Cynllun Gweithredu Coronafeirws

1. Cwestiynau i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol – Senedd Cymru ar 11 Mawrth 2020.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Rhianon Passmore Rhianon Passmore Labour

2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am roi'r Cynllun Gweithredu Coronafeirws ar waith i ddiogelu dinasyddion Islwyn? OAQ55225

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 1:36, 11 Mawrth 2020

(Cyfieithwyd)

Diolch. Ar hyn o bryd rydym yn nodi achosion o'r firws, yn ynysu cleifion, ac yn olrhain unrhyw un sydd wedi bod mewn cysylltiad â hwy. Os yw’r clefyd yn sefydlu yn y DU, bydd angen i ni ystyried mesurau pellach i ohirio cyflymder a maint ei ledaeniad. 

Photo of Rhianon Passmore Rhianon Passmore Labour

(Cyfieithwyd)

Diolch. Weinidog, a gaf fi ddechrau trwy eich canmol yn bersonol am y modd digynnwrf ac awdurdodol rydych chi wedi arwain ymateb Llywodraeth Cymru i'r achosion o coronafeirws? Ddoe yn y Senedd, Weinidog, fe wnaethoch ddatganiad sydd i’w groesawu yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i ddinasyddion Cymru ar sut y mae cynllun gweithredu coronafeirws yn datblygu. Mae fy etholwyr yn Islwyn wedi croesawu’n fawr eich ymrwymiad i flaenoriaethu camau i awdurdodi cyflenwad o gyfarpar diogelu personol i bob meddygfa ledled Cymru, ac wrth i gyflenwadau o gyfarpar diogelu personol ddechrau cael eu dosbarthu, a yw eich adran yn gallu cynnig amserlenni ar gyfer pan fydd pob practis meddyg teulu yn Islwyn wedi cael y cyfarpar?

Hefyd Weinidog, a allwch ailadrodd y cyngor y byddai Llywodraeth Cymru yn ei roi i drigolion Islwyn sy'n dangos symptomau tebyg i ffliw ynglŷn â mynd i’r gwaith, eu meddygfa a/neu adran damweiniau ac achosion brys? Oherwydd, yn anochel, bydd pobl sy'n poeni bod y feirws arnynt yn gofyn am sylw meddygol, ond hefyd, fel arfer, y cyflyrau anadlol cronig fel asthma neu glefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint, neu'r rheini â feirysau ffliw tymhorol, heintiau ar y frest, niwmonia a chyflyrau anadlol cyffredin eraill. Weinidog, beth yw'r llwybr gorau i’r bobl hyn ei ddilyn er mwyn helpu eu hunain, eu teuluoedd a'r gymuned ehangach? 

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 1:37, 11 Mawrth 2020

(Cyfieithwyd)

Diolch am y cwestiynau. O ran cyfarpar diogelu personol, gwneuthum y penderfyniad a'r cyhoeddiad dros y penwythnos ynghylch cyfarpar diogelu i fynd i ymarfer cyffredinol. Rydym yn disgwyl i hynny gael ei gwblhau o fewn yr wythnos ar draws y wlad, felly, yn Islwyn, yn amlwg, buaswn yn disgwyl y bydd pob practis yn Islwyn yn ei gael o fewn yr amser hwnnw. Os oes unrhyw Aelod yn ymwybodol fod ganddo bractis lleol lle nad yw hynny wedi digwydd, yna buaswn yn falch o glywed am hynny fel y gallwn ei ddatrys. Cyhoeddais ddoe y bydd fferyllfeydd cymunedol hefyd yn cael cyfarpar diogelu personol a bydd y cyflenwadau hynny’n mynd allan cyn diwedd yr wythnos hon. Felly, ar ôl gwneud y penderfyniad, byddwn yn gallu symud yn gyflym, ac rydym yn y sefyllfa ffodus ein bod yn disgwyl y bydd yr holl gyfarpar wedi'i ddosbarthu yng Nghymru ac yn ei le o fewn amserlen fyrrach na Lloegr—yn rhannol oherwydd maint a logisteg. Felly rydym mewn sefyllfa dda o ran hynny. 

Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig ailadrodd y pethau y gall y cyhoedd eu gwneud eu hunain. Y cyngor arferol ynghylch 'ei ddal, ei daflu, ei ddifa', golchi'ch dwylo, ond hefyd y cyngor arferol y byddem yn gofyn i chi ei ddilyn os oes gennych symptomau tebyg i ffliw, i beidio â dod i'r gwaith; peidio â mynd i leoedd lle rydych mewn perygl o’i roi i bobl eraill, a'r canlyniadau sylweddol. Mae hwnnw'n gyngor arferol; nid dim ond yn awr, gyda’r posibilrwydd fod coronafeirws yn cylchredeg, dyna'r cyngor arferol y byddem yn gofyn i bobl ei ddilyn. 

I bobl sy'n pryderu ac eisiau sylw meddygol, mae'n bwysig iawn nad yw pobl yn mynd i'w meddygfa leol nac i ysbyty. Dilynwch y cyngor i ffonio 111. Mae ar gael ledled y wlad, ac yna dylech gael cyngor ac arweiniad ar beth i'w wneud. Os oes angen i chi gael prawf, rydym eisoes wedi gallu profi dros 90 y cant o bobl yn eu cartrefi eu hunain, ond hefyd mae o leiaf 11 o ganolfannau profi gyrru drwodd ledled Cymru. Mae mwy yn cael eu creu gan wahanol fyrddau iechyd, ac mae'r rheini ar gyfer pobl sy'n cael eu cynghori i fynd iddynt. Felly rydym yn gwneud popeth y gallwn ac y dylem ei wneud i gadw pobl gartref lle mae angen iddynt fod, rhoi'r cyngor a'r ddarpariaeth sydd eu hangen arnynt, ac unwaith eto, os bydd y sefyllfa'n newid bydd y Llywodraeth a'n prif swyddog meddygol, ynghyd â Llywodraethau eraill yn y DU, yn glir ynglŷn â'r rheswm dros y newid yn y cyngor a'r hyn y byddwn yn cynghori pobl i'w wneud bryd hynny. Mae'n bwysig iawn i bob un ohonom ysgwyddo ein cyfrifoldeb unigol fel Aelodau etholedig yn yr hyn a wnawn i gadw ein hetholwyr yn ddiogel, a'r hyn y mae ein hetholwyr yn eu tro yn ei wneud i gadw eu hunain, eu teuluoedd a phobl eraill yn ddiogel hefyd.  

Photo of Mohammad Asghar Mohammad Asghar Conservative 1:40, 11 Mawrth 2020

(Cyfieithwyd)

Weinidog, gofynnir i ysbytai yn Lloegr gynnal mwy o ymgynghoriadau drwy gyfrwng fideo gyda chleifion er mwyn lleihau'r risg o ledaenu coronafeirws. Mae GIG Lloegr wedi dweud eu bod yn gobeithio y bydd y cam hwn yn lleihau nifer y bobl mewn ysbytai ac yn lleihau'r perygl o'i drosglwyddo. Weinidog, a wnewch chi edrych ar y syniad hwn i weld a fyddai o fudd i gleifion yng Nghymru? A pha fesurau rydych chi'n eu hystyried i ddiogelu cymunedau yn Islwyn ac mewn mannau eraill yng Nghymru?

Yn olaf, fe wyddom oll fod Canghellor y Trysorlys wedi cyhoeddi £20 biliwn o gyllid i fynd i'r afael â coronafeirws, felly faint o arian rydych chi'n gobeithio'i gael yng Nghymru i beidio â chael y clefyd gwirion hwnnw'n dod i'r rhan hon o'r byd? Diolch.

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 1:41, 11 Mawrth 2020

(Cyfieithwyd)

O ran eich pwynt ynglŷn ag ymgynghoriadau o bell fel nad oes angen i bobl fod yn bresennol yn bersonol, mae gennym raglen waith eisoes i wneud yn union hynny drwy'r gwasanaeth iechyd. Er enghraifft, gall llawer o bobl gael cyngor erbyn hyn am gyflyrau iechyd llygaid heb orfod mynd i weld meddyg ymgynghorol. Rydym wedi llwyddo i wella mynediad drwy ddefnyddio ein contractwyr gofal sylfaenol i wneud hynny—mae fferylliaeth ac optometreg yn enghreifftiau gwirioneddol dda o hynny.

Fodd bynnag, mae coronafeirws yn cyflymu'r angen i wneud hynny, er mwyn osgoi cyswllt rhwng pobl lle bo modd. Mae hynny'n egluro pam y cyhoeddais ddoe fy mod wedi penderfynu gweithredu ateb ar gyfer Cymru gyfan yn enwedig mewn gofal sylfaenol a chymunedol, er mwyn caniatáu i fwy o ymgynghoriadau fideo ddigwydd. Rydym hefyd wedi cynyddu ac ymestyn y gwasanaeth 111 fel y gall fod ar draws Cymru gyfan i ymdrin â chyngor a gwybodaeth am coronafeirws.

Bydd yr un peth yn wir ar gyfer y rhannau o ymarfer ysbyty y mae angen iddynt barhau. Ond mewn gwirionedd, o ran y ffordd y bydd ein hysbytai'n gweithio os ceir rhagor o achosion o coronafeirws a'i fod yn dod yn fwy arwyddocaol, ni fydd yn ymwneud cymaint â'r enghraifft a roddais mewn perthynas â gofal llygaid yn digwydd lle caiff delweddau eu cyfnewid a'u hanfon draw; bydd yn ymwneud mwy a mwy â'r ffordd rydym yn defnyddio ein hysbytai ar gyfer y bobl fwyaf sâl a'r angen i gymryd lle gweithgarwch arall, os mai dyna fydd ei angen. Os edrychwch ar yr Eidal fel enghraifft, y cam y maent arno a pha mor ddifrifol ydyw, mae'n senario hollol wahanol ar gyfer y ffordd y mae angen i'r system gofal iechyd weithio. Felly ni ddylai'r un ohonom esgus, os yw coronafeirws yn dod yn broblem fwy arwyddocaol, y gallwn barhau i ddal ati fel arfer.

O ran yr arian y mae'r Canghellor wedi'i gyhoeddi, yn amlwg bûm yn paratoi ar gyfer cwestiynau yma heddiw, ond edrychaf ymlaen gyda diddordeb at fanylion y cyhoeddiadau sydd wedi'u gwneud. Ond yn yr un modd, y pwynt y mae'r Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd wedi'i wneud yw, ni waeth beth fydd y prif gyhoeddiadau heddiw, ymdrinnir â chyllid ar sail angen ar draws y DU i fynd i'r afael â realiti'r effaith y bydd coronafeirws yn ei chael mewn gwirionedd.  

Photo of David Rees David Rees Labour 1:43, 11 Mawrth 2020

(Cyfieithwyd)

Weinidog, mae etholwyr Islwyn fel llawer o etholwyr eraill—fel fy un i yn Aberafan ac eraill ar draws Cymru—yn pryderu ac yn gofidio'n ddwys ynglŷn â lledaeniad coronafeirws a'r goblygiadau y gallai eu cael i'w teuluoedd. Rwy'n croesawu'n fawr y diweddariadau rydych yn eu rhoi'n gyson i'r Siambr hon ar hynny a'r ffaith eich bod yn ein hysbysu am y cynnydd a'r camau y dylid eu cymryd. Mae hynny i'w groesawu'n fawr.

Rwyf hefyd yn croesawu'r modd y lledaenir y wybodaeth honno i bobl Cymru, cymaint ag sy'n bosibl. Fodd bynnag, pan welwn achosion o coronafeirws—ac yng Nghastell-nedd Port Talbot yn unig, gwelwyd chwech achos, y nifer fwyaf mewn un lle yng Nghymru ar hyn o bryd—a gwelwyd un yng Nghaerdydd, lle nodwyd bod aelod o staff canolfan alwadau Sky yn dioddef o coronafeirws, ac yna gwnaed penderfyniad i wneud gwaith 'glanhau dwfn' ar y safle penodol hwnnw. Fel y cyfryw, mae pobl sy'n clywed am achosion yn eu hardal eu hunain, lle mae eu plant wedi bod yn mynychu ysgol gyda phlant teulu y nodwyd eu bod yn dioddef o coronafeirws efallai, yn gofyn cwestiynau ynglŷn â sut rydym yn sicrhau bod pethau'n ddiogel. Pa drafodaethau a gawsoch gyda chyrff cyhoeddus, gan gynnwys awdurdodau lleol, i sicrhau a thawelu meddyliau teuluoedd a rhieni, pan fydd rhywbeth yn digwydd, fod popeth yn cael ei wneud i sicrhau diogelwch eu teulu yn y lleoliadau hynny ac os oes angen, y bydd gwaith glanhau dwfn yn cael ei wneud os yw'n briodol? Mae'n bwysig fod y negeseuon hynny'n cael eu cyfleu, oherwydd os na chawn y negeseuon hynny a'r cyfathrebu'n iawn, bydd y sibrydion yn dechrau, a dyna un o'r pethau gwaethaf a all ddigwydd mewn sefyllfa fel hon. Mae angen ffeithiau arnom, nid ffuglen. Felly mae'n bwysig ein bod yn cael y cyfathrebu'n iawn.

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 1:44, 11 Mawrth 2020

(Cyfieithwyd)

Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd yr Aelod ar y diwedd, oherwydd mae'n bwysig iawn ein bod ni i gyd yn ymddwyn yn gyfrifol ac yn darparu gwybodaeth o ffynonellau y gallwn ymddiried ynddynt i'n hetholwyr. Felly dyna'r wybodaeth y mae Llywodraethau'r DU yn ei darparu, gan gynnwys ar wefan Llywodraeth Cymru, lle mae gennym ganllawiau clir ar gyfer ysgolion, a'n harweiniad yw y dylai ysgolion aros ar agor. Ni cheir sylfaen dystiolaeth dros gau ysgolion yn awr, ac mae her yma ynglŷn â chanfyddiad rhai pobl y dylai'r Llywodraeth weithredu a gwneud pethau fel cau ysgolion er bod yr holl dystiolaeth sydd ar gael i ni yn awr yn dweud na fyddai’n effeithiol naill ai o ran oedi’r achosion o coronafeirws, neu yn wir o ran lleihau nifer y marwolaethau posibl. A phe bai'n briodol, gallai fod yn briodol yn nes ymlaen, ond nid yw'n briodol o gwbl yn awr. A'r enghraifft rwyf wedi'i rhoi yw: mae'n ymwneud â mwy na gwyddoniaeth yn unig, ynglŷn â'r perygl o ail ymchwydd yn nifer yr achosion, lle gallai fod gennych gyfraddau marwolaeth uwch; mae yna her go iawn, os ydych chi'n cau ysgolion, pwy sy'n gofalu amdanynt? Mae'n tynnu pobl allan o'r gweithle. Neu os oes gan bobl rywun i ofalu am y plentyn hwnnw, mae'n annhebygol o fod yn ofal plant cofrestredig; gofal am blant gan berthnasau ydyw yn aml, a neiniau a theidiau yn aml, perthnasau hŷn, a phobl sydd yn y categori risg uchaf. Felly, mae angen i ni ddilyn y wyddoniaeth; mae angen i ni ddilyn y dystiolaeth, ac ailadrodd y ffynonellau gwybodaeth dibynadwy hynny. 

Ac mae eich pwynt am lywodraeth leol wedi'i wneud yn dda. Felly, yn y cynllunio rydym eisoes yn ei wneud, rydym yn bendant yn siarad â llywodraeth leol. Cyfarwyddais aelodau cabinet sydd â chyfrifoldebau gofal cymdeithasol o bob rhan o Gymru ddydd Llun ynglŷn â rhai o'r heriau y mae angen iddynt gynllunio ar eu cyfer. Rwy'n siarad ag arweinwyr llywodraeth leol ar draws pob rhan o Gymru, a phob plaid, i gyd gyda'i gilydd ar yr un pryd, yfory hefyd. Felly, rydym yn sicrhau ein bod ni'n cael sgyrsiau uniongyrchol gyda llywodraeth leol i fod yn barod. Ac i ailadrodd o ddifrif nad ydym yn mynd i wneud dewisiadau i beryglu iechyd y cyhoedd; rydym yn mynd i wneud dewisiadau ar sail tystiolaeth, a'r cyngor gwyddonol gorau sydd ar gael, a byddwn yn parhau i'w wneud ac yn bod yn agored gyda'r cyhoedd ynglŷn â'r hyn rydym yn dewis ei wneud a'r cyngor rydym yn ei roi iddynt ar sut rydym am iddynt hwy ymddwyn hefyd.