Eitem 8 ar yr agenda heddiw yw'r datganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol: Diwrnod Rhyngwladol ar gyfer Pobl Anabl. Galwaf ar y Gweinidog, Jane Hutt. 

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Dydd Gwener yma yw Diwrnod Rhyngwladol Pobl Anabl y Cenhedloedd Unedig. Ym 1992, dynododd y Cenhedloedd Unedig y trydydd o Ragfyr yn ddiwrnod ar gyfer hyrwyddo hawliau a lles pobl anabl ac i ddathlu eu cyflawniadau ledled y byd. Y thema ar gyfer 2021 yw 'brwydro dros hawliau yn y cyfnod ar ôl COVID', ac mae hwn yn achos y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo'n gadarn iddo.

Does dim dwywaith fod pobl anabl ymhlith y rhai sy'n cael eu heffeithio fwyaf gan y pandemig. Mae wedi amlygu nifer o'r anghydraddoldebau sydd wedi gwreiddio'n ddwfn a chadarn y mae pobl anabl yn eu hwynebu yn ein cymdeithas. Mae llawer o bobl anabl wedi gorfod wynebu unigedd, datgysylltedd, amharu ar eu harferion a llai o wasanaethau, sydd heb os wedi effeithio ar eu lles meddyliol a'u bywydau. Mae hefyd yn ffaith ofnadwy bod chwech o bob 10 marwolaeth sy'n gysylltiedig â COVID, ledled y DU, yn bobl anabl. Nid oedd llawer o'r marwolaethau hyn yn ganlyniad anochel syml i nam, a llawer o farwolaethau wedi'u gwreiddio'n glir mewn ffactorau economaidd-gymdeithasol. Heddiw, rwyf nid yn unig yn ailadrodd bod y Llywodraeth hon yn cydnabod yr anghydraddoldebau hyn, ond ein bod yn gadarn yn ein penderfyniad i fynd i'r afael â nhw ac wedi cymryd camau sylweddol i wneud hynny.

Gwyddoch o'm diweddariadau blaenorol fod y Llywodraeth, drwy gydol y pandemig, wedi cyfarfod yn rheolaidd i drafod a mynd i'r afael â materion sy'n effeithio ar bobl anabl yng Nghymru. Arweiniodd rhan o'r trafodaethau hyn at gomisiynu a chyhoeddi'r adroddiad arloesol 'Drws ar Glo', adroddiad a daflodd oleuni clir ar yr annhegwch amlwg sy'n wynebu pobl anabl ac sydd wedi ein galluogi i gymryd y cam nesaf hanfodol o ffurfio'r tasglu hawliau anabledd, fel y cyhoeddwyd gan y Prif Weinidog. Rwy'n falch iawn o ddweud bod cyfarfod cyntaf y tasglu hawliau anabledd, a gadeiriwyd gennyf i a'r Athro Debbie Foster, wedi'i gynnal ar y deunawfed o'r mis hwn. Yn bresennol roedd pobl anabl oedd ag arbenigedd a phrofiad o'u bywydau eu hunain, ynghyd â sefydliadau o bob rhan o Gymru. Ailddatganwyd y penderfyniad i fynd i'r afael â'r materion a amlygwyd yn yr adroddiad 'Drws ar Glo' a thu hwnt i hynny.

Byddai'n esgeulus ohonof i beidio ag oedi yma am eiliad a diolch ar goedd i'r holl unigolion a ddaeth â ni i'r pwynt yma. Hoffwn ddiolch yn ddiffuant i holl aelodau'r grŵp llywio a'r Athro Debbie Foster, a luniodd yr adroddiad 'Drws ar Glo'. Hoffwn ddiolch iddynt am eu dycnwch a'u dyfalbarhad nid yn unig wrth lunio'r adroddiad hwn ond hefyd i sicrhau ein bod wedi cyrraedd y sefyllfa yr ydym ni ynddi heddiw. Rwyf hefyd yn ddiolchgar i bob aelod o'r tasglu a'r rhai a weithiodd i'w wneud yn bosibl. Gwyddom mai dim ond y dechrau yw hyn, ac eto gwyddom hefyd ein bod yn benderfynol o'n diben.

Ffurfiwyd y tasglu hwn i'n helpu i archwilio a gweithredu argymhellion yr adroddiad 'Drws ar Glo', ond, yn fwy na hynny, bydd angen iddo sicrhau bod pobl anabl yn gallu mwynhau'r holl fanteision a hawliau y mae eraill yn eu cymryd yn ganiataol. Bydd y tasglu hawliau anabledd yn cydweithio, gyda pharch ar y naill ochr a'r llall, i greu cynllun gweithredu hawliau anabledd newydd i Gymru. Bydd hyn yn adeiladu ar y fframwaith 'Gweithredu ar Anabledd: hawl i fyw'n annibynnol'. Gyda hyn, gallwn osod y sylfeini ar gyfer Cymru wirioneddol gynhwysol, a hynny mewn modd cadarnhaol.

Yn hollbwysig, deallwn y gall fod bylchau wrth ddatblygu unrhyw bolisi ac anghenion a dyheadau'r bobl y bwriedir iddo eu cefnogi. Er mwyn mynd i'r afael â hyn, rydym wedi bod yn glir y bydd y tasglu yn rhoi lleisiau pobl anabl wrth wraidd popeth y mae'n ei wneud. Bydd y cyfuniad o brofiadau proffesiynol a phrofiadau bywyd y tasglu yn allweddol wrth adnabod y rhesymau sylfaenol dros wahaniaethu a'r anghydraddoldebau sy'n deillio o hynny, a'r camau gweithredu tymor byr, canolig a hirach sydd eu hangen i fynd i'r afael â nhw.

I nodi'r diwrnod rhyngwladol hwn, rydym yn ailddatgan ein hymrwymiad i'r model cymdeithasol o anabledd. Gwyddom mai gwerthoedd, arferion, strwythurau, polisïau cymdeithasol ac economaidd ein cymdeithas a'r amgylcheddau adeiledig sy'n anablu pobl. Rhaid inni wneud popeth o fewn ein gallu i ddeall a chymryd camau i fynd i'r afael â'r rhain a sicrhau nad dyma'r ffordd yr ydym ni'n parhau i weithredu. Mae ein gwaith, a gwaith y tasglu, wedi'i seilio ar ymrwymiad clir i'r model cymdeithasol o anabledd, ac rydym ni wedi ymrwymo i ymgorffori'r model cymdeithasol, yn ogystal â hawliau dynol, yn ein meddylfryd yn ogystal ag yn ein polisïau a'n harferion. Yn rhan o'r ymrwymiad hwn, byddwn yn sicrhau bod cyfleoedd ar gyfer hyfforddiant ar y model cymdeithasol o anabledd i sicrhau bod hyn yn rhan annatod o waith y tasglu a sut y bydd yn gweithredu.

Wrth gwrs, rydym ni wedi gwneud cynnydd ar nifer o feysydd polisi ac rwy'n falch iawn bod ein cronfa mynediad i swyddi etholedig yn dal yn weithredol ac yn barod i gefnogi mwy o bobl anabl i sefyll etholiad, i gynyddu cynrychiolaeth, cyfranogiad ac i gefnogi eu cymunedau. Rwyf hefyd yn falch ein bod yn cwblhau dewisiadau ar gyfer uned data a thystiolaeth cydraddoldeb yng Nghymru. Bydd yr uned hon yn sicrhau bod gan y rhai sy'n gwneud penderfyniadau yr wybodaeth orau wrth law am bobl â nodweddion gwarchodedig, ac mae hyn, wrth gwrs, yn cynnwys pobl anabl. Rydym ni hefyd yn croesawu ein hyrwyddwyr cyntaf ym maes cyflogi pobl anabl. Mae'r hyrwyddwyr hyn yn cefnogi cyflogwyr ledled Cymru i greu gweithlu sy'n gynrychioliadol ac yn agored i bawb.

Fel nodyn terfynol, Dirprwy Lywydd, mae'r cytundeb cydweithio a gyhoeddwyd yn ddiweddar rhwng Llywodraeth Lafur Cymru a Phlaid Cymru, sy'n dechrau'r wythnos hon, yn dweud y byddwn, drwy gydweithio, ac rwy'n dyfynnu, yn:

'Cryfhau hawliau pobl anabl a mynd i’r afael â’r anghydraddoldebau y maent yn parhau i’w hwynebu. Rydym wedi ymrwymo i’r model cymdeithasol o anabledd, a gyda’n gilydd byddwn yn sicrhau llwyddiant y Tasglu Anabledd a sefydlwyd i ymateb i’r adroddiad Drws ar Glo.'

Edrychaf ymlaen at weithio gydag Aelod dynodedig Plaid Cymru i ddatblygu a goruchwylio'r broses o gyflawni gwaith yn y maes hwn dros y tair blynedd nesaf.

Felly, diolch eto i bawb sydd wedi ein helpu i gyrraedd y cam hollbwysig hwn. Rwy'n ffyddiog, pan fyddwn ni'n nodi Diwrnod Rhyngwladol Pobl Anabl y tro nesaf, y byddwn yn gwneud hynny o sefyllfa gryfach nag erioed. O'r sylfeini cadarn yr ydym ni wedi'u gosod gyda'n gilydd, byddwn yn gallu adeiladu Cymru gryfach, decach a mwy llewyrchus.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Altaf Hussain.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Er ein bod yn croesawu'r dydd Gwener hwn fel Diwrnod Rhyngwladol Pobl Anabl, mae'n bwysig nid yn unig dathlu cyfraniad pobl anabl, ond i ofyn y cwestiwn: yn ystod y 12 mis diwethaf, ers inni gael yr un drafodaeth, beth sydd wedi newid er gwell? A all y Gweinidog ddweud wrth y Senedd sut mae bywydau pobl anabl wedi gwella a sut bydd y 12 mis nesaf yn edrych?

Mae'r sail ddeddfwriaethol sy'n diogelu hawliau pobl anabl yn Neddf Cydraddoldeb 2010. Sefydlodd Tŷ'r Arglwyddi Bwyllgor Dethol penodol ar Ddeddf Cydraddoldeb 2010 ac Anabledd, a chyhoeddodd adroddiad ym mis Mawrth 2016 o'r enw 'Deddf Cydraddoldeb 2010: yr effaith ar bobl anabl'. Er gwaethaf cefnogaeth wleidyddol a chefnogaeth sylweddol gan y Llywodraeth i'r Ddeddf, casgliad pwyllgor Tŷ'r Arglwyddi oedd bod gan y Ddeddf nifer o wendidau nad oedden nhw'n rhoi yr un amddiffyniad i bobl anabl ag i rai â nodweddion gwarchodedig eraill.

'Roedd ein tystion, a oedd yn cynnwys defnyddwyr cadeiriau olwyn, pobl ddall a byddar, a rhai ag anawsterau dysgu, bron yn unfrydol wrth gredu mai camgymeriad oedd ceisio ymdrin â gwahaniaethu ar sail anabledd, rhyw, hil a nodweddion gwarchodedig eraill mewn un Ddeddf Cydraddoldeb. Bu bywyd, medden nhw wrthym ni, yn haws gydag un ddeddf benodol, sef Deddf Gwahaniaethu ar sail Anabledd, a gydag un Comisiwn Hawliau Anabledd, yn hytrach na Chomisiwn sy'n cwmpasu pob anghydraddoldeb a hawliau dynol.'

Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r amddiffyniad deddfwriaethol a gynigir i bobl anabl? Ac os nad yw hi wedi gwneud hynny, a wnaiff gomisiynu adolygiad o'i fath?

Mae'r Cenhedloedd Unedig wedi nodi tri digwyddiad ar gyfer eleni, gan edrych ar lunio dyfodol cynhwysol, lleihau anghydraddoldebau drwy dechnoleg ac arweinyddiaeth cenedlaethau newydd, gan roi llais i'r plant hynny ag anableddau. Fy nghwestiwn i'r Gweinidog yw: pa raglenni neu themâu penodol y mae Llywodraeth Cymru yn eu datblygu i adlewyrchu'r rhai a sefydlwyd gan y Cenhedloedd Unedig? Diolch. 

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Diolch yn fawr iawn, Altaf Hussain, a diolch am eich cwestiynau y prynhawn yma. Mae'n gwestiwn pwysig: beth sydd wedi newid? Yn fy natganiad, rwyf wedi nodi nifer o enghreifftiau o sut yr ydym ni wedi ceisio gwneud newid, yn enwedig o ganlyniad i'r adroddiad 'Drws ar Glo', a oedd yn taflu goleuni o'r fath ar effaith andwyol COVID-19 ar bobl anabl. Felly, fe ddywedaf eto fod y tasglu hawliau anabledd, roedd sefydlu hynny yn gam hollbwysig ymlaen. Mae'n mynd i fwrw ymlaen â'r ffordd yr ydym ni'n mynd i'r afael ag anghydraddoldebau a amlygwyd gan 'Drws ar Glo: Datgloi bywydau a hawliau pobl anabl yng Nghymru ar ôl COVID-19'. Ond yn bwysicaf oll, goruchwylio'r gwaith o roi camau gweithredu ar waith ar y cyd â'n partneriaid ar draws y sectorau cyhoeddus, preifat a gwirfoddol. Ac roedd hi mor bwysig bod gennym ni bobl â phrofiad byw. Fe gyd-gadeiriais y tasglu gyda'r Athro Debbie Foster, ond cawsom gynrychiolaeth hefyd gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a'n grŵp llywio o bobl anabl, y mae llawer ohonyn nhw hefyd yn eistedd ar ein fforwm cydraddoldeb i bobl anabl. Mae'r tasglu'n hanfodol o ran y ddealltwriaeth gyffredin honno bod yn rhaid inni fwrw ymlaen â'r gwaith hwn ar egwyddorion y model cymdeithasol o anabledd, a chydnabod y bwlch gweithredu a all ddod i'r amlwg yn aml rhwng datblygu polisi a darparu gwasanaethau. Felly, rydym ni wedi ymrwymo i gyflwyno carreg filltir genedlaethol o 2050 sy'n canolbwyntio ar gydraddoldeb cyflog a'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau, anabledd ac ethnigrwydd a gwaith llawer ehangach ar adnewyddu ein cerrig milltir cenedlaethol hefyd.

Rwyf wedi sôn, Llywydd, am y gronfa swyddogaethau etholedig, oherwydd mae hyn yn hollbwysig o ran galluogi mwy o bobl i sefyll yn yr etholiadau llywodraeth leol a gynhelir yn 2022 ac, wrth gwrs, ein hetholiadau yn gynharach eleni. Nod y gronfa hon yw helpu pobl anabl i gystadlu ar yr un gwastad ag ymgeiswyr nad ydynt yn anabl. Aeth dau berson ar ofyn y gronfa am gymorth i gymryd rhan yn etholiadau'r Senedd, a bydd hyn yn hanfodol ar gyfer yr etholiadau llywodraeth leol y flwyddyn nesaf. Mae cwmpas y gronfa wedi'i ymestyn i gynnwys ymgeiswyr anabl sy'n sefyll dros gynghorau cymuned a thref yn etholiadau 2022, felly mae'n bwysig inni dynnu sylw at hyn heddiw a'r cyfleoedd a ddaw yn sgil hynny. Mae Anabledd Cymru yn cynnal rhai digwyddiadau mynediad-i-wleidyddiaeth.

Hoffwn hefyd sôn am hyrwyddwyr cyflogaeth pobl anabl. Mae gennym ni bump o hyrwyddwyr cyflogaeth pobl anabl, y mae gan bob un ohonyn nhw brofiad byw o'r rhwystrau sy'n bodoli rhag cael gwaith. Siaradais ddydd Gwener—siaradais yr wythnos diwethaf—mewn digwyddiad a drefnwyd gan yswiriant Admiral gyda'r Gymdeithas MS. Mae'n bwysig iawn bod y sector preifat yn cymryd—. Rydym yn cydnabod eu bod yn chwarae rhan flaenllaw, gan gydnabod y gallant elwa o gyflogi pobl anabl yn eu gweithlu. Roedd llawer o gyflogwyr yno o'r sectorau preifat a chyhoeddus, ond siaradodd un o'n hyrwyddwyr cyflogaeth pobl anabl, Terry, am y gwaith y mae'n ei wneud i helpu cyflogwyr i ddeall y gallant newid pethau mewn difrif o ran y ffordd y mae cyflogwyr a darparwyr cyflogadwyedd yn meddwl am gyflogaeth pobl anabl. Felly, mae gennym ni becyn cymorth i gyflogwyr; mae ein pecyn cymorth i gyflogwyr ar gael ar wefan y porth sgiliau busnes. Hefyd, wrth gwrs, rydym yn gweithio tuag at fodel cymdeithasol o hyfforddiant anabledd a modiwl e-ddysgu cyflogaeth i gyflogwyr yn ogystal.

Mae'n bwysig iawn ein bod yn galluogi pobl anabl i fanteisio i'r eithaf ar fudd-daliadau lles, gyda'r toriadau creulon sydd wedi digwydd. Rydym ni'n cydnabod bod y toriadau creulon hynny—y toriad o £20 i gredyd cynhwysol—wedi effeithio ar filoedd o bobl anabl y cydnabyddir nad ydynt yn gallu gweithio. Mae'n hanfodol eu bod wedyn yn gallu cymryd rhan yn yr ymgyrch 'Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi' ac elwa o'r gronfa grantiau byw aelwydydd gwerth £50 miliwn a gyhoeddais yn ddiweddar.

Credaf, yn olaf, dim ond o ran edrych ar faterion sy'n ymwneud â sicrhau cyflogaeth—nid dim ond diogelu cyflogaeth, ond hawliau hefyd—byddwch yn gwybod bod gennym ni ymrwymiad yn ein rhaglen lywodraethu, ac mae'n ymrwymiad y gwn i y byddai eich cyd-Aelodau yn y Ceidwadwyr Cymreig yn ei groesawu, ein bod yn ceisio ymgorffori Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau yng nghyfraith Cymru. Mae'n sicr yn cael ei gefnogi gan ein plaid ni, gan Lywodraeth Lafur Cymru, Plaid Cymru a'r Democratiaid Rhyddfrydol hefyd. Mae'n bwysig bod confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar hawliau pobl anabl wedi'i ymgorffori yng nghyfraith Cymru. Rydym ni wedi gwneud gwaith ymchwil—adroddiad ymchwil 'Cryfhau a hyrwyddo cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru'—i'n helpu i symud hyn yn ei flaen, a byddaf yn gallu diweddaru'r Siambr pan fydd cynnydd ar hyn, gan weithio gyda'r Cwnsler Cyffredinol yn hyn o beth.

Diolch i'r Gweinidog am y datganiad. Rydym yn falch o'r penderfyniad a nodwyd i fynd i'r afael â'r annhegwch a wynebir gan bobl anabl yng Nghymru sydd wedi'i gynnwys yn y cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru.

Mae un o fy nheulu agos i yn anabl, felly rwy'n gwybod yn uniongyrchol am yr heriau a'r rhwystrau sydd, yn anffodus, yn rhan o'i fywyd bob dydd ac, wrth gwrs, bywydau miloedd o bobl eraill ledled Cymru: anawsterau gyda thrafnidiaeth gyhoeddus; gyda chael gafael ar gymorth a gofal; safon byw is yn eithaf aml; ac, yn aml, dim ond yr her o gael eich gweld a chael eich clywed. Fel yr ydych chi wedi sôn yn eich datganiad, cafodd yr anawsterau a'r heriau hynny, wrth gwrs, eu dwysáu a'u gwaethygu gan COVID, er ein bod yn gwybod, hyd yn oed cyn y pandemig, fod llawer gormod o bobl anabl yn teimlo eu bod yn cael eu hanghofio neu eu hanwybyddu gan y Llywodraeth. Mae arolwg a gynhaliwyd gan Anabledd Cymru wedi canfod nad oedd 76 y cant yn credu y byddai hawliau anabledd yn gwella dros y pum mlynedd nesaf.

Roedd deddfwriaeth coronafeirws brys yn llacio'r ddyletswydd gofal ar awdurdodau lleol, a adawodd rai oedolion a phlant anabl, a'u gofalwyr, heb y cymorth sydd ei angen arnynt o ran gofalwyr—roedd yn y newyddion ddoe. Ac ehangodd y bwlch gweithredu rhwng polisi ac arfer, yn anffodus. Pan godwyd y cyfyngiadau, ni ddychwelodd y rhan fwyaf o bobl anabl i'w bywydau arferol gynt. Canfu adroddiad gan Scope fod 35 y cant o bobl anabl wedi canfod bod ganddyn nhw lai o arian ers y pandemig, ac mae'r bwlch cyflogaeth i bobl anabl wedi bod yn segur ar oddeutu 30 y cant ers dros ddegawd. Felly, rhaid inni geisio defnyddio profiad y pandemig i greu strategaeth i helpu i gau'r bwlch hwn.

Gan fod cyfyngiadau COVID wedi lleddfu ychydig, a bod pobl yn dechrau dychwelyd i'r gwaith, neu newid i weithio hybrid, mae perygl y gallai pobl anabl a oedd gynt yn elwa o gael eu cynnwys yn ddigidol dros y pandemig gael eu hynysu. Efallai y bydd cyflogwyr yn gallu ymddangos yn hygyrch a chynhwysol gan wneud fawr ddim i sicrhau cynhwysiant yn niwylliant y gweithle, dilyniant gyrfa neu gyfleoedd rhwydweithio proffesiynol i bobl anabl sy'n gweithio gartref. Ac mae hyn, wrth gwrs, hefyd yn wir am weithgareddau hamdden a chymdeithasol a oedd ar gael yn eang ar-lein yn anterth y cyfyngiadau symud sydd bellach wedi lleihau'n arw. Felly, hoffwn wybod beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau y bydd gweithio hyblyg yn parhau i weithio o blaid pobl anabl.

Ac a allai'r Gweinidog hefyd amlinellu pa ddarpariaethau sydd ar waith ar hyn o bryd, a pha gamau pellach sydd wedi'u cynllunio i sicrhau bod system drafnidiaeth Cymru yn gwbl hygyrch i bobl anabl, gan fod gallu teithio'n ddiogel yn ôl ac ymlaen i'r gwaith wedi dod yn fater cynyddol bwysig i lawer o bobl anabl yn ystod y pandemig?

Un canfyddiad allweddol yn yr adroddiad 'Drws ar Glo' oedd bod diffyg pobl anabl mewn swyddi dylanwadol wedi cyfrannu at benderfyniadau sy'n arwain at ganlyniadau negyddol i bobl anabl. Cynigiodd y mynediad i gronfa swyddi etholedig Cymru, y gwnaethoch chi gyfeirio ato yn eich datganiad ac eto yn eich ateb i Altaf Hussain, y cymorth ariannol hwnnw i bobl anabl a ymgeisiodd yn etholiad y Senedd eleni, ac yn awr yn etholiadau llywodraeth leol 2022 sydd i ddod. Fe wnaethoch chi sôn fod dau berson wedi defnyddio'r gronfa hon. Oes gennych chi unrhyw wybodaeth bellach ynghylch pa mor effeithiol oedd y gronfa o ran cynorthwyo pobl anabl i sefyll fel ymgeiswyr? Pa welliannau a newidiadau sydd angen eu gwneud i'r gronfa hon, gan edrych ymlaen at etholiad 2022, i sicrhau ein bod yn cael mwy o bobl yn gallu defnyddio'r gronfa hon fel y gallant ymgeisio am sedd?

Wrth inni wynebu datblygiad arall pryderus, fel y clywsom ni heddiw yn y Siambr, yn y pandemig gyda dyfodiad yr amrywiolyn newydd hwn i'r DU, rhaid inni sicrhau bod gwersi a ddysgwyd o'r misoedd diwethaf yn cael eu hystyried mewn gwirionedd. Roedd pobl anabl, fel y dywedoch chi, yn cwmpasu 60 y cant o farwolaethau oherwydd COVID-19 yng Nghymru, ac nid oedd llawer o'r marwolaethau hyn, fel y dywedwch chi, yn ganlyniadau anochel namau, ond roedd modd eu hatal ac roedden nhw wedi eu gwreiddio yn y ffactorau economaidd-gymdeithasol y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw. Mae effaith cyfraddau heintio uchel ar ofal a gwasanaethau cymdeithasol wedi bod yn drychinebus i bobl anabl. Mae'r pryder sy'n cael ei deimlo'n awr wrth i ni wynebu canlyniadau'r amrywiolyn omicron hwn yn amlwg ymhlith pobl anabl, felly hoffwn ofyn: beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod pobl anabl yn cael eu cefnogi'n well yn ystod y misoedd nesaf o ran pethau fel darparu cyflenwadau addas a digonol o offer, megis cyfarpar diogelu personol i staff gofal cymdeithasol a chynorthwywyr personol sy'n gofalu am bobl anabl, ond hefyd, yn hollbwysig, lefelau staffio digonol i ddarparu'r gofal a'r cymorth hanfodol, beunyddiol hwnnw? Diolch.

Diolch yn fawr, Sioned Williams. Rwy'n credu i chi grybwyll llawer o faterion pwysig ac edrychaf ymlaen at weithio gyda chi drwy ein cytundeb cydweithio, oherwydd mae'n ymwneud â chryfhau hawliau pobl anabl a mynd i'r afael â'r anghydraddoldebau y maen nhw'n parhau i'w hwynebu.

Rwyf wedi sôn am ein cyngor cyflogaeth arloesol fel un sy'n cael effaith ar estyn allan at gyflogwyr, yn enwedig yn y sector preifat, ond ar draws yr holl sectorau cyhoeddus, preifat a'r trydydd sector. Ond rydym yn gweithio gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau, gan hyrwyddo'r cynllun Mynediad i Waith i gyflogwyr a phobl anabl. Mae rhwydweithiau i sicrhau bod mwy yn elwa ar y cynllun. Mae'n ymrwymiad i gynyddu'r nifer sy'n manteisio ar Fynediad i Waith yng Nghymru, ac mae hynny eisoes yn ymrwymiad a wnaethom ni yn ein fframwaith 'Gweithredu ar Anabledd: hawl i fyw'n annibynnol'. Rydym yn cynnal fforwm gyda phartneriaid yng Nghymru gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau. Wrth gwrs, dyna lle nad oes gennym ni'r grymoedd; rhaid inni weithio gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau i sicrhau bod mentrau polisi newydd a hyrwyddo'r cynllun yn berthnasol i anghenion ac amgylchiadau Cymru.

Rhaid inni gydnabod bod problem enfawr gyda phobl anabl o ran y bwlch cyflog anabledd. Mae ffigurau diweddar y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos bod y bwlch cyflog anabledd yn dal i fod yn 9.9 y cant yn 2018, a'u bod yn ennill llai yr awr na phobl nad ydyn nhw'n anabl. Mae'n llai yng Nghymru, y bwlch cyflog ar gyfer pobl anabl, na gweddill y DU. Ond byddwn ni bellach, fel y soniais amdano, yn gweld sefydlu yr uned data cydraddoldeb hon, ac mae gennym ni rym y pwrs cyhoeddus a'r dull partneriaeth gymdeithasol o ymdrin ag arferion gwaith teg, sy'n allweddol i fynd i'r afael â'r materion hynny.

Rwy'n falch eich bod wedi sôn am y rhwystrau y mae pobl anabl yn eu hwynebu, ac rwy'n credu bod trafnidiaeth yn un maes. Ond gyda'n hymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu, rydym yn gwella mynediad i'n trenau i bobl anabl. Rydym ni wedi ymrwymo £800 miliwn i sicrhau trenau newydd, a fydd ar yr un lefel â'r platfform i allu mynd arnynt yn rhwydd gan ddileu'r angen i deithwyr archebu ymlaen llaw i sicrhau bod staff gorsafoedd wrth law i ddarparu ramp. Rydym ni hefyd yn buddsoddi dros £10 miliwn ar dair gorsaf ar brif reilffyrdd y Cymoedd. Mae'r cyfan yn rhan o'r rhaglen genedlaethol hygyrchedd  i bawb i ddarparu lifftiau a phontydd i sicrhau bod teithwyr â symudedd cyfyngedig hefyd yn gallu cael mynediad gwell at wasanaethau trên.

Credaf ei bod hi hefyd yn bwysig iawn eich bod yn gofyn y cwestiynau hynny am effaith wirioneddol hyd yma ein cronfa mynediad i swyddi etholedig, ac mae'n ddyddiau cynnar o hyd i weld effeithiau hynny. Rwyf wedi sôn am y ddau berson sy'n defnyddio'r gronfa a'n bod yn ei hymestyn, wrth gwrs, i gynghorau tref a chymuned, y gwn y byddwch yn ei groesawu. Ond mae'n bwysig, unwaith eto, darparu'r wybodaeth y gall pobl wneud cais am gymorth gyda chostau cymorth ychwanegol i oresgyn rhwystrau a diffyg technolegau addasol sydd ar gael yn rhwydd. Gall hynny gynnwys ystod eang o gostau cymorth ychwanegol, gan gynnwys cymhorthion cynorthwyol, offer, meddalwedd, hyfforddiant ar ddefnyddio offer a meddalwedd arbenigol, ac ati, a chymorth personol hefyd. Mae'r rhain yn bethau y mae angen inni ddysgu amdanyn nhw yma yn y Senedd hefyd, fel ym maes llywodraeth leol ei hun.

Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ichi sôn eto am effaith warthus COVID-19 ar bobl anabl. Rwyf wedi'i gwneud hi'n glir, fel y gwnes flwyddyn yn ôl, pan siaradais ar Ddiwrnod Rhyngwladol Pobl Anabl y Cenhedloedd Unedig. Rydym ni wedi ymgysylltu'n fawr â'n fforwm cydraddoldeb i bobl anabl drwy gydol yr 20 mis diwethaf o'r pandemig. Mae'r fforwm hwnnw wedi rhoi cymaint o gefnogaeth a chyngor i ni o ran sut rydym ni'n ymateb, i ddiwallu anghenion pobl anabl. Rwy'n credu bod problemau. Rydych chi wedi codi mater gweithio hyblyg; sydd wedi darparu cyfleoedd yn ogystal â bygythiadau o ran unigedd posibl. Ond os oes unrhyw beth y mae'r pandemig wedi'i ddysgu i gyflogwyr, mae'n ymwneud â sut i groesawu arloesedd a ffyrdd hyblyg o weithio, gan gynnwys gweithio o bell. Felly, mae hyn, i ryw raddau, wedi gwneud pethau'n decach i rai pobl anabl, ac mae wedi dileu rhai o'r rhwystrau, fel teithio. Ond mae llawer i'w wneud o hyd o ran mynd i'r afael â rhai o'r stereoteipiau a'r rhagdybiaethau hynny sy'n bodoli am y rhwystrau i gyfleoedd cyflogaeth person anabl, ac mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod yn edrych ar eu hamgylcheddau a'u cyfleoedd o ran gwaith. Gan fod gwir angen inni ganolbwyntio o'r newydd ar ein nodau i leihau rhwystrau cyflogaeth pobl anabl.

Credaf ei bod hi'n hollbwysig hefyd, o ran edrych ar iechyd a gofal cymdeithasol, ein bod yn cydnabod bod ffyrdd y gallwn ni gefnogi pobl anabl. Roedd y datganiad a wnaed gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yr wythnos diwethaf yn bwysig iawn o ran diwallu anghenion gofalwyr, ac, wrth gwrs, mae gennym ni ein Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2016. Rhaid i awdurdodau lleol a byrddau iechyd gydweithio i asesu, cynllunio a diwallu anghenion gofal a chymorth pobl, gan gynnwys pobl anabl. Ac rydym ni wedi darparu cyllid sylweddol i bartneriaid iechyd a gofal cymdeithasol i ymateb i effeithiau COVID a chefnogi adferiad, ac ariannu'r mentrau a'r prosiectau hynny sy'n cefnogi pobl anabl drwy'r gronfa gofal integredig a grantiau i sefydliadau'r trydydd sector. Mae'n bwysig, hefyd, bod pobl yn ymwybodol o fynediad at daliadau uniongyrchol hefyd, fel bod gan bobl lais a rheolaeth dros eu gofal, gan gynnwys y posibilrwydd o daliadau uniongyrchol. Mae gennym ni enghreifftiau da o sut mae awdurdodau lleol yn gweithio gyda phobl fel y gallan nhw ddewis cymysgedd cyfunol o ofal a drefnir ar eu cyfer gan awdurdod lleol a chael gofal uniongyrchol hefyd.

Mae'r £10 miliwn i gefnogi gofalwyr di-dâl o bob oed, gan gynnwys y rhai sy'n gofalu am bobl anabl, ar gyfer 2022, wedi bod yn bwysig iawn, a hefyd y cyhoeddiad, fel y dywedais, yr wythnos diwethaf, gan Julie Morgan o'r £7 miliwn o gyllid i gefnogi gofalwyr di-dâl. Yr hyn y mae'n rhaid inni ei wneud heddiw yw cydnabod confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar hawliau pobl anabl—ein bod ni mewn gwirionedd yn dangos, heddiw, ar draws y Siambr, ymrwymiad clir i hyrwyddo a diogelu hawliau dynol. Mae wedi'i ymgorffori yn neddfwriaeth sylfaenol Llywodraeth Cymru. Ond mae gennym ni lawer i'w wneud er mwyn cyflawni hynny mewn gwirionedd, ac rwy'n credu y bydd ein tasglu hawliau anabledd—a thasglu hawliau anabledd yw hwnnw—yn mynd â ni ymlaen.

Dim ond ychydig o sylwadau byr wrth groesawu'r datganiad heddiw, a chydnabod hefyd fod llawer yn cael ei wneud ar hyn o bryd gan Lywodraeth Cymru a chan asiantaethau eraill wrth i ni siarad i ymateb i ganfyddiadau ac argymhellion niferus yr adroddiad 'Drws ar Glo'. Ond mae hynny'n ganolog i'r hyn yr hoffwn ei ofyn i'r Gweinidog. Yn y gwaith y mae hi'n ei wneud a'r gwaith y mae'r tasglu hawliau anabledd yn ei wneud, sut y mae'n mynd i flaenoriaethu'r myrdd, yr ystod eang o ganfyddiadau ac argymhellion a nododd yr adroddiad 'Drws ar Glo'? Roedd y rhain yn cwmpasu'r holl bethau a drafodwyd heddiw o fewn y datganiad, yr holl bethau a ymdriniwyd â nhw â'r cwestiynau gan Aelodau eraill, a llawer o agweddau eraill hefyd, gan gynnwys nid yn unig rhoi deddfwriaeth hawliau dynol mewn cyfraith, ond mynediad at gyfiawnder, effeithiau'r pandemig, ond hefyd cyn y pandemig o ran teithio diogel a fforddiadwy i bobl ag anableddau, mynediad at wasanaethau iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yng Nghymru, iechyd meddwl a lles, tlodi economaidd, tai hygyrch, gwaith a chyflogaeth, yr ydych chi newydd sôn amdanyn nhw, a mynediad at fywyd cyhoeddus a mannau cyhoeddus hefyd. Felly, mae fy nghwestiwn yn ymwneud â'r mater hwnnw o flaenoriaethu, oherwydd ni allwch chi wneud popeth ar unwaith, ond mae angen mynd ar drywydd popeth.

Yn gysylltiedig â hynny, beth yw'r meysydd y mae'r Gweinidog yn credu yw'r rhai anoddaf a mwyaf heriol i'r tasglu hawliau anabledd, sy'n mynd i gymryd yr amser hiraf ac a fydd fwyaf anodd canfod ateb iddynt? A, Gweinidog, tybed a allech chi ateb un cwestiwn byr iawn arall. Fe wnaethoch chi sôn am allu pobl i benderfynu ar eu pecynnau gofal eu hunain, gan gynnwys defnyddio taliadau uniongyrchol. Gwyddom fod gan rai awdurdodau lleol arfer da iawn o ran cyd-gynhyrchu'r pecynnau hynny gan ddefnyddio taliadau uniongyrchol, a chaniatáu i'r unigolyn ddefnyddio taliadau uniongyrchol i gynhyrchu rhai eu hunain. Mae eraill nad ydynt cystal. A yw hynny'n un o'r enillion cyflym y gallwn ni ei wneud i sicrhau bod pob awdurdod lleol yn defnyddio'r hyblygrwydd y gallai unigolyn ei fynnu drwy ddefnyddio taliadau uniongyrchol? 

Diolch yn fawr iawn, Huw Irranca-Davies. Rwy'n credu eich bod wedi gwneud y sylw hollbwysig hwn: pa mor anodd fydd hi i'r tasglu hawliau anabledd fynd i'r afael â'r blaenoriaethau allweddol, oherwydd mae cymaint, onid oes? A mynd yn ôl at pam yr ydym ni wedi ymrwymo ein hunain i sefydlu'r tasglu hawliau anabledd—mae hynny oherwydd y cawsom ni'r adroddiad hwnnw. Roedd yr adroddiad yn amlinellu hynny gyda'i argymhellion. Mae'n adroddiad cadarn, heriol i ryddhau bywydau a hawliau pobl anabl—dyna y mae'r adroddiad yn galw amdano. A hefyd, goruchwylio'r gwaith o roi, unwaith eto, camau gweithredu ar waith gyda phartneriaid. Wrth gwrs, dim ond o fewn cwmpas cylch gwaith cyfreithiol Llywodraeth Cymru y gall y tasglu weithio, nid yn y meysydd sy'n dod o dan gyfrifoldebau Llywodraeth y DU yn unig. Gan fod croestoriad, ac rwyf wedi sôn am y gwaith yr ydym ni'n ei wneud gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau mewn perthynas â mynediad. Mae'n bwysig ein bod yn cydnabod bod y rhyngwyneb hwnnw'n bodoli, sy'n heriol. Mae'n siŵr y bydd y tasglu hawliau anabledd yn cydnabod y rhyngwyneb hwnnw wrth i ni fwrw ymlaen â'r blaenoriaethau allweddol.

Rwyf wedi sôn am y ffaith bod yn rhaid inni fynd i'r afael â'r bwlch cyflog. Rwyf wedi sôn am y gwaith sy'n cael ei wneud, yr arian sy'n cael ei fuddsoddi mewn trafnidiaeth hygyrch. Rwyf wedi sôn am ein cronfa mynediad i swyddi etholedig, ac rwyf hefyd wedi sôn am y ffyrdd y gallwn ni estyn allan i gefnogi pobl anabl drwy'r pandemig. Credaf fod ein hymrwymiadau i bobl anabl o ran y fforwm cydraddoldeb i bobl anabl wedi bod yn allweddol i ni weithio gyda phobl anabl i gael gwasanaethau'n iawn. Ond mae'n rhaid i ni gydnabod bod rhwystrau enfawr hefyd. Rydych chi wedi sôn am fynediad at gyfiawnder hefyd. Gwyddom fod problemau'n ymwneud ag iechyd meddwl a lles, a dyma lle mae gennym ni'r pwerau i wneud newid y mae'n rhaid inni ddangos ein bod yn gweithredu a chyflawni hefyd.

Rydych chi wedi sôn am fynediad at daliadau uniongyrchol. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn ymwybodol o'r hwb adnoddau taliadau uniongyrchol. Mae'n cael ei gynnal ar wefan Gofal Cymdeithasol Cymru. Mae hynny wedi'i gyd-gynhyrchu, gyda gwybodaeth dda iawn am daliadau uniongyrchol, gyda phobl anabl ac eraill. Felly, mae hynny'n rhywbeth lle mae angen inni ymgysylltu'n gynhwysfawr â'n hawdurdodau lleol o ran enghreifftiau da o sut y maen nhw'n gweithio'n agos gyda phobl i ddatblygu atebion gan ddefnyddio mynediad at daliadau uniongyrchol, ond hefyd y gallwn ni edrych ar rai o'r canolfannau dydd a gwasanaethau seibiant. Y gwir amdani yw bod cau gwasanaethau wedi cael effaith andwyol iawn yn ystod y cyfyngiadau symud, a hefyd y ffaith bod hynny wedi effeithio ar bobl anabl a'u teuluoedd a'u gofalwyr. Ond rydym ni wedi egluro i awdurdodau lleol y dylen nhw barhau i ailagor canolfannau dydd a gwasanaethau seibiant yn ddiogel a chyn gynted ag y gallant. Mae hyn yn digwydd fesul cam hefyd, ac mae llawer i'w ddysgu o hynny o ran rhywfaint o'r gwaith sydd wedi'i wneud gyda chyllid gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol o ran Diwrnod Hawliau Gofalwyr.

Credaf ei bod hi'n bwysig cydnabod bod gennym ni faterion difrifol lle'r ydym yn cyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU, gan godi pryderon am effaith diwygiadau lles yng Nghymru, yn enwedig yr effaith ar rai grwpiau. Rwy'n siŵr y bydd Aelodau'r Senedd yn gwybod o'u cymorthfeydd a'u gwaith achos am y materion hyn. Mae rhai grwpiau gwarchodedig, gan gynnwys pobl anabl, yn cael eu heffeithio'n anghymesur, fel yr ydym ni wedi dweud y prynhawn yma, gan bandemig COVID-19. Mae angen inni fod â system nawdd cymdeithasol sy'n gadarn ac yn hyblyg i ymateb i heriau. Rwy'n credu bod gwersi i'w dysgu o ganlyniad i COVID-19 a ffyrdd y gallwn ni fynd i'r afael â hyn. Rwy'n gwybod bod rhai o'r diwygiadau hynny, fel cyflwyno'r taliad annibynnol personol i gymryd lle lwfans byw i'r anabl, wedi cael effaith andwyol, ac rydym ni yn cyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU ynghylch newidiadau i fudd-daliadau fel PIP ac effeithiau ar bobl anabl. Mae angen gwneud mwy i helpu pobl anabl sydd â chyflyrau iechyd hirdymor yn ogystal â deall y system fudd-daliadau a hawlio'r hyn sy'n ddyledus iddyn nhw. Felly, unwaith eto, rydym ni'n gweithio ar hynny, ac yn edrych ymlaen at archwilio hynny ymhellach o ran y materion sy'n ymwneud â datganoli gweinyddu budd-daliadau lles.

Credaf fod gennym ni gyfleoedd gwirioneddol gyda'r tasglu hawliau anabledd sydd gennym ni, o fewn ein pwerau. A hefyd lle mae'n rhaid inni gyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU, byddwn yn gwneud hynny. Rhaid inni gydnabod hefyd fod problem o hyd o ran troseddau casineb a diffyg ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o anghenion a hawliau pobl anabl. Hoffwn ddweud o'r diwedd ein bod yn parhau i ariannu'r Ganolfan Genedlaethol Adrodd am Droseddau Casineb a Chymorth, sy'n cael ei rhedeg gan Cymorth i Ddioddefwyr Cymru. Mae'r ganolfan yn cynnig cyngor ac eiriolaeth gyfrinachol am ddim i bawb sy'n dioddef troseddau casineb. Mae Casineb yn Brifo Cymru yw ein hymgyrch troseddau gwrth-gasineb, ac rydym ni yn gweld, yn anffodus iawn, yn yr ystadegau troseddau casineb cenedlaethol, cynnydd o 16 y cant mewn troseddau casineb a gofnodwyd, ac roedd 11 y cant ohonynt yn droseddau casineb anabledd. Felly, mae gennym ni gyfrifoldeb gwirioneddol, nid yn unig yn y Llywodraeth ond pob un ohonom, o ran rhoi gwybod am y materion hyn.

Thema 2021 Diwrnod Rhyngwladol Pobl Anabl ar 3 Rhagfyr yw 'brwydro dros hawliau yn y cyfnod ôl-COVID', gan ddathlu'r heriau, y rhwystrau a'r cyfleoedd i bobl anabl. Fel y gwyddoch chi, rwyf wedi cadeirio'r grŵp trawsbleidiol ar anabledd mewn sawl tymor Senedd, a'n diben yw mynd i'r afael â materion allweddol o ran cydraddoldeb anabledd sy'n cwmpasu pob nam, gan gynnwys gweithredu'r model cymdeithasol o anabledd a'r hawl i fyw'n annibynnol. Fel y gwyddoch chi, mae'r model cymdeithasol o anabledd yn cydnabod nad yw pobl yn anabl oherwydd eu namau ond gan y rhwystrau y mae cymdeithas yn eu gosod yn eu ffordd, a rhaid inni weithio gyda'n gilydd i ddileu rhwystrau i fynediad a chynhwysiant i bawb. 

Mae Deddf Cydraddoldeb y DU 2010 yn nodi bod yn rhaid i ddarparwyr gwasanaethau feddwl ymlaen llaw a chymryd camau i fynd i'r afael â rhwystrau sy'n llesteirio pobl anabl, ac ni ddylech aros nes bod person anabl yn cael anawsterau wrth ddefnyddio gwasanaeth. Mae Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn sefydlu system lle mae pobl yn bartneriaid llawn wrth gynllunio a gweithredu gofal a chymorth—mae'n rhoi hawliau a chyfrifoldebau clir a diamwys i bobl. Fodd bynnag, rwy'n parhau i dderbyn ffrwd ddi-ddiwedd o waith achos gan etholwyr, yn enwedig ynghylch rhai cyrff cyhoeddus sy'n cymryd arnyn nhw eu bod yn hollol ddiarwybod o'r holl ddeddfwriaeth hon, gan ddweud wrth bobl beth y gallan nhw neu na allan nhw ei gael a chanolbwyntio ar ymyriadau sy'n seiliedig ar ymddygiad, nid yr hyn sy'n sail i'r ymddygiad hwnnw, yn hytrach na gofyn i bobl a ydyn nhw mewn poen a beth y mae arnyn nhw eisiau ei gyflawni. Felly, pryd a sut yn ymarferol y bydd Llywodraeth Cymru yn dechrau monitro a gorfodi'n ystyrlon y broses o weithredu'r ddeddfwriaeth hon gan y cyrff cyhoeddus sy'n gyfrifol am wneud hynny ar ôl yr holl flynyddoedd hyn? A sut y byddwch chi'n sicrhau na welwn ni fyth eto ymateb adweithiol Llywodraeth Cymru i anghenion pobl anabl yn ystod misoedd cyntaf y pandemig, lle, er enghraifft, dim ond ar ôl i'r elusen Guide Dogs ac i'r RNIB dynnu sylw at y rhwystrau a roddir yn ffordd pobl ddall a rhannol ddall ac eraill gan newidiadau Llywodraeth Cymru i fannau a rennir yng nghanol trefi y gwnaeth Llywodraeth Cymru weithredu; gan ddim ond ymateb ar ôl i oedolion ag anableddau dysgu a phobl â nam ar y synhwyrau amlygu absenoldeb cyfathrebu hygyrch ar eu cyfer o ran rheoliadau a chyfyngiadau ynghylch y coronafeirws; ac yn olaf fel enghraifft, gan ddim ond ymateb i anghenion pobl awtistig ac eraill yr oedd angen iddyn nhw deithio ymhellach i wneud ymarfer corff ar ôl i'w rhieni godi hyn gyda mi, o'r gogledd a'r de, a bu'n rhaid imi ei godi yn y Siambr cyn i newidiadau gael eu gwneud?

Wel, hoffwn ddiolch i Mark Isherwood am gadeirio'r grŵp trawsbleidiol ar anabledd ers tro—ac rwyf wastad yn croesawu'r gwahoddiad i ddod, fel y gwyddoch chi, Mark, i gyfarfod â'r rhanddeiliaid, partneriaid a'r bobl anabl sy'n dod at ei gilydd pan fyddwch yn cadeirio'r grŵp trawsbleidiol hwnnw—a hefyd y ffaith eich bod yn codi'r materion hyn, ac maen nhw'n cael eu codi mewn ysbryd trawsbleidiol, fe'u dygir at fy sylw i yn Llywodraeth Cymru. Ond mae'n rhaid i mi ddweud, mewn gwirionedd, mai'r fforwm cydraddoldeb i bobl anabl—ac mae'r aelodaeth yn gorgyffwrdd ag aelodaeth y fforwm cydraddoldeb i bobl anabl—oedd y grwp cyntaf y cyfarfûm ag ef wrth i'r pandemig afael ynom ym mis Mawrth 2020, ac mae eu heffaith a'r cyngor a'r arweiniad gan y fforwm cydraddoldeb anabledd hwnnw wedi llywio a newid y ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi ymateb i'r pandemig, gan effeithio ar bobl anabl. Ac wrth gwrs, yna, fe wnaethom ni annog a galluogi'r adroddiad 'Drws ar Glo' hwn i'n helpu i ddywn y maen i'r wal o ran y tasglu hawliau anabledd, ac rwy'n siŵr y byddwn yn ymgynnull i'w drafod yn y grŵp trawsbleidiol yn fuan iawn.

Roedd yn bwysig i'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd sefydlu grŵp tasglu arbenigol i fynd i'r afael â materion yn ymwneud â gallu defnyddio palmentydd—y cod anabledd mynediad i balmentydd, a oedd yn bwysig iawn o ran effeithiau hynny. Fe wnaethom ni sefydlu gweithgor i ddrafftio canllawiau gorfodi newydd ar gyfer awdurdodau lleol, i gyflwyno deddfwriaeth yn ystod haf 2022, gan gymryd camau lle'r oedd cerbydau, er enghraifft, yn rhwystro palmentyndd. Mae hwn yn gyfrifoldeb i'r holl Lywodraeth o ran sicrhau ein bod yn diwallu anghenion pobl anabl.

Yn ystod pandemig COVID-19, cadeiriais wyth fforwm cydraddoldeb anabledd. Cawsom drafodaethau ar amrywiaeth o bryderon, ond hefyd, fel y dywedais, mae dylanwadu ar strategaethau newydd fel y strategaeth drafnidiaeth genedlaethol ac is-grŵp COVID-19 hefyd yn cael effaith ar arwain at y tasglu hawliau anabledd hwn.

Credaf ei bod yn bwysig iawn hefyd o ran cyrff cyhoeddus, ac fe wnaethoch chi sôn am y rheini, a'r gwir amdani yw y gweithredwyd mewn sawl modd, a dyna pam mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi ymrwymo i'n tasglu hawliau anabledd—maent yn eistedd ar y tasglu—a hefyd rydym yn adolygu dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus, ac mae hynny'n hollbwysig o ran dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Rydym ni, y Llywodraeth, wedi ymrwymo i fod yn gyflogwr enghreifftiol yn ogystal, a hefyd rydym yn cysoni canfyddiadau ymchwil yn yr adroddiad a gyhoeddwyd yn ddiweddar ar gryfhau a hyrwyddo cydraddoldeb a hawliau dynol gyda'r adolygiad o ddyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus. Rwyf eisoes wedi ateb cwestiynau am y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant, y ddyletswydd i awdurdodau lleol a byrddau iechyd gydweithio ac asesu anghenion, a hefyd, o ran awtistiaeth, y cod ymarfer statudol ar ddarparu gwasanaethau awtistiaeth, rhaglen ar gyfer ymrwymiad y llywodraeth. Wrth gwrs, daeth i rym ym mis Medi eleni.

Yn olaf, Laura Jones.

Diolch, Llywydd. Dim ond cwestiwn cyflym, oherwydd rydych chi wedi ateb fy holl gwestiynau mewn gwirionedd, Gweinidog, ond, yn amlwg, fel Gweinidog addysg yr wrthblaid, mae'r maes yna'n amlwg yn bryder i mi ac fel y gwyddoch chi, roedd rhieni a gofalwyr yn ei chael hi'n anodd iawn cefnogi eu plant yn ystod y pandemig, yn enwedig mewn cyfnodau o gyfyngiadau symud. Roedd y teuluoedd hynny ag anableddau yn cael mwy o drafferth na'r rhan fwyaf, ac o'r herwydd roedd addysg y plant hynny yn dioddef mwy na'r rhan fwyaf.

Tybed Gweinidog, sut yr ydych chi'n gweithio gyda'r Gweinidog addysg i sicrhau bod y plant hynny'n cael yr holl gymorth sydd ei angen arnyn nhw, yn enwedig nawr ein bod yn gweld ysgolion cyfan yn cau a grwpiau blwyddyn yn gorfod aros gartref eto oherwydd y cynnydd yn COVID. Diolch.

Diolch, Laura Anne Jones, ac rwyf wedi ymateb yn arbennig i'r materion sy'n ymwneud ag anghenion plant a theuluoedd a rhieni a gofalwyr plant awtistig. Mae'r cod ymarfer statudol ar ddarparu gwasanaethau awtistiaeth yn hanfodol i hynny, ond rwy'n credu bod yn rhaid diwallu llawer o anghenion plant anabl drwy gydweithio nid yn unig ag awdurdodau lleol a byrddau iechyd, ond gyda byrddau partneriaeth rhanbarthol i sicrhau bod y gwasanaethau hynny'n cael eu darparu. Mae'n bwysig ein bod yn edrych ar y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant ar gyfer cymorth i blant a theuluoedd, ac rwy'n credu bod yn rhaid inni hefyd weithio gyda'r trydydd sector. Rhoddodd Diwrnod Hawliau Gofalwyr yr wythnos diwethaf, er enghraifft, rywfaint o arian i Gronfa'r Teulu i gefnogi teuluoedd incwm isel sydd â phlant difrifol wael neu anabl.

Felly, mae amrywiaeth o ffyrdd yr ydym ni'n cefnogi teuluoedd â phlant anabl a phlant anabl eu hunain. Ond yn sicr, mae hwn yn fater ar draws y Llywodraeth; mater i'r Gweinidog addysg hefyd yw e'. Mae'n dda gweld bod hyn yn rhywbeth lle y gallwn ddefnyddio'r ddeddfwriaeth sydd gennym ni, y pwerau sydd gennym ni, ac y gallwn ni ddefnyddio hyn, ac rwy'n siŵr y caiff hyn ei adlewyrchu yn y tasglu hawliau anabledd.

Diolch i'r Gweinidog. Felly, eitemau 9 hyd 17 fydd nesaf ac, yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai bod Aelod yn gwrthwynebu, bydd yr eitemau yma, 9 i 17, ar y rheoliadau cyd-bwyllgorau corfforedig, yn cael eu grwpio i'w trafod ond gyda phleidleisiau ar wahân. Felly, os nad oes yna wrthwynebiad i hynny, fe symudwn ni, felly, i'r rheoliadau,