Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, faint o'r ymrwymiadau seilwaith ym maniffesto 2016 Llafur Cymru yr ydych chi'n bwriadu eu cyflawni mewn gwirionedd?

Byddwn yn cyflawni'r buddsoddiad a addawyd gennym yn ein maniffesto yn 2016. Llywydd, rydym ni eisoes wedi llwyddo i ddarparu mwy ohonyn nhw ac yn gyflymach nag y rhagwelwyd gennym yn wreiddiol. Pe byddai ei Lywodraeth ef wedi bod yn barod i fuddsoddi mewn buddsoddiad, pe na bydden nhw wedi dileu ein rhaglen buddsoddi cyfalaf, byddem ni wedi cyflawni hyd yn oed mwy. Ond gyda'r dull llawn dychymyg yr ydym ni wedi ei ddefnyddio ar gyfer buddsoddiad cyfalaf, gan ddefnyddio posibiliadau benthyca awdurdodau lleol a dyfeisio'r model buddsoddi cydfuddiannol newydd y mae cydweithwyr yn yr Alban wedi'i fabwysiadu ers hynny hefyd, rydym ni wedi llwyddo i lenwi rhai o'r bylchau gwaethaf a adawyd gan ei Lywodraeth ef i ni ymdrin â nhw.

Bai rhywun arall yw hi bob amser, onid yw e', Prif Weinidog? Nid yw byth yn fai arnoch chi, ydy e'? Mae angen i chi gymryd rhywfaint o gyfrifoldeb. Ond beth am i ni edrych ar un o'r ymrwymiadau yn eich maniffesto? Mae maniffesto eich plaid yn 2016 yn honni eich bod eisoes wedi cyflawni gwaith deuoli ffordd Blaenau'r Cymoedd, ac eto mae'r dyddiad cwblhau ar gyfer lledu rhan o ffordd Blaenau'r Cymoedd wedi'i wthio'n ôl am yr ail dro eleni, a hynny gyda gorwariant anferthol. Nid yw'n rhywbeth i chi fod yn brolio yn ei gylch, yw e', Prif Weinidog?

A, gadewch i ni edrych ar y cynigion eraill ar gyfer seilwaith yn eich maniffesto. Gwelliannau i'r A55 yn y gogledd: er bod atgyweiriadau wedi'u gwneud, rwy'n credu y bydd yn anodd iawn i chi ddod o hyd i unrhyw un a fyddai'n cytuno bod gwelliannau sylweddol wedi'u gwneud. Gwella'r A40 yn y gorllewin: rwy'n gwybod fel rhywun sy'n teithio'n rheolaidd ar y darn hwnnw o'r ffordd cyn lleied sydd wedi ei wneud i fynd i'r afael â'r broblem hon. A ffordd liniaru'r M4: wel, Prif Weinidog, mae gogor-droi gan eich Llywodraeth chi wedi gadael cymunedau yn y de-ddwyrain heb ateb i'w tagfeydd, ac yn y cyfamser rydych chi wedi gwastraffu miliynau a miliynau o bunnoedd o arian trethdalwyr. Prif Weinidog, onid yw'n wir bod eich Llywodraeth chi, yn syml, ar y ffordd i unman pan ddaw'n fater o gyflawni gwelliannau ffyrdd ledled Cymru, ac a wnewch chi ymddiheuro yn awr i'r cymunedau hynny yr ydych chi wedi'u siomi'n arw?

Wel, Llywydd, rwy'n credu ein bod ni wedi clywed teitl maniffesto'r Blaid Geidwadol yn yr etholiad hwn: 'ar y ffordd i unman' sy'n ymddangos i mi yn grynodeb gweddol gryno o'u hymgyrch nhw yng Nghymru dros yr ychydig ddyddiau diwethaf. Rwy'n sylwi bod yr Aelod wedi dechrau drwy gyfaddef mai rhywun arall sydd ar fai, ac mae hynny'n wir; mae hynny'n sicr yn wir o ran y cyllidebau y bu'n rhaid i'r Llywodraeth hon ymdrin â nhw.

Gadewch i mi gymryd y cyntaf o'i gyhuddiadau gwallus. O ran rhan 2 yr A465, fe wnaeth fy nghydweithiwr, Ken Skates, ddatganiad ym mis Ebrill eleni i'r Cynulliad hwn, ac mae'r sefyllfa honno yn parhau i fod yr un sefyllfa heddiw. Fe wnaethom ni ddweud yn y datganiad hwnnw y byddai hi bellach yn 2020 cyn y byddai deuoli'r rhan honno o ffordd Blaenau'r Cymoedd yn cael ei gwblhau. Yng ngheunant Clydach sy'n sensitif yn amgylcheddol ac sydd ag ochrau serth, mae'r cwmni sy'n gyfrifol am y gwaith wedi adrodd y bu rhesymau amgylcheddol pam y mae wedi cymryd mwy o amser iddyn nhw gwblhau'r gwaith gwerth £1,000 miliwn y bydd y Llywodraeth hon yn ei fuddsoddi yn ffordd Blaenau'r Cymoedd, na fyddai byth bythoedd—byth bythoedd—wedi bod yn flaenoriaeth i'w Lywodraeth ef. Os nad ydyn nhw eisiau ei weld, dylen nhw ddweud hynny. Rydym ni'n falch iawn o'r hanes sydd gennym, a phe byddwn i'n credu bod unrhyw wersi i'w dysgu gan Lywodraeth sy'n gyfrifol am ffiasgo HS2, rwy'n gwybod bellach ble y gallaf fynd—ar y ffordd i unman—i ddod o hyd iddyn nhw.

Prif Weinidog, gallwch chi droelli hyn mewn unrhyw ffordd y dymunwch chi: mae eich Llywodraeth chi yn methu. Mae cymunedau ledled Cymru yn teimlo'n rhwystredig oherwydd y diffyg cynnydd gwirioneddol o ran mynd i'r afael â seilwaith ffyrdd Cymru yn eu hardaloedd lleol. Mae'r Ffederasiwn Busnesau bach wedi dweud yn ddiweddar nad oes dim eglurder o hyd ynghylch sut y bydd seilwaith mewn rhannau eraill o Gymru yn elwa ar benderfyniad Llywodraeth Cymru i beidio â bwrw ymlaen â'r M4 a bod 63 y cant o fusnesau Cymru wedi'u heffeithio gan seilwaith, gan gynnwys ffyrdd, trafnidiaeth gyhoeddus, seilwaith digidol a chyfleustodau. O ystyried yr effaith economaidd ddifrifol y mae methiant eich Llywodraeth i sicrhau gwelliannau sylweddol i'r ffyrdd yn ei chael ar fusnesau a chymunedau ledled Cymru, pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd ar unwaith yn awr fel Llywodraeth i fynd i'r afael â hyn fel mater o frys cyn etholiadau nesaf y Cynulliad?

Wel, Llywydd, byddai'n ddoeth i'r aelod gadw'n gyfredol â'r cyhoeddiadau sy'n cael eu gwneud gan y Llywodraeth hon. O fewn y pythefnos diwethaf, mae fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog Cyllid, wedi cyhoeddi gwerth £80 miliwn o fuddsoddiad mewn seilwaith yma yng Nghymru. Dim ond yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd hi y fersiwn ddiweddaraf o gynllun seilwaith buddsoddi Cymru. Mae hynny i gyd yn nodi'r miliynau a'r miliynau o bunnoedd y mae'r Llywodraeth hon yn eu gwario ar seilwaith yma yng Nghymru: £1.8 biliwn i ddarparu 20,000 o dai fforddiadwy, y byddwn ni'n eu darparu yn ystod tymor y Cynulliad hwn; buddsoddiad sylweddol yn rhaglen ysgolion a cholegau'r unfed ganrif ar hugain—y rhaglen fwyaf o fuddsoddi mewn seilwaith addysg ers 50 mlynedd a'r rhaglen fwyaf yn unman yn y Deyrnas Unedig. Mae gan y Llywodraeth hon hanes balch o fuddsoddi yn y gwasanaethau ac yn y seilwaith sy'n gwneud gwahaniaeth yma yng Nghymru. Gallai'r Aelod ei ddilyn pe byddai'n dewis gwneud hynny, oherwydd rydym ni'n ei gyhoeddi bob un wythnos.

Ar ran Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd.

Yn ystod yr oriau brig, unwaith eto, yr wythnos hon, mae Trafnidiaeth Cymru wedi bod dan y lach am ganslo trenau, methu arosfannau a gorlenwi. Nid wyf i'n credu ei bod hi'n dderbyniol i glywed teithwyr—gan gynnwys un yn adrodd stori am gychwyn allan yn gynnar i fynd i swydd newydd a dweud y bu'n rhaid iddo wylio pedwar neu fwy o drenau yn mynd drwy orsaf Heol y Frenhines cyn dod o hyd i un â lle ynddo i fynd arno. Mae'r rhain yn broblemau y mae pobl yn eu hwynebu ddydd ar ôl dydd.

O gofio hyn, rwy'n siŵr y byddwch chi'n deall y pryder yn dilyn adroddiadau diweddar yn dweud os nad yw Trafnidiaeth Cymru yn cael caniatâd gan yr Adran Drafnidiaeth i barhau i ddefnyddio hen drenau Pacer, nad ydyn nhw'n cydymffurfio, cyn diwedd y flwyddyn, pan fydd gofynion hygyrchedd newydd yn dod i rym, bydd y gweithredwr trên yn colli hyd at 30 o drenau neu 60 o gerbydau. Mae hyn yn hanner eu cerbydau ar wasanaethau rheilffyrdd y Cymoedd. Gallai tua 19 o drenau Sprinter hefyd gael eu tynnu oddi ar y cledrau am yr un rheswm, gyda goblygiadau i'r gwasanaeth rhwng Caerdydd a Chaergybi. Prif Weinidog, a allwch chi gadarnhau bod gan Trafnidiaeth Cymru gynlluniau wrth gefn cadarn ar waith i ymdopi â'r posibilrwydd o golli hyd at hanner eu fflyd a'r anhrefn y byddai hynny yn amlwg yn ei achosi i deithwyr?

Wel, Llywydd, mae Trafnidiaeth Cymru yn parhau i fod mewn trafodaethau gyda'r Adran Drafnidiaeth, ac yn groes i'r graen yn ceisio cael caniatâd arbennig i weithredu trenau y tu hwnt i'r terfyn amser o 15 mis a gynigiwyd i Trafnidiaeth Cymru gan y Llywodraeth Geidwadol er mwyn cyflawni cydymffurfiad, ar ôl llawer iawn o flynyddoedd, lle nad oedd y Llywodraeth wedi cymryd unrhyw ddiddordeb mewn cydymffurfiad o gwbl. Nid Trafnidiaeth Cymru yn unig sydd yn y sefyllfa hon. Mae masnachfreintiau eraill mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig sy'n gorfod ceisio rhan-ddirymiadau dros dro tebyg. Mae'r trafodaethau hynny yn parhau, ac mae Trafnidiaeth Cymru yn cymryd rhan lawn ynddyn nhw.

Rhybuddiwyd Llywodraeth Cymru gan un o bwyllgorau'r Cynulliad yn 2013, rwy'n credu, fod yn rhaid mynd i'r afael â materion yn ymwneud â cherbydau fel mater o frys, yn enwedig o gofio'r terfynau amser ar gyfer cydymffurfio yr oeddem ni'n gwybod eu bod yn dod. A allwch chi ddweud wrthym ni pam mae'r Gweinidog trafnidiaeth wedi'i adael tan yr hydref hwn cyn gofyn am y caniatâd arbennig i barhau i ddefnyddio'r trenau hynny?

Rhybuddiodd swyddogion mor bell yn ôl â mis Mai y llynedd na fyddech chi'n gallu cael trenau newydd i gymryd lle'r trenau nad oedden nhw yn cydymffurfio, ar amser. Rydych chi'n dweud nad Trafnidiaeth Cymru yn unig sydd yn y sefyllfa o fod ag angen caniatâd arbennig. Rydych chi yn llygad eich lle. Mae Northern Rail yn Lloegr yn wynebu problemau tebyg ac mae wedi cael caniatâd arbennig ar y sail y bydd yn cyplysu Pacers gyda threnau sy'n cydymffurfio. Mae Trafnidiaeth Cymru wedi nodi eu bod yn ystyried gwneud yr un peth, ond mae'n ymddangos nad oes ganddyn nhw ddigon o drenau sy'n cydymffurfio i wneud hynny. Felly, ble mae hynny'n ein gadael ni?

O ran Northern Rail, mae sawl gwleidydd Llafur amlwg wedi bod yn gofyn am ostyngiad mewn prisiau tocynnau i deithwyr sy'n cael eu gorfodi i ddioddef y trenau Pacer y tu draw i'r dyddiad a addawyd ar gyfer eu diddymu. Daeth y galwadau gan faer Manceinion Fwyaf, Andy Burnham; maer dinas-ranbarth Sheffield, Dan Jarvis; arweinydd Cyngor Dinas Leeds, Judith Blake. A allwch chi gadarnhau y bydd Llywodraeth Lafur Cymru yn sicrhau gostyngiadau tebyg yng Nghymru am y diflastod a ddioddefir yn ystod eich cyfnod chi?

Lywydd, ni fyddai cyngor i Lywodraeth Cymru yn 2013 wedi bod yn gyngor y gallai unrhyw Lywodraeth fod wedi'i ddilyn oherwydd, bryd hynny, roeddem wedi'n clymu mewn masnachfraint na fu gennym ddylanwad drosti o gwbl. Dyna pam y dywedais i ein bod ni wedi cael 15 mis pan fo'r gallu wedi bod gennym, drwy Trafnidiaeth Cymru, i ymateb i'r mater hwn. Nid yw hynny wedi profi'n ddigon hir gan nad yw'r cerbydau newydd a addawyd i Gymru gan gwmnïau adeiladu preifat wedi eu darparu ganddyn nhw. Nid cyfrifoldeb Trafnidiaeth Cymru yw hwnnw. Cyfrifoldeb y cwmnïau hynny sydd wedi contractio i ddarparu'r cerbydau hynny ac sydd bellach yn dweud wrthym nad ydyn nhw'n gallu cyflawni, ar amser, y stoc a addawyd i ni.

Llywydd, o fis Ionawr 2020, bydd gostyngiadau yn y prisiau ar draws rhwydwaith Trafnidiaeth Cymru. Nid oedd angen i unrhyw wleidydd ofyn i hynny ddigwydd yma yng Nghymru oherwydd ei fod eisoes yn rhan o'n rhaglen weithredu arfaethedig gyda Trafnidiaeth Cymru.

Y broblem o ran y caniatâd arbennig, fel y gwyddoch, yw na chymerwyd camau ar amser gan Lywodraeth Cymru. Ond, os caf i droi, ar gyfer fy nhrydydd cwestiwn, at rywbeth yr wyf i'n dymuno mynd ar ei drywydd heb greu unrhyw wrthdaro, os caniateir hynny yn ystod cyfnod etholiad.

Ysgrifennais atoch chi ddoe, yn gofyn i Lywodraeth Cymru gefnogi gwelliannau yr wyf i wedi'u cyflwyno i'w trafod yng Nghyfnod 3 Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru) yfory, gyda chefnogaeth nifer o ACau Llafur, yn galw am roi'r enw 'Senedd' neu 'Senedd Cymru' i'r sefydliad hwn sy'n eiddo i ni, fel y cytunais fel cyfaddawd i gael geiriad y cytunwyd arno yn gyfreithiol ar gyfer y gwelliant.

Gan fod y cytundeb hwnnw gennym ni a bod y gwelliannau mewn trefn, bellach mae'n ymwneud â'ch ewyllys chi fel Llywodraeth Cymru. Rydych chi eisoes wedi mynegi eich dewis chi yn bersonol i ddefnyddio'r term 'Senedd'. Rydym ni ar fin cytuno, gobeithio, ar ein galw ni yn 'Aelodau'r Senedd'. 'Y Senedd' yw enw'r adeilad hwn eisoes. Nawr, y cyfan sydd ei angen yw'r cam bach ond arwyddocaol o roi'r enw swyddogol hwnnw ar y sefydliad.

Rydym ni'n cytuno, fel arwydd o'r cynnydd a thaith datganoli, y dylai'r ddeddfwriaeth newydd hon ddisgrifio'r sefydliad hwn fel Senedd, ac mae'n gwneud hynny. Ond rydym ni'n sôn am roi teitl cynhenid ac unigryw i'n Senedd frodorol, unigryw, fel y mae cynifer o seneddau eraill yn ei wneud ledled y byd. A wnewch chi fanteisio ar y cyfle unigryw hwn i gefnogi'r datganiad mai ein Senedd ni, beth bynnag fo'n dewis o ran iaith, yw Senedd Cymru?

Wel, mewn ysbryd tebyg, gadewch i mi ddiolch i'r Aelod am yr holl waith y gwn ei fod wedi bod yn ei wneud dros yr wythnosau diwethaf i siarad ag eraill ac i gyflwyno cynigion. Mae'n fater y mae gan lawer o Aelodau'r Cynulliad farn gref arno, ac nid yw'n fater i'r Llywodraeth. Bil Cynulliad yw hwn, nid Bil Llywodraeth, a bydd gwahanol Aelodau Cynulliad â barn wahanol ar yr ateb iawn i'r cwestiwn hwn. Roedd y Llywodraeth o'r farn yn ystod Cyfnod 2, Llywydd, y dylem ni fel cenedl ddwyieithog fod ag enw dwyieithog ar y sefydliad yr ydym ni'n gweithredu oddi mewn iddo, a dyna fydd y safbwynt y byddwn ni yn ei adlewyrchu wrth bleidleisio fel Llywodraeth yfory, tra bydd Aelodau o'r Blaid Lafur nad ydyn nhw yn y Llywodraeth yn cael mynegi eu barn yn y modd sy'n ymddangos yn iawn iddyn nhw.

Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.

Prif Weinidog, a yw'n dderbyniol i un o Weinidogion Cymru ddweud celwydd os mai ei amcan yw pardduo Plaid Brexit? Hefyd, a wnaeth Rebecca Evans eich hysbysu chi neu'r Cwnsler Cyffredinol, o dan baragraff 7.16 o'r cod gweinidogol, cyn gwneud cwyn am safonau yn gyfan gwbl heb rinwedd, ac ynglŷn â hynny, dywedodd y comisiynydd safonau sy'n ymadael bod ei gweithredoedd hi, ac rwy'n dyfynnu, yn warthus?

Llywydd, bob wythnos mae'r Aelod yn cael cyfle i ofyn cwestiynau i mi am y cyfrifoldebau niferus yr wyf i'n eu hymarfer fel pennaeth y Llywodraeth yma yng Nghymru. Wythnos ar ôl wythnos mae'n dewis fy holi am bethau nad ydyn nhw'n rhan o'm cyfrifoldebau i fel pennaeth y Llywodraeth o gwbl. Mae'r dewisiadau a wna Aelodau yn eu capasiti fel AC unigol yn rhai iddyn nhw eu gwneud, a phan fo ganddyn nhw gwynion, mae'n gwbl briodol y dylen nhw fynd symud ymlaen â'r cwynion hynny, ac y dylen nhw wneud hynny heb unrhyw ymdeimlad o fod yn atebol i Lywodraeth Cymru.

Pwynt o drefn—

Na. Cewch barhau â'ch cwestiynau.

Pwynt o drefn ar yr union gwestiwn hwn?

Na, na—ni fydd pwyntiau o drefn ar y mater hwn. Parhewch â'ch cwestiynau i'r Prif Weinidog.

Prif Weinidog, mae Rebecca Evans yn eistedd ar y Pwyllgor Busnes fel Gweinidog y Llywodraeth. [Torri ar draws.] Fe godais i gyda chi yr wythnos diwethaf—

Nid oes angen unrhyw gymorth ar y Prif Weinidog gan feinciau cefn y Llywodraeth, ac nid oes angen eu cymorth arnaf innau ychwaith.

Codais gyda chi yr wythnos diwethaf un o'ch Aelodau yn dweud wrth un o'm haelodau i i 'effio bant'. Fe wnaethoch chi ddweud wrthyf i y dylwn ei gyfeirio at y comisiynydd safonau i'w godi ac ymchwilio iddo'n briodol. Nawr, mae'r sylw y mae'n ei wneud ynghylch 'gwarthus', am eich Gweinidog cyllid, yn ymwneud â hi'n gwleidyddoli cofnodion y Pwyllgor Busnes, y mae hi'n gwasanaethu arno fel Gweinidog y Llywodraeth. Dywedodd ef hefyd ei fod eisiau siarad â hi am ei hagwedd:

Mae hi fel petai'n tybio os yw hi'n dweud ei bod hi'n dweud un peth, fy mod i'n dechrau o'r sail o dderbyn yr hyn y mae hi'n ei ddweud, mae'n rhaid i mi edrych ar y gŵyn i weld a yw hi'n dweud celwydd.

Mae'n amlwg i mi nad oedd Rebecca yn gwybod ffeithiau llawn yr achos cyn iddi drydar hyn—

Mae angen i chi ddod at eich cwestiwn, Mark Reckless. Nid oes angen dyfyniadau wedi'u darllen gennych chi byth a beunydd. Rydych chi'n cael y fraint o ofyn cwestiynau i Brif Weinidog Cymru ar ei gyfrifoldeb am wasanaethau cyhoeddus a'r economi yng Nghymru. Rwy'n awgrymu y dylech chi gymryd y cyfrifoldeb hwnnw o ddifrif a'i gyflawni fel arweinydd Plaid Brexit.

Wrth gwrs, mae cwestiynu eich swyddogaeth chi yn annerbyniol, onid yw e'? Rwyf wrth gwrs yn derbyn eich barn ar y mater hwnnw, Llywydd.

Yr wythnos diwethaf, Prif Weinidog, buom yn siarad am y comisiwn cyfiawnder, ac fe wnaethoch chi ddweud bod adroddiad y comisiwn cyfiawnder wedi dangos y ffordd ymlaen ar gyfer datganoli cyfiawnder yng Nghymru. Dywedodd yr Arglwydd Thomas y gellid dibynnu ar dîm o ddim ond 10 o weision sifil i gefnogi'r datganoli cyfiawnder hwnnw, oherwydd gallem ni bwyso ar y farnwriaeth ac ysgolion y gyfraith yng Nghymru. Ac eto, gwnaeth y sawl a fu, am bron i 10 mlynedd, y prif farnwr yng Nghymru ddweud am fenywod sy'n gyfreithwyr:

Byddwch chi'n dod ar ei draws drwy'r amser, yn enwedig gydag, yn arbennig, menywod ifanc sy'n gyfreithwyr, bargyfreithwyr, sy'n ymwneud mewn modd emosiynol â'u cleientiaid. Mae'n gusan angau.

Nid ydych chi'n dod at gwestiwn. Rwyf wedi gofyn i chi ddod at gwestiwn.

Beth, Llywydd, y mae hynny'n ei ddangos am y farnwriaeth yn y wlad hon, ac am ysgolion y gyfraith, pan ddaw i'r casgliad:

Rydych chi'n meddwl gwneud y gyfraith, mae hi'n gefnogwr Plaid Cymru—?

Os dewiswch chi ymateb i hynny, cewch wneud hynny, Prif Weinidog, ond os dewiswch chi beidio â gwneud hynny, bydd gennych chi fy nghydymdeimlad.

Llywydd, rwy'n ystyried y cwestiwn yna yn gamddefnydd o'r cyfle sydd gan yr Aelod yn y fan yma yn y Siambr ac nid wyf i'n—

Rwyf i wedi fy nghyhuddo o—Prif Weinidog, gadewch i mi.

—bwriadu ychwanegu ato.

Rwyf i wedi fy nghyhuddo o ragfarn gan Aelod o'r Cynulliad hwn yn y fan heddiw. Gofynnaf i'r Aelod hwnnw dynnu'r cyhuddiad hwnnw yn ôl, a gofynnaf i chi fod cystal â gwneud hynny nawr.

Er gwaethaf pa un a yw'r honiad yn wir ai peidio, rwyf yn ei dynnu'n ôl.

Cwestiwn 3—David Rowlands. [Torri ar draws.]. Cwestiwn 3—David Rowlands.

Rwy'n symud ymlaen. Cwestiwn 3—Rwy'n gofyn i chi ofyn eich cwestiwn, David Rowlands. David Rowlands, gofynnwch eich cwestiwn.