3. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod pobl anabl yng Nghymru yn cael triniaeth a chyfleoedd cyfartal? OAQ53090

Mae ein fframwaith newydd, 'Gweithredu ar Anabledd: yr Hawl i Fyw'n Annibynnol', ar hyn o bryd allan ar gyfer ymgynghoriad, yn nodi camau gweithredu â blaenoriaeth sydd ar y gweill ar draws Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â rhwystrau allweddol i gyfle cyfartal a nodwyd gan bobl anabl eu hunain. Mae hyn yn cynnwys trafnidiaeth, cyflogaeth, addysg, iechyd, tai a hygyrchedd.

Arweinydd y tŷ, rwyf wedi cael sylwadau gan etholwyr yn mynegi siom am eu hanallu i deithio ar gludiant cyhoeddus gyda ffrindiau, oherwydd mae pob un angen lle i gadair olwyn. Ac, os ydych chi'n lwcus, mae gan y rhan fwyaf o gludiant cyhoeddus un neu ddau le ar gyfer cadeiriau olwyn. Mae'r rhan fwyaf ohonom yn cymryd yn ganiataol y gallu i deithio gyda'n gilydd, ac eto gwrthodir yr hawl honno i bobl anabl yng Nghymru. Arweinydd y tŷ, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod pobl anabl yn mwynhau'r un hawliau i deithio gyda'i gilydd ag y mae'r gweddill ohonom yn eu cymryd yn ganiataol?

Ie, rwy'n ymwybodol iawn o'r broblem honno. Fe'i codwyd gyda mi gan nifer o etholwyr hefyd. Rydym yn cael trafodaethau parhaus gyda gweithredwyr teithio gwasanaethau cyhoeddus amrywiol i weld beth y gellir ei wneud am hynny; yn aml ar fws, er enghraifft, ceir un lle cadair olwyn, nid dau, ac, os ydych yn teithio gyda dau o bobl gyda'i gilydd, yn aml rhaid iddynt ddal bysiau dilynol, ac yn y blaen. Felly, rwy'n ymwybodol iawn o hynny. Mae'n rhan o'n hymgynghoriad, ac mae'n rhywbeth y mae'r Ysgrifennydd presennol dros yr economi a fi wedi siarad llawer iawn amdano. Byddaf yn sicr yn argymell yn y Llywodraeth newydd ein bod yn cymryd camau ymlaen gyda'n gwasanaethau cyhoeddus i sicrhau bod pobl yn cael mynediad cyfartal. Yn aml, mae gan bobl fwy nag un person anabl yn eu teulu, a mwy nag un plentyn anabl, ac mae'n fater o bwys iddyn nhw; gall fod yn ddrud iawn fel arall. Felly, mae'n sicr yn rhywbeth ar ein radar.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw i Caroline; roedd yn ddefnyddiol iawn. Bron flwyddyn yn ôl, cynhaliais ddadl fer yn seiliedig ar awgrym clymblaid Ogwr o bobl anabl ar gyfer system 'sgoriau ar y drws', a fyddai'n helpu busnesau a gwasanaethau cyhoeddus i arddangos manylion am y math o fynediad sydd ganddynt ar gyfer pobl anabl. Mae grwpiau a sefydliadau—gan gynnwys chi eich hun, arweinydd y tŷ—wedi bod yn gefnogol i'r ymgyrch Hyderus gydag Anabledd. Mae Julian John, sydd, fel y gwyddoch, fel etholwr cyffredin i ni, wedi bod yn fachgen poster gwirioneddol ar gyfer hyn. [Torri ar draws.] Wel, rydym yn ei rannu; mae'n wych.

Ydym, rydym yn ei rannu ef.

Ie. Allwch chi ddweud wrthyf a yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw gynnydd ar yr awgrym am y syniad 'sgoriau ar y drws' a hefyd pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd fel y gall hi ei hun fod yn gyflogwr Hyderus gydag Anabledd?

Gallaf. Felly, ar yr ail un, rwy'n awyddus iawn i wneud hynny. Rwyf wedi cael sawl sgwrs gyda'r Ysgrifennydd Parhaol ynghylch y gwasanaeth sifil, a gwn fod y Comisiwn hefyd wedi cael ychydig o sgyrsiau am y peth o ran bod yn Hyderus gydag Anabledd. Rydym yn awyddus iawn i wneud hynny. Yr anhawster gyda hyn yw bod yn rhaid ichi gael safon ar waith. Felly, gallwch ddatgan eich bod chi'n gyflogwr Hyderus gydag Anabledd, ond rhaid ichi allu dangos safon, ac mae'r un broblem gyda'r peth 'sgoriau ar y drws'. Y broblem yw bod yn rhaid inni i ddatblygu'r safon yr ydych yn sgorio'r eiddo yn ei herbyn. Felly, mae gennym ddiddordeb mawr mewn gwneud hyn. Rydym yn gweithio'n galed iawn gydag Anabledd Cymru ac eraill i ddod o hyd i'r hyn fyddai'r safonau hynny er mwyn cael rhyw fath o system o farnu eich hun yn eu herbyn. Felly, rwy'n awyddus iawn i wneud hynny, ond ni chredaf fod y safonau ar waith inni fod yn gallu gwneud hynny yn y bôn. Mae angen inni wneud y gwaith. Bydd yn rhan o'r ymgynghoriad, ac yn rhan o ddarn o waith y mae angen inni ei wneud i sicrhau bod pawb yn hapus ynghylch y safon erbyn y byddwch chi'n sgorio pobl yn ei herbyn fel y gall pob un ohonom fynd ymlaen ar yr un—yn y bôn yr un maes chwarae gwastad. Cymysgais tua phedair cyfatebiaeth wahanol yn y fan honno, ond roeddech yn deall beth yr hyn yr oeddwn yn ceisio ei ddweud.

Felly, yn y bôn, mae'n syniad gwych ond mae'n rhaid inni ddatblygu safonau a barnu pobl er mwyn rhoi'r sgôr iddynt yn y lle cyntaf, felly rydym wrthi'n gwneud hynny. Mae hynny'n ffordd symlach o'i fynegi. [Chwerthin.]

Un o brif ganfyddiadau adroddiad Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol Cymru 2018 yw bod pobl anabl yn syrthio'n ôl ymhellach a gwrthodir eu hawl i fyw'n annibynnol i lawer. Canfu'r adroddiad hefyd bod bylchau mewn cyrhaeddiad addysgol a chyflogaeth, ac mae'r bylchau hynny yn ehangu. Nawr, yn groes i bolisi'r Blaid Lafur, mae'r Llywodraeth Lafur hon yn gwneud i ffwrdd â grant byw'n annibynnol Cymru, ac mae pobl sy'n derbyn y grant hwn yn pryderu y byddant ar eu colled, y bydd eu cymorth yn cael ei dorri gan awdurdodau lleol sydd eisoes yn cael trafferth â chyllidebau llai. A wnewch chi ymrwymo i sicrhau bod neb yn colli pan fydd awdurdodau lleol yn cymryd y cyfrifoldeb dros dalu'r grant hwn o fis Mawrth y flwyddyn nesaf, ac a wnewch chi ymgymryd i wrthdroi'r newidiadau hyn, os gwelwn fod unigolion yn colli arian?

Ydw, rwyf mewn gwirionedd yn hapus iawn i ymrwymo i hynny. Yn sicr does dim bwriad o gwbl y bydd unrhyw berson, unrhyw unigolyn, yn waeth ei fyd o ganlyniad i'r trosglwyddo. Dylai'r rhan fwyaf o bobl fod yn well eu byd, a dylai pobl fod yr un fath o leiaf, felly rwy'n hapus iawn i wneud hynny. Gwn ein bod, yn ein cynigion cyllideb terfynol, yn edrych i warantu hynny. Fy mhrofiad i yn fy etholaeth i yw bod pobl yn amharod i ymgysylltu rhag ofn iddynt ddioddef niwed ohono. Felly rydym yn awyddus iawn i sicrhau bod pobl yn teimlo'n hyderus wrth ymgysylltu, oherwydd rydym yn awyddus iawn i sicrhau bod y sicrwydd hwnnw neu beth bynnag y dymunwch ei alw—gwarant; dwi ddim yn gwybod beth yw'r gair iawn ar ei gyfer—na fyddai neb yn waeth eu byd. Byddai pobl yr un fath o leiaf, ac, mewn gwirionedd, rydym yn credu y bydd y rhan fwyaf o bobl yn well eu byd, felly rwy'n hapus iawn i roi'r sicrwydd hwnnw.