2. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i helpu ysgolion i gynyddu cyfraddau presenoldeb ymhlith y disgyblion mwyaf difreintiedig yn dilyn cyhoeddi adroddiad diweddaraf Estyn? OQ57323

Mae'n bwysig fod gennym ddealltwriaeth gynhwysfawr o'r hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad ar draws pob carfan o ddysgwyr. Mae adolygiad o batrymau presenoldeb ar y gweill ac rwy'n disgwyl canfyddiadau interim yn fuan, gyda'r adroddiad ym mis Chwefror y flwyddyn nesaf, a bydd canfyddiadau'r adolygiad hwnnw yn ein helpu i lywio datblygiad yr ymyriadau polisi wedi'u targedu.

Diolch, Weinidog. Un o'r datganiadau mwyaf arwyddocaol yn adroddiad blynyddol Estyn oedd bod bron bob arweinydd ysgol wedi rhoi blaenoriaeth i les eu staff a'u disgyblion yn hytrach na'u lles eu hunain. A deallaf yn iawn fod penaethiaid a staff sydd â chyfrifoldebau diogelu yn ysgwyddo baich trwm iawn mewn perthynas â lles disgyblion, yn enwedig y rhai nad ydynt eto wedi dychwelyd i'r ysgol yn dilyn y cyfyngiadau symud. Ac mewn rhai ffyrdd, mae ysgolion yn teimlo mai hwy yw'r pedwerydd gwasanaeth brys, oherwydd er bod ganddynt blant agored i niwed o'u blaenau neu ar flaen eu meddyliau, mae'r rhan fwyaf o'r gwasanaethau cymorth eraill y gall ysgolion droi atynt fel arfer yn dal i weithredu ar-lein ac o adref. Felly, mae athrawon yn gorfod ymdrin â sefyllfaoedd heriol iawn. Credaf fod hyn yn arbennig o wir am fyfyrwyr nad ydynt wedi dychwelyd i'r ysgol eto. Nid plant sy'n hunanynysu'n briodol yw'r rhain; plant yw'r rhain nad ydynt wedi dod i'r ysgol ac er gwaethaf ymdrechion gorau ysgolion, maent yn dal i fod yn absennol. A gwyddom—

A wnewch chi ofyn cwestiwn yn awr, os gwelwch yn dda?

—gan yr heddlu fod cynnydd enfawr wedi bod mewn achosion o drais yn y cartref, cynnydd enfawr yn nifer y plant sy'n cael eu tynnu i mewn i linellau cyffuriau neu fathau eraill o gamfanteisio, a waethygwyd gan y cyfyngiadau symud. Felly, a ydych yn cytuno â mi, er eu bod yn fach o ran eu nifer, fod pob absenoldeb heb esboniad o'r ysgol, yn enwedig os nad ydynt wedi bod yn yr ysgol ers y cyfyngiadau symud, yn peri pryder mawr ynglŷn â lles pob disgybl, a bod yn rhaid i'r holl asiantaethau dan sylw roi blaenoriaeth i'w cael yn ôl i'r ysgol?

Wel, rwy'n cytuno'n llwyr â'r Aelod ar y pwynt cyntaf a wnaeth, sef bod staff addysgu a staff ysgol yn aml iawn wedi rhoi lles eu dysgwyr o flaen eu lles eu hunain. A hoffwn gofnodi eto heddiw fy niolch i'r holl weithlu addysg am yr ymdrechion anhygoel y maent wedi'u gwneud dros y 18 mis diwethaf, ond gan gydnabod yn benodol, rwy'n credu, pa mor heriol y mae'r tymor diwethaf wedi bod yn ein hysgolion.

A'r pwynt arall a wnaeth rwy'n awyddus i'w danlinellu yw mai unigolion yw'r rhain ac nid mater o rifau'n unig, fel y gwnaethoch chi gydnabod yn eich cwestiwn—mae pob achos unigol yn bwysig. Dyna pam, yn ogystal ag edrych ar batrymau presenoldeb ac absenoldeb, rwyf am gomisiynu gwaith i ddeall beth sy'n digwydd ar lawr gwlad a chael safbwyntiau arweinwyr ysgolion ynglŷn â pham y mae hyn yn digwydd yn benodol.

Ac felly, rwy'n gobeithio gallu cyhoeddi cymorth penodol, cyn diwedd y tymor hwn, i ddisgyblion sydd wedi dangos patrwm o absenoldeb ac i gynorthwyo ysgolion i ymgysylltu mwy â'r teuluoedd hynny. Ceir problem benodol mewn perthynas â rhai sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Tueddai'r cyfraddau presenoldeb i fod yn is ymhlith y disgyblion hynny. Ac mae problem hefyd gyda disgyblion blwyddyn 11, sydd wedi tueddu i fod yn llai tebygol o fod yn bresennol. Felly, dyna ddwy o'r carfanau, ond hefyd y rhai y soniodd amdanynt yn ei chwestiwn. Mae'n bwysig iawn inni ddeall amgylchiadau unigol a gweithio gyda'r teuluoedd a'r dysgwyr hynny.

Weinidog, mae fy etholaeth yn gartref i un o'r cymunedau mwyaf difreintiedig yng Nghymru ac efallai yn y DU gyfan hyd yn oed. Yn anffodus, mae tlodi mor aml yn gysylltiedig â chyflawniad addysgol gwael, a gall fod yn gylch dieflig, gyda phlant rhieni sydd heb gael addysg dda yn llai tebygol o gael addysg dda. Fel y mae adroddiad Estyn yn ei nodi, bydd hyn wedi'i waethygu gan y pandemig, gan y bydd addysg gartref wedi bod yn heriol iawn i'r aelwydydd hynny. Er bod gan y Rhyl ddarpariaeth band eang dda, diolch byth, efallai na fydd aelwydydd tlotach yn gallu fforddio band eang na'r dyfeisiau sydd eu hangen i gael mynediad at ddysgu ar-lein. Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i groesawu Great British Tech Appeal Vodafone, sy'n gofyn inni gyfrannu ein hen ddyfeisiau, megis ffonau clyfar, cyfrifiaduron llechen a gliniaduron, iddynt hwy allu eu hadnewyddu a'u darparu i deuluoedd anghenus, ynghyd â data, galwadau a negeseuon testun am ddim? Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i weithio gyda rhai fel Vodafone i sicrhau bod y cynllun o fudd i deuluoedd yn Nyffryn Clwyd ac ar draws Cymru?

Rwy'n sicr yn cytuno ag ef fod angen inni sicrhau bod y teuluoedd sy'n lleiaf abl i fforddio mynediad at fand eang a'r math o offer cyfrifiadurol y bydd llawer ohonom yn ei gymryd yn ganiataol yn gallu cael gafael arnynt er mwyn i'r cyfleoedd hynny fod ar gael i ddysgwyr, ni waeth beth fo'u hamgylchiadau. Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, mae Llywodraeth Cymru wedi ariannu gwerth tua £150 miliwn o gyfarpar a chysylltedd hefyd i gefnogi'r mathau hynny o ddysgwyr, er mwyn manteisio'n llawn ar y cyfleoedd dysgu cyfunol a dysgu o bell, y bu'n rhaid inni allu eu darparu dros y 18 mis diwethaf, yn anffodus. Credaf fod hynny'n rhoi llwyfan da iawn i ni yn y dyfodol mewn gwirionedd i alluogi'r dechnoleg honno i ddod yn fwy prif ffrwd efallai yn y ffordd rydym yn datblygu dysgu yn ein hysgolion, gan gynnwys yn y cwricwlwm newydd, er budd ein holl ddysgwyr, ni waeth beth fo'u hamgylchiadau.