Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, David Melding. 

Diolch yn fawr, Gadeirydd. Weinidog, yn ein sesiwn ar y cyd â'r Senedd Ieuenctid, byddwch wedi clywed y pwyslais y maent yn ei roi ar lesiant ac iechyd meddwl da. Bydd llawer ohonynt yn ymuno â'r gweithlu cyn bo hir, felly hoffwn ofyn pa gynlluniau sydd ar waith, wrth inni symud tuag at ddiwedd y cyfyngiadau symud, i gefnogi gweithleoedd sy'n hyrwyddo llesiant ac iechyd meddwl da.

Diolch yn fawr iawn, David. Gallaf eich sicrhau ein bod wedi gwneud llawer o waith—. Yn benodol, mewn perthynas â'r gweithlu sydd ar y rheng flaen, rydym wedi sicrhau ein bod wedi darparu llawer o amddiffyniad ar eu cyfer, ond rydym wedi mynd lawer ymhellach na hynny o ran Cymru'n Gweithio. Felly, mae gennym raglen, Cymru'n Gweithio. Credaf fod tua 35 y cant o fusnesau a meysydd sector cyhoeddus wedi cefnogi hyn, ac maent wedi ymrwymo i gefnogi eu gweithlu i sicrhau eu bod yn cael gwared ar y stigma sy'n gysylltiedig ag iechyd meddwl, ac maent yn addasu'r hyn sy'n digwydd yn y gofod hwnnw mewn perthynas â COVID. Felly, rwy'n falch iawn o weld bod hynny'n digwydd.

Ac wrth gwrs, y peth arall rydym wedi'i wneud yw parhau i ariannu Amser i Newid, sy'n wahanol iawn i'r hyn sydd wedi'i wneud yn Lloegr, yn anffodus. Credaf fod y Llywodraeth Geidwadol wedi gwneud camgymeriad enfawr yn torri'r cyllid ar gyfer Amser i Newid yng nghanol pandemig. Roedd yn drueni mawr, oherwydd, mewn gwirionedd, un peth rydym wedi'i wneud yn y pandemig hwn yw siarad am iechyd meddwl mewn ffordd sydd bellach wedi'i derbyn yn llwyr. Mae pawb yn deall ei fod yn fater cymdeithasol y mae'n rhaid i bob un ohonom fod o ddifrif yn ei gylch, ac rwy'n falch iawn o weld hynny'n digwydd, ac rwy'n falch bod cymorth yn y gweithle yn cael ei hyrwyddo ochr yn ochr â'r prosiect sydd gennym yn Llywodraeth Cymru.

Wel, Weinidog, rwy'n cymeradwyo'r newid agwedd sydd wedi bod. Siaradaf fel rhywun sydd wedi gweithio gyda chyflwr iechyd meddwl ers blynyddoedd lawer—mewn gwirionedd, drwy gydol fy ngwasanaeth yma. Ac a fyddech fel finnau'n cymeradwyo elusennau fel Mind, ac yn arbennig mynegai llesiant yn y gweithle Mind? Ymddengys i mi fod hwnnw'n arf allweddol ar gyfer gweithleoedd iach.

Rwyf am newid ffocws yn awr. Gan fod llawer o bobl i ffwrdd o'u swyddi—maent wedi bod ar ffyrlo ers cyfnodau hir, ac yn anffodus mae rhai bellach wedi colli eu swyddi ac maent yn dioddef y straen sy'n deillio o deimlo'n ynysig. Gan y rhagwelir y bydd cyfraddau diweithdra'n codi, er fy mod yn gwybod ein bod wedi gweld gostyngiad yn ddiweddar—a gadewch inni obeithio y bydd hwnnw'n parhau, ond yr hyn a ragwelir yw y bydd diweithdra'n cynyddu yn y flwyddyn neu ddwy nesaf—pa fesurau fydd ar waith i hybu iechyd meddwl a llesiant mewn hyfforddiant a rhaglenni dychwelyd i'r gwaith?

Diolch yn fawr iawn, David. Hoffwn dalu teyrnged i'r gwaith anhygoel y mae Mind wedi bod yn ei wneud dros y blynyddoedd, ac rydym yn falch iawn o fod yn ariannu Mind i gynnal llawer o'r prosiectau rydym yn ymwneud â hwy yng Nghymru—. Ac rwy'n talu teyrnged yn arbennig i Sara Moseley, a fydd yn gadael y sefydliad yn ystod yr wythnosau nesaf, am yr holl waith y mae wedi'i wneud gyda ni yn ystod y blynyddoedd diwethaf.

Wrth gwrs, mae iechyd meddwl a llesiant yn y gweithle yn rhywbeth y mae'n rhaid i bob un ohonom fod o ddifrif yn ei gylch. Credaf fod y ffaith bod pobl i ffwrdd o'u gwaith, fel rydych newydd sôn, yn rhywbeth y mae'n rhaid inni fod o ddifrif yn ei gylch. Mae gennyf ddiddordeb mawr ar hyn o bryd—. Rwy'n darllen llyfr am gysylltiadau coll gan Johann Hari, ac rwy'n credu bod hwnnw'n rhywbeth y mae angen i ni ei ddeall. Y cysylltedd sydd mor bwysig mewn perthynas ag iechyd meddwl.

Un peth y gallaf eich sicrhau, David, yw ein bod ni, fel Llywodraeth, yn ymwybodol iawn nad mater iechyd yn unig yw hwn, fod yr un berthynas yn union rhwng iechyd meddwl a materion economaidd-gymdeithasol. Ac rydym yn ofni dirywiad posibl yn yr economi a'r cynnydd posibl y gallai hynny ei achosi mewn problemau iechyd meddwl. A dyna pam rydym yn gweithio'n agos iawn gyda sefydliadau ledled Cymru sy'n rhoi cymorth yn hynny o beth i sicrhau, pan fyddwn yn rhoi cyngor mewn perthynas â chyflogaeth, ein bod hefyd yn sicrhau ein bod yn rhoi cyngor ac yn tynnu sylw at ble y gall pobl fynd i gael cyngor ynglŷn â gwasanaethau iechyd meddwl. Felly, rwy'n falch iawn o weld hynny, a byddwn yn annog pobl i sicrhau eu bod yn ffonio ein llinell gymorth neu'n defnyddio ein cyfleuster ar-lein, SilverCloud.

Wel, diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Credaf y bydd llawer o waith i'w wneud mewn gwahanol raglenni hyfforddi a dychwelyd i'r gwaith yn y dyfodol, oherwydd mae llawer o bobl wedi dioddef trawma gwirioneddol ar ôl cael eu gorfodi i adael y gweithle neu ar ôl colli eu gwaith arferol.

Mae fy nghwestiwn olaf, fodd bynnag, yn ymwneud â'r ffaith bod COVID hefyd wedi newid patrymau gwaith, a hynny'n barhaol weithiau, mae'n ymddangos i mi, ac rydym wedi gweld llawer o hyn yn y sector cyhoeddus. Ac rwy'n meddwl tybed sut y bydd Llywodraeth Cymru, wrth i'r gwasanaeth sifil ac asiantaethau cyhoeddus newid i fwy o weithio gartref er enghraifft, yn sicrhau nad yw hyn yn lleihau lefel y cymorth a'r oruchwyliaeth adeiladol sydd eu hangen i gynnal iechyd meddwl a llesiant da yn y gweithle. Rydym wedi gweld newid cymdeithasol yn y maes hwn, mae'n ymddangos i mi, ond mae'n un y mae angen ei reoli'n ofalus os ydym eisiau sicrhau'r llesiant gorau posibl.

Diolch yn fawr iawn, David. Yn sicr, rwy'n credu bod y patrwm gweithio hwnnw wedi newid am byth; nid wyf yn credu y byddwn yn dychwelyd at y patrymau a oedd gennym o'r blaen ac yn sicr, fel Llywodraeth Cymru, mae gennym ymrwymiad yn awr i weithio tuag at sicrhau bod 30 y cant o'r gweithlu'n gweithio gartref. Felly, mae hwnnw'n newid sylweddol. Ac rydych yn llygad eich lle: nid yw'r ffaith bod pobl yn gweithio gartref yn golygu nad oes angen cymorth arnynt. Yn wir, efallai y bydd angen mwy o gymorth arnynt am eu bod yn llai cysylltiedig. Felly, rydym yn sicrhau, yn sicr o safbwynt Llywodraeth Cymru, ein bod yn cynnig y gefnogaeth honno. Yr hyn sydd wedi fy nghalonogi'n fawr, serch hynny, yw bod y sector preifat wedi dechrau deall hyn yn awr. Maent wedi deall, mewn gwirionedd, y bydd cynhyrchiant eu gweithlu yn gostwng os oes gan bobl broblemau iechyd meddwl a dyna pam eu bod hwythau'n rhoi cymorth ar waith hefyd.

Roeddwn yn falch iawn o gyfarfod yn ddiweddar â grŵp o gyflogwyr o'r sector preifat, sy'n canolbwyntio'n wirioneddol ar y mater hwn, gan sicrhau bod y math o gymorth y maent yn ei roi ar waith i'w gweithwyr yn gwrando ar anghenion pobl mewn gwirionedd. Felly, credaf fod yn rhaid inni hefyd fod yn sensitif i'r ffaith y gallai fod rhai pobl yn ei chael hi'n anghyfforddus iawn i weithio gartref. Rydych yn meddwl am rai pobl yn arbennig, efallai mewn sefyllfaoedd lle ceir cam-drin domestig, a gallai fod yn anodd iawn iddynt hwy. Felly, mae angen inni sicrhau ein bod yn cadw'r llinellau cyfathrebu hyn ar agor i bobl ac yn darparu'r opsiwn i ddychwelyd i swyddfa, os mai dyna maent yn dymuno ei wneud yn y dyfodol.

Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth. 

Diolch, Llywydd. A wnaiff y Gweinidog amlinellu pa gamau mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd i sicrhau mynediad at wasanaethau iechyd meddwl yn ystod y pandemig?

Wel, rŷn ni wedi gwneud yn siŵr bod y mynediad yna ar gael, ei fod yn dal i gael ei weld fel rhywbeth sydd yn essential service ar gyfer yr NHS. Wrth gwrs, mae'r galw ar gyfer gwasanaethau wedi cynyddu yn ystod y cyfnod yma a dyna pam rŷn ni wedi rhoi lot mwy o arian i mewn i'r ardal yma. Rŷn ni wedi rhoi £1.5 miliwn yn ychwanegol i rili anelu'r help at help yn y gymuned, trwy'r trydydd sector. Dwi'n meddwl fod hwnna, i fi, yn bwyslais newydd y mae'n rhaid inni ei roi ar sicrhau ein bod ni'n cymryd y pwysau, os ŷn ni'n gallu, oddi wrth yr NHS a rhoi'r gofal lle bydd hi'n fwy cynaliadwy yn y tymor hir, y tu fewn i'r gymuned.

Dwi'n falch, wrth gwrs, o glywed y Gweinidog yn dweud bod gwasanaethau a mynediad atyn nhw yn gwbl, gwbl hanfodol. Rydyn ni i gyd yn gytûn ar hynny, ond mae'n glir bod llawer o bobl yn cael trafferth cael mynediad at y gefnogaeth y maen nhw ei hangen. Os edrychwch ar ddata gan Stats Wales, rydyn ni'n gweld bod y nifer a gafodd eu cyfeirio at wasanaethau iechyd meddwl lleol wedi gostwng dros chwarter yn y naw mis at fis Rhagfyr o'i gymharu efo'r flwyddyn gynt. Mi wnaeth niferoedd asesiadau ostwng o ryw chwarter hefyd ac mi wnaeth niferoedd yr ymyriadau therapiwtig ostwng ryw 10 y cant yn yr un cyfnod. Felly, er ein bod ni'n clywed bod y rhain yn wasanaethau hanfodol, mae yna ormod o bobl sy'n methu â chael mynediad atyn nhw. Felly, pa gamau ychwanegol gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i wneud yn siŵr bod y bobl sydd angen y gefnogaeth yna yn gallu ei chael hi?

Diolch. Mae'r data sydd wedi cael ei gyhoeddi heddiw yn dangos ein bod ni dim ond jest wedi methu ein targed ni o 80 y cant o asesiadau yn cael eu gwneud—78 y cant wnaethom ni gyrraedd. Felly, dwi yn meddwl ei fod yn dda ein bod ni wedi gallu cyrraedd y lefel yna er bod y gofyn wedi cynyddu yn aruthrol. Yr un peth sydd yn fy mhoeni i yw bod y data yn cyfeirio at y rheini sydd o dan 18 islaw'r targed ac mae hynny'n rhywbeth rŷn ni'n poeni amdano, ond wrth gwrs rŷn ni wedi rhoi lot o fesurau mewn lle nawr i roi lot mwy o gefnogaeth y tu fewn i'n hysgolion ni. Ac, wrth gwrs, mi fyddwn ni, yn yr haf, yn rolio allan system newydd lle bydd yna ymyrraeth yn gynnar er mwyn cynnal a helpu pobl ifanc. Felly, dwi yn gobeithio y byddwn ni'n canolbwyntio ar y rheini, yn arbennig pobl ifanc, oherwydd mae 80 y cant o broblemau, rŷn ni'n gwybod, o ran iechyd meddwl, yn dechrau pan fo pobl o dan 18.

Ie, a dwi'n falch eich bod chi wedi cyfeirio at bobl ifanc achos, fel rydych chi yn ei ddweud, mae'r ystadegau'n dangos bod pobl ifanc yn dioddef mwy. Rydyn ni’n gwybod bod y pandemig wedi cael effaith ddofn iawn ar iechyd meddwl pobl a bod pobl ifanc wedi dioddef mwy na neb. Ac mae’r mynediad cyflym at ofal i bobl ifanc yn arbennig o bwysig er mwyn trio atal problemau rhag datblygu yn rhai mwy dwys maes o law. Dyna pam ein bod ni ym Mhlaid Cymru yn sôn am gael y rhwydwaith yma o ganolfannau llesiant i bobl ifanc lle maen nhw’n gallu cael mynediad at gefnogaeth iechyd meddwl yn syth.

Felly, rydych chi wedi cyfeirio at y data. A wnewch chi ymrwymo i edrych yn fanwl ar sut y gallwn ni newid y data yna ar gyfer y tro nesaf y byddan nhw’n cael eu cyhoeddi a rhoi cynllun clir iawn mewn lle i ddynodi pa gefnogaeth ddylai fod ar gael a sut i gael mynediad ato fo, a hefyd sicrhau, ar ben yr arian ychwanegol sydd wedi cael ei glustnodi dros y flwyddyn ddiwethaf, fod gwasanaethau iechyd meddwl, mewn gofal sylfaenol yn benodol, yn cael yr adnoddau sydd eu hangen er mwyn ymdopi â’r galw rŵan ac yn y dyfodol?

Diolch, Rhun. Wel, wrth gwrs, roedd y ffigurau a ddaeth mas o’r arolwg yna wnaeth y comisiynydd plant yn dangos—. Roedd hwnna yn codi gofidion mawr i ni, y ffaith bod 67 y cant o blant o 12 i 18 yn dweud eu bod nhw’n drist rhan neu drwy’r amser, ac felly mae hwnna wrth gwrs yn codi pryder mawr i ni. Dyna pam rŷn ni wedi anelu lot o’n gwaith ni yn ystod y misoedd diwethaf at hyn, a dwi eisiau talu teyrnged i'r pwyllgor plant sydd wedi gwneud cymaint o waith yn y maes yma ac wedi ein helpu ni o ran y trywydd y dylem ni fod yn ei gymryd.

Dwi yn meddwl bod yr help ychwanegol yna a’r arian ychwanegol fydd yn mynd mewn i helpu tu mewn i ysgolion—dwi yn gobeithio y bydd hynny'n helpu—ond mae’n rhaid inni sicrhau bod hwnna yn cysylltu â'r early help and enhanced support yna. Felly, mae fframwaith newydd yn mynd i ddod mewn, yn yr haf, fydd yn sicrhau ein bod ni’n cydgysylltu'r cynnig sydd ar gael yn yr ysgol â’r cynnig sydd ar gael y tu mewn i’n cymunedau, ddim o reidrwydd trwy’r NHS, achos dwi’n keen iawn i sicrhau ein bod ni’n defnyddio'r trydydd sector i helpu yn y maes yma hefyd.