1. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael ynglŷn â'r adroddiadau y gallai gemau rygbi'r chwe gwlad fod ar gael ar sail talu-wrth-wylio yn unig yn y dyfodol? 401

Diolch yn fawr am y cwestiwn. Dyw darlledu ddim wedi ei ddatganoli. Mae'r mater hwn, felly, yn benodol ar hyn o bryd i'w ystyried gan bwyllgor y chwe gwlad a'r darlledwyr. Dwi'n credu ei bod hi'n briodol i mi ddweud bod y broses o dendro am yr hawliau darlledu yn parhau yn agored ar hyn o bryd, ac felly, wrth ateb heddiw ar ran Llywodraeth Cymru, dwi'n gwneud hynny'n ymwybodol bod yna faterion sydd yn gyfrifoldeb y cyrff llywodraethol cenedlaethol a ariennir gennym ni, a hefyd bod yna faterion yma sy'n fasnachol a chyfrinachol.

Ocê. Diolch am eich ateb am hynny, Dirprwy Weinidog. Beth fuaswn i yn dweud—. So, rygbi—. Mae rygbi mor bwysig i'r bobl yng Nghymru, ac rwy'n siŵr bydden ni’n cytuno ar hynny.

Yn wir, mae gemau Rygbi'r Chwe Gwlad yn cael eu gwylio gan 82 y cant o boblogaeth Cymru. Mae hwnnw'n ffigur hollol anghredadwy, a chredaf, mewn rhai ffyrdd, y gellir dadlau'n sicr ei fod yn achos unigryw oherwydd hynny.

Ond mae'r ddadl ynglŷn ag a ddylai'r gemau symud i blatfform talu-wrth-wylio yn ymwneud â mwy na rygbi'n unig. Mae'n ymwneud â'r ffaith na ddylai rhai pethau gael eu penderfynu gan bwy sy'n gallu talu fwyaf o arian. Nawr, rwy'n derbyn y pwyntiau a wnaeth y Dirprwy Weinidog mewn perthynas â'r ffaith bod y broses dendro hon yn dal i fynd rhagddi, y bydd materion yma a fydd yn gyfrinachol, ond oherwydd y lle unigryw sydd i rygbi yng nghalonnau llawer o bobl yng Nghymru, mae'n dal yn bwysig inni gael trafodaeth am hyn yn y Senedd.

Ers i'r RFU neu England Rugby werthu'r hawliau i'w gemau i Sky ychydig flynyddoedd yn ôl, mae miliynau o gefnogwyr rygbi Lloegr wedi methu gwylio eu tîm eu hunain yn chwarae. Nid wyf yn credu y byddai o fudd i neb pe bai'r un peth yn digwydd i rygbi Cymru.

Nawr, dŷch chi wedi sôn am rai o'r problemau pam dŷch chi methu ateb rhai pwyntiau yn barod, Dirprwy Weinidog, ond, am yr iaith Gymraeg, fy mhryder i a nifer fawr iawn o bobl yw does dim sicrwydd y bydd sylwebaeth yn y Gymraeg yn parhau. Felly, gaf i ofyn pa drafodaethau byddwch chi’n edrych i'w chael gyda'r Llywodraeth yn San Steffan ynglŷn â dyfodol sylwebaeth yn y Gymraeg—os bydd dal gan S4C a Radio Cymru yr hawl i gario ymlaen i sylwebu yn y Gymraeg? Os na fydd, y pryder yw bydd nifer fawr iawn o bobl Cymru’n rili colli mas a chael—. They’ll be disenfranchised—sut bynnag mae dweud hwnna yn y Gymraeg.

Os yw'r darllediadau Saesneg eu hiaith yn symud i Sky, yna, yn syml, bydd y bobl yn cael eu prisio allan o'u traddodiadau eu hunain, ac rwy'n credu ei bod yn deg dweud, o ran o'u diwylliant eu hunain. Wrth gwrs, nid rygbi yw'r unig gamp genedlaethol yng Nghymru o bell ffordd, ond mae'n rhoi mwynhad i filoedd o gefnogwyr ac yn ysbrydoli niferoedd dirifedi o bobl ifanc i ddilyn eu huchelgais eu hunain yn y gêm, sy'n hanfodol ar gyfer iechyd y gêm ar lawr gwlad. Felly, Ddirprwy Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fod Plaid Cymru wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Ddiwylliant, Cyfryngau a Chwaraeon, gan ddadlau y dylid rhoi'r un statws arbennig i'r chwe gwlad yn Neddf Darlledu 1976 â rownd derfynol Cwpan yr FA a'r Gemau Olympaidd—hynny yw, dylid gwarantu y byddant ar gael i'w gwylio yn rhad ac am ddim i bawb. A sylwaf fod nifer o Aelodau meinciau cefn Llafur wedi anfon llythyr i'r un perwyl at gadeirydd Undeb Rygbi Cymru. A yw hon yn ddadl rydych yn cytuno â hi, ac a fyddwch yn ysgrifennu at Lywodraeth y DU i ddadlau'r achos hwnnw?

Ac yn olaf, Ddirprwy Weinidog, a ydych yn cytuno â mi—er fy mod yn credu y gallaf ragweld yr hyn rydych am ei ddweud o'ch ateb blaenorol—yn y tymor hwy, mai'r ffordd o sicrhau bod penderfyniadau sy'n effeithio ar chwaraeon a diwylliant Cymru o fudd i Gymru a'r Cymry, mai'r unig ffordd o sicrhau hynny, yw mynd ar drywydd datganoli darlledu i Gymru fel na all San Steffan roi rhannau o'n diwylliant ein hunain ar werth?

Wel, mae yna tua 10 o gwestiynau yn fanna, dwi'n meddwl, ond mi geisiaf i ateb rhai ohonyn nhw. Dwi ddim wedi ateb y cwestiwn cyntaf yn gywir, dwi yn sylweddoli. Dydw i ddim wedi cael trafodaethau uniongyrchol gyda'r darlledwyr na gyda'r undebau rygbi ynglŷn â’r mater yma. Dyna oedd yr ateb dylwn i fod wedi ei roi.

Ac rydw i'n derbyn mai'r sefyllfa rydym ni ynddi hi ydy bod gyda ni gyfundrefn yma o restru. Ac, yn wir, os awn ni nôl dros y datblygiad o restru, yn ôl cyn 2009, hyd yn oed, fe adroddodd y pwyllgor ymgynghorol dan gadeiryddiaeth fy nghyfaill David Davies yn argymell, ymhlith pethau eraill, y dylid adolygu'r rhestr yn fwy rheolaidd nag sydd wedi digwydd hyd yn hyn. Yr ateb sydd wedi cael ei roi, gan gynnwys ateb diweddar yn San Steffan, ydy nad oes bwriad gan Lywodraeth bresennol y Deyrnas Unedig i adolygu'r rhestr. Ond, wedi astudio'r mater yma, fy marn i yw nad yw'r ffordd o restru digwyddiadau yn y dull yma yn briodol yn y dyddiau o gyfathrebu digidol, ac mae hynna'n cynnwys rŵan yr holl agweddau—nid jest darlledu ond yr holl blatfformau lle mae modd i bobl ddilyn chwaraeon.

Ond a gaf i ddweud un peth? Dwi ddim yn ystyried mai fy rôl i fel un o Weinidogion yn Llywodraeth Cymru, Dirprwy Weinidog yn gyfrifol am y maes yma, ydy mynd i ofyn i San Steffan a fyddan nhw mor garedig â gwrando arnom ni. Dwi yn meddwl—[Torri ar draws.] Dwi'n meddwl ei bod hi'n hen bryd inni ei gwneud hi'n glir bod disgwyl i farn Llywodraeth Cymru gael ei ystyried yn freiniol mewn penderfyniadau sy'n effeithio arnom ni. Ac un o’r gwendidau efo'r trafodaethau yma ydy bod y disgrifiad sydd yn digwydd yn y ddeddfwriaeth wreiddiol yn sôn am faterion o bwys cenedlaethol, a dyma ni nôl yn fan hyn eto. Mae yna Deyrnas Unedig bedair cenedl, ac felly, mae'r hyn sydd yn briodol i fod yn sail i ddiwylliant y genedl hon yn sicr yr un mor bwysig ag unrhyw un o'r pedair gwlad arall.

Fel rhywun sy'n credu y dylai rygbi, rygbi rhyngwladol, fod ar gael i'w wylio am ddim, ac fel rhywun nad yw'n berchen ar deledu lloeren, ac nad yw erioed wedi bod yn berchen ar ddysgl lloeren, rwy'n gresynu at y sefyllfa y mae'r undebau cartref ynddi. Ond rwy'n derbyn ei bod yn gêm broffesiynol yn awr, ac i'r rheini sydd eisiau iddi barhau i fod ar gael i'w gwylio am ddim, mae'n rhaid bod yna ddadl i'w chael ynglŷn ag o ble y daw'r refeniw i sicrhau y gall y gêm ar lawr gwlad yng Nghymru aros yn gystadleuol a sicrhau y gellir cadw chwaraewyr yma yng Nghymru. A dyna'r sefyllfa annymunol y mae Undeb Rygbi Cymru a'r undebau eraill ynddi ar hyn o bryd.

Gofynnais gwestiwn i chi am gefnogaeth yr undeb rai misoedd yn ôl mewn cwestiwn amserol, Weinidog, ac fe ddywedoch chi fod gwaith yn mynd rhagddo rhyngoch chi a'r undebau i geisio nodi ffrydiau ariannu a allai liniaru rhywfaint o'r pwysau ariannol ar lefel ranbarthol. A ydych mewn sefyllfa heddiw i roi peth o'r wybodaeth honno am y cyfarfodydd rydych wedi'u cael er mwyn ceisio nodi ffrydiau lle gallai Llywodraeth Cymru fod yn ddefnyddiol i sicrhau bod refeniw ar gael i'r undeb a fyddai'n tynnu'r pwysau oddi ar raglenni talu-wrth-wylio? Oherwydd, yn y pen draw, mae'n rhaid i'r undeb fantoli ei lyfrau a sicrhau eu bod yn codi cyflogau chwaraewyr ac yn gwella seilwaith stadia.

Rwy'n ddiolchgar iawn i chi am egluro'r cyfyng-gyngor y mae hyn yn ei achosi i'r cyrff llywodraethu rygbi ac wrth gwrs, i ni fel Llywodraeth. Wrth ymateb i chi'n gynharach ar y mater hwn, credaf fy mod wedi nodi bod ein cyllid yn mynd i gyrff llywodraethu drwy swyddfeydd y cyngor chwaraeon, ac ar gyngor y cyngor chwaraeon, buaswn yn gyndyn o edrych am ffordd o gefnogi unrhyw un o'r 45, efallai, o gyrff llywodraethu sydd gennym ar gyfer gwahanol gampau mewn ffordd nad yw'n perthyn i'r cyngor a gawn gan y cyngor chwaraeon.

Ond mewn ymateb i'ch cwestiwn, gallaf ddweud fy mod yn aros i weld canlyniadau'r broses bresennol. Rwy'n credu ei bod yn hanfodol i ni wneud ein barn yn hysbys os gallwn ddod i gytundeb ar ffordd ymlaen yn y Cynulliad hwn. Gwnaethpwyd awgrym yn gynharach y gallai hwn fod yn fater defnyddiol iawn inni gael dadl arno, a phe bai hynny'n digwydd—ni allaf siarad ar ran y Trefnydd na rheolwyr busnes y Llywodraeth—buaswn i fel Gweinidog yn croesawu dadl ar y mater ac yn falch o weld y Cynulliad yn dod i benderfyniad yn ei gylch, ac mai dyna fyddai barn ystyriol y Cynulliad hwn.

Mae fy nyddiau fel bachwr i dîm cyntaf Ysgol Tregŵyr yn bell y tu ôl i mi. A dweud y gwir, yn fy ngêm ddiwethaf roeddwn yn asgellwr i dîm rygbi'r Cynulliad, sy'n gwneud cymaint dros elusennau a chodi ymwybyddiaeth o faterion pwysig yng Nghymru ac mewn mannau eraill. Ond a gaf fi ddweud wrth y Dirprwy Weinidog, pe bai'r chwe gwlad yn diflannu y tu ôl i wal dalu, boed yn Amazon, Sky neu'n unrhyw un arall, efallai y bydd, fel y dywedodd Andrew R.T. Davies yn gywir, yn llenwi bwlch yn y coffrau yn fasnachol i rai o undebau'r chwe gwlad, ond bydd yn drychineb llwyr o ran y rhai sy'n cyfranogi, gan gynnwys cyfranogiad ar lawr gwlad? Oherwydd gwelsom beth a ddigwyddodd i gampau eraill, fel criced, sydd wedi diflannu y tu ôl i waliau talu.

Felly, rwyf am awgrymu ffordd ymlaen i'r Dirprwy Weinidog y gallai helpu gyda hi, oherwydd mae'n wahanol yma yng Nghymru. Mae'n rhaid i'r pwynt a wnaeth, fod Cymru fel cenedl yn ganolog i benderfyniadau ynglŷn â pha chwaraeon y dylid eu gwarchod, gael ei godi yn awr gyda Llywodraeth y DU, oherwydd bydd y mater yn dychwelyd ar gyfer cylchoedd ceisiadau yn y dyfodol. Oherwydd hynny, mae angen inni ddadlau bod gan rygbi dras a thraddodiad gwahanol yng Nghymru. Nid datblygu o ysgolion preifat a wnaeth, ond o gymunedau glofaol, yr holl ffordd yn ôl i'w ddechreuad yng Nghymru. Yn y 1970au, roedd y timau a chwaraeai yn cynnwys cyfreithwyr a meddygon ochr yn ochr â glowyr a oedd yn gweithio yn y pyllau glo yn ogystal, neu yn y gwaith dur. Mae'n draddodiad dosbarth gweithiol yng Nghymru, a dyna pam ein bod yn awyddus iawn i sicrhau na fydd y penderfyniad hwn yn digwydd ac na fydd yn diflannu y tu ôl i wal dalu.

Felly, a gaf fi ofyn iddo: a allai wneud y sylwadau hynny, gan ddilyn y sylwadau arweiniol a wnaeth i Lywodraeth y DU, y dylent yn awr newid y ffordd y mae'r penderfyniadau hyn yn cael eu gwneud ac nad ydynt yn cael eu gwneud gan Weinidogion y DU yn unig? Pan fyddant yn disgrifio cenedl, dylent edrych ar wledydd yr Alban a Gogledd Iwerddon, a Chymru hefyd, i weld beth sy'n bwysig i ni.

A allech chi hefyd gyflwyno sylwadau yma nawr i sicrhau y gall ITV a BBC wneud cais ar y cyd? Oherwydd yn y cylch presennol, oni bai bod Llywodraeth y DU yn newid ei meddwl ac yn gwneud hon yn gamp safon aur a ddiogelir, yr unig obaith sydd gennym mewn gwirionedd o lenwi'r coffrau a'i rwystro rhag diflannu y tu ôl i wal dalu yw sicrhau cais da ar y cyd gan ITV a BBC.

Roeddwn yn falch o gyflwyno llythyr i Undeb Rygbi Cymru—sydd mewn sefyllfa anodd—gan holl Aelodau Llafur y meinciau cefn yn ychwanegu at yr hyn a grybwyllwyd heddiw, ac yn pwysleisio pwysigrwydd hyn. Ond rwy'n credu y gallai'r Dirprwy Weinidog helpu os gall gyflwyno dadl gref ar y ddau fater. Rydym angen gweld cais ar y cyd yn cael ei gyflwyno i sicrhau y gall holl bobl Cymru ei wylio'n rhad ac am ddim. Rwyf am ddweud, i gloi: bydd yn drychineb i rygbi rhyngwladol, yn ogystal ag i Gymru, os yw'n diflannu.

Wel, mewn ymateb i'r datganiad hynod ddi-flewyn-ar-dafod hwnnw, gallaf addo y byddaf yn gwneud yr hyn y gofynnwyd amdano, oherwydd, wedi'r cyfan, nid yn unig rwy'n aelod o'r Llywodraeth, rwy'n was i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn, ac mae'n glir iawn, yn y drafodaeth hon, beth yw barn yr Aelodau. Byddaf yn falch iawn o dynnu sylw—. Yn amlwg, mae wedi cael ei wneud yn y man cyhoeddus arbennig hwn, a bydd pawb yn gwybod beth sydd wedi cael ei ddweud. Ond rwy'n addo cyfleu'r mater hwn. Yn wir, efallai y gallaf ei gyfleu'n bersonol, gan y byddaf yn Llundain ar fusnes arall yn y dyddiau nesaf.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Weinidog. Mae'r cwestiwn amserol nesaf y prynhawn yma i'w ateb gan y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit. Huw Irranca-Davies.