2. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn monitro effeithiolrwydd ei mesurau i fynd i'r afael â thlodi? OAQ53987

Llywydd, rydym ni'n defnyddio dangosyddion tlodi plant i fesur ein heffeithiolrwydd o ran lliniaru effaith tlodi a grëwyd gan Lywodraeth Geidwadol y DU. Mae rhewi a lleihau budd-daliadau, cosbi plant drwy'r cap teuluol a chosbi teuluoedd drwy'r dreth ystafell wely ymhlith yr effeithiau y mae'n rhaid i ni eu goresgyn drwy ein mesurau lliniaru.

Diolch yn fawr am yr ateb yna, Gweinidog, ond rwy'n credu mai chi yw'r un sy'n gofalu am y gwasanaethau cymdeithasol a'r GIG yng Nghymru. Mae gwaith ymchwil ar gyfer y Rhwydwaith Dileu Tlodi Plant yn dangos bod nifer y plant sy'n byw mewn tlodi yng Nghymru wedi codi gan 1 y cant y llynedd. O gofio bod eich Llywodraeth wedi addo rhoi terfyn ar dlodi plant erbyn 2020, a allwch chi esbonio pam mai Cymru yw'r unig wlad yn y Deyrnas Unedig i weld cynnydd mewn tlodi plant y llynedd? A ydych chi'n cytuno bod y gwaith ymchwil hwn yn bwrw amheuaeth ar effeithiolrwydd eich strategaeth i fynd i'r afael â thlodi plant yng Nghymru?

Llywydd, mae'n barth rhydd o eironi ar y meinciau i'r chwith i mi. Dyma rai ffigurau o'r adroddiad y cyfeiriodd ato: maen nhw'n dweud wrthym ni y bydd unig rieni yng Nghymru, o ganlyniad uniongyrchol—o ganlyniad uniongyrchol—i'r camau y mae ei Lywodraeth ef yn eu cymryd, yn colli tua £3,720 y flwyddyn, y bydd teuluoedd â thri neu fwy o blant yn colli £4,110 flwyddyn, y bydd 50,000 yn fwy o blant mewn tlodi erbyn 2021-22, ac y bydd aelwydydd sydd ag un oedolyn anabl a phlentyn anabl yn colli £5,270 ar gyfartaledd yng Nghymru. Dyna yw ffeithiau tlodi yma yng Nghymru, ac maen nhw'n cael eu creu yn fwriadol gan weithredoedd y Llywodraeth y mae e'n ei chefnogi. Rydym ni'n gwneud pethau bob dydd i geisio lliniaru effaith y toriadau hynny i fudd-daliadau, yr effeithiau hynny ar deuluoedd o gosbi plant, trwy gosbi teuluoedd anabl trwy gredyd cynhwysol, a byddwn yn parhau i wneud popeth yn ein gallu. Ond mae achos sylfaenol tlodi plant yn y wlad hon yn gorwedd yn gwbl gadarn yn nwylo'r Llywodraeth y mae e'n ei chefnogi.

Roeddwn i'n hanner disgwyl i'r cwestiwn yma gael ei dynnu'n ôl gan y Torïaid ar ôl i ffigurau dychrynllyd ddod i'r amlwg yn dangos effaith bosibl ymadawiad Cymru o'r Undeb Ewropeaidd ar ein cymunedau tlotaf. Efallai y byddan nhw'n diystyru fel codi bwganod y dadansoddiad sydd wedi dangos, ar sail cymariaethau rhwng gwariant Llywodraeth y DU ar ddatblygu economaidd a dosbarthiad cronfeydd strwythurol yr UE, y gallai Cymru golli £2.3 biliwn dros chwe blynedd, os caiff y gronfa ffyniant gyffredin ei dosbarthu yn yr un modd ag y mae'r Llywodraeth yn dyrannu gwariant presennol ar faterion economaidd. Roedd hyn yn cyfateb i roi siec am dros £200 i bob un o drigolion Llundain a chymryd £700 oddi wrth bob un o bobl Cymru. Ni all y Rhondda, yr wyf i'n ei gynrychioli, fforddio colli unrhyw arian, heb sôn am gymaint â hyn o arian. Felly, sut ydych chi'n mynd i atal y sefyllfa hunllefus hon rhag datblygu?

Wel, diolchaf i'r Aelod am dynnu sylw at yr adroddiad hwnnw. Dro ar ôl tro, ar lawr y Cynulliad Cenedlaethol hwn—a chyda chefnogaeth Aelodau Plaid Cymru hefyd, rwy'n gwybod—rydym ni wedi dweud na fyddwn ni'n sefyll o'r neilltu ac yn caniatáu i gronfa ffyniant gyffredin ddod yn esgus am rannu adnoddau a ddaw i Gymru heddiw gyda rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig nad ydyn nhw'n gymwys ar ei chyfer fel yr ydym ni ar sail ein hangen. Mae dull Barnett o rannu arian yn gwbl annerbyniol i ni, oherwydd nid yw Barnett yn adlewyrchu angen, ac mae'r arian yr ydym ni'n ei gael drwy'r Undeb Ewropeaidd yn dod i Gymru gan ei fod yn cael ei asesu ar sail yr anghenion sydd gennym ni yma. Byddwn yn parhau i ddadlau'r achos hwnnw pryd bynnag y cawn y cyfle. Byddwn yn ei ddadlau ochr yn ochr â'r Ffederasiwn Busnesau Bach, a luniodd adroddiad yn ddiweddar yn dweud yr union beth hwnnw, ynghyd â'r grŵp seneddol hollbleidiol a gadeirir gan Stephen Kinnock, a luniodd adroddiad yn dweud yr union beth hwnnw, a byddwn ni angen cefnogaeth Aelodau ar draws y Siambr hon sy'n rhoi anghenion Cymru yn gyntaf, i'n helpu yn yr ymdrech honno i sicrhau, pan fo arian ar gael ar gyfer datblygu economaidd rhanbarthol yr ochr arall i'r Undeb Ewropeaidd, fod Cymru yn parhau, fel yr addawyd i ni, i beidio â cholli'r un geiniog.

Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno bod cynnal budd-daliadau cynhwysol fel presgripsiynau am ddim, pasys bws am ddim, a chynnig cymorth i'r rhai sy'n talu'r dreth gyngor ac mewn angen ariannol yn ffordd well o lawer o fynd i'r afael â thlodi na thoriadau treth y Torïaid i'r rhai sy'n ennill y cyflogau uchaf a chael gwared ar drwyddedau teledu ar gyfer pobl dros 75 oed?

Wel, diolch yn fawr i Dawn Bowden am dynnu sylw at y ddau ddatblygiad hynny o'r wythnos hon. Yr awgrymiadau cwbl ryfeddol gan ymgeisydd ar gyfer arweinyddiaeth y Blaid Geidwadol, sef, wyth mlynedd ers dechrau cyni cyllidol, mai'r rhai sydd angen y cymorth fwyaf yw'r rhai sydd â'r mwyaf yn y lle cyntaf. Mae'n gwbl warthus, pan feddyliwch chi am yr effeithiau a gafwyd ar y teuluoedd tlotaf yma yng Nghymru, y dylai Ysgrifennydd Gwladol Cymru gyhoeddi ei fod yn barod i gefnogi rhywun a fydd, nid yn unig o ran ei bolisïau ar Brexit, y mae'r Ysgrifennydd Gwladol yn gwybod yn iawn, fydd yn drychinebus yma yng Nghymru, ond sydd hefyd, mae'n debyg, yno i siarad dros Gymru ar lefel y DU, gyda phopeth yr ydym ni'n ei wybod am effaith y toriadau hynny yma yng Nghymru—ei fod yn barod i gefnogi ymgeisydd a fyddai'n rhofio arian allan o bocedi'r bobl hynny sydd â'r lleiaf a'i roi ym mhocedi'r rhai sydd â'r mwyaf. A phan ddaw i fudd-daliadau cynhwysol, rwy'n bendant eisiau cytuno â'r hyn a ddywedodd yr Aelod am y drwydded deledu. Mae'r drwydded deledu wedi bod o fudd i bawb. Mae'n mynd i bob person hŷn sydd dros 75 oed. Nid oes rhaid i neb ymgeisio. Nid oes rhaid i neb gael ei fygwth â charchar gan nad yw'n ei thalu. Nid oes yn rhaid i neb yn ddiweddarach mewn bywyd feddwl tybed a oes rhaid ychwanegu'r bil hwn at bopeth arall y mae'n rhaid iddyn nhw ei dalu allan o incwm sefydlog. Mae'r teuluoedd hynny wedi mwynhau'r budd hwnnw ers yr adeg pan oedd y Llywodraeth Lafur ddiwethaf yn gyfrifol am y materion hyn ar lefel y DU, ac mae'n ddiwrnod gwael iawn i'r teuluoedd hynny ganfod eu hunain mewn sefyllfa lle, yn y dyfodol, nid yn unig y bydd llawer ohonyn nhw yn cael dim cymorth o gwbl, ond ni fydd hyd yn oed y rhai sydd â hawl i gymorth yn cael y cymorth hwnnw'n awtomatig. Byddan nhw hefyd yn cael eu gorfodi i ymdrin â system sy'n eithriadol o annymunol i lawer ohonynt. Bydd llawer ohonyn nhw ar eu colled. Rydym ni'n gwybod mai dyna sy'n digwydd gyda budd-daliadau ar sail prawf modd, a dyna pam mae Dawn Bowden mor gywir i dynnu sylw at y manteision absoliwt y mae darparu budd-daliadau, pryd bynnag y bo hynny'n bosibl, ar sail gynhwysol, yn eu cynnig i hawlwyr.