Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.

Diolch yn fawr, Llywydd. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch y camau cyfreithiol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd, neu ddim yn eu cymryd, mewn ymateb i ddyfarniad y llys gweinyddol yn achos Driver v. Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf?

Diolch, Siân. Gallaf gadarnhau na fydd Llywodraeth Cymru yn cymryd safiad ar yr achos Driver sydd yn digwydd yn ardal Rhondda Cynon Taf. FootnoteLink

Information further to Plenary

Dwi'n ddiolchgar iawn i'r Gweinidog am roi ar y cofnod heddiw na fyddwch chi yn herio sail 2(g) y dyfarniad. Mi fydd o'n rhyddhad i ddisgyblion, athrawon a rhieni Rhondda Cynon Taf sydd wedi brwydro am yr hawl i barhau ar daith addysg cyfrwng Cymraeg o fewn pellter rhesymol i'w cartref. Dwi'n gobeithio bydd y cyngor hefyd yn ailystyried. Mae'r dyfarniad yma yn gam mawr ymlaen. Byddwn i'n goffi clywed gennych chi, felly, sut rydych chi'n mynd i fynd ati, rŵan bod hyn yn dod ar waith, i hysbysu cyrff cyhoeddus ac eraill am y cynseiliau sy'n codi o'r dyfarniad, fel bod cyrff yn gweithredu yn gyson â gweledigaeth y Llywodraeth yn y dyfodol.

Ac, os caf i jest aros yn y maes addysg, mae strategaeth 'Cymraeg 2050' yn glir bod angen gweddnewid sut mae'r Gymraeg yn cael ei haddysgu ym mhob ysgol er mwyn cyrraedd targedau'r strategaeth, gan gynnwys, wrth gwrs, mewn ysgolion cyfrwng Saesneg, ac mae hyn yn allweddol. Mae Comisiynydd y Gymraeg yn tynnu sylw at y ffaith nad oes yna ddim llawer o waith wedi bod yn digwydd ynglŷn â'r continwwm iaith Gymraeg, ac, fel datrysiad, mae o wedi argymell bod yna ofyniad yn cael ei gynnwys yn y Bil cwricwlwm sydd ar waith ar y funud i Weinidogion Cymru gyflwyno cod ymarfer ar addysgu'r Gymraeg. A ydych chi'n cefnogi'r argymhelliad yna?

Diolch yn fawr. Jest i'w gwneud hi'n glir bod gofyniad ar bob rhan o lywodraeth leol i sicrhau eu bod nhw yn cymryd ystyriaeth o'r angen i gryfhau beth sy'n cael ei gynnal ac yn cael ei gynnig o ran addysg Gymraeg yn eu hardaloedd, ac felly dwi'n gobeithio bydd yr holl lywodraethau lleol ar draws Cymru'n deall y cyfrifoldeb hwnnw. A jest i'w wneud hi'n glir, o ran dysgu mewn ysgolion sydd ddim yn dysgu Cymraeg fel iaith gyntaf, dwi yn derbyn bod angen lot o waith yn yr ardal yma, a dyna pam dwi'n cael cyfarfodydd wythnosol gyda fy nhîm i, ac mae hwn yn rhywbeth sydd ar yr agenda yn wythnosol, achos dwi yn meddwl bod angen i ni symud ar hwn.

Beth rydym ni wedi ei wneud yn ddiweddar, jest i fod yn glir, yw gweithio a chael trafodaethau gyda'r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol. Dwi'n meddwl bod lot o brofiad gyda nhw, yn enwedig nawr gyda'r coronafeirws, o ran dysgu ar-lein, a dwi'n meddwl bod yna bethau gallwn ni ddysgu yn y fan yna, yn arbennig os na fydd y sgiliau rŷn ni'n gobeithio eu gweld yn yr ysgolion yna ar gael, a dwi yn meddwl bod yn rhaid i ni fanteisio ar y gallu yna sydd yn bodoli yn y ganolfan. A dyna pam mai beth rydym ni'n gobeithio ei wneud yw gweithio gyda nhw, a dwi wedi cael trafodaethau gyda'r Gweinidog Addysg ynglŷn â hyn hefyd.

Dwi ddim yn meddwl fy mod i wedi eich clywed chi yn cadarnhau eich bod chi o blaid cyflwyno cod ymarfer yn sgil y Bil cwricwlwm, ond mi ddown ni yn ôl at y pwnc yma ar ryw adeg arall, dwi'n ffyddiog o hynny. Mi fyddai cyflwyno cod ymarfer ar addysgu'r Gymraeg yn y cwricwlwm yn gam pwysig ymlaen, dwi'n credu. A dwi'n meddwl bod yna gonsensws yn datblygu ar draws y pleidiau dros yr angen am god statudol, a gobeithio gallwn ni weithio efo'n gilydd i sicrhau hynny. 

I gloi, buaswn i'n hoffi cyffwrdd ar sefyllfa fregus dau o'n sefydliadau cenedlaethol pwysig ni, sef yr Urdd a Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Mae'r Urdd wedi cyhoeddi ddoe y byddan nhw'n parhau i weithredu ac arloesi, gorau gallan nhw, o ran eisteddfod genedlaethol, ond na fydd yna un yn digwydd yn y ffordd arferol. Ac, yn y cyfamser, mae meysydd gwaith eraill yr Urdd, fel y gwersylloedd, yn amlwg yn parhau i fod ar stop ac yn achosi colli incwm. Yn ôl tystiolaeth yr Urdd i'r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu mae'r mudiad wedi colli hanner ei weithlu ac fe allai wynebu dyledion o hyd at £18 miliwn. Dwi yn gwybod bod eich Llywodraeth chi wedi rhoi £3.1 miliwn o gefnogaeth ariannol i'r Urdd, ond a ydy hynny yn ddigon, ydy fy nghwestiwn i.

Ac, yn achos y llyfrgell genedlaethol, mi dderbyniodd £0.25 miliwn o gymorth gan y Llywodraeth yn ddiweddar, ond hynny ar ôl i chi gymryd £200,000 oddi arno fo ar ddechrau'r pandemig. Pa asesiad ydych chi fel Gweinidog wedi'i wneud fod cefnogaeth ariannol y Llywodraeth yn ddigon i gynnal y mudiadau hollbwysig yma? Ac ydych chi'n cytuno na fedrwn ni ddim gadael i gyrff sydd wedi cyfrannu cymaint i fywyd cenedlaethol a ieithyddol Cymru fethu?

Wel, diolch yn fawr. A gaf i jest ddweud yn glir, dwi'n ymwybodol iawn o'r trafferthion y mae'r Urdd ynddyn nhw? Beth sy'n drueni mawr, wrth gwrs, yw bod yr Urdd wedi gwneud popeth rŷn ni wedi gofyn iddyn nhw dros y blynyddoedd i stopio bod yn ddibynnol ar arian y Llywodraeth. Maen nhw wedi mynd ati, maen nhw'n gwybod sut i hel arian, ond jest ddim yng nghanol coronafeirws. A dyna pam rŷn ni eisoes, fel rŷch chi wedi crybwyll, wedi rhoi arian mawr iddyn nhw i'w helpu nhw drwy'r cyfnod anodd yma. Ond, wrth gwrs, mae cyfnod anodd i ddod, a dyna pam mae'n drueni eu bod nhw wedi, unwaith eto, gorfod canslo Eisteddfod yr Urdd. Ond, os dwi'n gwybod unrhyw beth am y ffordd y mae'r Urdd yn gweithio, mi wnân nhw greu rhywbeth hollol newydd a fydd yn codi ysbryd y genedl yn ystod y cyfnod y bydden nhw fel arfer wedi cynnal Eisteddfod yr Urdd. Ac, wrth gwrs, mi wnawn ni gadw ein meddyliau ar agor o ran beth sy'n bosibl o ran help ymarferol yn y dyfodol.

Mae'r un peth yn wir am y llyfrgell genedlaethol. Wrth gwrs fod hwn yn sefydliad sy'n hollbwysig i'r genedl. Dwi'n meddwl bod y llyfrgell yn ymwybodol bod gwaith ganddyn nhw i'w wneud o ran aildrefnu'r ffordd maen nhw'n gweithredu, ond rŷn ni'n cydnabod, yn arbennig ar ôl yr adroddiad yn ddiweddar, fod y sefyllfa gyllidebol yn un anodd dros ben ac, wrth gwrs, bydd y gyllideb yn dod allan cyn bo hir ac mi gawn ni weld beth sy'n digwydd yn y fan hynny. Diolch.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Laura Anne Jones.

Diolch. Weinidog, yn dilyn cwestiwn i'r Gweinidog iechyd yn awr, roedd yn galonogol iawn clywed eich bod yn mynd allan i siarad â busnesau bach yn rhinwedd eich swydd. Hoffwn siarad â chi am iechyd meddwl a llesiant, yn enwedig mewn perthynas â'n perchnogion busnesau bach ar hyn o bryd sydd wedi bod drwy'r felin yn ystod y pandemig hwn, gan achosi gorbryder eithafol a phryderon iechyd meddwl. Maent wedi camu i'r adwy ac wedi addasu eu busnesau a'u gwneud yn ddiogel rhag y coronafeirws, ac eto rydym bellach yn eu gweld yn cael eu cosbi unwaith eto gan y rheoliadau diweddaraf hyn sy'n dod i rym ddydd Gwener yma. O edrych ar negeseuon e-bost a sgyrsiau rwyf wedi'u cael gyda pherchnogion busnesau bach, tafarndai, bariau a bwytai ar draws de-ddwyrain Cymru yn fy rhanbarth i, mae yna orbryder ac iselder mawr, ac mae hynny'n glir iawn ac yn amlwg iawn yn y negeseuon e-bost a'r sgyrsiau rwyf wedi'u cael, sy'n peri pryder mawr i mi, ac i chi rwy'n siŵr. Mae ymchwil hefyd yn awgrymu nad yw'r bobl hyn yn gofyn am gymorth. Felly, pa gamau y mae'r Llywodraeth yn eu cymryd, a chithau, Weinidog, i estyn allan at y perchnogion busnes hyn yn ystod y cyfnod arbennig o anodd hwn i sicrhau eu bod yn cael yr holl gymorth iechyd meddwl y maent ei angen? Diolch.

Diolch yn fawr. Wrth gwrs, rydym yn ymwybodol iawn o'r sefyllfa iechyd meddwl ac rydym wedi darparu cymorth sylweddol, yn enwedig i gefnogi gweithwyr. Ond rydych yn llygad eich lle fod angen inni feddwl am y perchnogion busnes sydd wedi rhoi eu harian yn y fantol, sydd wedi rhoi eu bywoliaeth yn y fantol ac maent yn eu gweld yn cael eu bygwth gan y coronafeirws.

Rydym wedi trafod hyn yng nghyswllt y diwydiant twristiaeth ac o ganlyniad i hynny, trafodais hyn gyda Gweinidog yr economi i weld a allem roi rhywbeth penodol ar waith. Ond fel y dywedwch, rhan o'r broblem yma—ac mae arnaf ofn, yn aml iawn, mai dynion sy'n gyndyn i ofyn am gymorth—yw bod angen inni sicrhau eu bod yn ymwybodol o'r gwasanaethau sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru yn y mannau hyn. Felly, byddaf yn parhau â fy nhrafodaethau gyda Gweinidog yr economi i weld sut y gallwn ledaenu'r wybodaeth hon. Ond fe fyddwch yn ymwybodol fod taflen wedi'i hanfon at bob cartref yng Nghymru yn ddiweddar ac roedd peth gwybodaeth ar y daflen honno am y cymorth iechyd meddwl a oedd ar gael gan Lywodraeth Cymru.

Diolch i chi am hynny, Weinidog. Credaf mai'r diffyg arian yw un o achosion sylfaenol llawer o broblemau iechyd meddwl, fel y gwyddom.

Hoffwn siarad â chi am iechyd meddwl plant a phobl ifanc. Mae ysgolion yn gweithredu fel lefelwyr, maes chwarae gwastad, lle mae plant, lle bynnag y bo modd, yn gyfartal yn yr amgylchedd hwnnw o ran offer, y dillad y maent yn eu gwisgo a mynediad at wybodaeth. Fel y gwyddoch eisoes, mae pobl ifanc wedi bod cael eu hanfon adref mewn grwpiau blwyddyn cyfan yn ddiweddar, yn enwedig ar draws fy rhanbarth mewn rhai ardaloedd cyngor, felly maent yn dibynnu'n drwm ar addysg gartref. Rwy'n bryderus yn dilyn sgwrs a gefais gydag un o benaethiaid ysgol gyfun yn fy rhanbarth, pan dynnodd sylw at y ffaith bod nifer o blant yn dal i fethu cael mynediad at ddyfais gartref i'w galluogi i ddysgu ar-lein a chael eu gwersi gartref. Mae hyn yn amlwg yn peri pryder mawr ac mae'n cael effaith ar iechyd meddwl y plant hynny. Mae'r Llywodraeth, a bod yn deg, wedi rhoi llawer o arian i gynghorau er mwyn iddynt allu darparu dyfeisiau i blant, ond mae'n amlwg nad ydynt yn cyrraedd y plant iawn o hyd, neu nad ydynt yn cyrraedd digon o blant, fel yr amlinellodd y pennaeth wrthyf ddoe, ac mae hyn yn rhwystr iddynt allu dysgu gartref fel y bydd angen pan na allant fynd i'r ysgol, am resymau iechyd a rhesymau diogelwch wrth gwrs. A allech chi edrych ar hyn, Weinidog, ochr yn ochr â'r Gweinidog Addysg, oherwydd, yn amlwg, bydd iechyd meddwl a gorbryder disgyblion yn cael eu heffeithio yn sgil hyn? Diolch.

Diolch. Rwy'n credu ei fod wedi bod yn gyfnod pryderus iawn i unrhyw berson ifanc, yn enwedig o ran gwaith ysgol ac yn benodol, y rhai a oedd yn bwriadu sefyll arholiadau. Wrth gwrs, rydym wedi rhoi cefnogaeth sylweddol fel Llywodraeth i awdurdodau lleol, a thrwyddynt hwy, i ysgolion, a'r bobl nad ydynt wedi gallu cael mynediad at addysg ar-lein. Rhan o'r broblem ychwanegol, wrth gwrs, yw y gallwch ddarparu caledwedd i bobl ond mewn gwirionedd, mae angen i chi sicrhau bod y ddarpariaeth band eang ar gael a'u bod yn gallu cael mynediad at gymorth yn y ffordd honno. Felly, rwy'n gwybod bod y Gweinidog Addysg yn ymwybodol iawn o'r sefyllfa, ac os oes gennych enghreifftiau o fannau lle nad yw'n bosibl i bobl gael mynediad ato, rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol anfon y rheini ymlaen at y Gweinidog Addysg.

Iawn, diolch, Weinidog. Un peth cyflym iawn, cyn i mi ofyn fy nghwestiwn olaf: mewn ysgol yn ne-ddwyrain Cymru, roeddent yn anfon holiaduron rheolaidd i weld beth oedd y rhwystr mwyaf i ddysgu gartref, a darganfuwyd mai dyfeisiau, nid band eang ac yn y blaen, oedd y broblem fwyaf mewn gwirionedd, oherwydd pan fydd rhiant gartref, neu frawd neu chwaer gartref, yn defnyddio dyfeisiau hefyd, maent heb ddyfais fel petai. Felly, mae'n ymwneud â darparu dyfeisiau i'r bobl hynny yn enwedig, ond rwy'n hapus i anfon rhagor o wybodaeth atoch.

Wrth sôn am ddarparu cymorth, hoffwn siarad â chi am ddarparu cymorth i'r rhai sydd ei angen yn fawr. Ceir rhaglen mentora cymheiriaid—nid wyf yn siŵr a ydych yn ymwybodol ohoni—sydd bellach wedi profi y gall sicrhau manteision. Mae rhaglen o'r fath ym mwrdd iechyd Aneurin Bevan ac mae hi wedi cael llawer o lwyddiannau. Mae mor galonogol i bobl o bob math sydd â phob math o broblemau iechyd meddwl allu siarad â rhywun sydd wedi mynd drwy brofiadau tebyg, fel y maent hwy wedi'i wneud. A dyna yw hanfod y rhaglen hon. Hefyd, wrth siarad â'r nyrsys a'r cleifion, gwelais fod y teuluoedd wedi elwa'n fawr o siarad â phobl a oedd wedi cael profiadau tebyg ac roedd yn galonogol iawn gweld bod y cleifion hynny wedi dod allan yr ochr draw. Mae angen mawr iawn am ganolfan adsefydlu galw heibio yng Nghymru gyda'r mathau hyn o wasanaethau a chyfleuster ar-lein, yn enwedig ar adegau fel hyn pan fo fwyaf o'i hangen a phan na allwn gyrraedd pobl fel y gwnawn fel arfer. Mae mwy o waith yn mynd rhagddo ar hyn yn Lloegr, ond rwy'n credu bod angen inni edrych arno ymhellach yng Nghymru oherwydd ceir tystiolaeth yn awr ei fod yn llwyddiannus iawn. Arian y loteri yw'r prif ffynhonnell cyllid ar hyn o bryd, Weinidog, ac rwy'n meddwl tybed a allech chi ymchwilio i hyn fel rhywbeth y byddech yn fodlon bwrw ymlaen ag ef a gweithio gyda'r Llywodraeth arno efallai. Diolch.

Nid wyf yn credu bod rhaglenni mentora cymheiriaid yn newydd; credaf fod enghreifftiau o hynny'n digwydd, mewn gwahanol ffyrdd, mewn llawer o wahanol sectorau. Rwy'n credu'n gryf fod hyn yn rhywbeth lle gall pobl gefnogi ei gilydd ac y gall y profiad hwnnw fod yn drawsnewidiol—mae gwybod nad ydych ar eich pen eich hun pan fyddwch mewn lle tywyll yn rhywbeth defnyddiol iawn ynddo'i hun. Credaf fod y cymorth mentora sydd ar gael i rieni yn ogystal â phobl ifanc, fel bod rhieni'n deall yr hyn y mae eu plant yn mynd drwyddo, hefyd yn rhywbeth y credaf y gallwn ei annog, ac yn rhywbeth rydym eisoes yn ei annog. A cheir enghreifftiau, fel y dywedwch, o arferion gorau y gallwn eu dysgu, ac yn sicr mae'r model mynydd iâ a welsom yng Ngwent, sy'n cael ei arwain i raddau helaeth gan Liz Gregory, yn rhywbeth rydym yn gobeithio y gallwn ei gyflwyno i rannau eraill o Gymru.