Yr eitem nesaf felly yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hwnnw—Rebecca Evans. 

Diolch, Llywydd. Mae nifer o newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Bydd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Gweinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru, a'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i gyd yn gwneud datganiadau ar y coronafeirws COVID-19. O ganlyniad, mae'r datganiadau sydd wedi eu cynllunio ar y Bil Gwasanaethau Bysiau (Cymru), adroddiad y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd a fframwaith i wella ansawdd a pherfformiad ym maes gofal brys ac mewn argyfwng wedi eu tynnu'n ôl. Mae trafodion Cyfnod 3 ar gyfer y Bil Anifeiliaid Gwyllt a Syrcasau (Cymru) wedi eu gohirio. Yn olaf, mae'r Pwyllgor Busnes wedi penderfynu y bydd agenda yfory yn cynnwys cwestiynau llafar a chwestiynau amserol gan y Cynulliad yn unig. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi ei nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Arweinydd y tŷ, rwy'n sylwi bod nifer o ddatganiadau newydd yn ymddangos ar y papur trefn y prynhawn yma, ac rwy'n deall yn iawn bod pwysau ar amser. Rwyf wedi codi'r mater yng nghwestiynau'r llefarwyr gyda'r Gweinidog materion gwledig, ac rwy'n gwerthfawrogi bod rhywbeth wedi ei nodi ar gyfer datganiad yr wythnos nesaf, ond byddwn i'n gwerthfawrogi rhyw fath o ddatganiad ysgrifenedig yr wythnos hon os yw'n bosibl, o gofio'r cyfyngiadau amser y mae llawer o ffermwyr yn ei hwynebu o ran mater profion TB, er enghraifft. Does dim ond angen i chi edrych o gwmpas y Siambr hon ar faint o absenoldebau sydd yma heddiw, ac os nad yw milfeddygon ar gael, a chynorthwywyr eraill sy'n ymwneud â'r mathau hynny o brofion, yna'n amlwg mae hynny'n peryglu statws gyrroedd anifeiliaid o ran iechyd. Mae'r rhain yn ddigwyddiadau enfawr yr ydym ni'n ymdrin â hwy ar hyn o bryd. A hefyd darpariaeth porthiant yn ogystal â'r cais ar gyfer y cyfnod taliad sengl, sydd ar agor nawr ac yn dod i ben ganol fis Mai, ac archwiliadau fferm. Nid beirniadaeth yw hon yr wyf i'n ei gwneud—sylw ydyw a fyddai'n cael croeso mawr yn fy marn i pe byddai modd cael eglurhad ynghylch beth yn union sydd i'w ddisgwyl gan ffermwyr a cheidwaid anifeiliaid yma yng Nghymru, o ystyried yr amgylchiadau eithriadol yr ydym ni'n canfod ein hunain ynddynt a'r natur na ellir ei ddarogan. Fel y mae pethau ar hyn o bryd, nid yw'r gyfraith yn caniatáu unrhyw oddefgarwch—mae dull gweithredu dim goddefgarwch o ran profion TB buchol, er enghraifft—a byddai rhywfaint o eglurder, yn sicr yr wythnos hon, i'w groesawu. Pe byddai modd i ni gael hynny ar ffurf datganiad ysgrifenedig gan y Gweinidog, rwy'n credu y byddai hynny'n cael ei werthfawrogi'n fawr.

Diolch i Andrew R.T. Davies am godi'r mater hwn, a bydd yn gweld bod gan y Gweinidog eitem ar yr agenda ar gyfer Cyfarfod Llawn yr wythnos nesaf i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch coronafeirws. Yn amlwg, bydd hi'n rhoi rhywfaint o ystyriaeth i sut i ymateb i'r mater penodol hwnnw, ac rwy'n gwybod y bydd hi'n trafod gyda'i swyddogion ac yn ystyried barn undebau'r ffermwyr ac eraill yn hyn o beth.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Mae'n amser hynod o bryderus i bawb, wrth gwrs, ond yn cynnwys rhieni, athrawon, disgyblion a gweithwyr yn ein hysgolion ni. Dwi yn ceisio rhoi fy hun yn eu hesgidiau nhw. Rydym ni'n gwybod y bydd angen i ysgolion gau ar gyfer y rhan fwyaf o ddisgyblion cyn hir, a bod hynny'n anochel er mwyn atal lledaeniad y feirws. Mae unrhyw un sy'n dweud yn wahanol—mae'n ddrwg gen i, maen nhw'n claddu eu pennau yn y tywod. Mae yna nifer o gwestiynau yn codi o hynny ond, yn anffodus, does yna ddim datganiad gan y Gweinidog addysg y prynhawn yma, sydd yn rhyfeddol i fi. Mae yna ddatganiad iechyd, datganiad economi, datganiad llywodraeth leol, ond dim byd ynglŷn ag addysg ac ysgolion. Mae'n rhaid inni gael eglurder am beth ydy'r cynllun efo ysgolion, beth ydy'r amserlen ar gyfer cau i'r mwyafrif, ond hefyd pa ddarpariaeth fydd ar gael ar gyfer plant gweithwyr allweddol. Rydym ni'n gwybod bod yn rhaid i'r plant yna ddal i gael darpariaethau er mwyn i bobl fedru mynd i'w gwaith yn y gwasanaeth iechyd ac mewn sefyllfaoedd eraill. 

Mae angen eglurder ynglŷn ag ysgolion arbennig. Beth fydd y trefniadau ar gyfer plant sy'n cael cinio am ddim? Sut maen nhw'n mynd i gael bwyd? Rhaid hefyd annog y rhieni sy'n gallu i gadw eu plant adref yn wirfoddol. Does bosib y medrwn ni annog hynny ond eu bod nhw'n cael gwneud hynny heb gael eu cosbi. Beth fydd yn digwydd efo arholiadau? Mae yna nifer fawr o gwestiynau yn codi, ac yn y cyfamser mae yna gwestiynau yn dechrau cael eu gofyn rŵan ynglŷn â threfniadau hylendid yn yr ysgolion uwchradd—lot o gwestiynau. Gobeithio bod modd, ar ryw bwynt, i gael trafodaeth adeiladol ar y materion yma.

Oes, bydd cyfle ar gael ar gyfer hynny ar sawl cyfrif. Yfory, wrth gwrs, mae gan y Gweinidog gwestiynau llafar yn y Siambr, ac rwy'n gwybod bod, ar y papur trefn, sawl cwestiwn yn ymwneud â coronafeirws. Rwy'n gwybod ei bod hi hefyd yn trafod gyda'r pwyllgor o ran y posibilrwydd o gael sesiwn bwrpasol ar y coronafeirws ac addysg gyda'r pwyllgor hwnnw, ac rwy'n deall ei bod hynny wedi ei gytuno erbyn hyn ar gyfer dydd Iau. Ac, wrth gwrs, byddwch yn gweld ar y papur trefn y bydd y Gweinidog addysg yn gwneud datganiad pellach i'r Cynulliad ddydd Mawrth nesaf.

Bydd yr Aelodau wedi gweld llythyr heddiw gan y Prif Weinidog at Ganghellor y Trysorlys, ac rydym ni'n gwybod fod y Canghellor yn gwneud datganiad heno am gymorth ariannol i fusnesau a'r economi yn ystod y cyfnod hwn. Ond a fyddai'n bosibl i ni gael datganiad neu ddadl ar y materion hyn? Rwy'n credu bod llawer ohonom ni wedi bod yn pryderu ers blynyddoedd lawer bod y strwythurau ariannol sy'n dal y Deyrnas Unedig ynghyd wedi eu torri ac nad ydyn nhw'n sicrhau cydraddoldeb a thegwch i bob rhan o'r DU yn gyfartal. Rydym ni wedi gweld arweinyddiaeth wirioneddol drawiadol mewn gwahanol rannau o'r byd, yn sicr gan Macron neithiwr yn Ffrainc, gan roi pecyn cynhwysfawr iawn at ei gilydd, a gobeithio y bydd Llywodraeth y DU wedi cymryd sylw o hynny.

Ond rydym ni hefyd yn ymwybodol o'r hyn y mae'r argyfwng hwn wedi ei grisialu i ni yn arbennig, a'i fod wedi dangos yn glir nad yw Barnett bellach yn addas i'w diben, ac os yw Llywodraeth y DU yn parhau i ddefnyddio Barnett er mwyn dosbarthu cyllid ar draws y Deyrnas Unedig, yna byddwn ni'n dioddef yn anghymesur o ganlyniad i hynny. Rydym ni hefyd wedi gweld y Trysorlys yn gwneud cyhoeddiadau gwahaniaethol ar gyfer Lloegr, ac yna mae cryn amser cyn i'r cyhoeddiadau hynny ynghylch ariannu gael eu gwneud ar gyfer Cymru. Mae angen i'r Deyrnas Unedig gydweithio yn well nag erioed o'r blaen, ac rwy'n pryderu'n fawr bod strwythurau ariannol y Deyrnas Unedig mewn rhai ffyrdd yn llesteirio'r cydweithio hwn yn hytrach na'i hyrwyddo.

Felly, a fyddai modd i ni gael datganiad neu ddadl, yn dilyn y newyddion gan Ganghellor y Trysorlys, i'n galluogi ni i ddeall yr hyn mae hynny'n ei olygu i Gymru, ymateb Llywodraeth Cymru, ond hefyd, rwy'n meddwl, yn bwysicach, sut ydym ni am fynd i'r afael â'r strwythurau ariannol sydd wedi torri ac nad ydyn nhw bellach yn gwasanaethu'r Deyrnas Unedig gyfan yn gyfartal?

Bydd, byddaf i'n archwilio'r ffordd orau o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'm cydweithwyr yn dilyn datganiad y Canghellor o ran yr hyn y gallai unrhyw gyhoeddiadau ei olygu i Gymru. Mae'r pwynt ynglŷn â fformiwla Barnett ddim yn addas i'w diben mwyach, yn un da, yn enwedig pan ein bod ni'n ystyried yr arian ychwanegol a gafodd ei ddarparu drwy'r pecyn coronafeirws diweddar yn y gyllideb, nad yw'n ystyried ein heconomi wahanol yma yng Nghymru. Felly, mae gennym ni gyfran fwy o fusnesau bach yma yng Nghymru, er enghraifft, ac rydym ni'n dibynnu'n drwm iawn ar rai sectorau penodol. Felly, bydd y rhain i gyd yn bethau y mae angen i ni fynd ar eu trywydd, ac rydym ni yn eu dilyn gyda'r Trysorlys.

Rydym ni hefyd, mewn cyd-destun ehangach, yn edrych ar y datganiad polisi ariannu a sut y bydd hwnnw yn cael ei gymhwyso yn y dyfodol, gyda golwg ar wneud rhai gwelliannau i hynny, a sicrhau ein bod ni'n cael ein hariannu mewn ffordd decach. Mae hwnnw'n waith sy'n parhau, ond, fel y dywedais i, cyn gynted ag y bydd gennym ni ragor o wybodaeth, byddaf yn ceisio rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'm cyd-Aelodau.

Trefnydd, fel yr ydym ni wedi ei glywed gan lawer o gyfraniadau heddiw yn y Siambr hon, mae'r rhain yn amseroedd sy'n peri pryder, cyfnod tywyll, heb fawr o oleuni ym mhen draw'r twnnel; ni wyddom ble mae pen draw y twnnel hwnnw. Fel sydd bob amser yn wir yng Nghymru, pan fo argyfwng mawr yn digwydd, mae ein cymunedau yn ymateb i'r her, ac mae nifer o unigolion yn dod ymlaen i gynorthwyo'r rhai mwyaf anghenus, fel y mae'r lliaws o grwpiau sydd wedi codi ar y cyfryngau cymdeithasol, yn enwedig ar Facebook yn ei brofi. Rwyf i newydd ymuno â grŵp cymorth COVID-19 Rhaglan, gyda'r nod o ddatblygu cronfa o wirfoddolwyr yn gweithredu o fewn canllawiau diogelwch i gefnogi'r rhai sy'n teimlo'n fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau. Rwy'n siŵr bod Llywodraeth Cymru yn fwy ymwybodol o'r grwpiau hyn na mi.

Felly, tybed a allwn ni gael datganiad, ar lafar neu yn ysgrifenedig, neu gyfathrebiad gan y Llywodraeth ynghylch sut y bydd y grwpiau hyn, sy'n dal i fod yn newydd iawn, yn cael eu cefnogi yn ystod yr wythnosau a'r misoedd i ddod oherwydd, fel sy'n digwydd yn aml gyda'n GIG a'n gwirfoddolwyr yn helpu yn y maes, mae'r grwpiau hyn yn aml yn gyfrifol am dynnu llawer o'r baich oddi ar wasanaethau statudol, ac rwy'n siŵr na fydd hyn yn wahanol.

Bydd cyfarfod yfory, fel y nododd y Prif Weinidog yn gynharach, sy'n tynnu ynghyd y trydydd sector ac eraill a fydd yn gwbl hanfodol o ran ein hymateb i'r coronafeirws. Byddaf i'n sicrhau bod cyd-Aelodau yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf yn dilyn y cyfarfod hwnnw o ran y camau gweithredu a fydd yn deillio ohono.

Rwy'n aros yn eiddgar am y datganiad gan y Gweinidog sy'n gyfrifol am fusnes a'r economi yn ddiweddarach, a byddaf yn gofyn rhai cwestiynau am hynny. Rwy'n edrych ymlaen hefyd at ddatganiad y Canghellor. Nawr, rwyf i, fel y mae llawer o Aelodau eraill, rwy'n siŵr, wedi cael ugeiniau o negeseuon—os nad cannoedd—gan bobl sy'n poeni am effaith economaidd coronafeirws. Cynyddodd hyn ar ôl cyhoeddiad Prif Weinidog y DU neithiwr, gan y dywedwyd wrth bobl am beidio â mynd i dafarndai a chlybiau a bwytai, ond ni ddywedwyd wrth dafarndai a chlybiau a bwytai i gau, sydd yn amlwg â goblygiadau o safbwynt yswiriant. Rwy'n credu bod y cyngor hunan-ynysu diweddaraf yn dda—braidd yn hwyr, ond da—ond heb gymorth mae cynifer o'r busnesau bach hynny yn mynd i fynd i'r wal, o ganlyniad i'r cyngor diweddaraf hwnnw.

Felly, sut bydd cymorth yn cael ei ddarparu i'r busnesau bach hynny? Sut caiff cymorth ei ddarparu i'r bobl hynny a gaiff eu gorfodi i gymryd amser i ffwrdd o'u gwaith, ond nad oes ganddyn nhw ffynhonnell arall o incwm? Bydd angen cymorth ar fusnesau i dalu aelodau staff, a thalu gorbenion, tra nad oes ganddyn nhw gwsmeriaid. Nid yw'r cyhoeddiad ynghylch ardrethi busnes yn cynnwys llawer o fusnesau yn y Rhondda, oherwydd nad ydyn nhw'n eu talu beth bynnag, er bod croeso i hynny, ar gyfer y rhai y mae'n effeithio arnyn nhw.

Yn Iwerddon, bu taliad brys o €203 yr wythnos i'r holl weithwyr a phobl hunangyflogedig sydd wedi colli swydd neu fusnes o ganlyniad i COVID-19. Nawr, mae hyn wedi cael ei groesawu ledled y wlad honno, ac mae angen ei ystyried yma fel mater o frys. Cafodd y banciau eu hachub yn 2008. Mae busnesau, pobl hunangyflogedig, a'r rhai sydd ar gontractau dim oriau angen eu hachub yn awr, ar raddfa a maint tebyg. Biliynau yr wyf i'n sôn amdanyn nhw yn y fan yma ac nid miliynau. Nawr, rwy'n cydnabod bod hwn yn fater y tu hwnt i gyllidebau Cymru, ond a fyddai'r Llywodraeth yn cefnogi incwm sylfaenol ar y llinellau hynny? Ac, os gwnewch chi, a allwn ni gael datganiad yn amlinellu pa drafodaethau y gallwch chi eu cael â San Steffan i gefnogi cyflwyno cynnig o'r fath? Hoffwn i wybod hefyd beth, yn y cyfamser o ran gwarantau, y gellir ei gynnig i fusnesau i'w hamddiffyn rhag mynd i'r wal. Rwy'n siŵr y daw llawer mwy o hyn yn eglur ar ôl datganiad y Canghellor.

Fel llawer o gymunedau, yn y Rhondda, rydym ni wedi sefydlu rhwydwaith cymunedol. Y syniad yw bod gennym ni o leiaf un person ym mhob stryd i gadw llygad ar bawb sydd efallai'n gorfod aros gartref, ac mae 400 o bobl wedi cofrestru hyd yn hyn. Nawr, bydd ein gwirfoddolwyr angen cyngor ar arfer gorau ymarferol er mwyn cadw'n ddiogel a'u hatal rhag trosglwyddo unrhyw feirws i'r bobl y maen nhw i fod i ofalu amdanyn nhw. Bydd angen iddyn nhw hefyd gael blaenoriaeth o ran cael eitemau sylfaenol yn y siopau. Mewn brwydr pan mai'r rhai mwyaf ffit sy'n goroesi nid yw pobl hŷn a sâl yn ennill, felly bydd angen i ni hefyd amddiffyn pobl rhag y rhai diegwyddor. A bydd angen i ni ddarparu rhestr o nifer ddefnyddiol o weithwyr proffesiynol allweddol i wirfoddolwyr, rhag ofn bod y sefyllfa mewn cartrefi yn dirywio iddyn nhw a bod angen cymorth proffesiynol. 

Felly, beth all y Llywodraeth ei wneud i helpu rhwydweithiau cymunedol a gwirfoddolwyr o ran y cwestiynau hyn yr wyf i wedi eu codi gyda chi y prynhawn yma? A wnewch chi gydnabod nad oes gan bob ardal gynghorau cymuned? Nid oes gennym ni unrhyw gynghorau cymuned yn y Rhondda. A allwn ni gael datganiad penodol ynghylch gweithredu cymunedol, gwirfoddoli, a chadw pawb yn ddiogel? Ac i unrhyw un sydd eisiau cymryd rhan yn rhwydwaith cymunedol y Rhondda, ewch i 'Coronafeirws—Rhwydwaith Cymunedol y Rhondda' ar Facebook, a chael gwybod sut i gofrestru yn wirfoddolwr cymunedol ar gyfer eu stryd nhw yno. Diolch yn fawr.

Diolch i Leanne Wood am godi'r materion gwirioneddol bwysig yna, ac wrth gwrs, wrth gydnabod y swyddogaeth a fydd gan wirfoddolwyr o ran yr ymateb i coronafeirws. Felly, wrth gwrs, cyfeiriodd y Prif Weinidog at gyfarfod a fydd yn cael ei gynnal yfory, gan ddwyn ynghyd y trydydd sector ac eraill sy'n gallu ysgogi'r math hwnnw o ymateb yr ydych chi wedi ei ddisgrifio. Ac rwy'n gwybod y bydd cyfle wedyn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'm cyd-Aelodau am y camau a fydd yn cael eu cymryd o ganlyniad i'r cyfarfod hwnnw. Ac, unwaith eto, mae'r pwynt hwnnw am amddiffyn pobl rhag pobl ddiegwyddor mor bwysig. Fe ddechreuasom ni drwy sôn am ba mor bwysig yw cydnabod gwerth gwirfoddolwyr a'r gwaith gwych y maen nhw'n yn ei wneud; ond ar y llaw arall bydd yna bobl sy'n ceisio cam-fanteisio ar bobl agored i niwed yn y sefyllfa hon. Felly, mae angen i ni warchod rhag hynny a gweithio gyda'n gilydd yn y meysydd hynny hefyd.

Mae gan fy nghyd-Aelod Ken Skates ddatganiad yn fuan y prynhawn yma, a fydd yn gyfle i archwilio rhai o'r cwestiynau penodol hynny yr ydych chi wedi eu codi o ran yr economi a'n hymateb economaidd, ond hefyd o ran ein cais wedyn gan Lywodraeth y DU am yr hyn yr hoffem ni weld Llywodraeth y DU yn ei gyflawni. Edrychwn ymlaen yn fawr iawn at y datganiad y bydd y Canghellor yn ei wneud yn ddiweddarach y prynhawn yma. Byddaf i, wrth gwrs, yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i gydweithwyr am ein dull gweithredu yn dilyn hynny.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Cyn imi alw am y datganiad sydd ar yr agenda gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, mae yna resymau i ohirio'r datganiad hwnnw ar hyn o bryd. Fe fyddwn i'n gofyn, os nad oes yna wrthwynebiad, ein bod ni'n aildrefnu'r agenda i gymryd y datganiad gan Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru ar y Coronafeirws yn gyntaf, os nad oes yna wrthwynebiad. Fe fyddaf i'n sicrhau y bydd y rheolwyr busnes yn ymwybodol o'r rhesymau dros y newid i'r eitem ar yr agenda. Ond, credwch neu beidio, nid rheswm technolegol mohono, fel arall fe fyddwn i wedi dweud hynny. Pe byddwn i wedi gallu rhoi'r bai ar y dechnoleg yn y cyswllt hwn, fe fyddwn i wedi gwneud hynny.