– Senedd Cymru ar 9 Chwefror 2021.
Daw hynny â ni at eitem olaf y noson, sef y ddadl ar adroddiad blynyddol y rhaglen lywodraethu a'r rhaglen ddeddfwriaethol. Dwi'n galw ar y Prif Weinidog i gyflwyno'r cynnig yma—Mark Drakeford.
[Inaudible.]
Os caf fi eich atal chi, Prif Weinidog, dydw i ddim yn eich clywed chi. Triwch eto. Reit, mae'n edrych fel ei fod wedi cael ei 'unmute-o', ond a wnewch chi siecio a oes yna unrhyw hard mute ar y peiriant? Mae'n siŵr taw problem fach dechnegol yw hi. Fe wnawn ni gymryd toriad byr iawn tra'n bod ni'n ailgysylltu gyda'r Prif Weinidog. Toriad byr—
Fe wnaf i drial unwaith eto.
Fe wnawn ni drial yn syth. Mae hwnna'n swnio'n llwyddiannus. Iawn, clatsiwch bant.
Llywydd, diolch yn fawr. Ychydig dros wythnos yn ôl, fe wnaethom ni gyhoeddi adroddiad blynyddol terfynol y tymor Llywodraeth hwn, yn nodi'r cynnydd a wnaed yn ystod y flwyddyn ddiwethaf a thros y cyfnod hwn o Lywodraeth. Yn ôl unrhyw fesur, bu hyn yn bum mlynedd hynod; prin yw'r cyfnodau o Lywodraeth fel hyn yng nghof byw. Ers i Gymru fynd i'r gorsafoedd pleidleisio ddiwethaf yn 2016 ar gyfer etholiadau'r Senedd, rydym ni wedi gweld chwyldro cymdeithasol a gwleidyddol digynsail. Bu dau etholiad cyffredinol, tri Phrif Weinidog ac un refferendwm. Mae'r DU wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd, gan ddod ag undeb 40 mlynedd llwyddiannus i ben, ac nid yw eto wedi sefydlu perthynas fasnachu newydd ag Ewrop na gweddill y byd. Gartref, er iddi addo na fyddai'n ceisio cyfuno grym yn San Steffan, erbyn hyn mae Llywodraeth bresennol y DU yn ceisio troi'r cloc yn ôl ar ddatganoli gyda'i hymosodiadau lled amlwg ar awdurdod y Senedd i wneud penderfyniadau ar ran pobl Cymru. Llywydd, dyna pam y byddwn yn herio Deddf y farchnad fewnol ar bob cyfle sydd ar gael i ni.
Llywydd, Canghellor Ceidwadol presennol y Trysorlys yw'r pedwerydd i honni bod cyni ar ben—a dim ond pedwar ohonyn nhw sydd wedi bod—ond mae cyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer y flwyddyn nesaf, fel yr wyf i wedi clywed y Gweinidog Cyllid yn esbonio, yn dal i fod 3 y cant y pen yn is mewn termau real na degawd yn ôl. A phan gyhoeddodd y Canghellor presennol ym mis Tachwedd mai nawr yw'r amser i fuddsoddi yn seilwaith y DU yn y dyfodol, beth oedd hynny'n ei olygu mewn gwirionedd i Gymru? Wel, rydych chi'n gwybod yr ateb: dim un geiniog.
Nawr, yn ogystal ag ansefydlogrwydd gwleidyddol, chwyldro cenedlaethol a rhyngwladol a chyni di-baid, mae'r tymor Senedd hwn hefyd wedi gweld yr argyfwng hinsawdd yn parhau i waethygu. Ac eto, mae hyn i gyd wedi ei roi i'r cysgod gan yr argyfwng iechyd cyhoeddus presennol. Ers bron i flwyddyn, mae Cymru a gweddill y byd wedi bod yng ngafael feirws sy'n parhau i fod yn llawn pethau annisgwyl annymunol. Ym mhob tymor, mae'r Llywodraeth hon wedi rhoi bywydau a bywoliaeth pobl yn gyntaf. Rydym ni wedi gweithio gyda'n gwasanaethau cyhoeddus, nid gyda chwmnïau preifat drud a heb eu profi, i ymateb i fygythiad eithriadol y coronafeirws. Mae ein hadroddiad blynyddol yn tynnu sylw at yr £1.5 biliwn o adnoddau ychwanegol yr ydym ni wedi eu darparu i'r GIG yng Nghymru, dros 600 miliwn o eitemau PPE a ddarparwyd i staff iechyd a gofal cymdeithasol rheng flaen, a'r 145,000 o achosion cadarnhaol a gyflawnwyd yn llwyddiannus gan ein gwasanaeth profi, olrhain, diogelu. Mae'n dangos ein bod ni wedi darparu £1 biliwn o gyllid ychwanegol i awdurdodau lleol, y ffordd yr ydym ni wedi cefnogi miloedd o sesiynau cwnsela ychwanegol i blant a phobl ifanc, ac wedi chwyldroi ein hymagwedd at ddigartrefedd, gan sicrhau llety i 5,000 o bobl. Rydym ni wedi cydnabod cyfraniad hanfodol gweithwyr gofal cymdeithasol rheng flaen, nid gyda bathodyn neu eiriau cynnes, ond gyda thaliad o £500—polisi sydd wedi ei weithredu yn yr Alban a Gogledd Iwerddon ers hynny.
Ac amlygodd yr adroddiad mai ni oedd y Llywodraeth gyntaf yn y Deyrnas Unedig i ymestyn cymorth prydau ysgol am ddim yn ystod gwyliau'r ysgol, ymrwymiad yr ydym ni wedi ei ymestyn hyd at Basg 2022 bellach. Mae ein cronfa cadernid economaidd gwerth £3.2 biliwn wedi darparu'r cynnig mwyaf hael o gymorth i fusnesau unrhyw le yn y Deyrnas Unedig, wedi'i lunio gan gyngor ein cyngor partneriaeth gymdeithasol. A chyn gynted ag y bydd sefyllfa iechyd y cyhoedd yn gwella, wrth gwrs ein bod ni'n dymuno gweld ein busnesau'n masnachu ac yn ffynnu eto.
Llywydd, rwy'n falch iawn o adrodd bod ein timau brechu gwych wedi rhoi'r dos cyntaf o'r brechlyn i fwy na 600,000 o bobl mewn ychydig dros ddau fis. Mae hyn yn gynnydd gwirioneddol ryfeddol mewn cyfnod mor fyr a byddwn yn cefnogi'r gwelliant cyntaf a gyflwynwyd i'r ddadl y prynhawn yma, ond yn gwrthod y ddau arall.
Cyni, Brexit, newid hinsawdd a'r coronafeirws: byddai'r cyfuniad hwn o heriau wedi bod yn ddigon i arafu cynnydd unrhyw Lywodraeth, ond mae'r Llywodraeth hon wedi cyflawni'r addewidion a wnaeth i bobl yng Nghymru bum mlynedd yn ôl. Yn 2016, fe wnaethom ni addo y byddem yn torri trethi i fusnesau bach ac rydym ni wedi gwneud hynny; y byddem yn darparu gofal plant am ddim i blant tair a phedair oed ac rydym ni wedi gwneud hynny hefyd; buddsoddi £100 miliwn mewn safonau ysgolion, ac mae hynny wedi ei wneud; creu cronfa triniaethau newydd gwerth £80 miliwn i wella mynediad at feddyginiaethau newydd, sydd wedi ei wneud hefyd; dyblu'r terfyn cyfalaf i £50,000, wedi ei wneud ddwy flynedd yn gynharach nag a addawyd; creu 100,000 o brentisiaid o bob oed, ac mae hynny wedi ei gyflawni hefyd; adeiladu 20,000 o dai fforddiadwy. Mae pob un o'r addewidion hynny wedi ei gyflawni. A dim ond y cynigion mwyaf amlwg a wnaethom i bobl Cymru oedd hyn. Rydym wedi cyflawni rhaglen waith lawer ehangach i ddiogelu a meithrin ffyniant ac i wneud Cymru yn wlad fwy cyfartal a gwyrddach.
Fe wnaethom ni greu'r banc datblygu, sy'n destun cenfigen i weddill y DU. Buddsoddodd dros £100 miliwn yn 2019-20, gan ddiogelu neu greu bron i 4,000 o swyddi yng Nghymru. Erbyn hyn, mae'n rheoli mwy nag £1.2 biliwn o arian Llywodraeth Cymru—graddfa ddigynsail o fuddsoddiad yn ein heconomi. Llywydd, bu'r tymor hwn yn dymor yr economi sylfaenol, y nwyddau a'r gwasanaethau bob dydd sydd eu hangen arnom ni i gyd, y swyddi sy'n aros yn y cymunedau sy'n eu creu. Rydym ni'n cefnogi prosiectau arloesol ledled Cymru i brofi ffyrdd newydd cyffrous o weithio yn y sector hollbwysig hwn.
Ac wrth sôn am y rhai hynny sydd â'r lleiaf, rydym yn parhau i fuddsoddi yng nghynllun gostwng y dreth gyngor i Gymru yn unig, gan helpu dros 270,000 o aelwydydd mewn angen i gael dau ben llinyn ynghyd, gyda 220,000 o aelwydydd yn talu dim treth gyngor o gwbl. Rydym ni wedi rhoi £27.6 miliwn, sef y mwyaf erioed, i'n cronfa cymorth dewisol unigryw eleni yn unig. Rydym ni wedi lansio ein cronfa gynghori sengl, sy'n dod â miliynau o bunnoedd i deuluoedd y mae angen cymorth arnyn nhw fwyaf. Rydym ni wedi dyblu a dyblu eto sawl gwaith y gall plentyn gael cymorth gyda chostau'r diwrnod ysgol. Rydym ni wedi creu, ehangu ac ariannu ein rhaglen genedlaethol i fynd i'r afael â newyn gwyliau—yr unig enghraifft yn y Deyrnas Unedig gyfan o gynllun cenedlaethol, wedi ei ariannu yn genedlaethol.
Llywydd, trof at argyfwng mawr arall hwnnw ein cyfnod ni, yr argyfwng hinsawdd y datganodd y Senedd hon yn 2019, gan ddod yn Senedd gyntaf unrhyw le yn y byd i wneud hynny. Ar yr ochr hon i'r Senedd, rydym yn rhyngwladolwyr nid cenedlaetholwyr, sy'n canolbwyntio ar gyd-ddibyniaethau'r blaned fregus hon, nid lledrith annibyniaeth. Rydym yn gwneud ein cyfraniadau o ddifrif ac yn ymarferol ar draws yr ystod gyfan o gyfrifoldebau'r Llywodraeth hon. Mae Cymru yn parhau i fod yn un o'r gwledydd ailgylchu gorau yn y byd i gyd, ond rydym yn dal i fod eisiau bod yn well. Rydym ni wedi buddsoddi mwy na £40 miliwn yn yr economi gylchol, gan ein helpu i ddefnyddio ac ailddefnyddio ac yna ailgylchu deunyddiau a allai gael eu taflu fel arall, gan gefnogi ein nod o fod yn Gymru ddi-garbon.
Ym mis Awst, fe wnaethom ni gyhoeddi ein cynllun aer glân, yn nodi'r camau y byddwn yn eu cymryd i wella ansawdd aer, a, fis diwethaf, fe wnaethom ni gyhoeddi Papur Gwyn hefyd i gryfhau ein dull gweithredu. Rydym ni wedi nodi cynlluniau uchelgeisiol ar gyfer coedwig genedlaethol, ac mae ein rhaglen lleoedd lleol ar gyfer natur wedi creu bron i 400 o erddi cymunedol a mannau gwyrdd eraill lle mae pobl yn byw, gan ddod â natur i garreg drws pobl mewn blwyddyn pan fo'i hangen arnom fwyaf. Yn 2020, am y tro cyntaf yn ein hanes, cafodd mwy na hanner anghenion trydan Cymru eu diwallu gan ynni adnewyddadwy, ac mae dros 72,000 o brosiectau ynni adnewyddadwy yng Nghymru, gan ein symud yn nes at gynhyrchu ynni carbon isel cynaliadwy.
Llywydd, dyma'r ail dymor llawn pan fo'r Senedd wedi arfer pwerau deddfu llawn. Mewn tymor o bum mlynedd sydd wedi ei ddominyddu gan Brexit a'r pandemig, mae ein llwyth gwaith deddfwriaethol wedi adlewyrchu'r cymysgedd hwnnw. Rydym ni wedi gwneud 72 o offerynnau statudol ymadael â'r UE yng Nghymru ac wedi cydsynio i 219 o offerynnau statudol yr UE eraill yn y DU, wrth i ni sicrhau bod ein llyfr statud yn barod ar gyfer Brexit. Mae effaith ddeddfwriaethol y coronafeirws wedi dominyddu gwaith y Senedd am bron i 12 mis, gan roi galwadau enfawr ar adnoddau cyfreithiol Llywodraeth Cymru. Rydym ni wedi gwneud ac adnewyddu'r ddeddfwriaeth sydd wedi cadw Cymru'n ddiogel ar fwy na 120 o adegau. A hyn i gyd wrth hefyd basio 17 o gyfreithiau newydd, a thri arall yn dal i fod gerbron y Senedd. O'i ystyried gyda'i gilydd, mae ein rhaglen ddeddfwriaethol wedi ehangu'r fasnachfraint mewn etholiadau llywodraeth leol, wedi rhoi mwy o sicrwydd i rentwyr, wedi gosod y sylfeini ar gyfer ein cwricwlwm newydd, wedi amddiffyn plant drwy wahardd defnyddio cosb gorfforol, wedi cyflwyno isafswm pris alcohol, wedi diddymu'r hawl i brynu, wedi diddymu cyfreithiau gwrth-undebau llafur gormesol, ac wedi creu'r trethi cyntaf yng Nghymru am bron i 800 mlynedd, trwy ddefnyddio'r pwerau hynny at ddibenion blaengar.
Llywydd, mae'r adroddiad blynyddol yn nodi'n glir sut y mae'r Llywodraeth Cymru hon wedi gweithio trwy'r amgylchiadau anoddaf i wella bywydau pobl yng Nghymru mewn ffyrdd ymarferol sy'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Mae'r cyflawniadau hyn yn fuddsoddiad mewn Cymru well yn awr ac yn y dyfodol, ac maen nhw wedi helpu i gadw ein pobl yn ddiogel yn wyneb heriau eleni. Nid yw'r heriau hynny wedi diflannu, nac ychwaith flaenoriaethau'r Llywodraeth hon i amddiffyn y gwasanaeth iechyd, diogelu swyddi a gweithio'n galed bob dydd dros Gymru fwy cyfartal. Dyna sut yr ydym yn dechrau edrych ymlaen at ailadeiladu, dyna sut y gallwn ni greu dyfodol sy'n decach, ac yn well am ei fod yn decach. Mae cofnod y Llywodraeth hon yn destun balchder, ac, yn bwysicaf oll, yn ffynhonnell gobaith. Gwahoddaf y Senedd i ystyried yr adroddiad blynyddol.
Diolch, Prif Weinidog. Rwyf i wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig, a galwaf ar Andrew R.T. Davies i gynnig gwelliannau 1 i 3, a gyflwynwyd yn enw Mark Isherwood.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolchaf i'r Prif Weinidog am gyflwyno'r ddadl bwysig hon i'r Senedd heddiw i fyfyrio ar yr adroddiad blynyddol a nodi ei gynnwys. Mae'r gwelliant cyntaf, yn fy marn i, yn gwbl briodol, ac rwy'n falch o glywed am gefnogaeth y Prif Weinidog i'r gwelliant hwnnw, gan ddiolch i bawb sy'n ymwneud â'r ymdrechion eithriadol gan y Llywodraeth, ond gan y gymdeithas yn gyffredinol, mae'n rhaid i ni ystyried hynny, oherwydd y bobl yn gyffredinol sydd wedi ymrwymo i'r mesurau i geisio atal y feirws ar hyd a lled Cymru, ond gweision cyhoeddus yn arbennig a'r rhan y maen nhw wedi ei chwarae, boed hynny mewn awdurdodau lleol, byrddau iechyd—neu yn y Llywodraeth ei hun, a bod yn deg. Hoffwn i ddiolch—efallai fy mod i'n anghytuno â rhai o'r polisïau y mae'r Llywodraeth wedi eu cyflwyno, ond rwy'n gwybod bod llawer o'r penderfyniadau polisi hyn wedi eu trafod yn egnïol yn y Llywodraeth, a llawr y Siambr yw'r lle i ni drafod y gwahaniaethau, ond rwy'n gwybod am y pwysau y mae'r Prif Weinidog a Gweinidogion wedi eu hwynebu hefyd, ac, er fy mod i'n anghytuno â rhai o'r safbwyntiau polisi, rwy'n gwybod eu bod nhw wedi gweithio bob awr o'r dydd i geisio mynd i'r afael â rhai o'r diffygion y mae pobl wedi eu teimlo yn eu bywydau bob dydd ledled Cymru. Dyna pam rwy'n credu ei bod yn bwysig—rwy'n gobeithio y bydd y Cynulliad cyfan yn gallu cymeradwyo'r gwelliant cyntaf, oherwydd yn rhy aml o lawer, mae'n hawdd dweud diolch, ond mae'n rhaid i chi ei olygu.
Ac rwy'n gobeithio y bydd y Senedd yn siarad ag un llais wrth sôn am welliant 1. Ac rwy'n credu mai'r ffordd orau o fyfyrio ar hynny, oherwydd gwn fod y Prif Weinidog yn ei sylwadau ynghylch cwestiynau'r Prif Weinidog wedi cynhyrfu, ddywedwn ni, nad oedd arweinwyr y pleidiau wedi sôn am gyflwyno'r brechiad—wel, pe byddai wedi clywed y datganiad yn gynharach yn y prynhawn, roedd y diolch hwnnw yn llwyr ac yn ddiffuant, yn sicr yn dod o feinciau'r Ceidwadwyr, o ran yr ymdrechion gyda'r brechu. A hoffwn i gofnodi hefyd fy mod i'n credu bod cyflwyno'r brechlyn wedi dangos yn wirioneddol, ble mae Llywodraethau yn gweithio orau, maen nhw'n gweithio gyda'i gilydd i sicrhau cymaint o lwyddiant wrth gyflwyno brechlynnau. Yr oedd yn iawn o safbwynt gwrthblaid i ni dynnu sylw at ddiffygion rhan gyntaf y brechlyn yma yng Nghymru, ond yn y pen draw mae'r rhaglen benodol honno wedi ennill momentwm ac erbyn hyn rydym yn symud ymlaen â niferoedd uwch. Nid oes neb yn dymuno gweld y rhaglen honno yn methu, ond mae camau cynnar Llywodraeth y DU, gan weithio gyda'r Llywodraethau datganoledig i fynd i mewn i'r farchnad i brynu'r dosau brechu hynny, wedi golygu ein bod, ar hyn o bryd, yn arwain y byd o ran sicrhau bod ein poblogaeth yn ddiogel, gyda rhaglen frechu sy'n cyrraedd targedau nas clywir mewn rhannau eraill o'r byd.
Mae gwelliant 2 yn sôn am yr angen i gael cynllun adfer, a chynllun adfer clir, oherwydd ein bod yn gwybod am y niwed y mae argyfwng COVID wedi ei wneud i'r economi, ond, yn bwysig, i'r sector iechyd. Wrth ddarllen yr adroddiad blynyddol, mae'n anodd ei ddeall, ac o weld y Prif Weinidog a chlywed ymatebion y Prif Weinidog yng nghwestiynau'r Prif Weinidog heddiw, yr oedd yn heriol, a dweud y lleiaf, sylweddoli bod cyn lleied o wybodaeth ar gael am sut y gallai'r cynlluniau hynny edrych pan fyddwn ni ben draw i argyfwng COVID, pan fo gennym ni amseroedd aros lle mae un ym mhob pump o bobl ar restr aros yma yng Nghymru—bron i 240,000 o bobl yn aros 36 wythnos neu fwy. A phan fo gennych chi bobl fel prif weithredwr Tenovus yn dweud eu bod yn cael eu gwthio'n ôl gan y Llywodraeth pan fyddan nhw'n pwyso am gynllun adfer canser, mae hynny yn peri pryder gwirioneddol. A dyna yw ein gwaith ni fel gwrthblaid—i dynnu sylw at y pryderon hyn. A gobeithio, pan fyddwn yn dechrau ymgyrch yr etholiad cyffredinol yma yng Nghymru, y byddwn yn gallu trafod a chyd-drafod y dewisiadau eraill yr ydym ni, yn sicr gan Geidwadwyr Cymru, yn dymuno eu rhoi gerbron pobl Cymru i weld y trawsnewid radical hwnnw sydd, yn ein barn ni, yng ngafael pobl Cymru pan fyddan nhw'n llenwi'r papurau pleidleisio, trwy newid y Llywodraeth ar ôl 6 Mai. Felly, rwyf i yn annog y Prif Weinidog, yn yr amser sy'n weddill i'r Llywodraeth hon, i weithio dydd a nos mewn gwirionedd i gyflwyno'r paratoadau hynny fel y gallwn fod yn hyderus nad oes diffyg cynnydd wrth wraidd y Llywodraeth o ran y cynlluniau adfer, a gallwn fod yn hyderus y byddwn yn mynd i'r afael â'r niferoedd enfawr hyn yn y sector iechyd yn benodol. Dyna pam mae gwelliant 2 wedi ei gyflwyno, a byddwn i'n annog Aelodau'r Cynulliad i gefnogi gwelliant 2, oherwydd credaf ei fod yn ychwanegu sylwedd at y prif gynnig.
Mae gwelliant 3 yn canolbwyntio ar y rhaglen ddeddfwriaethol. Ac i mi, yr hyn sy'n crynhoi methiant yn y rhaglen ddeddfwriaethol yw anallu'r Prif Weinidog ei hun i gyflawni ymrwymiad maniffesto arweinyddiaeth, sef y Ddeddf aer glân. Roedd cefnogaeth gyffredinol o amgylch y Siambr i hyn ddigwydd mewn gwirionedd, ac rwy'n gobeithio y bydd y Prif Weinidog, wrth grynhoi, yn myfyrio ar gyfle a gollwyd yma. Gwyddom am ffaith y bu o leiaf 2,000 o farwolaethau cynamserol y flwyddyn oherwydd yr aer budr sy'n cael ei anadlu yng nghymunedau Cymru. Ac, fel y dywedais, os oedd yn ymrwymiad arweinyddiaeth, dylid bod wedi ei gyflawni, oherwydd yr oedd consensws ar y llawr yn y Cyfarfod Llawn i hyn ddigwydd. Ac, fel y gwelwn heddiw gyda'r Bil etholiadau, mae'n bosibl cyflwyno deddfwriaeth frys a all fod yn effeithiol ac a all wneud gwahaniaeth, ac rwy'n gresynu'n fawr nad oedd y Prif Weinidog yn gallu cyflawni ei ymrwymiad maniffesto yn ei gais am arweinyddiaeth a chyflwyno Deddf aer glân o'r fath i lawr y Cyfarfod Llawn, a fyddai wedi cael cefnogaeth gyffredinol.
A byddaf yn cau gyda hyn ynghylch addewidion: mae'n hanfodol bod Gweinidogion y Llywodraeth o unrhyw liw, pryd bynnag y byddan nhw'n sefyll mewn Senedd, mewn siambr drafod seneddol ac yn ymrwymo i rywbeth, yn glynu wrth yr ymrwymiad hwnnw. Mae'r gwyrdroi diweddar yn hynny o beth o ran parthau perygl nitradau yn arwydd clir i bobl Cymru wrth sôn am ymddiriedaeth. Gallwn ddadlau ynghylch rhinweddau'r cynigion, ac rydych chi a mi wedi trafod hyn, Prif Weinidog. Nid yw'n ymwneud â rhinweddau'r cynigion, oherwydd rwyf wedi dweud sawl gwaith fod un digwyddiad llygredd un yn ormod, ond y saith ymrwymiad—o leiaf saith ymrwymiad—ar lafar a roddodd y Gweinidog na fyddai'r rheoliadau hyn, yn ystod y pandemig, yn cael eu dwyn ymlaen oherwydd yr effaith y bydden nhw'n ei chael ar y sector amaethyddol. Ac eto, er gwaethaf y saith ymrwymiad hynny—addewidion, byddwn i'n ei ddweud—a wnaed ar y llawr yn y Cyfarfod Llawn, mae'r Llywodraeth yn benderfynol o'u gwthio trwyddo. Felly, pan fydd y Prif Weinidog yn sôn am wneud addewidion ac ymrwymiadau i bobl Cymru, efallai hoffai fyfyrio ar yr addewid a wnaeth ac a dorrodd i'r economi wledig a'r gymuned wledig o ran parthau perygl nitradau. A sut ar y ddaear, os byddan nhw'n taflu ymaith addewidion o'r fath mor rhwydd, y gall pobl ymddiried yn Llywodraeth Lafur Cymru pan fyddan nhw'n ceisio cael eu hail-ethol ar 6 Mai? Felly, rwy'n annog y Cynulliad hwn i gefnogi'r tri gwelliant a gyflwynir yn enw Mark Isherwood, oherwydd fy mod i o'r farn eu bod yn ychwanegu'n sylweddol at y ddadl ac yn gwella'r cynnig.
Dwi'n falch o gael y cyfle am yr ail waith heddiw i graffu ar adroddiad blynyddol y rhaglen llywodraethu. Wnaf i ddim ailadrodd y pwyntiau wnes i'n gynharach am ddiffyg delifro systemig y Llywodraeth yma mewn meysydd allweddol fel tlodi plant a thlodi tanwydd. Ond fe ddywedaf i ein bod ni wedi dod yn llawer rhy gyfarwydd â'r patrwm ailadroddus hwnnw dros dymor y Llywodraeth yma a'r rhai blaenorol: targedau'n cael eu gosod, targedau'n cael eu methu, targedau'n cael eu gollwng, targedau'n cael eu hailosod ymhellach fyth i'r dyfodol, fel y gwelon ni gyda'r targed diweddaraf yn y maes amgylcheddol heddiw.
Mewn meysydd eraill fel y maes tai, mae'r targedau mor ddiystyr, mor bell o realiti bywydau pobl ar lawr gwlad o dan y Llywodraeth yma, fel bod yn rhaid cwestiynu gwerth yr ymarfer o gwbl. Tra bo'r Llywodraeth yn clochdar yn y ddogfen yma am wireddu ei hymrwymiad maniffesto i adeiladu 20,000 o dai fforddiadwy, realiti bywyd i ormod o bobl yng Nghymru—yn arbennig pobl ifanc Cymru—ydy methu fforddio prynu tai mewn cymunedau sydd ar eu gliniau yn sgil gormodedd o ail gartrefi ac mewn cymunedau lle mae tai honedig fforddiadwy y Llywodraeth Lafur yma yn gwerthu am £250,000 a mwy, ac yn gwneud mwy i gynyddu elw datblygwyr preifat nag y maent i ddiwallu'r angen lleol am dai. Mae hyd yn oed y Gweinidog tai ei hun wedi cydnabod bellach nad ydy'r diffiniad a phwyslais y Llywodraeth yma ar dai fforddiadwy yn ffit i bwrpas o ran mynd i'r afael â'r creisis digartrefedd yng Nghymru.
Ar lefel wleidyddol, mae'r diffyg ewyllys i ymateb yn ddigon cyflym a chadarn i faterion dyrys fel yr argyfwng ail gartrefi, sy'n llythrennol yn gweithio yn erbyn cymaint o flaenoriaethau strategaethau eraill y Llywodraeth, o'r Gymraeg i gynaliadwyedd, yn llesteirio cyflawniad. A thra bod cyllidebau'n dynn, mae'r methiant i weithio yn greadigol ac i weithredu polisïau fel ehangu prydau ysgol am ddim—fel clywon ni eto yn y drafodaeth ar y gyllideb—fyddai'n dod â buddion clir mewn sawl maes ac arbedion posib hefyd, hyd yn oed ar ôl i'r adolygiad tlodi plant ddweud mai dyma'r un peth allai wneud y gwahaniaeth mwyaf i weddnewid bywydau plant sy'n byw mewn tlodi, jest yn esgeulus.
Ond dyw'r diffygion o ran ewyllys ac uchelgais wleidyddol ynddo'i hun ddim yn esbonio'r hyn sydd wrth wraidd y diffyg deliferi systemig. Mae'n amlwg nad yw'r peiriant sy'n cefnogi llywodraethiant yng Nghymru yn ei ystyr ehangaf yn ddigonol ac wedi'i alinio'n iawn, fel roedd Alun Davies yn cyfeirio gynnau, i weithredu'r agenda cynhwysfawr o ran cynaliadwyedd, agenda ataliol, mae yna gonsensws eang o'i blaid. Mae'r fframwaith statudol mae'r Senedd yma wedi ei roi ar waith yn ei le ar bapur, ac mewn egwyddor beth bynnag, ond fel mae ymchwiliad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a'r Pwyllgor Cyllid yn ei ddarganfod ar hyn o bryd, ar rwystrau i gyflawniad Deddf cenedlaethau'r dyfodol, mae angen newidiadau sylfaenol os ydym am gyflawni cynnydd hir dymor.
Yn eironig ddigon, efallai mai'r pandemig yn fwy na dim byd arall, a'r angen i weithredu'n gyflym gyda'n gilydd fel un tîm, fel un genedl, fel un gwasanaeth cyhoeddus, fydd y sbardun fydd wedi gwneud y mwyaf i wireddu'r nodau yma, yn fwy na dim byd arall mae'r Llywodraeth wedi ei wneud yn ystod y tymor hwn. So, sut felly ydyn ni'n mynd i'r cam nesaf o ran gweithredu fel un gwasanaeth cyhoeddus, fel un genedl, wrth adfer o'r pandemig ac osgoi hen ffyrdd o weithio? O ran y Llywodraeth a'r gwasanaethau cyhoeddus yn eu cyfanrwydd, rhaid i ni fod yn fwy disgybledig a cheisio lleihau nifer y dangosyddion ac amcanion a strategaethau sydd jest yn pentyrru, a ffocysu ar y prif nodau llesiant sydd yn y Ddeddf llesiant; un fframwaith o ran rhaglen lywodraethu i waith yr holl gyrff hyd-braich a chynghorau sir ac yn y blaen, a grymuso staff ac arbenigwyr ar lawr gwlad yn eu sectorau gwahanol i wneud eu gwaith heb fan reolaeth o'r canol. Gwobr fawr annibyniaeth yn y pen draw ydy medru datganoli ac ymrymuso ymhellach o fewn Cymru law yn llaw.
Ni all unrhyw Lywodraeth, boed hi'n ganol neu leol, ddim cynnal asesiad wirioneddol annibynnol o'i pherfformiad ei hun. Felly, mae angen gwell atebolrwydd a gorolwg allanol i fesur perfformiad, a does bosib bod gan gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol rôl fwy penodol i fod yn ei chwarae, a'r Senedd ei hun hefyd, o ran cryfhau atebolrwydd a deliferi yn y tymor nesaf. A fyddai'r Prif Weinidog, efallai, yn cytuno y byddai creu pwyllgor gweinyddiaeth gyhoeddus gwirioneddol o fewn y Senedd hon yn pontio rhwng rôl arweinwyr gwleidyddol ac arweinwyr o fewn y sector gyhoeddus? Yn sicr, mae'r darpar Prif Weinidog yma—
Mae'n rhaid i'r Aelod ddod â'i sylwadau i ben.
—yn credu hynny. Ac yn credu hynny oherwydd bod yna rôl i bawb wrth greu'r Gymru newydd. Mae e'n waith y mae'n rhaid i ni i gyd greu strwythurau er mwyn ei gyflawni.
Prif Weinidog, a gaf i groesawu'r adroddiad blynyddol ar gyflawni'r rhaglen lywodraethu? Ar ôl y 12 mis diwethaf yr ydym ni i gyd wedi eu cael, mae'n ein hatgoffa'n wych fod yr oriau lawer a dreuliwyd ar-lein wedi bod yn amser a dreuliwyd yn dda yn cefnogi Llywodraeth Cymru drwy'r pandemig, ac wrth barhau i gyflawni'r addewidion yn y maniffesto a wnaethom yn etholiad 2016. Gan fy mod i'n gwybod, ar wahân i'r camau angenrheidiol i'n harwain drwy'r pandemig, fod cymunedau Merthyr Tudful a Rhymni wedi eu gwasanaethu'n dda gan rai o bolisïau craidd y Llywodraeth Cymru hon, boed hynny, fel yr ydych wedi ei amlinellu eisoes, Prif Weinidog, trwy ymestyn prydau ysgol am ddim, cymorth y dreth gyngor, presgripsiynau am ddim, gofal plant am ddim, prentisiaethau i bobl o bob oed, cymorth i fusnesau bach, mynediad i'r gronfa driniaethau newydd, a chymaint mwy.
Mae fy etholwyr i hefyd wedi elwa ar fuddsoddiad cyfalaf mewn addysg, ym maes iechyd, o ran adfywio canol trefi ac ym maes trafnidiaeth. Rwyf wedi cael y pleser o fynychu agoriad ysgolion newydd ac ysgolion wedi'u hadnewyddu yn Ysgol Idris Davies yn Rhymni, ac Ysgol Afon Tâf yn Nhroed-y-rhiw, ac mae ysgolion newydd eraill ar y gweill. Cyn bo hir byddwn yn agor gorsaf fysiau newydd ym Merthyr Tudful, sydd â'r potensial i fod yn ganolfan drafnidiaeth newydd i'r ardal. Mae ein rheilffyrdd a'n gorsafoedd yn cael eu gwella, a chyn bo hir byddwn yn gweld pedwar trên yr awr rhwng Merthyr, Rhymni a Chaerdydd, gan agor cyfleoedd i bobl fyw a gweithio yn haws yn y cymunedau hyn yn y Cymoedd, a bydd hyn i gyd mor bwysig yn yr adferiad ar ôl COVID os ydym am ail adeiladu yn decach.
Byddwn yn cwblhau'r gwelliannau i ffordd Blaenau'r Cymoedd, sydd â'r potensial i sicrhau ysgogiad economaidd gwirioneddol i Gymoedd y gogledd ar hyd coridor yr A465, a bydd buddsoddiad parhaus yn Ysbyty'r Tywysog Siarl, wrth i £220 miliwn arall gael ei gyhoeddi fis Hydref diwethaf, gan sicrhau, yn ogystal â darparu gwasanaethau o'r radd flaenaf gan weithlu GIG anhygoel, y bydd cyfleusterau o'r radd flaenaf i wneud hynny hefyd.
Nawr, nid wyf i yma i ddweud bod y gwaith wedi ei wneud, oherwydd nid yw byth wedi ei wneud, ac er gwaethaf yr holl fanteision polisïau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cyflawni, a'r gwahaniaeth yr wyf i wedi ei weld i gynifer o fywydau yn eu sgil, gwn fod gennym ni fwy i'w wneud bob amser, ac ni ellir tanbrisio'r heriau sy'n wynebu ein cymunedau ar ôl COVID. Ond am y tro, rwyf i'n falch o gynrychioli plaid y Llywodraeth yng Nghymru sydd wedi cyflawni ei haddewidion i fy etholaeth i. Diolch.
Dirprwy Lywydd, am 30 mlynedd bues i'n gweithio yn gyfreithiwr mewn deddfwriaeth cyflogaeth ac undebau llafur, a blwyddyn ar ôl blwyddyn gwelais i ganlyniadau gostyngiadau'r Torïaid i hawliau gweithwyr a llais pobl sy'n gweithio. Nid oes dim wedi newid ers hynny, ac eithrio pan ddes i i'r Senedd hon, a chawsom ni bwerau deddfu, ac fe wnaethom ni ddechrau datblygu cyfres o gyfreithiau a deddfwriaeth a ddechreuodd geisio adfer rhai o'r amddiffyniadau hynny, hyd yn oed o fewn y cymhwysedd cyfyngedig a oedd gennym ni. Fe wnaethom ni gefnogi'r gronfa ddysgu undebau. Fe wnaethom ni roi hawliau i weithwyr amaethyddol pan oedden nhw'n cael eu diddymu yn Lloegr. Fe wnaethom ni wrthwynebu rhoi enw drwg i aelodau undebau llafur ar adeg pan oedd llawer yn canmol y gweithgaredd hwnnw yn Lloegr. Fe wnaethom ni ddiddymu contractau dim oriau ar gyfer gweithwyr gofal ac, yn fwy diweddar, rydym ni wedi gwrthwynebu cyfyngiadau undebau llafur a oedd yn cael eu gorfodi yn Lloegr, ac yn ffodus, rydym ni wedi gallu eu hatal yng Nghymru.
Felly, yn bwysig iawn yn y ddeddfwriaeth hon, yn dilyn y datganiad a wnaed gan Hannah Blythyn yn gynharach, mae dau ddarn pwysig iawn o fewn y rhaglen ddeddfwriaethol, a bydd yn rhaid i rai o'r rhain barhau, sef y Bil partneriaeth gymdeithasol, ond hefyd gweithredu adran 1 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Mae'n rhaid i ni beidio â thanbrisio pwysigrwydd y rhain yn ein hamgylchedd COVID ar hyn o bryd ac wrth i ni ddod allan o COVID, oherwydd yr un peth yr ydym ni i gyd yn ei ddweud yn gyffredin yw na all pethau fynd yn ôl i'r ffordd yr oedden nhw, sy'n golygu na allan nhw fynd yn ôl i'r ffordd yr oedden nhw o ran swyddi, contractau dim oriau, hunangyflogaeth ffug a chyni i bobl sy'n gweithio. Felly, mae'r Bil partneriaeth gymdeithasol, sy'n cael ei gyflwyno ar gyfer ymgynghoriad, yn un o uchafbwyntiau rhaglen ddeddfwriaethol y Llywodraeth hon, yn fy marn i. Mae bron yn ein galluogi ni yn wirioneddol i weithredu deddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol ar gyfer pobl sy'n gweithio, er mwyn i weithleoedd sefydlu safonau cyflogaeth moesegol.
Felly, rwyf i'n croesawu hynny yn fawr, oherwydd rwyf i'n gwybod dau beth am Lywodraethau Torïaidd, y ddau beth y maen nhw'n eu gwneud bob amser: un yw eu bod yn torri trethi i'r cyfoethog a'r ail yw eu bod nhw bob amser yn tawelu llais pobl sy'n gweithio. Felly, mae'r ddeddfwriaeth hon yn rhywbeth radical ac yn gyfle i ddeddfwriaeth Cymru wneud marc gwirioneddol ar gyfer y dyfodol. A byddwn i'n ddiolchgar, Prif Weinidog, pe gallech chi ymhelaethu efallai ar yr ymgynghoriad a fydd yn digwydd a'r math o amserlen yr ydych yn ei rhagweld, gan fynd drwodd i'r Senedd nesaf i'r Llywodraeth Lafur nesaf.
Diolch yn fawr iawn. Nid oes gennyf i unrhyw Aelodau sydd wedi gofyn am ymyriad, felly rwy'n galw ar y Prif Weinidog i ymateb i'r ddadl.
Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr iawn. A gaf i ddiolch i Andrew R.T. Davies am ei sylwadau agoriadol hael? Rwy'n gwybod ei fod ef wedi cofnodi'r prynhawn yma, ei werthfawrogiad o'r ymdrechion brechu sydd wedi'u gwneud gan weithwyr rheng flaen yma yng Nghymru, ac fel y dywedais i, bydd y Blaid Lafur a'r Llywodraeth yn cefnogi'r gwelliant cyntaf y mae ei blaid wedi'i osod yn y ddadl y prynhawn yma. Diolch iddo am ei gefnogaeth i benderfyniad y Llywodraeth hon i gytuno i'r ymdrech ledled y DU i gaffael brechiadau.
Rwy'n rhannu ei ofid na fu'n bosibl cyflwyno Bil aer glân yn ystod blwyddyn olaf tymor y Senedd hon, yn union fel yr wyf i'n edifar y ffaith nad yw'r Bil partneriaeth gymdeithasol wedi bod yn bosibl, nad yw'r Bil addysg drydyddol wedi bod yn bosibl, a bod llawer o agweddau pwysig eraill ar ein rhaglen ddeddfwriaethol wedi gorfod cael eu haberthu oherwydd y galwadau y mae coronafeirws wedi'u rhoi ar adnoddau Llywodraeth Cymru, ac ar adnoddau'r ddeddfwrfa hon hefyd.
Mae ein hymrwymiad i Ddeddf aer glân mor gryf heddiw ag y bu drwyddi draw. Dyna pam y gwnaethom ni gyhoeddi'r ddogfen y gwnaethom ni—cafodd hi ei lansio yn yr Eisteddfod ym mis Awst—a pham yr ydym ni wedi cyhoeddi Papur Gwyn. Mae'n ymrwymiad clir i'n penderfyniad i gyflwyno'r ddeddfwriaeth honno os ydym ni mewn sefyllfa i wneud hynny, ac rwy'n edrych ymlaen at ei gefnogaeth pan fyddwn ni'n gwneud hynny. Byddai'n dda gennyf i pe byddai modd cael ei gefnogaeth dros lygredd yn y diwydiant amaethyddol hefyd, ond rydym ni'n ymwybodol nad ydym ni'n mynd i gael hynny, a bydd pobl yn dod i'w casgliadau eu hunain.
Dywedodd Adam Price, Llywydd, na fyddai'n ailadrodd ei gyfraniad yn gynharach heddiw cyn iddo ef fynd ymlaen i wneud hynny. Pan na allai ddweud nad oedd ein targedau wedi'u cyrraedd, ceisiodd ddadlau nad y targedau oeddynt. Nid wyf i'n credu bod yr 20,000 o deuluoedd sydd bellach yn gallu byw mewn cartrefi na fydden nhw fel arall wedi bod ar gael iddyn nhw—cartrefi gweddus, cartrefi fforddiadwy, cartrefi ym mhob rhan o Gymru—nid wyf i'n credu y bydden nhw'n rhannu'r agwedd ddiystyriol at yr hyn a ailadroddodd am yr eildro'r prynhawn yma.
A gaf i ddiolch i Dawn Bowden am ei chefnogaeth i Lywodraeth Cymru drwy gydol cyfnod heriol iawn y 12 mis diwethaf? Diolch iddi hi hefyd am sôn am raglen ysgolion a cholegau'r unfed ganrif ar hugain, y rhaglen adnewyddu ein hystâd addysg fwyaf am 50 mlynedd—rhaglen heb ei hail nid yn unig yn y cyfnod datganoli ond am 30 mlynedd cyn hynny. Wrth gwrs, mae hi'n iawn i dynnu sylw at yr holl bethau eraill hynny yr ydym ni'n eu gwneud a fydd yn gwneud cymaint o wahaniaeth yng nghymunedau'r Cymoedd. Pan gyfeiriodd hi at gwblhau ffordd Blaenau'r Cymoedd, mae hynny'n cwblhau, unwaith eto, brosiect sydd wedi bod yn brosiect Llafur drwy gydol cyfnod datganoli, prosiect, fel y gwyddom ni, wedi ymosod arno'n arw ar lawr y Senedd gan Blaid Cymru wrth i ni symud tuag at ei gwblhau, ond prosiect a fydd yn dod â ffyniant a chyfle economaidd newydd i'r cymunedau hynny yn y Cymoedd sydd gan y Llywodraeth Lafur hon wrth wraidd yr hyn yr ydym ni'n ei ystyried yn bwysig ar gyfer dyfodol Cymru.
Diolch i Mick Antoniw hefyd am dynnu'r llinyn hwnnw sydd wedi rhedeg drwy dymor y Senedd hon o adfer amddiffyniadau i bobl a fyddai fel arall wedi cael eu dwyn oddi wrthyn nhw. Rwy'n edrych ymlaen at gyhoeddi Bil partneriaeth gymdeithasol drafft. Byddwn ni'n gwneud hynny cyn diwedd tymor y Senedd hon. Bydd ganddo agweddau y byddwn ni eisiau ymgynghori â'n partneriaid yn eu gylch. Dyna natur partneriaeth gymdeithasol. Dyna sut yr ydym ni eisiau i'r Bil ei hun gael ei ddatblygu, mewn partneriaeth â'n cydweithwyr mewn llywodraeth leol, ein cydweithwyr yn yr undebau llafur a gyda chyflogwyr yn y sector cyhoeddus a'r sector preifat yng Nghymru hefyd. Os ydw i'n edrych yn ôl dros y 12 mis diwethaf, yna rwy'n credu bod y cyngor partneriaeth gymdeithasol yn un o'r cryfderau craidd sydd wedi bod gennym ni i'w ddefnyddio yn y dyddiau anoddaf hyn. Mae'r cyngor hwnnw wedi cyfarfod bob pythefnos drwy gydol yr argyfwng. Mae wedi canolbwyntio ar rai o'r penderfyniadau anoddaf y bu'n rhaid i Lywodraethau eu gwneud. Mae wedi datrys rhai materion dadleuol iawn mewn ysbryd o bartneriaeth gymdeithasol a bydd y Bil yn sicrhau y bydd y ffordd unigryw Gymreig honno o gynnal ein dadl gyhoeddus a chyflawni ein cyfrifoldebau cyhoeddus yn cael ei hategu gan rym y gyfraith os ydym ni mewn sefyllfa i ddod â hynny o flaen y Senedd ar ôl yr etholiad nesaf.
Mae'r adroddiad o flaen y Senedd heddiw yn adlewyrchu'r cyfnod mwyaf rhyfeddol yn ein hanes. Mae'n dangos, os gallwn ni ddweud hynny, nid yn unig y cryfder sydd gennym ni yma yng Nghymru, y gefnogaeth sydd gennym ni gan y cyhoedd, y ffordd yr ydym ni wedi gallu tynnu sefydliadau at ei gilydd, ond mae wedi dangos cryfder y Senedd hefyd, y ffordd y mae'r ddeddfwrfa hon wedi addasu i'r ffyrdd y mae'n rhaid i ni weithio yn awr. Mae wedi dod o hyd i ffyrdd o graffu ar rai o'r darnau mwyaf sylweddol o ddeddfwriaeth sydd erioed wedi'u rhoi o flaen deddfwrfa yng nghyfnod datganoli. Diolch i'r holl Aelodau o bob plaid am y cyfraniad y maen nhw wedi'i wneud at yr ymdrech genedlaethol eithriadol hon. Wrth gwrs, nid ydym ni'n cytuno ar bopeth, fel y dywedodd Andrew R.T. Davies, ac ni ddylem ni chwaith, ond pan fydd pethau wedi bod ar eu mwyaf difrifol, y gallu i ddod at lawr y Senedd, i glywed y dadleuon, i gasglu'r gefnogaeth sydd ei hangen arnom ni—rwy'n credu bod hynny wedi dangos cryfder ein sefydliadau datganoledig yn ogystal â'r ymateb yr ydym ni wedi gallu ei wneud yma yng Nghymru. Wrth gloi'r ddadl hon, rwy'n diolch i bawb sydd wedi gwneud cyfraniad cadarnhaol i'r ymdrech genedlaethol enfawr honno.
Diolch. Y cynnig yw ein bod yn cytuno ar welliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nid wyf i'n gweld unrhyw wrthwynebiad. Felly, mae gwelliant 1 yn cael ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Y cynnig yw ein bod yn derbyn gwelliant 2. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Rwy'n gweld bod gwrthwynebiad i welliant 2. Iawn. Rydym ni nawr yn gohirio pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Yn unol â Rheol Sefydlog 12.18, byddaf yn atal y cyfarfod cyn inni symud ymlaen i'r cyfnod pleidleisio.