Symudaf yn awr at y ddadl fer, a galwaf ar Dai Lloyd i siarad ar y pwnc a ddewiswyd ganddo. Dai Lloyd.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Y teitl ydy: deddfwriaeth ansawdd awyr sy'n addas ar gyfer heriau modern. Nawr, dwi ddim yn siŵr a ydw i wedi crybwyll erioed o'r blaen yn fan hyn fy mod i wedi bod yn feddyg yn Abertawe ers rhyw 35 mlynedd bellach, gyda heriau iechyd yr ysgyfaint a'r galon gyda'r mwyaf cyffredin o'r cyflyrau dwi'n gorfod delio efo nhw'n wastadol. Mae cyfraddau'r anadlwst neu'r fogfa—dyna i chi ddau air Cymraeg am asthma—mae cyfraddau'r anadlwst ar gynnydd yn ein plant ers degawdau, ac nid oes esboniad dilys arall yn y bôn, dim ond graddfeydd y llygredd yn yr awyr y mae rhai plant yn gorfod ei anadlu yn gyson. Ac mae'r gronynnau bychan, y PM10 a'r PM2.5, sy'n dod o danwydd diesel  a phetrol, yn ogystal â theiars y ceir yn gwasgaru gronynnau bychan o rwber a phlastig i'r awyr, a'r nitrogen deuocsid—y nwy gwenwynig yna sy'n deillio o losgi diesel—oll yn cael eu hanadlu i mewn i'r ysgyfaint. Ac mae rhai o'r gronynnau yma mor fach—nano-gronynnau, fel dŷn ni'n eu galw nhw—fel eu bod nhw nid yn unig yn cyrraedd y pibellau mwyaf main yn ein hysgyfaint, ond yn gallu mynd drwodd yn uniongyrchol i gylchredeg yn y gwaed hefyd, a chyrraedd ein calonnau yn uniongyrchol ac achosi adwaith yn y cyhyr sydd yn wal ein calonnau ni. Felly, dyna pam mae hwn yn argyfwng—argyfwng sydd wedi dod yn fwy pwysig yn ddiweddar.

Mae llygredd aer, felly, yn argyfwng iechyd y cyhoedd. Mewn trefi a dinasoedd ledled Cymru, mae pobl yn anadlu lefelau llygredd sy’n niweidiol i’w hiechyd. Cofnododd tair dinas yng Nghymru—Caerdydd, Casnewydd ac Abertawe—lefelau anniogel o lygredd aer y llynedd. Mae Port Talbot hefyd, yn rhanbarth Bethan a minnau, yn dioddef ansawdd aer gwael ac wedi dioddef felly ers blynyddoedd. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi dynodi llygredd aer yn argyfwng iechyd y cyhoedd, yn ail yn unig i ysmygu.

Dengys ffigurau diweddar fod mwy na 2,000 o bobl yn marw cyn pryd yng Nghymru bob blwyddyn o ganlyniad i ansawdd aer gwael. Mae'n sgandal genedlaethol. Nawr, fel Cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar Ddeddf aer glân i Gymru, diben y ddadl fer heddiw yw dadlau’r achos dros Ddeddf aer glân newydd a'r angen i greu fframwaith cyfreithiol cadarn sy'n nodi dulliau uchelgeisiol i wella ansawdd aer yng Nghymru.

Nawr, 60 mlynedd yn ôl yn unig, byddai trefi a dinasoedd ledled y DU yn aml yn cael eu mygu gan fwg o'r tanau glo a oedd yn llosgi mewn cartrefi a ffatrïoedd. Daeth Llundain i stop yn ystod Mwrllwch Mawr 1952 a bu farw miloedd o bobl dros yr wythnosau a'r blynyddoedd dilynol. Bob blwyddyn, mae llygredd aer yn effeithio ar fywydau pob dydd miloedd o bobl nad oes dewis ganddynt ond anadlu aer budr. Ceir lefelau anghyfreithlon a niweidiol o lygredd aer nid yn unig yn Llundain a dinasoedd Cymru, ond hefyd mewn trefi fel Llandeilo a Chas-gwent. Nid yw’r ffaith nad oes gennym fwrllwch a mwg du fel y fagddu bellach yn golygu bod yr aer yn lân.

Mae llygredd aer yn effeithio ar bawb, o’r groth hyd at henaint. Mae'n achosi strociau, trawiadau ar y galon a phyliau o asthma, gan gynyddu'r risg o fynd i'r ysbyty a marw, ac mae'n achosi canser. Mae'n gysylltiedig â genedigaethau cynamserol ac yn llesteirio twf yr ysgyfaint mewn plant.

Yn y 1950au, pan roedd llawer o fwrllwch, y broblem oedd fod y gronynnau’n fawr ac yn mynd yn sownd yn y llwybrau anadlu uchaf. Nawr, mae’r nanoronynnau hyn yn mynd yn syth i berfedd yr ysgyfaint, a hyd yn oed i lif y gwaed, fel y dywedais yn gynharach—yn uniongyrchol i mewn i lif ein gwaed. Mae pobl sy’n dioddef o fethiant y galon yn grŵp sy'n agored i niwed, a phan fydd ansawdd yr aer yn lleihau, caiff mwy ohonynt eu derbyn i'r ysbyty. Mae gennym gyswllt clir rhwng lefelau llygredd aer a thrawiadau ar y galon, ac mae astudiaethau wedi dangos bod deunydd gronynnol yn yr aer yn un o’r prif resymau am hyn. Gwyddom fod y perygl i iechyd yn sgil anadlu llygryddion yn parhau ymhell ar ôl dod i gysylltiad â hwy. Ceir hefyd tystiolaeth gynyddol fod hyn yn effeithio ar ysgyfaint plant sydd heb eu geni—mae hyd yn oed plant heb eu geni yn cael eu heffeithio gan lygredd sy’n cael ei anadlu gan eu mamau beichiog. Gallai hynny effeithio ar eich iechyd drwy gydol eich bywyd.

Felly, pam y Ddeddf aer glân? Yr wythnos diwethaf, dangosodd adroddiad UNICEF UK, 'Healthy Air for Every Child’, fod gan 70 y cant o drefi a dinasoedd y DU lefelau llygredd gronynnol sy'n uwch na therfynau diogel Sefydliad Iechyd y Byd. Ac ar draws 86 y cant o'r Deyrnas Unedig, mae lefelau crynodiad nitrogen deuocsid yn anghyfreithlon o uchel heddiw. Mae terfynau'r UE, sy’n berthnasol i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, yr un fath â’r terfynau uchaf a argymhellir yng nghanllawiau Sefydliad Iechyd y Byd ar gyfer nitrogen deuocsid, ond maent yn llai llym na throthwy Sefydliad Iechyd y Byd ar gyfer y llygryddion eraill sy’n niweidiol i iechyd, megis y deunydd gronynnol mân, y PM2.5.

Nawr, mae UNICEF wedi dweud yn ddigamsyniol ei bod yn hanfodol fod Gweinidogion yn cynnwys targedau sy'n rhwymo mewn cyfraith er mwyn bodloni safonau ansawdd aer Sefydliad Iechyd y Byd—dyna yw sail y ddadl hon. Gwyddom fod y fframwaith cyfreithiol presennol yn glytwaith o wahanol ddeddfau a chymwyseddau datganoledig. Mae llawer o'r ysgogiadau posibl i wella ansawdd aer eisoes yn bodoli, ond ni chânt eu defnyddio’n effeithiol gan fod cyfrifoldebau’n cael eu rhannu rhwng ffynonellau llygredd ac iechyd yr amgylchedd, ar lefel llywodraeth leol ac ar lefel genedlaethol. Byddai Deddf aer glân newydd i Gymru yn cydgrynhoi’r ddeddfwriaeth bresennol ac yn gwneud rolau a chyfrifoldebau Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol yn gliriach. Mae hefyd yn rhoi cyfle inni gyflwyno deddfau mwy uchelgeisiol sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain ac sy'n adlewyrchu'r heriau penodol sy'n wynebu Cymru.

Gwyddom fod cryn gefnogaeth gyhoeddus i’w chael i Ddeddf aer glân newydd. Mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi gwrthod galwadau am Ddeddf aer glân yn y gorffennol, ond yn ystod y ras am arweinyddiaeth y Blaid Lafur yng Nghymru, ymrwymodd y Prif Weinidog Mark Drakeford yn ei faniffesto, a dyfynnaf:

I ddatblygu Deddf Aer Glân newydd i sicrhau y gall ein plant fynd i'r ysgol, bod yn egnïol a chwarae y tu allan yn ddiogel heb ofn problemau anadlu, megis asthma, oherwydd y lefelau llygredd yn rhai o'n trefi a'n dinasoedd.

Diwedd y dyfyniad. Mae arweinwyr a meiri dinasoedd ledled y DU wedi dangos eu cefnogaeth i ddeddfwriaeth yn y maes hwn, gan gynnwys arweinydd cyngor Caerdydd. Mae Awyr Iach Cymru hefyd wedi gwneud gwaith ardderchog yn sicrhau bod y mater yn cyrraedd brig yr agenda wleidyddol. A pheidiwn ag anghofio, mae Llywodraeth Dorïaidd y DU a Llywodraeth Lafur Cymru wedi wynebu achosion llys am beidio â gwneud digon i fynd i'r afael â llygredd aer, ac wedi eu cael yn euog, ac ni allwn adael i hyn barhau.

Felly, sut beth fyddai Deddf aer glân? Yn ogystal ag ymgorffori canllawiau ansawdd aer Sefydliad Iechyd y Byd yng nghyfraith Cymru, gallai Deddf aer glân orchymyn i Lywodraeth Cymru gynhyrchu strategaeth ansawdd aer statudol bob pum mlynedd. Gallai osod dyletswydd statudol ar awdurdodau lleol i fonitro ac asesu llygredd aer yn briodol a gweithredu yn ei erbyn. Gallai gyflwyno 'hawl i anadlu', lle byddai gan awdurdodau lleol rwymedigaeth i hysbysu grwpiau sy'n agored i niwed pan aiff llygredd aer yn uwch na lefelau penodol. Dylid cyflawni hyn drwy strategaeth ansawdd aer drawslywodraethol gynhwysfawr sy'n cynnwys darpariaeth ar gyfer rhwydwaith monitro ac asesu annibynnol; bwrdd cynghori cenedlaethol ar ansawdd aer, dan gadeiryddiaeth Gweinidog yr Amgylchedd; cyflwyno parthau aer glân yn ein dinasoedd; gofyniad i awdurdodau lleol baratoi cynllun aer glân ar y cyd â byrddau iechyd lleol a byrddau gwasanaethau cyhoeddus, yn seiliedig ar ddata o'r rhwydwaith monitro ac asesu annibynnol, gan nodi a gweithredu mesurau rheoli digonol; gofyniad i bob awdurdod lleol ddatblygu strategaeth gerdded a beicio gyda thargedau i ostwng canran y teithiau mewn ceir preifat.

Nawr, mae llygredd aer yn effeithio'n arbennig ar Orllewin De Cymru, yn ogystal â dinas Abertawe, gan fod daearyddiaeth yr ardal mewn dysgl, gyda lefelau osôn, felly mae gan Abertawe lefelau llygredd penodol. Mae'n dioddef problemau ansawdd aer yn rheolaidd. Mae gennym ardal ddiwydiannol Port Talbot hefyd wrth gwrs gyda'i heriau unigryw.

Nawr, flynyddoedd maith yn ôl, roeddem yn barod fel cymdeithas i oddef dŵr nad oedd yn lân. Rydym yn dal i oddef dŵr nad yw'n lân mewn sawl rhan o'r byd. Nawr, ni fyddech yn awgrymu unrhyw sefyllfa lle dylem oddef dŵr sy’n llawn amhureddau heddiw, ond yn Abertawe a Phort Talbot, rydym yn goddef aer sy’n llawn amhureddau. Mae angen newid agwedd mawr ac arweinyddiaeth genedlaethol gan y Llywodraeth. Gwyddom fod cysylltiad go iawn rhwng hyn a thlodi, gan fod y 10 y cant o’r wardiau mwyaf difreintiedig yng Nghymru yn cynnwys pum gwaith yn fwy o allyriadau carsinogenaidd na'r 10 y cant o ardaloedd lleiaf difreintiedig yng Nghymru, gan y gall y bobl gyfoethocaf fforddio byw mewn ardaloedd sy’n cynnwys coed a pharciau, tra bo’r bobl lai cyfoethog yn byw mewn tai sy'n wynebu'r stryd yn uniongyrchol a lle nad oes unrhyw rwystr rhyngoch chi a'r llygredd a allyrrir gan geir.

Felly, beth am atebion i gefnogi Deddf aer glân? Rwy'n ceisio helpu’r Llywodraeth gyda hyn. Hoffai Plaid Cymru weld gwerthiant ceir diesel a phetrol yn dirwyn i ben yn raddol erbyn 2030. Dilyn Copenhagen a dinasoedd a gwledydd yng ngorllewin Ewrop sy’n rhoi gwaharddiadau ar waith—gwaharddiadau ar werthiant a gwahardd ceir tanwydd ffosil yn unig rhag dod i mewn i ddinasoedd. Trafnidiaeth gyhoeddus: mae angen inni sicrhau bod gennym system drafnidiaeth gwbl integredig yng Nghymru. Mewn ardaloedd fel Port Talbot ac Abertawe, mae llawer o waith i'w wneud yn y cyswllt hwn. Rydym yn clywed am gymorthdaliadau bysiau'n cael eu torri'n lleol, prisiau'n codi, colli gwasanaethau—a oes unrhyw syndod fod pobl yn defnyddio eu ceir ac yn ychwanegu at yr ansawdd aer gwael? Mae angen inni osod targedau ar gyfer cerbydau allyriadau is—tacsis, fel y gwnânt yn Llundain, bysiau, lorïau gwastraff cynghorau a cherbydau gwasanaeth cyhoeddus eraill—a gallai Deddf aer glân helpu i gyflawni hynny. Gosod targedau ar gyfer cerbydau allyriadau is.

Gallem osod terfyn cyflymder diofyn o 20 mya fel polisi cenedlaethol, ledled Cymru, a fyddai’n fan cychwyn wedyn i awdurdodau lleol. Gallent eithrio rhai ffyrdd o'r polisi cyffredinol hwnnw am resymau dilys a phenodol, ond 20 mya fyddai'r man cychwyn. Byddai hynny'n helpu i greu amgylcheddau dinesig sy'n haws i bobl gerdded a beicio ynddynt a fyddai'n gwneud i bobl deimlo'n ddiogel i feicio o'u cartrefi a chysylltu'r gyda'r rhwydwaith beicio newydd o dan Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013. Mae amrywiaeth eang o gamau y gellir eu cymryd, wedi'u tanategu gan y gyfraith.

Felly, i gloi, hoffwn ddiolch i Awyr Iach Cymru, yn gyntaf oll. Grŵp cydweithredol o sefydliadau yw hwnnw. Rydym wedi cyfarfod â hwy yn unigol ac fel grŵp trawsbleidiol bellach ar y Ddeddf aer glân, ac aelodau'r sefydliad hwnnw, Awyr Iach Cymru, yw Sefydliad Prydeinig y Galon, Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint Cymru, Cyfeillion y Ddaear Cymru, Living Streets Cymru, Coleg Brenhinol y Meddygon a Sustrans Cymru. Diolch i bob un ohonynt am eu gwaith gwych ac am lywio’r ddadl hon, ond yn bennaf am y gwaith gwych a wnânt yn y maes hwn. Nawr, mae pob un ohonynt yn chwarae eu rhan—yr hyn sydd ei angen arnom nawr yw camau gweithredu gan Lywodraeth Cymru. Mae'r ffigurau morbidrwydd a marwolaethau yn galw am weithredu ar frys: 2,000 o farwolaethau dianghenraid yng Nghymru bob blwyddyn. Mae hwnnw'n ffigur dramatig, ac mae angen ei wrthdroi. Mae hwn yn argyfwng iechyd y cyhoedd mawr, ac mae agwedd ddi-hid tuag at lygredd aer wedi bodoli'n rhy hir o lawer yn y wlad hon, ac mae'n rhaid ei bwrw i ebargofiant. Diolch yn fawr.

Diolch. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl—Hannah Blythyn.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae'r Llywodraeth hon yn ymwybodol iawn o'r angen dybryd i fynd i'r afael â llygredd aer, ar gyfer cenedlaethau'r presennol ac ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Rydym wedi ymrwymo i gyflawni gwelliannau hanfodol mewn ansawdd aer i gefnogi cymunedau iachach a gwell amgylcheddau. Felly, rwy'n croesawu'r ddadl hon ar ddeddfwriaeth ansawdd aer heddiw, ac rwy'n croesawu ac yn ymwybodol o ddiddordeb ac angerdd parhaus yr Aelod ynglŷn â'r maes hwn a chredaf fod llawer o gonsensws yn y Siambr hon yn ei gylch bellach. Gwyddom y bydd angen ymdrech gyfunol i gyrraedd lle mae angen inni fod. Yn ogystal â'r camau y gall y Llywodraeth eu cymryd, golyga hefyd fod yn rhaid i bob un ohonom roi ein camau ein hunain ar waith a newid ein hymddygiad ein hunain. Croesawaf y cyfle i allu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â gwaith y Llywodraeth hon a'r hyn a wnawn fel blaenoriaeth drawslywodraethol yn rhinwedd yr hyn wyf fi heddiw—dirprwy, yn anffodus, ar ran Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig.

Mae rheoli ansawdd aer yn gyffredinol wedi'i fframio o fewn fframwaith deddfwriaethol a rheoleiddiol cynhwysfawr. Mae gwelliannau cenedlaethol hyd yma wedi eu llywio i raddau helaeth gan gyfarwyddebau Ewropeaidd. Er enghraifft, fel y dywed yr Aelod, ym mis Tachwedd y llynedd, cyhoeddasom ein hatodiad Cymreig i gynllun y DU ar gyfer mynd i'r afael â chrynodiadau nitrogen deuocsid ar ymylon ffyrdd yng Nghymru i fodloni gofynion y gyfarwyddeb Ewropeaidd ar ansawdd aer amgylchynol ac aer glanach i Ewrop. Mae'r cynllun yn nodi camau gweithredu awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru i leihau crynodiadau nitrogen deuocsid ar ymylon ffyrdd lle mae'r lefelau uwchlaw'r terfynau cyfreithiol yng Nghymru, sef ein her bwysicaf a mwyaf uniongyrchol o ran ansawdd aer. Gwnaed cryn dipyn o waith ar ddatblygu'r cynllun hwn, a bydd y gwaith hwnnw'n parhau drwy gydol y broses o'i roi ar waith. Yn ogystal, rydym wedi bod yn gweithio gyda Llywodraeth y DU a'r gweinyddiaethau datganoledig eraill ar ostyngiadau allyriadau yn y dyfodol sy'n ofynnol o dan y gyfarwyddeb terfynau uchaf allyriadau cenedlaethol ar gyfer pum llygrydd aer pwysig. Y rhain yw nitrogen ocsid, cyfansoddion organig anweddol di-fethan, sylffwr deuocsid, amonia a deunydd gronynnol mân. Gwyddom fod y llygryddion hyn yn cyfrannu at ansawdd aer gwael, gan arwain at effeithiau negyddol sylweddol ar iechyd dynol a'n hamgylchedd.

Ar hyn o bryd, mae'r DU yn bodloni holl ymrwymiadau lleihau allyriadau'r UE ac yn rhyngwladol. Bydd Llywodraeth Cymru yn nodi ei chynlluniau i helpu i gyflawni ymrwymiadau lleihau allyriadau'r DU yn y dyfodol o fewn rhaglen rheoli llygredd aer cenedlaethol y DU, a byddwn yn ymgynghori ar y cynlluniau hynny cyn bo hir ac yn eu cyhoeddi cyn mis Ebrill eleni. Mae angen camau gweithredu trawslywodraethol, ac maent yn cael eu cymryd ar draws holl adrannau a sectorau Llywodraeth Cymru er mwyn cyflawni gwelliannau i ansawdd aer. Er mwyn mynd i'r afael â hyn, sefydlwyd y rhaglen aer glân gennym y llynedd, a nod y rhaglen hon yw diogelu iechyd y cyhoedd a'n hamgylchedd naturiol. Mae'r rhaglen hefyd yn canolbwyntio ar gydymffurfio â rhwymedigaethau deddfwriaethol Ewropeaidd a domestig. Fel rhan o'r rhaglen, rydym wedi sefydlu prosiectau sy'n dwyn adrannau a rhanddeiliaid allweddol ynghyd i gyflawni gwelliannau i ansawdd aer ledled Cymru. Mae'r rhain yn cynnwys trafnidiaeth, gwell tystiolaeth, hylosgi domestig, diwydiant, cynllunio a chyfathrebu.

Mae'r cyfarwyddebau Ewropeaidd yn mynd i'r afael â llygredd aer mewn sawl ffordd, gan gynnwys terfynau ar gyfer ansawdd aer awyr agored, cyfyngu ar allyriadau yn y ffynhonnell, a lleihau allyriadau trawsffiniol drwy gamau gweithredu rhyngwladol. Bydd ein targedau gostwng allyriadau, i'w cyflawni o 2030 ymlaen, yn cefnogi'r broses o leihau effaith llygredd aer ar iechyd i hanner yr hyn ydoedd yn 2005.

Yn y dyfodol, mae'n rhaid inni gynnal ein hymrwymiad i gymryd camau i gydymffurfio â'n rhwymedigaethau statudol, ond rydym yn ymwybodol nad yw hyn yn ymwneud â gweithredu er mwyn ticio blychau yn unig—mae'n weithredu am ein bod yn gwybod bod angen inni ei wneud er budd ein dinasyddion ac er mwyn eu hiechyd. Gellir cyflawni hyn mewn sawl ffordd, gan gynnwys drwy integreiddio polisïau a chydweithredu'n well. Trothwyon ar gyfer cyfyngu ar risg unigol, nid lefelau diogel, yw llawer o dargedau, gan gynnwys rhai o ganllawiau ansawdd aer Sefydliad Iechyd y Byd. Felly, rydym yn ystyried yr holl opsiynau posibl i leihau cyswllt y boblogaeth â llygredd aer yn y ffordd fwyaf effeithiol, gan gynnwys effaith bosibl safonau Sefydliad Iechyd y Byd.

Mae angen i unrhyw bolisïau neu dargedau yn y dyfodol gael eu hategu gan dystiolaeth i sicrhau eu bod yn darparu’r newid mwyaf effeithiol. Mae hyn yn cynnwys asesu'r pethau ymarfeol sy'n gysylltiedig, megis yr effeithiau cymdeithasol, economaidd a thechnegol. Mae angen inni gasglu tystiolaeth i sicrhau ein bod yn targedu'r meysydd cywir yn y ffordd gywir. Bu bron i’r Aelod achub y blaen ar rai o fy llinellau drwy gyfeirio at faniffesto'r Prif Weinidog. Yn wir, roedd y maniffesto’n cynnwys ymrwymiad i wella ansawdd aer drwy ddatblygu Deddf aer glân i Gymru. Mae hyn yn rhywbeth rwy'n ei groesawu, ac mae'n bosibl y gall y gwaith a wnawn eisoes ar y rhaglen aer glân nodi bylchau a chyfleoedd lle bydd angen deddfwriaeth newydd i leihau llygredd aer. Mae hynny’n rhywbeth sydd ar y bwrdd a byddwn yn mynd i'r afael ag ef yn y dyfodol. Ond mae'n bwysig hefyd ein bod yn cydnabod, fel y dywedasom, fod angen inni weithredu yn awr, ac mae llu o bwerau deddfwriaethol ac offer ar gael inni eisoes i'n galluogi i wneud hynny. Mae'r rhain yn cynnwys mesurau cynllunio, seilwaith a chyfathrebu, ymhlith pethau eraill.

Mae asesu ansawdd aer a risgiau amgylcheddol cysylltiedig yn digwydd ar nifer o lefelau. Mae awdurdodau lleol yn gyfrifol am reoli llygredd aer yn eu hardaloedd fel rhan o'r drefn reoli ansawdd aer lleol, a sefydlwyd o dan Ran IV o Ddeddf yr Amgylchedd 1995. Rydym wedi cyhoeddi canllawiau statudol helaeth yn nodi'r hyn y disgwylir i awdurdodau lleol ei wneud o ran cyflawni eu dyletswyddau rheoli ansawdd aer lleol. Mae ein canllawiau yn nodi bod yn rhaid i awdurdodau lleol fabwysiadu dull sy’n seiliedig ar risg o asesu ansawdd aer lleol. Mae hwn yn sicrhau bod y gwaith monitro yn canolbwyntio ar y lleoliadau lle mae aelodau o'r cyhoedd yn fwy tebygol o ddod i gysylltiad â lefelau gormodol o lygredd aer, megis ysgolion, ysbytai a meithrinfeydd, ymhlith mannau eraill, mannau a elwir yn lleoliadau sensitif ar gyfer gosod derbynyddion.

Sefydlwyd prosesau monitro a modelu cenedlaethol a lleol at wahanol ddibenion. Er mwyn datblygu gwell dealltwriaeth o ansawdd aer ledled Cymru, rydym yn gweithio gyda phartneriaid lleol ac yn y DU i ddeall sut y gellir integreiddio data lleol yn well gyda data cenedlaethol. Rydym hefyd yn gweithio gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru ar ddatblygu mwy o dystiolaeth leol, lle mae ei hangen, i ategu'r dystiolaeth bresennol ar lygredd aer.

Y llynedd, cwblhawyd prosiect peilot i brofi dull newydd a arweinir gan iechyd y cyhoedd o asesu risg llygredd aer yn ardal bwrdd iechyd Cwm Taf. Mae papur wedi'i ddrafftio i grynhoi a hyrwyddo'r gwaith ymhlith rhanddeiliaid, a bydd hyn yn ein cynorthwyo i ddatblygu dull a arweinir gan iechyd y cyhoedd o wella’r gwaith o asesu risg rheoli ansawdd aer lleol yng Nghymru.

Mae Llywodraeth Cymru yn mynd ag ystod eang o gamau gweithredu i fynd i'r afael ag allyriadau trafnidiaeth ledled Cymru gyfan. Bydd llawer ohonnt yn cefnogi gwelliannau ansawdd aer a datgarboneiddio trafnidiaeth. Mae hyn yn cynnwys annog newid moddol. Mae’n rhaid i bob un ohonom fod yn llai dibynnol ar geir preifat a newid i fodelau trafnidiaeth mwy cynaliadwy, megis cerdded, beicio a thrafnidiaeth gyhoeddus. Tybed faint o bobl yn y Siambr hon ac yn yr adeilad hwn a ddaeth yma heddiw mewn car. Ond fel y dywedodd yr Aelod, dyma pam fod angen inni weithio ar draws y Llywodraeth gyda'r holl ddulliau sydd gennym at ein defnydd, oherwydd, er bod hwn yn fater iechyd ac amgylcheddol, mae llawer o'r pethau a fydd yn cyflawni'r newid hwnnw'n dibynnu ar drafnidiaeth, a dyna pam fod pwyslais ar weithio ar draws y Llywodraeth mor bwysig i sicrhau bod y dewisiadau amgen hynny ar gael i bobl.

Mae'r Llywodraeth hon wedi buddsoddi dros £60 miliwn dros dair blynedd o 2018 i greu llwybrau teithio llesol ledled Cymru i gefnogi opsiynau mwy diogel, iachach a mwy deniadol i ddinasyddion. Mae gennym nod uchelgeisiol hefyd i leihau ôl troed carbon bysiau a thacsis yng Nghymru i sero erbyn 2028. Mae'r camau hyn yn cefnogi gwelliannau i ansawdd aer yn ein trefi a'n dinasoedd, ac yn dangos arweiniad yn yr ymdrech i sicrhau trafnidiaeth garbon isel ac allyriadau isel.

Y gwanwyn hwn, byddwn yn cyhoeddi'r fframwaith parthau aer glân i Gymru. Gall unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru gyflwyno parth aer glân er mwyn mynd i'r afael â materion ansawdd aer lleol, ac mae gan barthau aer glân botensial i ddarparu gwelliannau go iawn i ansawdd aer drwy annog newid ymddygiad a chodi ymwybyddiaeth o lygredd aer.

Ym mis Rhagfyr y llynedd, cyhoeddwyd 'Polisi Cynllunio Cymru' gennym, ac mae wedi ei ailysgrifennu'n gyfan gwbl yng ngoleuni Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae ansawdd aer wedi'i ymgorffori drwy gydol 'Polisi Cynllunio Cymru’ argraffiad 10, yn ogystal ag adran benodol ar ansawdd aer a seinwedd. Gwnaed hyn er mwyn sicrhau y caiff ansawdd aer ei ystyried yn gynnar yn y broses gynllunio, yn hytrach na’i bod yn ystyriaeth dechnegol yn unig, bron fel ychwanegiad, ac i fod yn elfen ganolog yn hytrach nag atodiad ar ddiwedd y broses. Bydd cymorth pellach ar ffurf canllawiau technegol ar sŵn ac ansawdd aer yn cael ei gyhoeddi o fewn y ddwy flynedd nesaf.

Mae gwaith ar bolisi hylosgi domestig yn rhan annatod o'r rhaglen aer glân. Y mis hwn, cynhaliodd Llywodraeth Cymru gyfarfod cyntaf grŵp gorchwyl a gorffen sy'n cynnwys cynrychiolwyr o’r byd diwydiant, iechyd, DEFRA ac awdurdodau lleol i gefnogi a goruchwylio’r broses o roi polisi hylosgi domestig ar waith yn y dyfodol yng Nghymru. Fel y clywsoch heddiw, mae angen dull amlhaenog a chyfannol o weithredu, sy'n edrych ar danwyddau, cyfarpar, cynnal a chadw, deddfwriaeth a newidiadau mewn ymddygiad, ymhlith pethau eraill, i fynd i'r afael yn llawn â'r materion ansawdd aer, o ystyried maint y broblem. Bydd pob math o ymyrraeth yn cael ei ystyried yn rhan o'r gwaith hwn, gan gynnwys gwaharddiad ar werthu, neu gyfyngu ar faint a werthir o rai mathau o danwydd solet, a gwahardd pobl rhag eu defnyddio lle tybir bod angen gwneud hynny.

Ym mis Mawrth, bydd cyfarfod cyntaf y grŵp trawslywodraethol ar gyfathrebu newid ymddygiad yn cael ei gynnal. Mae'r gwaith hwn yn hanfodol i wella ansawdd aer ledled Cymru. Er ein bod yn datblygu polisïau i fynd i'r afael ag ansawdd aer ar lefel y Llywodraeth, mae angen i ni godi ymwybyddiaeth o lygredd aer ar lefel unigolion a chymunedau hefyd. Mae'n bwysig ein bod yn annog pawb i ofyn, 'Beth y gallaf ei wneud i leihau ein hallyriadau?' Bydd y grŵp cyfathrebu yn gweithio gyda rhanddeiliaid allanol i ddatblygu addysg ar ansawdd aer a negeseuon cyfathrebu i roi gwybod i’r cyhoedd yng Nghymru ynglŷn â’r camau y gallwn eu cymryd i fynd i'r afael â llygredd aer gyda'n gilydd.

Cyfeiriodd yr Aelod hefyd at y materion cymhleth rydym yn eu hwynebu yn ardal Port Talbot, gyda'r cyfuniad o ffactorau yno. Fe fyddwch yn ymwybodol fod Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth a minnau, yn fy rôl flaenorol, wedi cyfarfod â Tata Steel, cyngor Castell-nedd Port Talbot a Cyfoeth Naturiol Cymru ddiwedd y llynedd i ailddatgan ymrwymiad y Llywodraeth hon i wneud gwelliannau parhaus i ansawdd aer ym Mhort Talbot. Dros y 12 mis nesaf, bydd Llywodraeth Cymru yn ymgymryd â gwaith i wella a deall y problemau yn yr ardal yn well, ac mae hyn yn cynnwys adolygiad a diweddariad o gynllun gweithredu ar ansawdd aer Port Talbot i sicrhau bod gennym drefniadau llywodraethu sy’n addas i’r diben yn yr ardal a bod y camau unioni angenrheidiol wedi eu targedu'n effeithiol. Bydd y gwaith hwn yn cael ei lywio gan ganlyniad adolygiad cymheiriaid gan Brifysgol Gorllewin Lloegr, sydd ar fin cael ei gwblhau.

Yn ychwanegol at hyn, bydd Llywodraeth Cymru yn cymryd camau i fynd i'r afael ag achosion lle’r aed uwchlaw’r terfynau cyfreithiol ar gyfer nitrogen deuocsid, cyn gynted ag y bo modd, ar yr M4 rhwng cyffyrdd 41 a 42 ym Mhort Talbot. Amlygir y mesurau sy'n cael eu rhoi ar waith i fynd i'r afael â chrynodiadau nitrogen deuocsid ar ymylon ffyrdd yng Nghymru yn ein cynllun. I ddod â hyn oll ynghyd, byddwn yn cyhoeddi'r cynllun aer glân yn ddiweddarach eleni. Bydd y cynllun hwn yn nodi llygryddion allweddol a'u heffeithiau ar iechyd y cyhoedd a'r amgylchedd naturiol yng Nghymru. Bydd yn cynnwys mesurau i sicrhau cydymffurfiaeth â gofynion deddfwriaethol, yn nodi camau gweithredu trawslywodraethol a chamau gweithredu sydd eu hangen gan y sectorau i gyflawni gwelliannau ansawdd aer, ac yn sefydlu mesurau cyfathrebu, ymgysylltu ac addysgu i annog newid ymddygiad er mwyn cefnogi gostyngiad mewn llygredd aer.

Un o swyddogaethau allweddol y gwaith hwn fydd ymgysylltu â phlant a phobl ifanc i ddatblygu'r cynllun er mwyn ein cynorthwyo i ddatblygu strategaeth sy'n hyrwyddo lles cenedlaethau'r presennol a chenedlaethau'r dyfodol, gan ein bod yn gwybod bod gweithredu yn allweddol i'w dyfodol a bod ganddynt ran allweddol i'w chwarae yn gwireddu ein huchelgais i fynd i'r afael ag ansawdd aer yn ogystal â chodi ymwybyddiaeth ymhlith eu cyfoedion. Rydym wedi gweld nifer o ysgolion cynradd ledled Cymru sy'n cymryd rhan yn rhaglen Dreigiau Ifanc yn monitro a datblygu eu hymgyrchoedd newid ymddygiad eu hunain, a allai gynnwys bysiau cerdded, mynd i'r ysgol ar sgwteri a mesurau dim oedi ger tir yr ysgol. Edrychaf ymlaen at weld plentyn naw oed yn curo ar ffenestr rhywun i ddweud wrthynt am ddiffodd eu hinjan.

I gloi, hoffwn ailddatgan ymrwymiad y Llywodraeth hon i weithredu yn awr ac yn y dyfodol er mwyn sicrhau ein bod yn gweld y gwelliannau parhaus y gwyddom fod eu hangen arnom o ran iechyd a lles ansawdd aer.

Diolch yn fawr iawn, a daw hynny â thrafodion heddiw i ben. Diolch.

Daeth y cyfarfod i ben am 19:03.