Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes gan arweinydd y tŷ. Rydw i'n rhoi'r amser iddi newid ei ffeils. Ac felly galw ar arweinydd y tŷ i wneud ei datganiad—Julie James.

Mae un newid i fusnes yr wythnos hon, sef cyfyngu hyd cwestiynau llafar y Cynulliad i'r Cwnsler Cyffredinol. Nodir busnes drafft y tair wythnos nesaf yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, y gellir ei weld ymysg papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Arweinydd y Tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd ar yr anghydraddoldeb o ran y gwasanaethau a ddarperir gan fyrddau iechyd lleol yn y GIG, os gwelwch yn dda? Mae etholwr sy'n dioddef o glefyd y rhydweli coronaidd cynyddol, CAD, wedi cysylltu â mi. Mae'r clefyd yn peri i'w rydwelïau orlifo'n raddol, gan gynyddu ei risg o gael trawiad ar y galon, strôc, neu glotiau gwaed. Mae ei arbenigwr wedi argymell iddo gael ei drin gydag afferesi. Pe bai'n byw yng Nghaerdydd, byddai ei ymgynghorydd wedi cynnig y driniaeth hon iddo ar unwaith. Fodd bynnag, gan nad yw Bwrdd Iechyd Aneurin Bevan yn cydnabod bod hyn yn rhan o'r weithdrefn safonol, maent wedi gorfod gwneud cais cyllido claf unigol ar gyfer y driniaeth hon. A gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet i egluro pam mae cleifion yn cael eu hatal rhag derbyn triniaethau a allai newid eu bywydau, a hynny oherwydd lle maent yn byw, a pha gamau y bydd yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r loteri cod post yn y GIG yng Nghymru, os gwelwch yn dda?

Nid wyf yn credu ei bod yn loteri cod post. Mae'r Aelod wedi ateb ei gwestiwn ei hun mewn gwirionedd, gan nodi'r weithdrefn a ddefnyddir i wneud cais am y cyllid sydd ei angen. Felly, os oes ganddo broblem gyda hynny, awgrymaf iddo ysgrifennu at Ysgrifennydd y Cabinet gyda rhagor o fanylion.

A oes modd inni gael datganiad ynglŷn â'r cynnydd mewn hiliaeth a throseddau casineb yng Nghymru ers 2016? Rwy'n sicr eich bod chithau hefyd wedi'ch ffieiddio gan y digwyddiad ar awyren Ryanair yn ystod y penwythnos, ac yn cytuno â mi pan ddywedaf nad oes lle ar gyfer y math hwn o ymddygiad o gwbl, yn sicr ar draws y byd, ac yn enwedig yma yng Nghymru.

Ac mae'r ffeithiau yn syml. Ers y bleidlais refferendwm mae cynnydd aruthrol wedi bod yn ffigurau troseddau hiliol a throseddau casineb. Mae ffigurau'r heddlu, a gafwyd drwy gais rhyddid gwybodaeth, yn dangos cynnydd o 23 y cant mewn digwyddiadau, gyda Gwent yn gweld yr effaith gryfaf, gyda chynnydd o 77 y cant—mae hynny'n gynnydd o 77 y cant o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol. Nid oes cynnydd tebyg wedi bod ers dechrau'r cofnodion hyn. Roedd digwyddiadau y llynedd yn cynnwys llusgo menyw Fwslimaidd hyd y palmant gerfydd ei hijab, ymosodiad ar ddau ddyn Pwylaidd ar y stryd, digwyddiad a arweiniodd at farwolaeth un ohonynt, a chwistrellu dyn a dynes Fwslimaidd ag asid, gan eu hanafu mewn ffordd a fydd yn newid eu bywydau—mae'r rhain yn droseddau gwbl ffiaidd a gafodd eu hysgogi gan hiliaeth a chasineb tuag at berson arall. Nid oes unrhyw ardal o'r DU sydd wedi llwyddo i osgoi'r troseddau hyn, hyd yn oed yn yr ardaloedd hynny lle gwelwyd pleidlais gref o blaid aros yn yr UE. Ac roedd—76 y cant o achosion wedi eu cyfyngu i gam-drin geiriol; 14 y cant o achosion yn ymwneud â bygythiad o drais gwirioneddol neu gorfforol. Mae'r ystadegau yn hynod ddiddorol—

Mae angen ichi ddod at eich pwynt yn awr, Joyce.

Rwyf ar fin gwneud hynny, diolch i chi. O ran troseddau casineb, mae 40 y cant ohonynt yn ymwneud â chrefydd, a thros 50 y cant ohonynt yn erbyn Mwslimiaid, ac ychydig llai na hynny yn erbyn pobl Iddewig. Felly, mae angen gwirioneddol, rwy'n credu, inni fynd i'r afael â hyn. Rwy'n crybwyll hyn yn awr gan fod yr heddlu wrthi'n paratoi ar gyfer rhagor o hyn, a lefelau uwch o ddigwyddiadau, unwaith y byddwn yn gadael yr UE.

Wel, mae Joyce Watson yn tynnu sylw at set o ffigurau a thueddiadau sy'n peri pryder mawr, ac rydym oll wedi dychryn o wybod bod rhai o'r achosion hyn wedi digwydd. Rwy'n credu bod llygedyn bach o obaith yn y ffaith fod nifer yr adroddiadau am droseddau casineb ar gynnydd, ac rydym yn teimlo'n gryf iawn bod hynny'n golygu bod mwy o ffydd yn y system, a bod cred y bydd adrodd am droseddau yn arwain at ganlyniadau. Rwy'n awyddus, fel rwy'n ei ddweud bob tro, Llywydd, ar yr achlysuron hyn, i annog pobl sy'n profi unrhyw fath o drosedd i gyflwyno eu hunain fel ein bod ni'n ymwybodol ohonynt ac yn gallu gweithredu. Yn wir, ein prif flaenoriaeth yw eu hannog i sôn am y peth ac i sicrhau bod pobl yn fodlon â'r driniaeth o'u hachos wedi iddynt wneud hynny. O ystyried ein holl ystadegau, rydym wedi gwneud cynnydd da iawn yn hynny o beth. Mae gennym fodel da ar ffurf y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer rhoi Cymorth ac Adrodd am Droseddau Casineb, a redir gan Cymorth i Ddioddefwyr, sy'n cydweithio â rhwydwaith o staff ymroddedig a phedwar heddlu Cymru. Mae'r Ganolfan yn chwarae rhan hanfodol, a gwn fod Joyce Watson yn gwybod hyn, wrth gefnogi'r rhai sydd wedi dioddef troseddau casineb yng Nghymru, ac rwyf wedi darparu cyllid ar gyfer y gwasanaeth hyd at 2020. Ond mae hi'n gwbl gywir—mae llawer mwy y gellir ei wneud eto. Eleni, rydym wedi neilltuo £5,000 yr un i'r pedwar heddlu a'r comisiynwyr troseddu yng Nghymru, yn ogystal â Cymorth Dioddefwyr Cymru, er mwyn eu cefnogi i gynnal amrywiaeth o weithgareddau i hyrwyddo ymwybyddiaeth o droseddau casineb yn ystod wythnos ymwybyddiaeth troseddau casineb 2018. Roeddwn yn falch o gael siarad yno'r wythnos diwethaf. Byddwn yn croesawu dadl drawsbleidiol i drafod y cynnydd yn yr adroddiadau am droseddau casineb, ac yn sicr byddwn yn croesawu'r fenter honno pe byddai'n dod o'r meinciau cefn.

A gaf i alw am ddau ddatganiad, y cyntaf am Iaith Arwyddion Prydain? Rwy'n credu mai ein cyn gyd-Aelod Carl Sargeant wnaeth y datganiad diwethaf gan Lywodraeth Cymru, ar 20 Hydref 2016, ac roedd yn gywir pan ddywedodd: 

'I'r bobl fyddar sy'n defnyddio Iaith Arwyddion Prydain (BSL), mae cymorth cyfathrebu priodol yn cyfrannu tuag at gynhwysiant cymdeithasol a mynediad cyfartal at wasanaethau... mae'n borth i gyfleoedd y mae pobl â chlyw yn eu cymryd yn ganiataol, fel cymryd rhan mewn nosweithiau rhieni neu ddigwyddiadau cymunedol, yn ogystal â helpu pobl i ganfod a chadw gwaith.'

Fodd bynnag, ddydd Sadwrn diwethaf, es i gynhadledd 'Clust i Wrando' 2018 ym Mhrifysgol Bangor, ar gyfer oedolion a rhieni plant sydd wedi colli eu clyw yn y Gogledd. Yno, clywsom aelodau o'r gymuned fyddar a siaradwyr Iaith Arwyddion Prydain, academyddion, yn siarad yn y gynhadledd, yn ogystal ag academyddion Prifysgol Bangor. Roeddent yn dweud bod angen deddfwriaeth Iaith Arwyddion Prydain arnom ni yng Nghymru, o ystyried Deddf Iaith Arwyddion Prydain (yr Alban) a lansiwyd yn 2015, a'u cynllun Iaith Arwyddion Prydain Cenedlaethol a gyhoeddwyd ym mis Hydref 2017, gan gynnwys grŵp cynghori cenedlaethol a fyddai'n cynnwys hyd at 10 o bobl fyddar sy'n defnyddio Iaith Arwyddion Prydain fel eu hiaith ddewisol neu eu hiaith gyntaf.

Er nad oes gan y Cynulliad na Llywodraeth Cymru unrhyw bwerau penodol o ran Iaith Arwyddion Prydain, byddai'r pwerau sydd gennym o ran cyfle cyfartal yn ein galluogi i basio cyfraith mewn perthynas ag Iaith Arwyddion Prydain, cyn belled â'i bod yn ymwneud â'r defnydd o Iaith Arwyddion Prydain gan unrhyw un o'r grwpiau cyfle cyfartal. Felly, galwaf am ddatganiad sy'n adlewyrchu'r angerdd gwirioneddol, y pryder, a'r dystiolaeth a fynegwyd gan aelodau o'r gymuned fyddar ac academyddion yn y gynhadledd flynyddol ddydd Sadwrn diwethaf ym Mangor.

Mae'r ail gais am ddatganiad ynglŷn â gwasanaethau dadwenwyno ac ailsefydlu cleifion mewnol ar gyfer camddefnyddio sylweddau haen 4 yng Nghymru. Ysgrifennais at Ysgrifennydd y Cabinet ar gyfer Iechyd a Gofal Cymdeithasol ar 3 Gorffennaf eleni, ar ôl i'r ddau ddarparwr sy'n weddill yng Nghymru, Brynawel yn y De a CAIS yn y Gogledd, fynegi eu pryder. Mae'r ddau wasanaeth dan fygythiad. Mae bron pedwar mis wedi mynd heibio, ac nid wyf wedi cael ateb i'r llythyr hwnnw hyd yn hyn. Dywedodd Brynawel fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi sôn am gomisiynu, ond nid ydynt wedi'u comisiynu, mae eu gwelyau yn cael eu prynu yn ôl y galw, ac mae'r llwybr at adsefydlu cleifion mewnol ar draws Cymru yn, maent yn dyfynnu, 'doredig i raddau mwy neu raddau llai' ar gyfer y rhai sy'n ddibynnol ar alcohol a chyffuriau.

Roedd adroddiad annibynnol yn yr ail Gynulliad, a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru, ar driniaeth a dadwenwyno cleifion preswyl, yn dangos fod y gwasanaeth cyfan wedi'i dangyllido. Llwyddodd adroddiad dilynol a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru i ganfod sawl achos o bobl yn aildroseddu er mwyn gallu dadwenwyno yn y carchar, yn ogystal â derbyniadau i'r ysbyty am nad oedd gwelyau ar gael i gleifion mewnol gael dadwenwyno ac ailsefydlu yng Nghymru. Galwodd am gynnydd sylweddol mewn cynhwysedd. Roedd adroddiad a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru yn 2010 yn atgyfnerthu'r neges hon, ac yn sgil hynny cyhoeddodd Llywodraeth Cymru eu bod am barhau â'r model tair Canolfan: Rhoserchan, Brynawel a Tŷ'n Rodyn. Mae Rhoserchan bellach wedi cau, mae Tŷ'n Rodyn bellach wedi cau, mae Brynawel dan fygythiad. Gorfodwyd CAIS yn y Gogledd i ymuno â'r sector preifat i ateb y galw taer am welyau, gan gynnwys partneriaeth yn swydd Gaerhirfryn ac uned breifat 16-gwely ym Mae Colwyn, a mynegwyd pryder bod polisi Llywodraeth Cymru wedi gwthio'r ddarpariaeth hanfodol hon allan o Gymru ac i mewn i'r sector preifat. O ystyried hynny, galwaf am ddatganiad.

Credaf i'r Aelod ddweud, yn ei dystiolaeth eithaf hirfaith, ei fod wedi ysgrifennu at Ysgrifennydd y Cabinet ac yn dal i aros am ymateb. Os yw eisiau rhoi'r —

Bedwar mis yn ôl.

Wel, os rhowch gopi o'r llythyr cychwynnol i mi, af ar drywydd ymateb Ysgrifennydd y Cabinet ichi.

O ran Iaith Arwyddion Prydain, rydym yn ariannu'r hyfforddiant o athrawon arbenigol awdurdod lleol ar gyfer dysgwyr sydd â namau synhwyraidd amrywiol fel rhan o'n rhaglen i drawsnewid anghenion dysgu ychwanegol, ac mae Iaith Arwyddion Prydain yn rhan o hynny. Rydym wedi ymrwymo i greu system addysg gynhwysol ar gyfer pob dysgwr, waeth beth yw eu hanghenion, ac rydym yn cefnogi hawliau dysgwyr i gael addysg drwy gyfrwng Iaith Arwyddion Prydain pan fydd angen. Mae'n fater y mae Mike Hedges yn ei drafod gyda mi yn aml. Mae gan yr awdurdodau lleol ddyletswydd gyfreithiol i ddarparu addysg addas ar gyfer pob plentyn, ac mae hynny'n cynnwys darpariaeth yn Iaith Arwyddion Prydain. Ac mae gan awdurdodau lleol hefyd gyfrifoldeb i sicrhau bod staff â chymwysterau priodol ar gael mewn ysgolion lle ceir dysgwyr sydd angen Iaith Arwyddion Prydain.

Rydym yn buddsoddi yn yr hyfforddiant a'r datblygiad sy'n angenrheidiol er mwyn cryfhau capasiti'r gwasanaethau arbenigol. Cytunwyd ar gyfanswm o £289,000 dros dair blynedd i gefnogi'r hyfforddiant ôl-raddedig o amrywiaeth o athrawon arbenigol awdurdod lleol, gan gynnwys chwech o athrawon plant byddar. Mae'r cyllid hwn yn cael ei ddefnyddio hefyd i hyfforddi staff awdurdod lleol i siarad Iaith Arwyddion Prydain. Ac mae Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 wrth wraidd ein gwaith i drawsnewid addysg a chymorth i blant a phobl ifanc sydd ag anghenion dysgu ychwanegol yng Nghymru. Mae'r Ddeddf yn gymorth i ni gynllunio a chyflenwi darpariaeth anghenion dysgu ychwanegol ac i sicrhau ei fod yn canolbwyntio ar anghenion unigol y plentyn neu'r person ifanc. Felly, Llywydd, mae Llywodraeth Cymru yn ddifrifol yn eu triniaeth o'r mater.

Hoffwn ofyn am ddau ddatganiad, y cyntaf—ac ni fydd hyn yn syndod i arweinydd y Tŷ—diweddariad ynghylch diswyddiad staff gan Virgin Media yn Abertawe, gan gynnwys manylion yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i helpu'r staff i ddod o hyd i gyflogaeth amgen, ac unrhyw ddiweddariad ar y telerau diswyddo a gynigir.

Yn ail—hoffwn ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ar brentisiaethau lefel uwch sy'n arwain at raddau, a dylid cynnwys y nifer sy'n astudio ar hyn o bryd, nifer y cwmnïau sy'n cymryd rhan, a'r cymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei gynnig.

Diolch i chi am y ddau fater hynny. O ran Virgin Media, mae'r Aelod yn gwybod yn iawn fod swyddogion wedi bod mewn cyfarfodydd gyda rheolwyr Virgin Media a chynrychiolwyr y gweithwyr trwy gydol yr haf, er mwyn asesu'r sefyllfa wrth iddo ddatblygu, ac i sicrhau ein bod yn cynnig cymorth pan fo'n briodol. Mae'r Welsh Contact Centre Forum yn trefnu ffeiriau swyddi ar gyfer diwedd y mis hwn ar safle Virgin Media. Bydd y ffeiriau yn dod a chyflogwyr sy'n recriwtio staff o fewn yr ardal ynghyd, ac yn cynnig cyngor gyrfaoedd i'r staff sy'n chwilio am gyflogaeth amgen.

Yn debyg i chi a'r cyd-Aelodau eraill sy'n cynrychioli ardal Abertawe, rydym ni oll wedi mynegi ein pryder ynghylch y driniaeth o'r broses ddiswyddo. Mae Ysgrifennydd y Cabinet ar gyfer yr Economi wedi mynegi'r pryderon penodol yma gyda phrif swyddfa Virgin Media yn ddiweddar iawn. A gallaf ddweud wrth yr Aelod, yr wythnos diwethaf ysgrifennodd Virgin Media at yr Ysgrifennydd i sicrhau na fydd unrhyw weithiwr yn ildio eu pecyn diswyddo o gael cynnig swydd gyda chyflogwr arall cyn y dyddiad ymadael ffurfiol, ac mae'r Aelod yn gwybod bod hynny—Rwy'n gwybod hefyd, ac mae Rebecca Evans hefyd yn gwybod—wedi bod yn bryder mawr iawn i'r gweithwyr sy'n cael eu—sy'n gadael Virgin Media. Byddent hefyd yn cynnig taliad pontio gweithredol dewisol, neu fonws teyrngarwch, pe mynnwch, i'r staff gweithrediadau defnyddwyr, i gydnabod y rhai sy'n cynnal lefelau gwasanaeth cwsmeriaid trwy aros gyda'r cwmni nes y dyddiad ymadael ffurfiol. Mae tîm cymorth all-leoli Virgin Media wedi cymryd y cyfrifoldeb o ddarparu bod gan yr holl staff fynediad at y partneriaid allweddol ar y safle, gan gynnwys Gyrfa Cymru, yr Adran Gwaith a Phensiynau, a chyflogwyr lleol. Maen nhw hefyd yn cynnig cyngor un i un ar ysgrifennu CV, sgiliau cyfweld, a chreu proffil Linkedin. Felly, rydym yn cadw llygad barcud ar hyn er mwyn sicrhau bod yr ystod lawn o wasanaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer gweithwyr yn y sefyllfa hon ar gael ar Virgin Media.

Arweinydd y Tŷ, dyma'r pumed tro i mi ofyn, felly rwy'n gobeithio am ganlyniad y tro hwn. Addawyd y byddwn yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â'r rheoliadau a allai effeithio ar bwerau Cyfoeth Naturiol Cymru a'r awdurdodau lleol, o ran rheoleiddio safleoedd storio naddion pren, a'r tanau a ddaw yn sgil hynny. Mae'n amlwg fod hyn wedi bod yn broblem fawr, nid yn unig yn fy rhanbarth i, ond mewn rhanbarthau eraill hefyd. Felly, pe gallwn gael yr wybodaeth ddiweddaraf hirddisgwyledig ar hynny—.

Ac, yn ail, tybed a fyddai modd ichi atgoffa Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig, fy mod i, ym mis Gorffennaf, wedi gofyn am ddatganiad i egluro a ellid cael diweddariad am, neu ryw ystyriaeth o, Ddeddf Tiroedd Comin 2006, ac a oes angen diweddaru unrhyw reoliadau sy'n rhan o'r Ddeddf honno, er mwyn helpu cymunedau a allai gael eu heffeithio gan bori tir comin sydd—sut ddywedwn ni hyn?—yn anghyfrifol. Mae ambell i broblem, ac rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol ohonynt, ar Benrhyn Gŵyr. Felly, pe cawn yr wybodaeth ddiweddaraf am hynny, rwy'n sicr y byddai'r ddau ohonom wrth ein bodd. Diolch.

Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn nodio ei ben, yn ddedwydd iawn, felly rwyf yn siŵr y bydd hi'n darparu'r diweddariad hwnnw. O ran y mater o naddion pren, roeddwn i'n credu bod hynny wedi digwydd, ac mae'n ddrwg gennyf nad ydyw. Byddwn yn mynd ar ei drywydd.

Dros y penwythnos, daeth i'r amlwg fod dros 1,200 o bobl a heintiwyd gan HIV o ganlyniad i waed halogedig, gan gynnwys 55 o bobl yng Nghymru, wedi cael eu rhoi dan bwysau i lofnodi hepgoriad cyn iddynt gael taliadau ex gratia gan Lywodraeth y DU, ac, ar ôl hynny, wedi derbyn y newydd fod ganddynt hepatitis C. Felly, ar hyn o bryd ni all y bobl hyn, na'u teuluoedd—ac, yng Nghymru, mae 40 o'r 55 hynny wedi marw yn y cyfamser—gymryd unrhyw gamau pellach, unrhyw gamau cyfreithiol, er bod y mater, diolch i Hemoffilia Cymru a chyflwyniad y grŵp trawsbleidiol i'r ymchwiliad, bellach o fewn cylch gorchwyl yr ymchwiliad cyhoeddus. Felly, beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod y goroeswyr, a'r teuluoedd sydd wedi colli anwyliaid i HIV a hepatitis C, a lofnododd yr hepgoriad hwn ym 1990, hefyd yn gallu bod yn rhan o'r ymchwiliad cyhoeddus hwn i waed halogedig, ymchwiliad sydd, wrth gwrs, yn un o lwyddiannau’r dioddefwyr. A wnaiff Llywodraeth Cymru hefyd sicrhau bod yr holl ddogfennau angenrheidiol sy'n gysylltiedig ag ymgyfreitha HIV, sydd ym meddiant Ysgrifennydd Gwladol Cymru a Swyddfa Cymru, sef yr awdurdod trwyddedu ar yr adeg honno, yn cael eu datgelu i'r ymchwiliad? Ni wn a all arweinydd y tŷ ateb gyda'r ymatebion hynny, neu a ddylem gael datganiad mwy trylwyr ar ryw adeg.

Fy nealltwriaeth i o'r sefyllfa ar hyn o bryd yw bod Cadeirydd yr ymchwiliad gwaed heintiedig wedi bod yn glir iawn y bydd pawb sydd â thystiolaeth i'w gyfrannu yn gallu cynnig eu tystiolaeth i'r ymchwiliad, naill ai'n ysgrifenedig neu wyneb yn wyneb, a bod lleisiau a phrofiadau pawb yr effeithiwyd arnyn nhw gan y digwyddiadau hyn, gan gynnwys y bobl y mae hi'n eu crybwyll, am gael eu clywed. Mae Llywodraeth Cymru wedi'i chofrestru fel un o gyfranogwyr craidd yr ymchwiliad, ac rydym wedi ymrwymo'n llwyr i gynnig unrhyw ddogfennau perthnasol neu dystiolaeth sydd gennym sy'n ymwneud ag unrhyw agwedd ar y sgandal gwaed heintiedig iddynt, fel y gofynnwyd gan yr ymchwiliad. Felly, os ydym ni'n gyfrifol am y dogfennau hynny, yna byddwn yn eu datgelu iddynt. Ac rwy'n bwriadu trafod gyda'm dau gyd-Aelod yma i weld a oes unrhyw beth arall y gallwn ei wneud ynglŷn ag unrhyw ddogfennau eraill a allai fod wedi'u trosglwyddo i ni pan ffurfiwyd y Cynulliad.

Arweinydd y Tŷ, mae Pwyllgor Materion Cartref Tŷ'r Cyffredin wedi galw am roi diwedd ar daliadau sengl o gredyd cynhwysol i aelwydydd yr wythnos hon, ac mae Cymorth i Ferched Cymru yn dweud:

'Mae'n hollbwysig bod y drefn o dalu taliad sengl rhagosodedig i ddeiliad tai yn dod i ben, er mwyn sicrhau bod menywod yn gallu defnyddio eu hadnoddau ariannol eu hunain, ac er mwyn sicrhau nad yw Credyd Cynhwysol yn caniatáu i bobl gam-drin eraill yn ariannol.'

A ydych yn cytuno â mi fod taliadau credyd cynhwysol sengl i aelwydydd yn ei gwneud yn anoddach o lawer i fenywod adael perthynas gamdriniol? A gawn ni ddatganiad i egluro ymrwymiad Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â thrais yn y cartref, ac i groesawu eu hymrwymiad i gadw grant ffocws tai, sydd, yn ôl Cymorth i Ferched Cymru:

'o bosibl yn gymorth i oroeswyr trais rhywiol a domestig'  sydd angen mynediad, a thai â chymorth, yn enwedig o dan y bygythiad parhaus, o ganlyniad i daliadau sengl o gredyd cynhwysol i aelwydydd?

Rwy'n cytuno'n llwyr. Mae goroeswyr a rhanddeiliaid wedi dweud wrthym fod perygl i daliadau sengl i aelwydydd, mewn achos o gam-drin domestig, roi grym llwyr dros incwm y cartref i'r cyflawnwyr, ac yn eu galluogi i reoli ac ynysu eu partneriaid, a'i gwneud yn anoddach o lawer i berson adael perthynas. Ac mae ymgyrch hir wedi bod, a gwn ei bod hi'n rhan ohono, i sicrhau bod menywod yn derbyn y swm cywir o incwm aelwyd a roddir iddynt fel rhan o unrhyw gynllun credyd neu gredyd cynhwysol, oherwydd y rhesymau hynny, ac er mwyn sicrhau bod y gyfran gywir yn cael ei gwario ar anghenion plant a bwyd ac ati, hyd yn oed y tu allan i sefyllfa trais yn y cartref. Bydd yr Aelod yn gwybod ein bod wedi ymroi i adolygiad rhyw a chydraddoldeb rhwng y rhywiau ym mhob haen o gymdeithas Cymru, ac rydym yn gwybod bod trefniant anghyfartal o ran cyllid yn cyfrannu at anghydraddoldeb rhwng y rhywiau. Felly, cytunaf yn llwyr â hi, nid yw'r sefyllfa hon yn un yr hoffem ei gweld.

Rydym yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i fynd i'r afael â diffygion hanfodol credyd cynhwysol, sy'n effeithio ar y rhai sydd fwyaf agored i niwed, gan gynnwys y rhai sy'n cael eu cam-drin yn y cartref. Mae'r system, yn ei hanfod, yn groes i'n gweledigaeth ni ar gyfer cymdeithas gyfartal a statws economaidd annibynnol menywod, fel yr amlinellwyd ganddi'n fedrus iawn.

Dau beth, arweinydd y tŷ. Yn gyntaf: tybed a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Celfyddydau Cenedlaethol Ieuenctid Cymru, a gefnogir gan Gyngor Celfyddydau Cymru, am eu perfformiad gwych ar y Sul, sef perfformiad cyntaf Sorrows of the Somme, a gafodd ei pherfformio gan Gôr Cenedlaethol Ieuenctid Cymru a Cherddorfa Genedlaethol Ieuenctid Cymru. Roedd yn berfformiad gwbl anhygoel, gan ail-greu’r arswyd a marwolaeth cymaint o filwyr Cymreig yng Nghoed Mametz, a'n hatgoffa o erchyllterau'r rhyfel a'r holl bethau y mae'n rhaid inni ei wneud i'w atal.

Yn ail, tybed a gaf i ofyn am ddatganiad ar dwyll wrth ailgylchu plastig, gan ein bod wedi darllen yn y papurau newydd, yn ystod y diwrnod neu ddau ddiwethaf, fod trwyddedau chwech o allforwyr gwastraff plastig y DU wedi cael eu hatal neu eu canslo, a bod Asiantaeth yr Amgylchedd yn ymchwilio i honiadau o allforion ffug o ddegau o filoedd o dunelli o blastig gwastraff, nad oedd yn bodoli, a bod gangiau troseddol wedi dechrau treiddio'r diwydiant sy'n werth £50 miliwn. Mae pryderon eraill fod gwastraff ddim yn cael ei ailgylchu, ac yn  cael ei ollwng mewn afonydd a moroedd ledled y byd, ac nad yw trwyddedau ad-droseddwyr y DU wedi cael eu hatal. Mae'r Swyddfa Archwilio Genedlaethol yn Lloegr wedi nodi fod hunan-adrodd yn gwahodd y lefel hon o dwyll a gwallau, ac mai dim ond tri o ymweliadau dirybudd ag ailbroseswyr achrededig ac allforwyr a wnaed gan Asiantaeth yr Amgylchedd yn y flwyddyn ddiwethaf. Felly, a gawn ni ddatganiad ynglŷn â sut mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn cymharu â chofnodion arolygu Asiantaeth yr Amgylchedd o ran ailbroseswyr achrededig ac allforwyr, a pha rwymedigaethau y gallai Llywodraeth Cymru fod yn agored iddynt o ran yr hawliadau ffug o allforio gwastraff plastig Cymru drwy borthladdoedd y DU, a pha gamau y mae angen i'r Llywodraeth eu cymryd er mwyn atal y sgandal hwn rhag tanseilio hyder ei dinasyddion yn hanes arbennig ailgylchu yng Nghymru?  

Wel, i ddechrau, wrth gwrs, rwy'n hapus iawn i longyfarch y perfformiad y soniodd Jenny Rathbone amdano. Rwy'n falch iawn o'r hyn y mae pobl Cymru wedi'i wneud er mwyn coffáu aberth a dewrder cymaint o'n pobl yn ystod y rhyfel byd cyntaf, ac rwy'n falch iawn o gael ychwanegu fy llais at yr enghraifft bwerus honno, yn fy marn i, o'r effaith y cafodd marwolaeth cymaint o dynion ifanc, a'r golled i'n diwylliant a'n cymdeithas.

O ran y materion plastig y soniodd amdanynt, mae'n wir fod Asiantaeth yr Amgylchedd, fel y dywedwyd, yn ymchwilio i ddiwydiant ailgylchu plastigau'r DU am dwyll a cham-drin posib, yn sgil beirniadaeth y llynedd, fel y dywedodd hi, gan Swyddfa Archwilio Genedlaethol PERNs, 'plastic export recovery notes', a ddefnyddir gan gynhyrchwyr i ddangos eu bod yn cyfrannu at ailgylchu gwastraff deunydd pecynnau plastig. Mae'r fasnach allforio ar lefel y DU.

Yma yng Nghymru, ar hyn o bryd nid yw Cyfoeth Naturiol Cymru yn cynnal unrhyw ymchwiliadau i allforwyr gwastraff pecynnau plastig, gan fod y tri allforiwr yng Nghymru wedi'u harolygu a'u harchwilio yn 2018, ac nid oes gan Cyfoeth Naturiol Cymru unrhyw bryderon penodol nac amheuaeth o dwyll o ran yr allforwyr hynny. Mae holl ymchwiliadau Asiantaeth yr Amgylchedd yn canolbwyntio ar allforwyr yn Lloegr. Byddai unrhyw ymchwiliad ledled y DU yn cael ei gynnal ar y cyd rhwng y ddwy asiantaeth, ond, fel y dywedais, nid yw hynny'n digwydd ar hyn o bryd. Bydd unrhyw wastraff arall o Gymru sy'n mynd dramor yn cael eu cynnwys yn y ffigurau cyffredinol ar gyfer deunyddiau sy'n cael eu hallforio o'r DU, ac nid yw'r rheoliad o drawslwytho gwastraff wedi'i ddatganoli i Gymru. Felly, mae hwnnw'n fater sydd ar lefel Llywodraeth y DU. Fel y dywedais, mae Asiantaeth yr Amgylchedd yn arwain yr ymchwiliad.

Ar wahân i dwyll, fel y dywedodd, mae'n amlwg yn beth drwg iawn os yw'r gwastraff yn cael ei allforio o'r DU ond ddim yn cael ei drin yn briodol dramor, ac felly yn gollwng i mewn i afonydd ac i'r môr. Yr ateb yw cael seilwaith da yma i drin y deunyddiau a gesglir gennym, ac i gasglu'r deunyddiau yn y ffordd orau sy'n gwarantu deunyddiau glân o ansawdd uchel, deunyddiau y gellir eu hailgylchu a'u bwydo yn ôl i economi gylchol.

Mae Llywodraeth Cymru wedi nodi yn ei glasbrint fod yn well ganddynt gasglu deunyddiau sydd wedi'u gwahanu'n barod ar garreg y drws, am yr union reswm hwn. Fel y dywedodd Lesley Griffiths lawer tro yn y Senedd hon, rydym yn falch iawn o'n hanes ni o ailgylchu yma yng Nghymru.

Arweinydd y Siambr, yr wythnos diwethaf, aeth Geraint Davies AS i Dŷ'r Cyffredin i ddadlau gerbron y Pwyllgor Archwilio Amgylcheddol yn San Steffan nad oedd y mwd a garthwyd o'r tu allan i adweithydd niwclear Hinkley yng Ngwlad yr Haf, a gafodd ei waredu wedyn ychydig y tu allan i Gaerdydd, wedi cael ei brofi'n ddigonol a'i fod yn peryglu iechyd cyhoeddus. Dyna'r un mwd yn union y pleidleisiodd eich Llywodraeth chi, gwta bythefnos yn ôl, i barhau i'w waredu. Dyfynnodd eiriau'r Athro Dominic Reeve, o Brifysgol Abertawe, sy'n arbenigwr ar symudiadau gwely'r môr, a ddywedodd na wnaed profion digonol ar y mwd. Nawr, bydd angen cais newydd i waredu'r cannoedd o filoedd o dunelli o fwd sydd ar ôl. A ydych chi'n cytuno â'ch cyd-Aelod Llafur dros Orllewin Abertawe, a'r athro ym Mhrifysgol Abertawe, na ddylai'r dympio ddigwydd, ac a oes modd imi gael datganiad i egluro'r hyn fyddai eich Llywodraeth chi yn ei wneud yn wahanol os bydd y cais newydd yn cael ei wneud?

Rwyf wedi siarad â'm cyd-Aelod Seneddol, ac mae bellach wedi dileu'r neges twitter gan nad oedd wedi darllen tystiolaeth Cyfoeth Naturiol Cymru, ac mae ef wedi cyfaddef hynny. Deallaf fod yr Ysgrifennydd Cabinet ar fin ysgrifennu at bob Aelod gyda'r wybodaeth ddiweddaraf.

A'r Athro?

Nick Ramsay.

Diolch, Llywydd. Arweinydd y Tŷ, tybed a allwn ni gael diweddariad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynglŷn â defnydd ac argaeledd y brechlyn ffliw eleni? Gwn fod sawl un o Aelodau'r Cynulliad wedi cyfrannu at y rhaglen ers iddynt ddod i'r Cynulliad.

Mae etholwr o Gas-gwent wedi cysylltu â mi. Roedd ef wedi gwneud apwyntiad gyda'i feddyg teulu lleol i fynd i gael y brechlyn, ond dywedwyd wrtho fod y stociau o'r brechlyn ar gyfer  rhai dros 65 oed, ac roedd ef dros 65 oed, yn ddifrifol o isel. Gofynnwyd iddo fynd yn ôl ymhen y mis. Mae'n amlwg ei fod yn pryderu y bydd tymor y ffliw wedi cychwyn cyn iddo gael y brechlyn. Felly, tybed a oes modd i'r Ysgrifennydd iechyd gynnig rhywfaint o sicrwydd, drwy ddatganiad neu ryw ddull arall, fod y brechlyn gwerthfawr hwn ar gael i gymaint o bobl â phosib. Rwy'n deall yn iawn fod pwysau ar y GIG i gyflawni hyn, ac mae'r brechlyn yn fwy poblogaidd nag erioed. Serch hynny, os yw rhywun dros 65 oed yn gofyn am y brechlyn hwnnw, mae'n bwysig iawn ei fod yn ei gael yn brydlon.

Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â chi, a bydd yn ysgrifennu at bob un ohonom i nodi lle byddwn yn lleddfu pryderon o'r fath. Ond hoffwn hefyd ddweud nad oes raid i'ch etholwr fynd at ei feddyg teulu. Gallai, wrth gwrs, fod wedi mynd i'r fferyllfa gymunedol i gael ei frechiad rhag y ffliw, a byddwn yn argymell yr Aelodau i gofio hynny.

Diolch i arweinydd y tŷ.