1. Pa ddefnydd a wneir o gynulliadau dinasyddion i fynd i'r afael â materion yn ymwneud â'r argyfwng newid yn yr hinsawdd a gafodd ei ddatgan gan Lywodraeth Cymru? OAQ54463

Llywydd, bu cynyddu llais dinasyddion yn bolisi yn ystod yr 20 mlynedd o ddatganoli. Cefais gyfarfod unwaith eto yn ddiweddar gyda Dinasyddion Cymru, un o'r cyrff seiliedig ar ddinasyddion mwyaf yng Nghymru. Bydd Extinction Rebellion yn arwain gweithdy ar swyddogaeth cynulliadau dinasyddion yng nghynhadledd Llywodraeth Cymru ar y newid yn yr hinsawdd yr wythnos nesaf.

Mae hynny'n newyddion i'w groesawu'n wir, Prif Weinidog. Bydd y Prif Weinidog wedi sylwi, dim ond ychydig dros wythnos yn ôl, fy mod i a nifer o gyd-Aelodau Cynulliad wedi noddi digwyddiad yn y Senedd a ddaeth â gweithredwyr ac ymgyrchwyr, awdurdodau lleol a sefydliadau eraill, ac aelodau o'r cyhoedd at ei gilydd, i ganolbwyntio meddyliau a syniadau am yr argyfwng hinsawdd, ond hefyd yr argyfwng bioamrywiaeth sy'n ein hwynebu. A'r wythnos hon eto, heddiw, a dweud y gwir, rydym ni'n gweld protestiadau ar draws y byd, yn annog Llywodraethau i gymryd y camau brys angenrheidiol i ymateb i'r dystiolaeth eglur bod angen i ni fel unigolion, fel cymunedau, fel gwledydd a llywodraethau, ac yn rhyngwladol, wneud mwy, llawer mwy, i fynd i'r afael â'r argyfyngau hinsawdd a bioamrywiaeth.

Felly, a fydd ein Llywodraeth Cymru yn gallu parhau i weithio gydag eraill i sefydlu cynulliadau dinasyddion fel ffordd o'n helpu ni, ni wleidyddion, i ddod o hyd i ffordd ymlaen gyda'r brys sydd wirioneddol ei angen arnom, ac i weithio ar hyn gyda'r gweithredwyr ac ymgyrchwyr newid hinsawdd hynny, yn ogystal, yn hollbwysig, â'r cyhoedd yn ehangach? A, Prif Weinidog, wrth geisio gweithio gydag eraill, gan gynnwys yr ymgyrchwyr, a llawer o bobl ifanc, gan gynnwys y rhai sydd wedi cael eu hysbrydoli gan Greta Thunberg, beth yw ei farn ef ar y rhai a fyddai'n cyfeirio at ymgyrchwyr o'r fath fel croengwn newid hinsawdd anghydweithredol sy'n gwisgo modrwyon trwyn, yn eu gwersylloedd sy'n drewi o gywarch?

Wel, Llywydd, a gaf i ddechrau drwy longyfarch Huw Irranca-Davies a'r Aelodau Cynulliad eraill hynny a gymerodd ran yn y gwaith o drefnu'r digwyddiad y cyfeiriodd ato, ac yn enwedig am ehangder y cyfranogiad a sicrhawyd ganddyn nhw wrth ddod â phobl at ei gilydd yma yn y Cynulliad? Ac wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru yn awyddus i barhau i weithio gyda'r amrywiaeth eang honno o ddinasyddion y tu hwnt i'r Cynulliad ei hun sydd â diddordeb mor ymroddedig yn y newid yn yr hinsawdd a gwneud yn siŵr ein bod ni, yma yng Nghymru, yn gallu cymryd y camau sy'n dod i'n rhan yn ein hoes er mwyn ymateb iddo.

Bydd cynhadledd newid yn yr hinsawdd yr wythnos nesaf yn gyfle gwirioneddol i wneud hynny. Yn ogystal â'r gweithdai sy'n cael eu cynnal gan Extinction Rebellion, ceir ffrwd benodol ar gyfer pobl ifanc, sydd wedi gwneud cyfraniad enfawr i wneud yn siŵr bod y mater hwn yn cael ei gadw yn llygad y cyhoedd, ac sy'n rhan o'r gweithredu y cyfeiriodd Huw Irranca-Davies ato sy'n digwydd ar draws y Deyrnas Unedig, ac yn ehangach, heddiw.

Dylem groesawu'r ffaith bod cynifer o'n cyd-ddinasyddion mor ymroddedig fel eu bod nhw'n gadael eu cartrefi eu hunain ac yn cymryd rhan yn y gweithredoedd protest hynny, eu bod nhw'n dangos eu hymrwymiad yn y ffordd ymarferol honno. Dylid llongyfarch a pharchu'r bobl hynny, nid eu defnyddio fel targed i'r math o iaith a ddyfynnodd Huw. Edrychwn ymlaen yng Nghymru at barhau i gael perthynas bwrpasol gyda phawb sydd eisiau gwneud cyfraniad at fynd i'r afael â'r brif her honno yn ein hoes, i wneud hynny trwy gynulliadau dinasyddion, ond mewn llawer o ffyrdd eraill hefyd, gan gynnwys ein Senedd Ieuenctid ein hunain, ac i dynnu pobl at ei gilydd i wneud y gwahaniaeth hwnnw, yn hytrach na cheisio creu rhaniadau ac esgus nad oes gan bobl sydd â gwahanol safbwynt ac sydd eisiau gwneud gwahanol fath o gyfraniad y gwerth yr ydym ni'n gwybod sydd ganddyn nhw.  

Wrth gwrs, yr ateb syml y gallech chi fod wedi ei roi i ran olaf cwestiwn yr Aelod oedd bod angen etholiad cyffredinol arnom ni, Prif Weinidog, ac mae eich plaid chi yn atal hynny rhag digwydd. Ond, o ran y prif gwestiwn o gynulliadau pobl, siawns mai'r hyn y mae angen i ni fod yn edrych arno yw sut y gallwn ni gyd-dynnu â chynghorau cymuned a chynghorau sir yma yng Nghymru, y mae llawer ohonynt wedi pasio cynigion yn cefnogi datgan argyfwng newid hinsawdd, ond sydd wir yn teimlo, weithiau, nad ydyn nhw yn rhan o'r broses, yn enwedig ar lefel cynghorau cymuned a thref. Pa waith y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud gyda chydweithwyr mewn cynghorau tref a chymuned, fel bod y penderfyniadau hyn, pan eu bod yn cael eu pasio, yn cael eu cyfrannu at y rhwydwaith o gyngor a chymorth a roddir i gymunedau ynghylch y newid y gallan nhw ei wneud yn eu cymunedau i chwarae eu rhan i leihau ein hôl troed carbon?

Wel, Llywydd, gadewch i mi groesawu'r ffaith bod cynifer o brif gynghorau, a chynghorau tref a chymuned, wedi pasio penderfyniadau yma yng Nghymru, yn datgan eu bwriad eu hunain i fod yn rhan o'r ateb i'r argyfwng newid yn yr hinsawdd sy'n ein hwynebu. A hoffwn gofnodi fy ngwerthfawrogiad o'r gwaith y mae'r goreuon o blith ein cynghorau tref a chymuned yn ei wneud, ar draws Cymru gyfan. Lle mae gennym ni gynghorau tref a chymuned sydd ag uchelgais, lle maen nhw eisiau gwneud y cyfraniad ychwanegol yr ydym ni'n gwybod y gallan nhw ei wneud, mae gennym ni enghreifftiau llwyddiannus iawn mewn rhannau o Gymru lle mae'r cyfraniadau hynny yn gwneud gwahaniaeth. Dyna pam y sefydlwyd y grŵp gennym, dan gadeiryddiaeth Rhodri Glyn Thomas a Gwenda Thomas, yn gynharach yn ystod y tymor Cynulliad hwn, i wneud yn siŵr bod y gwaith sy'n cael ei wneud gan y goreuon o blith ein cynghorau tref a chymuned yn dod yn fwy nodweddiadol o'r sector yn gyffredinol. O ganlyniad, rydym ni wedi cydweithio'n agos â nhw. Rwyf i fy hun wedi annerch eu cyfarfod cyffredinol ddwywaith yn ystod y tymor Cynulliad hwn, ac mae fy nghyd-Weinidog, Julie James, wedi cyfarfod â'r sector eto yn ddiweddar. Rydym ni eisiau cefnogi'r ymrwymiad y mae cynghorau tref a chymuned a'u haelodau yn ei wneud yng Nghymru, oherwydd mae ganddyn nhw gyfraniad gwirioneddol y gallan nhw ei wneud at yr agendâu datgarboneiddio a newid yn yr hinsawdd. Edrychwn ymlaen at allu gweithio gyda nhw mewn modd cadarnhaol yn y dyfodol.

Does dim amheuaeth, wrth gwrs, fod Extinction Rebellion a'r streicwyr ysgol wedi trawsnewid y naratif o gwmpas yr argyfwng hinsawdd rŷn ni'n ei wynebu ar hyn o bryd. A dwi'n cytuno'n llwyr â chi fod angen llongyfarch a chefnogi'r rheini am eu hymdrechion. Wrth gwrs, mi wnaeth Plaid Cymru osod cynnig fan hyn bythefnos yn ôl yn gwneud hynny yng nghyd-destun y streicwyr ysgol, ac, yn anffodus, mi wnaeth eich plaid chi bleidleisio'n erbyn ein cynnig ni, a'i wella fe i'r graddau fel ei fod e'n rhyw ddatganiad digon tila. Ydych chi'n difaru gwneud hynny erbyn hyn?

Wel, beth roeddem ni'n ei wneud ar lawr y Cynulliad oedd cydnabod y ffaith bod mwy nag un ffordd y mae pobl yn gallu gweithio yn y maes a bod mwy nag un cyfraniad ar gael i'n helpu ni i ddelio â'r argyfwng sy'n ein hwynebu ni. Rŷm ni yn cydnabod y ffaith mai pobl ifanc sydd wedi arwain y llwybr yma—wrth gwrs rŷm ni. Ond mae lot o gyfraniadau eraill y mae pobl yn gallu eu gwneud, a dyna pam roeddem ni'n rhoi'r gwelliannau roeddem ni fel plaid wedi eu rhoi i lawr, a'r gwelliannau yna oedd wedi cael eu cefnogi gan y Cynulliad Cenedlaethol.