio mas y diffyg, efallai, meddwl radical—ein bod ni ddim yn gallu meddwl yn ddigon arloesol, ein bod ni’n dueddol o weithiau meddwl yn nhermau mwy yn y byr dymor ac nid o ran y tymor hir, bod yna oreffaith, efallai, ar effeithlonrwydd yn hytrach nag edrych yn fwy eang, yn fwy pwrpasol, ar ailsiapio ein gwasanaethau cyhoeddus mewn ffordd mwy cynhwysfawr. Mae yna oredrych ar strwythurau yn hytrach na chanlyniadau, ac wedyn mae yna duedd, wrth gwrs, o ailbecynnu problemau yn hytrach na mynd i’r afael â nhw ar lefel sylfaenol. Mae yna ddigon o ddadansoddi.

Roedd yntau hefyd wedi gwasanaethu ar y comisiwn Williams. Rŷm ni i gyd yn gwybod beth yw’r problemau. Strategaethau arbennig o dda, a dim cymaint â hynny o anghytundeb ar draws y pleidiau—the truth that dare not speak its name ynglŷn â gwerthoedd, efallai. Ond sut rŷm ni’n gallu, wedyn, cyfieithu’r nodau, y gwerthoedd a’r amcanion hynny i mewn i bolisïau sydd yn mynd i ddelifro? Mae’r archwilydd wedi gwneud cymwynas inni, rwy’n credu, hyd yn oed wrth ffarwelio, er mwyn gosod inni’r her, a dweud y gwir—hynny yw, sut rŷm ni yn y Senedd yma yn gallu codi ein gorwelion a dechrau gwireddu rhai o’r amcanion rŷm ni i gyd yn eu rhannu. Diolch. 

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Conservative 4:42, 18 Gorffennaf 2018

(Cyfieithwyd)

Diolch i chi, Adam Price. Nid wyf yn gwybod fawr ddim am archwilwyr yn Brasil; mae'n swnio ychydig bach fel ffilm, onid yw? Felly, fe adawaf hynny i bobl eraill wneud sylwadau arno.

Rwy'n synhwyro na fydd fawr o anghytuno yn y datganiad hwn. Adam, rydych wedi nodi rôl yr archwilydd cyffredinol yn arloesi ac yn hyrwyddo'r agenda, ac rydych yn llygad eich lle. Cyn i Aelodau fynd ar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus—mae'n weddol debyg i gyllid, yn hyn o beth—rwy'n credu eu bod yn meddwl ei fod yn mynd i fod yn bwnc sych iawn, a bod archwilio yn rhywbeth y mae math penodol o berson yn ei wneud mewn swyddfa yn rhywle, neu ble bynnag, allan yn y maes. Wrth gwrs, mae'r realiti, fel y gwyddoch chi ac fel y gwn i, ac fel y gŵyr cadeiryddion blaenorol y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, yn wahanol iawn mewn gwirionedd. Rydych chi'n iawn; mae Huw wedi chwarae rôl yn hyrwyddo'r agenda—arloesi, gair allweddol—a rôl arweiniol. Felly, mae gwaith yr archwilydd cyffredinol yn rhywbeth y credaf ei fod yn sicr wedi newid dros y blynyddoedd a bydd yn newid yn y dyfodol, ond mae'n gadael gwaddol y gall fod yn falch iawn ohoni.

Soniwn yn aml am y lle hwn—y Cynulliad i ddechrau ac yn awr wrth iddo drawsnewid yn Senedd—yn sefydlu dyfodol newydd i Gymru. Nid mater i ni yn y Siambr yma a'r cyhoedd yn unig ydyw; ceir rhai ffigurau allweddol ar hyd yr oesau y cyfeirir atynt fel rhai a fu'n allweddol i ddatblygiad San Steffan, a byddwn yn cyfeirio atynt yma. Nid oes gennyf amheuaeth o gwbl y bydd pobl yn edrych yn ôl yn y dyfodol, ac yn dweud bod rôl Huw fel archwilydd cyffredinol wedi dod ar bwynt allweddol, ac nad trawsnewid sefydliad Swyddfa Archwilio Cymru yn unig a wnaeth, ond fod ganddo rôl yn trawsnewid Cymru yn ogystal.

Photo of Mike Hedges Mike Hedges Labour 4:44, 18 Gorffennaf 2018

(Cyfieithwyd)

Rwy'n croesawu'r cyfle i ddweud ychydig eiriau ar ymddeoliad yr archwilydd cyffredinol, Huw Vaughan Thomas. Rwyf wedi bod yn aelod o'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, neu'n aelod dirprwyol, ers 2011. I mi, roedd dau gryfder mawr yn perthyn i'r archwilydd cyffredinol sy'n ymadael, a gobeithio y bydd Nick Ramsay yn cytuno â mi yn eu cylch: gwybod beth yw'r meysydd allweddol i'w hymchwilio ac i adrodd arnynt, a chymesuredd yn ei ymateb. Os bydd unrhyw un yn dilyn adroddiadau'r archwilydd cyffredinol, mae swyddfa'r archwilydd cyffredinol yn cynhyrchu nifer bob blwyddyn, ond mae'n ymwneud mewn gwirionedd â nodi'r rhai allweddol, mynd i mewn iddynt yn fanwl, ac adrodd yn ôl a'u cyflwyno gerbron y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, oherwydd pe bai'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn derbyn pob un ohonynt, byddent yn treulio awr bob wythnos yn gwneud dim mwy na chael a derbyn. Felly, mae cymesuredd o ran beth i ymdrin ag ef a thynnu sylw at fethiannau mawr adrannau'r Llywodraeth—fferm bysgod Penmon, Kancoat, Powys Fadog, Cylchffordd Cymru—prosiectau na allai byth â bod wedi llwyddo ac y dylai gweision sifil fod wedi sylwi arnynt ar y cam cyntaf un fel prosiectau na allai lwyddo. Mae'r methiant i wneud hynny—. Mae'r archwilydd cyffredinol wedi dod â'r rhain i sylw Llywodraeth Cymru, a gobeithiaf y bydd hynny'n gweithio yn y dyfodol—y bydd pobl yn bwrw golwg feirniadol dros brosiectau a ph'un a allant weithio ai peidio mewn gwirionedd. Bydd llawer o brosiectau'n methu, bydd llawer o brosiectau da yn methu am bob math o resymau, ond un peth yn anad dim y mae'r archwilydd cyffredinol yn ei adael i ni yw'r modd y dylai pobl fwrw golwg feirniadol dros brosiectau a gofyn, 'A all y prosiect hwn lwyddo mewn gwirionedd?', a phan fyddwn yn ateb 'na', yna ni fydd y prosiectau hynny'n cael eu datblygu ac ni werir arian arnynt. A gaf fi orffen drwy ddymuno ymddeoliad hir a hapus i Huw Vaughan Thomas? Rwyf wedi mwynhau saith mlynedd o drafodaethau gydag ef, ac nid rhai cytûn bob amser, ond rhai y credaf bob amser fy mod wedi dysgu llawer ohonynt, a gobeithio ei fod yntau wedi eu mwynhau hefyd.

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Conservative 4:46, 18 Gorffennaf 2018

(Cyfieithwyd)

Un peth sy'n sicr o fywyd ar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yw na all Mike Hedges ei adael. Mae bob amser yn gadael ac yna'n dychwelyd ar ryw bwynt, a chredaf y eich bod, mae'n debyg, yn un o'r Aelodau mwyaf profiadol ar y pwyllgor hwnnw bellach, Mike.

Gwnaethoch bwyntiau dilys iawn. Yn null Mike Hedges, rhoddais restr hir o adroddiadau llwyddiannus a roddodd yr archwilydd cyffredinol, ac rydych wedi cwblhau'r rhestr, mewn gwirionedd, gyda rhestr o'r adroddiadau cyfrifon cyhoeddus a wnaethom yn sgil adroddiadau'r archwilydd cyffredinol, megis ar Gylchffordd Cymru a rhestr hir o rai eraill. Ond rydych chi'n iawn, mae a wnelo â bwrw llygad beirniadol, ac un o'r rhesymau pam rwyf wedi mwynhau bod yn Gadeirydd cyfrifon cyhoeddus i'r fath raddau yw ei fod yn caniatáu i chi symud oddi wrth y dadleuon gwleidyddol traddodiadol y mae pobl yn disgwyl inni eu cael, yn ddigon priodol, yn y Siambr hon, ac mae'n mynd â chi i mewn i fan trawsbleidiol lle nad ydym yn feirniadol o'r Llywodraeth oherwydd mai hwy ydynt hwy ac mai ni ydym ni, ond yn hytrach, am ein bod yn ceisio tynnu sylw at—yn ceisio darparu'r llygaid beirniadol y siaradoch chi amdano a thaflu goleuni ar feysydd sydd wedi methu a galluogi a chaniatáu i Lywodraeth Cymru wella'r meysydd hynny wedyn, naill ai'n uniongyrchol, os mai Llywodraeth Cymru sydd wedi gwyro ychydig oddi ar y llwybr, neu os yw'n sefydliad arall sy'n gysylltiedig—. Dyna un o fanteision y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus. Gwn ein bod wedi cael tystion ger ein bron dros y misoedd diwethaf ac maent wedi cyfaddef fod y profiad yn codi arswyd arnynt. Nid ydym yn ceisio eu dychryn, ond credaf fod y syniad o fod ger bron y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ynddo'i hun, boed yma neu yn Brasil neu yn San Steffan, ble bynnag y bo—mae rhywfaint o urddas yn perthyn iddo.

Mae gweithio gyda'r archwilydd cyffredinol a'i swyddfa wedi bod yn fraint fawr i mi, ac rwy'n siŵr fy mod yn siarad dros Darren Millar, a Chadeiryddion blaenorol sydd wedi gweithio gyda Huw. Mae wedi darparu cadernid sydd wedi ategu gwaith y pwyllgor mewn ffordd unigryw ac wedi caniatáu inni symud ymlaen fel pwyllgor ac fel sefydliad, ac fel y dywedais yn fy ymateb blaenorol i Adam, gobeithio y bydd yn caniatáu i Gymru symud ymlaen ychydig bach hefyd o ran gwario arian cyhoeddus yn effeithlon a chyflawni'r hyn y mae pobl Cymru yn ei ddisgwyl gennym.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Photo of Mohammad Asghar Mohammad Asghar Conservative 4:48, 18 Gorffennaf 2018

(Cyfieithwyd)

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfle hwn i ddweud ychydig eiriau o deyrnged i Huw Vaughan Thomas ar ei ymddeoliad fel Archwilydd Cyffredinol Cymru. Rwyf wedi gwasanaethu ar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus am yr holl amser ers penodi Huw ym mis Hydref 2010. Yn yr amser hwnnw, mae ei ymrwymiad i'r rôl wedi creu argraff arnaf, yn ogystal â'i awydd i fynd ar drywydd rhagoriaeth a'i ymroddiad i gyflawni ei ddyletswyddau. Roedd ei brofiad, a enillwyd drwy amrywiaeth o rolau Llywodraeth mewn nifer o swyddi cyhoeddus nodedig ac yn y sector preifat, yn ei roi mewn sefyllfa unigryw i fod yn Archwilydd Cyffredinol Cymru.

Yn ei amser, nid yw erioed wedi cilio rhag yr her o helpu sefydliadau i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus yn fwy effeithlon ac effeithiol. Mae'r rhain yn cynnwys Llywodraeth Cymru. Roedd ei adroddiadau ar faterion megis cydberthynas Llywodraeth Cymru â Pinewood a chyllid cychwynnol prosiect Cylchffordd Cymru a nodwyd eisoes gan fy nghyd-Aelod Nick Ramsay yn tynnu sylw at ddiffygion difrifol o ran gweinyddiaeth ac atebolrwydd. O'u trin yn briodol, bydd yr adroddiadau hyn yn cael effeithiau buddiol parhaus ar sicrhau gwerth am arian. Credaf fod tymor Huw Thomas fel archwilydd cyffredinol yn cael ei ddiffinio gan y gwaddol y mae wedi'i adael ar ei ôl a'i effaith ar y sector cyhoeddus. Mae wedi codi'r bar archwilio—y bar ansawdd—i lefel mor uchel fel y bydd yn anodd llenwi ei esgidiau. Diolch ichi, Huw. Rydych wedi gwneud gwaith gwych dros yr wyth mlynedd diwethaf ar ran y genedl hon. Y cyfan sydd ar ôl yw dymuno ymddeoliad hir a hapus i Huw, a chroesawu Adrian Crompton i'r rôl bwysig a heriol hon, i ddilyn ôl ei droed. Diolch.

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Conservative 4:50, 18 Gorffennaf 2018

(Cyfieithwyd)

Rydym yn mynd yn brin o anrhydeddau yn awr—[Chwerthin.] Gwyddwn na ddylwn fod wedi crybwyll Mike Hedges fel yr un sydd wedi gwasanaethu hwyaf, oherwydd yn amlwg mae fy nghyd-Aelod Mohammad Asghar wedi bod ar y pwyllgor ers amser hir hefyd.

Fe wnaethoch bwyntiau da. Dros y ddwy flynedd ddiwethaf, ers i mi fod yn Gadeirydd y pwyllgor, rydym wedi edrych ar nifer o feysydd gwahanol. Mae Cylchffordd Cymru yn un amlwg. Rwy'n credu bod Mike wedi crybwyll Kancoat. A thrwy'r holl gyfnod hwnnw, mae Huw wedi rhoi llawer o gymorth i mi fel Cadeirydd, i'r Aelodau, ond hefyd i glercod y pwyllgorau. Maent yn esgidiau mawr i'w llenwi, ac nid oes angen i'r archwilydd cyffredinol nesaf fod fel yr archwilydd cyffredinol diwethaf—nid oes angen iddo fod fel Huw. Mae'n rôl sydd—. O fy nhrafodaethau gyda Huw, rwy'n gwybod ei fod wedi dweud wrthyf y dylech gymryd y rôl a gwneud beth hoffwch chi ohoni. Ceir lefelau allweddol penodol sy'n rhaid i chi eu cyrraedd yn y swydd honno, ond ar yr un pryd—. Mae hefyd, wrth gwrs, yn werth nodi: mae'n gymysgedd diddorol, oherwydd rydych yn archwilydd cyffredinol ond rydych hefyd yn brif weithredwr sefydliad pwysig iawn yng Nghymru. Felly, nid yw'n swydd hawdd i'w dilyn. Pob dymuniad da i Adrian Crompton wrth iddo fynd i'r afael â hi. Ond mae'n werth nodi nad y bobl yma'n unig sy'n fawr eu parch tuag at Huw; mae wedi ennyn parch yn ehangach hefyd. Rwyf wedi ymweld â swyddfeydd archwilio ac archwilwyr cyffredinol eraill ledled y DU—ac yn wir, rydym yn siarad â hwy o bob cwr o'r byd—ac mae iddo enw da iawn. Nid oes gennyf amheuaeth o gwbl, pan fyddwch wedi cael rhywfaint o seibiant, Huw, y byddwch yn symud ymlaen at bethau eraill, a gwn eich bod wedi cael gyrfa amrywiol a diddorol iawn, ac rwy'n siŵr y bydd gennych lawer i'w roi o hyd i fywyd Cymru yn y dyfodol.

Photo of Mr Neil Hamilton Mr Neil Hamilton UKIP 4:52, 18 Gorffennaf 2018

(Cyfieithwyd)

Hoffwn ychwanegu fy mhwt at folawd huawdl y rhai sydd wedi siarad yn y drafodaeth hon hyd yma, ac maent yn rhai diffuant iawn. Byddai'n hawdd iawn i drafodaeth o'r fath ddirywio'n ffurfioldeb gwag, ond mae'n gwbl groes i hynny. Credaf fod Huw Vaughan Thomas wedi bod yn was cyhoeddus rhagorol, nid yn unig yn swydd yr archwilydd cyffredinol, ond mewn llawer o rolau eraill y mae wedi'u cyflawni mewn gyrfa hir a nodedig o wasanaeth cyhoeddus.

Mae archwilio yn enwog am fod yn rhywbeth ar gyfer y rheini y mae cyfrifyddiaeth yn rhy gyffrous iddynt, ond mae bod yn archwilydd cyffredinol yn beth cwbl wahanol, ac mae'n hanesyn enwog fod Huw wedi dechrau ei amser yn yn y swydd drwy ddweud, 'Nid wyf yn gyfrifydd, ond mae gennyf brofiad o fod yn swyddog cyfrifyddu', ac mae'r ddwy rôl, wrth gwrs, yn wahanol iawn. Yn fy marn i, mae wedi bod yn llwyddiant ysgubol fel archwilydd cyffredinol, gan ddechrau gyda'r hyn y gallem ei alw'n sefyllfa anodd braidd. Bu'n rhaid iddo roi trefn ar ei swyddfa ei hun cyn y gallai ddechrau ar unrhyw beth arall, ac ar ôl cyfres anffodus iawn o gamgymeriadau yn ei adran ei hun cyn iddo ddechrau yn y swydd, bu'n rhaid iddo osod y math o uniondeb ariannol ar y swyddfa archwilio ag y ceisiodd ei osod ar bob cangen arall o Lywodraeth byth ers hynny.

Mae wedi bod yn llaw gadarn ar y llyw, ac wedi sefydlogi'r llong, ac yn ystod y saith neu wyth mlynedd diwethaf, credaf ei fod wedi trawsffurfio'r swyddfa archwilio yng Nghymru, ac rwy'n credu ei fod wedi dangos dyfnder y weledigaeth yma yn ogystal, nid yn unig yn yr ystyr ei fod wedi craffu'n fanwl ar gyfrifon adrannau'r Llywodraeth, ond hefyd oherwydd ei fod wedi arfer ei bŵer i ddewis mewn ffordd dda iawn, ac wedi canolbwyntio ar rai o'r pethau ehangach roedd angen eu canfod ynglŷn â'r ffordd y caiff swm enfawr o arian cyhoeddus ei wario yng Nghymru, er budd parhaol y trethdalwr ac yn wir, llywodraethu da yn gyffredinol.

Am fy mod yn brin o ddeunydd darllen diddorol, darllenais adroddiad 2011 y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, pan oedd Darren Millar yn Gadeirydd arno, ar broblemau Swyddfa Archwilio Cymru ei hun. Wedi dweud hynny, ar y dechrau un yn ei swydd, roedd Huw yn gadarn, yn agored ac yn dryloyw, a dyna'r egwyddorion y mae wedi eu dilyn yn ei swydd bwysig dros yr holl amser y bu ynddi. Mae wedi glynu at y gwir yn wyneb grym, ac nid oes unrhyw dasg sy'n fwy hanfodol mewn system ddemocrataidd yn fy marn i, oherwydd mae pob Llywodraeth o ba liw bynnag yn meddwl o bryd i'w gilydd ei bod yn ddihalog ac na all wneud dim o'i le, neu fawr o ddim yn anghywir. Mae'n bwysig iawn fod y consensws trawsbleidiol y cyfeiriodd Nick Ramsay ato yn peri iddynt ailfeddwl weithiau a gwella eu hunain.

Byddai'n ddiflas i mi fynd drwy'r rhestr hir o swyddi cyhoeddus y bu Huw Vaughan Thomas ynddynt, ond credaf mai un elfen bwysig o'i brofiad yw ei fod wedi bod yn brif weithredwr dau awdurdod lleol cyn iddo ddod yn archwilydd cyffredinol—yng Ngwynedd a sir Ddinbych. Cadeiriodd y Gronfa Loteri Fawr yng Nghymru hefyd, a chafodd brofiad mewn adrannau Llywodraeth mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Mae wedi gwasanaethu mewn sefydliadau fel Bwrdd Parôl Cymru a Lloegr. Mae ganddo brofiad helaeth, yn ogystal â dyfnder yn y meysydd rydym yn sôn amdanynt heddiw. Felly, credaf y dylem ei anrhydeddu am ei lwyddiant yn ei swydd, ac am y gwaddol y mae'n ei drosglwyddo i'w olynydd. Mae'n un anodd i'w ddilyn. Nid oes neb, wrth gwrs, yn anhepgor, ond serch hynny, credaf y caiff ei gofio fel un o'r archwilwyr mawr, nid yn unig yng Nghymru ond yn y Deyrnas Unedig hefyd, ac mae holl bobl Cymru yn ddiolchgar iddo am ei wasanaeth.

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Conservative 4:56, 18 Gorffennaf 2018

(Cyfieithwyd)

'Yr archwilwyr mawr'—sut y mae dilyn hynny? Rwy'n barod i gael fy nghywiro, ond credaf mai Tony Blair a ddywedodd unwaith na allwn newid ein gwlad heb yn gyntaf newid ein hunain. Efallai fy mod yn anghywir, ond rwy'n credu iddo ddweud hynny yn ôl pan ddaeth yn arweinydd Llafur. Credaf fod y pwynt a wnaethoch am yr hyn a etifeddodd yr archwilydd cyffredinol gyda Swyddfa Archwilio Cymru fel yr oedd a'r enw oedd ganddi—yn amlwg, roedd angen ei newid er budd llywodraeth, er budd Cymru, er lles pawb, a llwyddodd i wneud hynny. Dangosodd yn gyntaf oll y gallai Swyddfa Archwilio Cymru ateb yr her a bwrw ymlaen gyda'r gwaith o graffu ar bopeth arall.

Rydym yn anrhydeddu'r archwilydd cyffredinol sy'n ymadael, ac rydym yn cydnabod y bydd gan yr archwilydd cyffredinol nesaf waith caled i lenwi ei esgidiau. Credaf fod un peth yn glir: rydym wedi gwneud llawer o adroddiadau cadarn dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, a gwn fod Darren Millar a Chadeiryddion archwilio blaenorol wedi chwarae rôl mewn adroddiadau cynharach hefyd, ac nid yw'r gwaith hwnnw'n mynd i fynd yn haws—gadewch inni beidio ag esgus ei fod. Mae'r Cynulliad wedi bod gyda ni bellach ers 20 mlynedd. Rydym yn ystyried gweddnewid y lle hwn yn Senedd, a bydd yn dod yn fwyfwy pwysig i Swyddfa Archwilio Cymru ymateb i'r her yn ogystal, ac adnewyddu ei hun.

Mae'n ddiddorol bod Huw Vaughan Thomas yn gadael ar adeg pan fydd gennym sefyllfa yma gyda'r etholiadau arweinyddiaeth lluosog yn digwydd yn y gwahanol bleidiau. Felly, ar hyn o bryd, mae'r pleidiau yma yn broses o adnewyddu ac adfywio, sydd mor bwysig i bob plaid, ac mor bwysig i lywodraeth.

Rwy'n siŵr y bydd Huw yn adfywio ei hun pan fydd wedi gadael swydd yr archwilydd cyffredinol, ac y bydd yn gwerthfawrogi'r seibiant a newid bywyd yn fawr. Rhaid inni edrych tua'r dyfodol yn awr. Rhaid inni wneud yn siŵr y gallwn fwrw ati gyda'r gwaith y disgwylir inni ei wneud, ac nid yw'n fater syml o feirniadu'r Llywodraeth pan fyddwn yn teimlo eu bod wedi gwneud rhywbeth o'i le, mae'n fater o werthfawrogi lle mae'r Llywodraeth yn gwneud pethau'n iawn yn ogystal. Wrth gwrs, mae gennym fantais fawr ar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn yr ystyr ein bod yn cael cyfle i siarad â'r swyddogion, nid yn unig y Gweinidog—mae'n ymwneud â mwy nag Ysgrifenyddion y Cabinet yn unig, y penawdau'n unig, ond â'r hyn sydd oddi tanynt. Mae'n faes nad yw'n cael y cyhoeddusrwydd sydd ei angen arno yn aml, a'n gwaith ni ar y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, a'r pwyllgorau eraill yn y Cynulliad wrth gwrs, yw gwneud yn siŵr dros y misoedd a'r blynyddoedd i ddod fod goleuni'n cael ei daflu ar feysydd o fywyd cyhoeddus nad ydynt bob amser yn ei gael, a bod pawb ohonom yn gweithio gyda'n gilydd i geisio gwneud Cymru yn lle ychydig bach gwell.

Photo of Mr Simon Thomas Mr Simon Thomas Plaid Cymru 4:59, 18 Gorffennaf 2018

Diolch yn fawr i Nick Ramsay am ddod â’r datganiad ar ran y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus heddiw, sy’n fy ngalluogi i, ar ran y Pwyllgor Cyllid, i ategu ein diolch i’r archwilydd cyffredinol. Mae e’n gweithio gyda phwyllgor Nick, wrth gwrs, yn bennaf. Mae llywodraethiant swyddfa’r archwilydd cyffredinol yn dod i’r Pwyllgor Cyllid, ac rydym ni wedi gwerthfawrogi’n fawr iawn barodrwydd Huw Vaughan Thomas i gydweithio â ni, a hefyd y ffordd mae wedi hwyluso'r gwaith yna. Am eiliad yn fanna, pan oeddech chi'n sôn am adfywio, roeddwn i'n meddwl bod Huw yn mynd i droi mewn i ryw fath o Doctor Who, ac yn adfywio mewn rhyw ffurf arall, eto fyth. Ond nid yw e cweit y math yna, efallai, ond mae'n sicr wedi dod â goleuni lle'r oedd angen dod â goleuni, ac wedi sicrhau bod ein democratiaeth ni yn fan hyn yn gweithio yn llawer mwy llwyddiannus.

Jest i ni atgoffa ein hunain, mae Huw fel yr archwilydd cyffredinol yn un o ychydig brif swyddogion y gwasanaeth cyhoeddus yng Nghymru rydym ni fel Cynulliad yn eu penodi yn fan hyn, ac felly mae'n briodol ein bod ni'n cofnodi yn swyddogol ein diolchiadau iddo fe. Mae e wedi gadael gwaddol i'r Pwyllgor Cyllid. Mae e wedi archwilio o dan y drefn sydd yn rheoli ei waith yntau, ac wedi penderfynu bod angen gwella deddfwriaeth er mwyn gwneud gwaith yr archwilydd cyffredinol nesaf yn fwy hwylus, a gwaith y swyddfa yn fwy hwylus. Felly, mae e wedi gadael gwaddol i ni gydweithio arno fe hefyd. Ond y prif beth i'w wneud yw dweud rhywbeth na allwn fod wedi'i ddweud yn y Senedd arall roeddwn i'n Aelod ohoni unwaith, sef troi at rywun yn y galeri, sydd ddim yn ddieithryn i ni, gan gyfeirio ato fe yn bersonol, a diolch i Huw Vaughan Thomas am ei waith fel Archwilydd Cyffredinol Cymru, a dweud wrtho fe, 'Peidiwch â bod yn ddieithryn i'r Cynulliad o hyn ymlaen ychwaith.'

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Conservative 5:01, 18 Gorffennaf 2018

(Cyfieithwyd)

Pan fydd pobl yn gofyn imi roi rheswm cadarn pam y dylem gael rhagor o Aelodau Cynulliad, yn aml byddaf yn dweud nid yn unig fy mod yn cadeirio'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a bod gennyf rôl i edrych yn ôl, ond wrth gwrs rwy'n aelod o'r Pwyllgor Cyllid gyda Simon Thomas gyda'r gwaith o edrych ymlaen yn ariannol. Rwy'n ceisio edrych y ddwy ffordd ar unwaith weithiau, ac ni fyddai hynny'n digwydd mewn sefydliadau mwy o faint. Ac wrth gwrs rwyf wedi siarad am gyfrifon cyhoeddus, ond y Pwyllgor Cyllid oedd â'r rôl werthfawr o recriwtio'r archwilydd cyffredinol newydd, ac roeddwn yn aelod o'r panel cyfweld gyda Simon Thomas—mae'n ymddangos fel amser maith yn ôl bellach—i wneud yn siŵr fod—

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Conservative

(Cyfieithwyd)

Roeddwn i'n meddwl tybed pam ei bod hi'n ymddangos mor hir yn ôl. Oedd, roedd y sefyllfa dywydd yn hollol wahanol bryd hynny.

Ond rydych yn hollol iawn: dyna fel y trafodasom yn ystod y broses honno. Mae hon yn rôl bwysig. Ni ellir gorbwysleisio hynny. Credaf imi ddweud 'tanddatgan' yn fy araith gychwynnol; yr hyn a olygwn oedd 'gorbwysleisio', wrth gwrs. Ni ellir ei orbwysleisio, ac mae'n bwysig iawn fod y broses, nid y bobl sy'n rhan ohoni yn unig, ond y broses archwilio ei hun yn symud ymlaen ac yn datblygu. Nid oes amser maith wrth gwrs ers i Swyddfa Archwilio Cymru ddod i fodolaeth, o'i gymharu â chyrff archwilio eraill ledled y DU. Felly, mae'n dal i fod yn gorff ifanc, ond fel y dywedais o'r blaen, bydd rôl gynyddol iawn ganddo.

Rwyf wedi diolch yn fawr iawn i Huw Vaughan Thomas am y cymorth a roddodd i mi ac i glercod y pwyllgor yn ystod fy nghyfnod fel Cadeirydd cyfrifon cyhoeddus, ac rwy'n argyhoeddedig ei fod yn gadael gwaddol y gall fod yn falch ohono, ac un sy'n ein rhoi mewn sefyllfa dda ar gyfer y dyfodol.

Photo of Darren Millar Darren Millar Conservative 5:03, 18 Gorffennaf 2018

(Cyfieithwyd)

Hoffwn innau dalu fy nheyrnged hefyd i waith Huw Vaughan Thomas am yr wyth mlynedd y bu'n gwasanaethu fel archwilydd cyffredinol. Treuliodd chwech o'r rheini gyda minnau'n Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, a rhaid imi ddweud ei fod bob amser yn hynod o broffesiynol. Cadwodd ei annibyniaeth yn llwyr, ac wrth gwrs nid oedd yn ildio rhag ei dweud hi yn yr adroddiadau a gyhoeddwyd ganddo. Byddai llawer o'r adroddiadau hynny'n cyrraedd y penawdau'n rheolaidd, fel sydd wedi digwydd ers hynny.

Credaf mai arwydd o'i waith oedd bod y pwyllgor wedi gallu cyflawni nifer o ddiwygiadau yn ystod y Cynulliad diwethaf hefyd, o ganlyniad i'r cyngor cadarn a'r doethineb a roddwyd i ni gan yr archwilydd cyffredinol ar addasu ein harferion gwaith ein hunain. Cofiaf sawl cyfarfod mewn gwahanol rannau o'r DU pan aeth y pwyllgor i gyfarfod â phwyllgorau archwilio yn yr Alban, Gweriniaeth Iwerddon a Gogledd Iwerddon, ac mae'n deg dweud bod y parch a oedd yno ymhlith ei gymheiriaid yn y deddfwrfeydd hynny yn eithriadol o fawr o ran yr enw da a oedd gan Huw.

Ac wrth gwrs, mae'n bwysig nodi, o'r degawdau lawer o wasanaeth cyhoeddus y mae Huw wedi ei roi i'r DU a Chymru, mae'r gyfran fwyaf ohonynt wedi bod yma yn ein gwlad. Ar ran pobl gogledd Cymru a fy etholwyr fy hun, rwyf am gofnodi cyfraniad Huw Lewis fel prif weithredwr sir Ddinbych am nifer o flynyddoedd—awdurdod lleol a wynebodd ei heriau yn ystod ei amser yno, ond unwaith eto, cafodd ei arwain yn dda yn ystod ei gyfnod yn y swydd.

Credaf hefyd ei bod hi'n bwysig inni gofnodi bod Huw nid yn unig wedi cael effaith enfawr o ran ei gyfraniad i'r sector cyhoeddus, ond hefyd i'r sector elusennol dros y blynyddoedd. Mae wedi cael llawer o rolau gyda nifer o elusennau sydd hefyd, wrth gwrs, o fudd i'r cyhoedd, nid yn lleiaf ei waith fel Cadeirydd y Cofrestri Cenedlaethol Gweithwyr Cyfathrebu Proffesiynol yn gweithio gyda Phobl Fyddar a Byddar a Dall ac wrth gwrs, y statws ymddiriedolwr cenedlaethol a oedd ganddo gyda'r Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Fyddar a Thrwm eu Clyw yng Nghymru, a rolau gydag Ymddiriedolaeth y Tywysog a sefydliadau eraill hefyd wrth gwrs. Mae'n bwysig ystyried pan fyddwch yn rhoi gwaith allan, fod ei roi i berson prysur yn aml yn ffordd o wneud yn siŵr fod pethau'n cael eu gwneud. A gwn nad oedd amser Huw yn eiddo iddo ef ei hun yn aml iawn, ac yn ddi-os, bydd yn trysori'r amser ychwanegol a fydd ganddo yn awr i ganolbwyntio ar ei ddiddordebau personol. Ond rwy'n dymuno pob llwyddiant iddo yn ei ymddeoliad. Rwy'n credu bod ei CBE yn gwbl haeddiannol yn y rhestr anrhydeddau pen-blwydd, ac edrychaf ymlaen yn fawr at weld pa rôl y bydd Huw yn ei chwarae yn y dyfodol yng Nghymru.

Un sylw olaf. Rydym yn cyfeirio at y straen ar Aelodau Cynulliad ar adegau, a'n capasiti i weithio. Ni allwn helpu ond sylwi bod y Llywydd wedi gwneud datganiad ar ddyfodol y Cynulliad yn gynharach heddiw. Mae'n werth myfyrio ar y ffaith bod Huw Vaughan Thomas, wrth gwrs, wedi gwasanaethu ar gomisiwn Richard dro'n ôl pan wnaed argymhellion clir ynglŷn â chapasiti'r Cynulliad Cenedlaethol hwn, ac rwy'n credu bod ei gyngor doeth ar gomisiwn Richard yn dal i sefyll heddiw. Yn anad dim arall y credaf ei bod hi'n bwysig inni ei ystyried, y cyngor a roddodd fel aelod o gomisiwn Richard ar gapasiti'r Cynulliad yw hwnnw, ac yn enwedig niferoedd Aelodau Cynulliad.

Photo of Nick Ramsay Nick Ramsay Conservative 5:07, 18 Gorffennaf 2018

(Cyfieithwyd)

Nid oes fawr ddim i'w ychwanegu at hynny, Lywydd, fe fyddwch yn falch o wybod, heblaw fy mod yn gwybod pa mor agos y gweithiodd Darren Millar fel cyn-Gadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus gyda Huw a gwnaethant lawer o waith pwysig. Dylwn fod wedi nodi ar y cychwyn, mae'n debyg, fod Huw yn yr oriel. Rwy'n meddwl am bobl yn gwylio hyn o'r tu allan ac rydym oll yn edrych tua'r nef fel pe bai'n eistedd ar gwmwl yn rhywle, ond na, mae yno yn y cnawd. Ond y cyfan sydd ar ôl gennyf i'w ddweud yw llongyfarchiadau ar eich CBE a phob lwc yn y dyfodol.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru

Diolch i'r Cadeirydd. Diolch i'r archwilydd cyffredinol a phob dymuniad da yn y dyfodol ar ein rhan ni i gyd yn y Cynulliad yma.