Eitem 4 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r datganiadau 90 eiliad a Siân Gwenllian sydd gyntaf yr wythnos hon.

Diolch yn fawr. Mae'r wythnos yma yn rhan o ymgyrch flynyddol y Cenhedloedd Unedig 16 Diwrnod o Weithredu yn erbyn trais ar sail rhywedd. Pwrpas yr ymgyrch ydy tynnu sylw'r byd at broblem enfawr trais yn erbyn menywod gan wthio am weithredu ar lefel leol, genedlaethol a byd-eang yn ei erbyn. Mae dewrder a phenderfyniad y menywod sy'n rhan o fudiadau fel #MeToo a Time's Up wedi taflu goleuni ar brofiadau cwbl annerbyniol. Nid problem i Hollywood yn unig yw hwn, wrth gwrs. Mae un ymhob pedair dynes yng Nghymru a Lloegr wedi profi cam-drin domestig ers eu bod yn 16 oed. Roedd dros 0.5 miliwn o fenywod wedi profi ymosodiad rhywiol yn 2016-17. Mae un ymhob saith myfyrwraig wedi profi ymosodiad rhywiol neu gorfforol difrifol tra yn y brifysgol.

Gadewch i ni ddweud heddiw yn hollol ddiamod: ni ddylai unrhyw ddynes na merch yng Nghymru orfod byw mewn ofn o drais neu aflonyddu rhywiol. Ers blynyddoedd, mae distawrwydd a stigma wedi peri i drais yn erbyn menywod barhau. Er mwyn rhoi terfyn ar drais yn erbyn menywod a merched yng Nghymru unwaith ac am byth, mae angen adnoddau a gweithredu ar unwaith ac ar raddfa ddigonol i ateb y galw. Yn sicr, mae angen rhoi cefnogaeth i bob un dynes a merch yng Nghymru sydd wedi profi'r fath profiadau erchyll.

Diolch. Mick Antoniw.

Ddirprwy Lywydd, ddydd Sadwrn, 24 Tachwedd, mae'r Ukrain a'r gymuned ryngwladol yn nodi diwrnod i gofio dioddefwyr newyn artiffisial Stalin ym 1932-33 a elwir yn Holodomor, sydd, yn yr Ukraineg, yn golygu 'marwolaeth drwy newyn'. Fel Aelod o senedd Cymru, byddaf yn mynychu'r gwasanaeth coffa yn Kiev.

Newyn a grëwyd gan Stalin oedd hwn i orfodi cyfunoli amaethyddiaeth ac i chwalu'r gwrthsafiad Ukrainaidd yn erbyn rheolaeth Rwsia Sofietaidd. Cafwyd mwy na 4,000 gwrthryfel yn erbyn y polisi hwn, ac fe'u trechwyd yn ddidrugaredd. Ym mis Rhagfyr 1932 gorchmynnodd pwyllgor canolog y Blaid Gomiwnyddol fod yn rhaid atafaelu'r holl rawn, gan gynnwys hadau ar gyfer eu hau. Cafodd pentrefi nad oeddent yn cydweithredu eu cosbrestru a'u llwgu i farwolaeth yn fwriadol, ac alltudiwyd oddeutu 1 miliwn o bobl i Siberia. Bu farw rhwng 4 miliwn a 6 miliwn o bobl. Amcangyfrifir bod oddeutu dwy ran o dair ohonynt yn blant. Mae'n amhosibl gwybod beth yw'r union ffigurau, gan fod Stalin wedi gorchymyn bod yn rhaid dinistrio'r holl gofnodion.

Roedd y newyddiadurwr o Gymru, Gareth Jones, a gaiff ei anrhydeddu yn yr Ukrain, yn dyst i'r Holodomor ac roedd yn un o'r ychydig newyddiadurwyr a fu'n ddigon dewr i adrodd ar raddfa'r newyn a'i achosion. Mae llawer o wledydd ledled y byd wedi cydnabod yr Holodomor fel gweithred o hil-laddiad. Mae 9 Rhagfyr eleni yn nodi 70 mlynedd ers i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Atal a Chosbi Trosedd Hil-laddiad gael ei fabwysiadu ym 1948. Ddydd Sadwrn, bydd aelodau o'r diaspora Ukrainaidd sy'n byw yng Nghymru a ledled y byd yn gosod canhwyllau wedi'u cynnau yn eu ffenestri er cof am y dioddefwyr.

Dai Lloyd.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar olwg, rwy'n falch o nodi y bydd strategaeth olwg ddiweddaraf Cymru yn cael ei lansio yr wythnos hon, a buaswn yn annog yr Aelodau i fynychu'r digwyddiad yn yr Oriel rhwng 12 p.m. a 1.30 p.m. amser cinio yfory.

Mae lefel ein golwg yn cael effaith enfawr ar ein bywydau. Mae 107,000 o bobl yng Nghymru wedi colli eu golwg a disgwylir y bydd y ffigur yn dyblu dros yr 20 mlynedd nesaf. Mae pobl ddall a rhannol ddall yn wynebu eu set eu hunain o heriau bob dydd. Mae teimladau o unigrwydd yn annerbyniol o uchel, a dim ond un o bob pedwar o bobl ddall neu rannol ddall o oedran gweithio sydd mewn gwaith.

Mae pobl sydd wedi colli'u golwg yn fwy tebygol o gwympo, ac yn fwy tebygol o fyw mewn tlodi. Maent yn fwy tebygol o gael iselder a phroblemau gyda bywyd bob dydd. Rydym yn clywed rhai straeon torcalonnus am gleifion gofal llygaid yn wynebu oedi annioddefol gyda'u triniaeth, ac mae oedi mewn gofal dilynol yn broblem fawr ledled Cymru.

Yn ddiweddar, mewn adroddiad gan Swyddfa Archwilio Cymru, clywsom fod 28,000 o gleifion llygaid yn aros ddwywaith cyhyd ag y dylent am apwyntiad. Mae hyn yn rhoi cleifion mewn perygl diangen o ddallineb na ellir ei gywiro ac mae angen mynd i'r afael â hyn ar frys. Nawr, rwy'n teimlo'n angerddol ynglŷn â gwneud y newidiadau sydd eu hangen, a buaswn yn annog Aelodau ar draws y Siambr i ymrwymo i'r agenda hon fel nad oes unrhyw un yn eu hardal yn colli eu golwg o ganlyniad i gyflwr llygaid y gellir ei drin, a'n bod yn gwneud popeth a allwn i gynorthwyo pobl sydd wedi colli'u golwg.

Diolch yn fawr iawn.