Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Helen Mary Jones.  

Diolch, Lywydd. Ddoe, yn ei ddatganiad ar drafnidiaeth, nododd y Gweinidog rai dyheadau lefel uchel iawn. Soniodd am fwy o ffocws ar gysylltedd, datgarboneiddio ac integreiddio mewn perthynas â’r metro, ac rwy'n siŵr fod y rhain yn ddyheadau y byddai pawb yn y Siambr hon yn eu cefnogi.

Fodd bynnag, Lywydd, rwy’n parhau i boeni am rai o’r bylchau rhwng dyheadau a’u cyflawniad, ac os caf atgoffa’r Gweinidog, yn gyntaf oll, o rai sgyrsiau a gawsom ddoe, bydd y Gweinidog yn cofio’r ymrwymiad a wnaeth, gyda’r cytundeb rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru, y byddai'r astudiaeth ddichonoldeb ar fetro'r de-orllewin yn cynnwys cymoedd y gorllewin, gan gynnwys cwm Aman a chwm Gwendraeth. Nawr, mewn ymateb ysgrifenedig i Dr Dai Lloyd, ar 20 Medi y llynedd, atebodd y Gweinidog fod astudiaeth ddichonoldeb wedi’i chynnal, ond nad oedd, bryd hynny, yn cynnwys cymoedd y gorllewin. Roedd hynny yn yr ateb ysgrifenedig. Bydd y Gweinidog yn cofio i dri gwahanol llefarydd Plaid Cymru ofyn iddo deirgwaith ddoe a oedd yr ymrwymiad hwnnw wedi’i gyflawni ai peidio. Ni roddodd ateb i Dai Lloyd, ni roddodd ateb i mi ac ni roddodd ateb i Adam Price. Felly, rwy'n awyddus iawn i ofyn i'r Gweinidog heddiw, a yw'r astudiaeth ddichonoldeb honno wedi'i chwblhau? Os nad yw wedi’i chwblhau, pryd y mae'n disgwyl iddi gael ei chwblhau? A yw’n cynnwys—a gadewch inni fod yn wirioneddol benodol—cwm Aman a chwm Gwendraeth ai peidio? A phryd y bydd y Gweinidog yn gallu rhannu'r astudiaeth ddichonoldeb honno gyda'r Aelodau, gan dderbyn, wrth gwrs, y gallai fod rhywfaint o oedi, oherwydd materion sy’n ymwneud â chyfrinachedd masnachol?

Wel, fel y dywedais ddoe mewn ymateb i gwestiynau, rydym wedi ariannu'r pedwar awdurdod lleol, sy'n cael eu harwain yn yr achos hwn gan Gyngor Dinas a Sir Abertawe, sydd wedi cynnal yr astudiaeth ddichonoldeb gychwynnol i'r system fetro. Bydd Trafnidiaeth Cymru yn bwrw ymlaen â'r gwaith yn awr. Bydd y gwaith hwnnw'n fwy helaeth ac eang a bydd yn ystyried pob rhan o'r rhanbarth a sut y gellid gwella neu ymestyn y system fetro honno, o ran ei gweledigaeth ac o ran sut y gallwn ei chyflenwi.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ateb. Nid yw'n dweud wrthyf o hyd pryd y byddwn yn gwybod mewn gwirionedd a yw'n cynnwys cwm Aman a chwm Gwendraeth ai peidio, ac rwy'n ei wahodd i weld a yw am allu rhoi syniad ychydig yn well inni am hynny nawr.

Ond os caf sôn am ymrwymiad arall a wnaed ganddo fel rhan o gytundeb gyda'n plaid, bydd yn cofio, yn y cytundeb cyllideb terfynol â Llywodraeth Cymru, inni gytuno i beidio â gwrthwynebu'r gyllideb, ac un o amodau hynny oedd bod £2 filiwn i'w ddyrannu tuag at wella pwyntiau gwefru cerbydau trydan ledled Cymru. Nawr, rwy'n siŵr y bydd yn ymwybodol fod mwyafrif awdurdodau lleol de Cymru, ym mis Hydref 2019, yn yr 20 y cant isaf o awdurdodau lleol ledled y DU yn ôl y ffigurau. Er enghraifft, un o'r awdurdodau a raddiwyd isaf oedd Rhondda Cynon Taf, gyda thri phwynt gwefru cyhoeddus yn unig i bob 100,000 o bobl; dim ond pedwar oedd gan Gaerffili ar y pryd; a Bro Morgannwg, dim ond pump i bob 100,000 o bobl.

Roedd hwn yn ymrwymiad i fuddsoddi'n sylweddol, a tybed a all y Gweinidog ddweud wrthym heddiw beth sydd wedi'i wneud gyda'r buddsoddiad hwnnw, a sut y mae'n egluro’r ffaith bod gennym ffigurau mor isel yn rhai o'r cymunedau sydd ei angen fwyaf? Credaf y byddai pob un ohonom yn rhannu dyheadau'r Gweinidog i sicrhau bod mwy a mwy o bobl yn defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, ond bydd llawer o bobl yn parhau i fod eisiau neu angen defnyddio cerbydau preifat, ac mae angen inni sicrhau eu bod yn defnyddio cerbydau trydan lle bynnag y bo modd.

A gaf fi ddiolch i Helen Mary Jones am y cwestiwn ynghylch pwyntiau gwefru trydan? Credaf fod yr esboniad yn syml iawn: mae'r farchnad wedi methu hyd yma ledled y rhan fwyaf o'r DU, gan gynnwys rhannau helaeth o Gymru. Er mwyn mynd i'r afael â hynny, gallai'r Llywodraeth—unrhyw Lywodraeth—wneud un o ddau beth: (1) aros i'r farchnad ymateb i'r galw cynyddol, ac rydym yn gweld cynnydd sylweddol yn nifer y pwyntiau gwefru; neu (2) buddsoddi.

Nawr, os yw Llywodraeth yn mynd i fuddsoddi, mae opsiynau eraill i'w cael. Un ohonynt yw taflu'r arian i mewn i'r systemau gwefru presennol a defnyddio arian y trethdalwr i dalu am y seilwaith angenrheidiol, neu ddefnyddio'r arian i gymell y farchnad. Dyna'n union rydym yn ei wneud gyda'r £2 filiwn y cytunwyd arno gyda Phlaid Cymru, gan weithio gyda Banc Datblygu Cymru, a darparwyr pwyntiau gwefru trydan, fel nad ydym yn cael gwerth £2 filiwn o bwyntiau seilwaith yn unig, ond ein bod yn cael miliynau lawer yn fwy ohonynt, ac yn cynyddu'r ffigur gryn dipyn wrth wneud hynny o ran faint o bwyntiau gwefru sydd gennym ledled Cymru.

Gallaf ddeall dyheadau'r Gweinidog i wneud i'r £2 filiwn fynd ymhellach—mae hynny'n gwneud rhywfaint o synnwyr, ond mae'n codi cwestiwn ynglŷn ag amser a phryd y caiff hyn ei gyflawni mewn gwirionedd. Mae'r Gweinidog yn iawn, wrth gwrs, i dynnu sylw at y problemau sy'n ymwneud â methiant y farchnad. Mae'n debygol y bydd methiant y farchnad yn parhau i ddigwydd, yn rhai o'n cymunedau tlotaf ac o bosibl yn rhai o'n cymunedau gwledig mwy anghysbell. Mae wedi bod yn ddiddorol gweld, wrth gwrs, fod Gwynedd wedi gallu gwneud yn well na rhai awdurdodau lleol eraill yn hyn o beth. Felly, pryd y mae'r Gweinidog yn teimlo y bydd yn gallu rhoi dadansoddiad i'r Cynulliad hwn o sut yn union y mae, neu y bydd, y £2 filiwn hwnnw'n cael ei wario? Ac a fydd yn gallu dangos i ni ymhle y mae'r pwyntiau gwefru newydd hynny wedi’u gosod, gan y buaswn yn cytuno ag ef na fyddem yn awyddus i weld buddsoddiad cyhoeddus yn cael ei roi ar waith yn lle buddsoddiad y sector preifat lle gallai'r farchnad gyflawni?

Wel, gallaf roi sicrwydd i'r Aelod ein bod wedi ymrwymo i ddatblygu strategaeth gwefru cerbydau trydan i Gymru. Mae honno'n strategaeth a fydd yn cael ei chyhoeddi eleni. Mae'n cwmpasu'r cyd-destun ar gyfer ymyrraeth bellach gan Lywodraeth Cymru uwchlaw a thu hwnt i'r £2 filiwn ar ddarparu seilwaith gwefru cerbydau trydan. A gallaf roi sicrwydd i'r Aelod hefyd y bydd llythyr cylch gwaith Trafnidiaeth Cymru ar gyfer y flwyddyn i ddod yn cynnwys eu comisiynu i gefnogi'r ymarfer hwn er mwyn inni allu cyflwyno, cyn gynted â phosibl, seilwaith newydd gwell ar gyfer gwefru ceir yn gyflym.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.

Diolch, Lywydd. Weinidog, o dan eich goruchwyliaeth chi, faint o gynlluniau trafnidiaeth mawr sydd wedi costio cryn dipyn yn fwy ac wedi cymryd mwy o amser i'w cwblhau na'r disgwyl?

Wel, ni chredaf fod y ffigur yn agos at nifer y prosiectau trafnidiaeth y mae Llywodraeth y DU wedi bod yn gyfrifol am eu darparu, yn enwedig ar y rheilffyrdd. Nid oes angen i ni ond edrych ar HS2 fel enghraifft o'r ffordd y mae costau wedi cynyddu allan o reolaeth, neu Crossrail, neu unrhyw un o'r prosiectau ffyrdd sy'n cael eu cyflenwi gan Highways England.

Buaswn yn dweud wrth yr Aelod, er hynny, ei bod yn siomedig bob tro y bydd prosiect ffordd, neu brosiect rheilffordd o ran hynny, yn cael ei gyflawni y tu hwnt i'r amserlen a addawyd, neu'n cael ei gyflawni dros gyllideb. Fodd bynnag, ceir rhai amgylchiadau lle mae prosiectau wedi cael eu cyflawni, naill ai o dan y gyllideb neu o fewn y gyllideb ac o fewn yr amserlen a ragwelwyd yn wreiddiol, gan gynnwys y prosiect ffordd mawr yn etholaeth yr Aelod, ffordd osgoi'r Drenewydd.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Wrth gwrs, roedd fy nghwestiwn yn ymwneud â chynlluniau trafnidiaeth yma yng Nghymru, a dyma fy ngwaith—craffu ar eich perfformiad yma yn y Senedd hon. A gaf fi ofyn, Weinidog, neu wneud y pwynt nad yw perfformiad Llywodraeth Cymru ar gyflawni prosiectau seilwaith ffyrdd mawr wedi bod yn dda o gwbl? Ac rwy'n gwerthfawrogi eich bod yn derbyn y rhwystredigaeth pan fydd hynny'n digwydd.

Yr wythnos diwethaf, amlygodd adroddiad yr archwilydd cyffredinol i adran 2 o'r A465 fod tarfu, oedi a gorwariant o £100 miliwn wedi bod o gymharu â'r amcangyfrif cychwynnol yn 2014. Roedd i fod i gael ei chwblhau yn 2018 ac yna fe'i gwthiwyd ymlaen i 2019, ac mae bellach i fod i gael ei chwblhau yn 2021. A ydych yn ffyddiog na fydd rhagor o oedi a chynnydd yn y costau, gan nad yw'r archwilydd cyffredinol, yn anffodus, wedi'i argyhoeddi ynglŷn â hynny, ac a dweud y gwir, mae wedi dod i'r casgliad fod y gost derfynol yn dal i fod yn ansicr?

HS2.

Yn sicr. Mae'r Aelod yn llygad ei le—HS2 yw'r enghraifft orau o brosiectau sy'n gallu chwyddo y tu hwnt i reolaeth.

Ond edrychwch, mae'r Aelod yn llygad ei le: mae yma i graffu arnaf, ac mae deuoli adran 2 o'r A465 yn rhaglen hynod o bwysig, ac rwy'n amlwg yn siomedig iawn gyda'r oedi pellach i'r prosiect arbennig hwn. Fodd bynnag, gallaf gadarnhau, Lywydd, fod cyllideb y cynllun yn dal i fod yr un fath â'r hyn ydoedd yn fy natganiad ym mis Ebrill y llynedd. Mae'r gyllideb yn dal i fod yr un fath: dim cynnydd pellach, er gwaethaf yr oedi a gyhoeddwyd yn ddiweddar iawn. Mae'n werth ystyried hefyd fod y prosiect penodol hwn bellach dros 85 y cant yn gyflawn, gyda dros 7.5 milltir o waliau cynnal wedi'u hadeiladu; oddeutu 1.3 miliwn metr ciwbig o ddeunydd wedi'i gloddio, ac 16,000 metr ciwbig o goncrit wedi'i osod; plannwyd 30,000 o goed ac adeiladwyd 15 o bontydd. Mae'n ymdrech enfawr. Er fy mod yn gresynu at y cynnydd yn y gyllideb gyffredinol ers iddi gael ei rhaglennu'n wreiddiol, a'r oedi cyn ei chwblhau, nid oes unrhyw amheuaeth o gwbl na fydd y cynllun cymhleth ond hynod uchelgeisiol hwn yn wirioneddol drawsnewidiol i Flaenau'r Cymoedd.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Credaf y bydd yn ddefnyddiol hefyd i'r trigolion allu gwrando ar eich rhwystredigaeth chi nad yw'r prosiect wedi'i gyflawni mewn pryd. Rwy'n awyddus i symud ymlaen at bwynt mwy cadarnhaol yma, ond wrth gwrs, nid dyma'r prosiect cyntaf na'r unig un i gael ei gamreoli; hoffwn fanylu ar ambell un cyn dod at fy nghwestiwn olaf. Flwyddyn yn ôl, roeddech yn falch iawn o nodi dechrau cyfnod adeiladu cynllun ffordd osgoi'r A487 rhwng Caernarfon a Bontnewydd, ac fe ddywedoch chi wrth y Senedd hon y byddai'n cael ei gwblhau yn 2021. Ar hyn o bryd, mae trosolwg y prosiect ar wefan Llywodraeth Cymru yn nodi mai 2022 yw'r dyddiad cwblhau. Ac yna, y gwaith o adeiladu ffordd osgoi Llandeilo, a oedd i fod i ddechrau y llynedd—y mis diwethaf, fe ddywedoch chi wrth y pwyllgor newid hinsawdd a materion gwledig nad oedd wedi'i gynnwys yn y gyllideb nesaf hon, ac nid yw'r gwaith wedi dechrau eto.

Felly, rwyf am symud ymlaen i bwynt mwy cadarnhaol yma: pryd y bydd gwersi'n cael eu dysgu o'r camgymeriadau hyn? Pryd y gellir rhoi gwybod i'r Senedd hon ac i bobl ledled Cymru am brosiect sy'n mynd i gael ei reoli'n briodol, fel y caiff ei gyflawni'n brydlon ac mewn ffordd gosteffeithiol, fel y nodwyd yn yr amcangyfrifon gwreiddiol? Beth sydd angen newid, drwy arferion caffael ac arferion contractio, er mwyn sicrhau y gall hynny ddigwydd?

Gallaf roi sicrwydd i'r Aelod ein bod eisoes yn cyflawni prosiectau, prosiectau ffyrdd, o fewn cyllidebau, ac o fewn yr amserlenni a gyhoeddir, gan gynnwys, fel y nodais yn gynharach, ffordd osgoi'r Drenewydd. Tynnwyd sylw at ddau brosiect yng nghwestiwn yr Aelod: mae un yn ymwneud â ffordd osgoi'r A487 Caernarfon a Bontnewydd, a bydd yr Aelod yn ymwybodol fod darganfyddiadau archaeolegol pwysig wedi'u gwneud wrth gloddio tir yn y prosiect hwn, ac wrth gwrs, mae hynny'n arwain at oedi. O ran ffordd osgoi Llandeilo, tybiaf y bydd yr Aelod yn ymwybodol hefyd o bryderon a fynegwyd gan Sustrans y credaf eu bod yn galw am sylw priodol.

Wrth gwrs, mae bias amser a chost wedi'i gynnwys yn rhan o brosiectau o'r maint hwn. Fodd bynnag, mae gwersi'n cael eu dysgu, nid yn unig o brosiectau yma yng Nghymru, ond rydym hefyd yn gweithio mor agos ag y gallwn gyda Highways England, gan nad yw hon yn broblem anghyffredin. Mae dod o hyd i ddarganfyddiadau archaeolegol yn rhywbeth na allwch ei ragweld yn aml—yn syml, ni allwch ei ragweld. O ran cloddio tir a dod o hyd i olion eraill megis bomiau sydd heb ffrwydro, neu diroedd na allech eu gweld, ac na allech eu hasesu cyn i'r gwaith ddechrau, mae angen mynd i'r afael â hynny, a gall hynny ychwanegu amser a gall ychwanegu cost, ond rydym yn gweithio gyda Highways England a chydag eraill i ddysgu gwersi ac i sicrhau ein bod yn cyflawni prosiectau mor agos â phosibl at y gyllideb, neu'n wir, yn achos ffordd osgoi'r Drenewydd, o fewn y gyllideb a gyhoeddwyd.

Llefarydd Plaid Brexit, David Rowlands.

Diolch, Lywydd. A allai'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr economi sylfaenol yng Nghymru, os gwelwch yn dda?

Yn sicr. Mae'n waith cyffrous sy'n cael ei arwain gan fy nghyd-Aelod, Lee Waters. Yn ddiweddar, cafodd y gronfa her ei chyhoeddi, gyda nifer sylweddol iawn o geisiadau. O ganlyniad i'r brwdfrydedd mewn perthynas â'r gronfa benodol honno, gwnaethom dreblu faint o adnoddau sydd ar gael, ac rydym wedi gallu ariannu nifer fawr o brosiectau ledled Cymru.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Dywedodd Gerald Holtham, wrth roi darlith Hodge, nad oedd ganddo unrhyw syniad sut y mae economi Cymru am ddatblygu dros y degawd nesaf. Gwnaeth y pwynt y dylai Cymru edrych mwy tuag at yr economi sylfaenol er mwyn gwarchod safonau byw. Ond dywedodd, hyd yn oed os yw economi Cymru'n tyfu i wneud y rhan fwyaf o bobl Cymru yn gyfoethocach, nad oedd lleoedd fel Merthyr Tudful byth yn mynd i ddal i fyny â Phen-y-bont ar Ogwr, Abertawe, Cas-gwent—a dylai fod wedi ychwanegu Caerdydd wrth gwrs. A yw'r Gweinidog yn credu bod y dadansoddiad hwn yn gywir?

Rwy'n siŵr y gallem dreulio'r prynhawn cyfan yn trafod y maes pryder pwysig hwn. Mae gan y cynllun gweithredu ar yr economi ddiben deuol i leihau anghydraddoldeb mewn rhanbarthau ac ar draws rhanbarthau, ond hefyd i wella cynhyrchiant. Mae ein ffocws ar yr economi sylfaenol yn newydd, ac mae egni aruthrol ynghlwm wrth hynny gan ein bod yn cydnabod bod yn rhaid inni sicrhau ein bod yn diogelu safonau byw a'n bod yn rhoi cyfleoedd i'r cymunedau hynny sydd wedi teimlo'n bell iawn o ardaloedd sydd wedi elwa o dwf economaidd yn ddiweddar. Ond yn yr un modd, rydym wedi ymrwymo i ddatblygu swyddi o'r safon uchaf posibl ym mhob rhan o Gymru. Dyna, er enghraifft, y mae prosiect y Cymoedd Technoleg yn ceisio'i gyflawni. Dyna mae ein hymyriadau ar draws tasglu'r Cymoedd yn ceisio'i gyflawni. Dyna mae ein hymyrraeth mewn prosiectau fel y Ganolfan Ymchwil Gweithgynhyrchu Uwch yn ceisio'i gyflawni. Ac os edrychwn ar ganlyniadau ein buddsoddiadau strategol dros y blynyddoedd diwethaf, gallwn fod yn falch. Mae cyfraddau diweithdra ar y lefel isaf erioed—y lefelau isaf ers dechrau cadw cofnodion. Rydym yn gweld gwerth ychwanegol gros yn codi'n gyflymach na'r rhan fwyaf o rannau eraill y DU, ac mae enillion aelwydydd hefyd wedi bod yn cynyddu'n gyflymach na'r cyfartaledd yn y DU. Mae'r rhain oll yn arwyddion ein bod wedi bod yn buddsoddi'n graff, yn glyfar ac yn y meysydd cywir.