3. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i liniaru effaith y coronafeirws ar iechyd pobl yn y Rhondda? OQ55862

A gaf i ddiolch i Leanne Wood am y cwestiwn yna, Llywydd? Rydym ni'n gweithio gyda phartneriaid ym meysydd cyflogaeth, iechyd meddwl, anghenion iechyd nad ydynt yn ymwneud â coronafeirws ac i ymladd coronafeirws ei hun, i liniaru'r holl niweidiau iechyd ym mywydau pobl yn y Rhondda. Yn ystod y dyddiau diwethaf, mae cyfraddau mynychder a chanlyniadau positif yn yr ardal wedi gostwng o ganlyniad i ymdrechion cyfunol gwasanaethau lleol a phobl leol.

Mae'r cynllun ynysu coronafeirws wedi agor o'r diwedd ar ôl llawer o oedi, ond ni fydd yn rhoi llawer o gysur i rieni plant y mae'n rhaid iddyn nhw hunanynysu. Dim ond pobl y mae'r timau olrhain yn dweud wrthyn nhw'n ffurfiol i ynysu sy'n gymwys i gael taliad, ac nid yw hyn yn dda i ddim i riant heb ofal plant y mae'n rhaid iddo/iddi gymryd amser i ffwrdd o'r gwaith i ofalu am blentyn sydd wedi cael gorchymyn i aros gartref. Hefyd, nid oes unrhyw hawl i apelio os caiff cais ei wrthod. O gofio mai dim ond i bobl heb gynilion ac sy'n wynebu amddifadrwydd y mae'r gronfa cymorth dewisol yn berthnasol iddyn nhw fel rheol, ac mai ychydig iawn o gyflogwyr sy'n rhoi gwyliau â thâl i bobl ofalu am blant, bydd llawer o rieni yn wynebu tlodi oherwydd anhyblygrwydd y cynllun hunanynysu coronafeirws fel y mae'n cael ei weithredu yng Nghymru. Rwy'n dadlau o hyd, Prif Weinidog, bod angen i chi ei gwneud mor hawdd â phosibl i alluogi pobl i hunanynysu, felly sut ydych chi'n mynd i ddatrys y broblem benodol hon?

Wel, Llywydd, rwy'n hapus i edrych ar y pwyntiau y mae'r Aelod wedi eu codi, wrth gwrs, ac os oes pethau y gallwn ni eu gwneud a fydd yn gwneud i'r cynllun gyd-fynd yn well ag amgylchiadau unigol o'r math a ddisgrifiwyd ganddi, yna rwy'n hapus iawn y dylem ni wneud hynny. Rydym ni wedi rhoi £5 miliwn arall yn y gronfa cymorth dewisol yma yng Nghymru, i ganiatáu iddi allu ymateb i'r anawsterau a achosir gan coronafeirws y mae teuluoedd yng Nghymru yn eu dioddef, ac rydym ni eisoes wedi gwneud miloedd o daliadau drwy'r gronfa honno, a dyrannwyd miliynau o bunnoedd i deuluoedd yng Nghymru i helpu gydag anghenion sy'n gysylltiedig â coronafeirws. Bydd hynny bellach yn cynnwys anghenion teuluoedd y mae angen iddyn nhw hunanynysu. Mae'r gair 'dewisol' yn y gronfa cymorth dewisol yno am reswm. Mae yno i alluogi'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau i gymryd i ystyriaeth amgylchiadau penodol unigolion a theuluoedd sy'n gwneud cais i'r gronfa honno. Felly, nid yw'n system anhyblyg sy'n seiliedig ar reolau. Mae'n gweithredu o fewn fframwaith sy'n deg i bobl ac yna'n caniatáu i'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau arfer eu disgresiwn fel y gellir rhoi sylw priodol i'r gyfres unigryw o amgylchiadau sydd o'u blaenau. Os oes mwy y gallwn ni ei wneud wrth i brofiad o'r £500 ddod i'r amlwg, ac yn enwedig os oes angen i ni ei fireinio er mwyn sicrhau bod anghenion plant yn cael eu cymryd i ystyriaeth, yna rwy'n hapus i ddweud wrth yr Aelod fy mod i'n barod iawn i wneud hynny.

Prif Weinidog, bu lefel uchel iawn o haint mewn llawer o ardaloedd yn hen faes glo y de, fel y Rhondda, a bydd y boblogaeth yno yn sâl am gryn amser i ddod gyda COVID hir a phroblemau cysylltiedig eraill wedyn. Rwy'n arbennig o bryderus ynghylch sut y mae hyn yn mynd i gael ei reoli. Pa wasanaethau iechyd a chlinigau fydd ar gael i bobl, yn enwedig os bydd yn lleihau eu gallu i gadw swydd neu i chwilio am swydd, o gofio'r anweithgarwch economaidd y mae ardaloedd fel y Rhondda yn ei ddioddef ar hyn o bryd?

Mae'r rheini yn bwyntiau pwysig iawn y mae'r Aelod yn eu gwneud. Mae ef yn llygad ei le bod pobl sy'n byw mewn cymunedau difreintiedig wedi dioddef cyfraddau marwolaethau bron i ddwywaith y rhai mewn ardaloedd llai difreintiedig yn ystod misoedd cynnar coronafeirws, ac yn sicr gwelsom effaith hynny yn ardal awdurdod lleol Rhondda Cynon Taf. Y peth cyntaf y mae'n rhaid i ni ei wneud, Llywydd, yw rheoli'r effaith y mae'r ail don bresennol yn ei chael ar ein gwasanaethau ysbyty, oherwydd ar hyn o bryd, mae ein hysbytai yn gorfod ymdrin â'r argyfwng uniongyrchol o fwy o bobl yn dod drwy'r drws am y rheswm hwn, ac mae hynny, yn anochel, yn cael effaith ar eu gallu i barhau i ddarparu gwasanaethau eraill fel y gwasanaethau adsefydlu y cyfeiriodd David Melding atyn nhw. Gwn y bydd yn falch o weld y gostyngiad i'r gyfradd achosion yn Rhondda Cynon Taf dros y saith diwrnod diwethaf. Wythnos yn ôl, roedd yn 478 o bob 100,000 o'r boblogaeth; heddiw, mae'n 259. Mae cyfradd y canlyniadau positif wedi gostwng o dros 25 y cant i 18 y cant. Ac, yn ystod y diwrnod neu ddau diwethaf, mewn ysbytai yn ardal Rhondda Cynon Taf, 14 o achosion a gadarnhawyd sydd mewn gofal critigol erbyn hyn—dyna'r isaf ers 27 Hydref. Ceir 206 o achosion a gadarnhawyd mewn gwelyau acíwt eraill yn ardal bwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg—mae hynny 50 yn is na'r un diwrnod yr wythnos diwethaf a 64 yn is na'r pwynt uchaf, a oedd ar 3 Tachwedd. A dim ond cyn belled â'n bod ni'n gallu parhau i leihau'r niferoedd cynyddol presennol y bydd gan y bwrdd iechyd y capasiti wedyn i allu mynd i'r afael â'r canlyniadau tymor hwy. Rwy'n cytuno â'r pwynt yr oedd David Melding yn ei wneud, os oes gennych chi boblogaeth hŷn, fwy sâl a thlotach, yna mae'r effeithiau hirdymor hynny yn debygol o fod yn fwy dwys.