Rydym ni'n gallu symud ymlaen yn awr i eitem 3. Yr eitem hwnnw yw'r datganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol ar y wybodaeth ddiweddaraf am gaffael. Rwy'n galw felly ar y Gweinidog i wneud ei datganiad—Rebecca Evans.  

Diolch, Llywydd. Mae caffael yn un o'r ysgogiadau pwysicaf a mwyaf grymus y gall Llywodraeth Cymru ei ddefnyddio i helpu i gyflawni ei dyhead o ran ei rhaglen lywodraethu ar gyfer Cymru fwy llewyrchus, fwy cyfartal a gwyrddach. Dim ond rhai o'r blaenoriaethau niferus y gellir eu cefnogi drwy bolisi caffael clir, clyfar ac effeithiol yw twf economaidd cynaliadwy, gwaith teg, datgarboneiddio a darparu gwasanaethau cyhoeddus effeithiol. Rwy'n falch o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau heddiw am ein gwaith ni gyda phartneriaid ledled y sector cyhoeddus, y sector preifat, a'r trydydd sector i gefnogi'r uchelgeisiau hyn.

Mae cwmpas amrywiol a graddfa eang gwariant y sector cyhoeddus yng Nghymru yn gosod sylfeini cadarn i wneud yn fawr o'n cyfraniad ni at y saith nod llesiant yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae'r gallu gan gaffael y sector cyhoeddus yng Nghymru i sicrhau canlyniadau o ran gwerth cymdeithasol ehangach ar gyfer llesiant Cymru. Mae 'gwerth cymdeithasol' yn derm eang a ddefnyddiwyd i ddisgrifio effeithiau cymdeithasol, amgylcheddol, diwylliannol, ac economaidd y camau a gymerwyd gan gymunedau, sefydliadau, llywodraethau ac unigolion. Mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i weithio gyda phartneriaid ledled Cymru a thu hwnt i ddatblygu dull modern a chynaliadwy o gaffael, ac rwyf i wedi comisiynu ymgynghoriaeth Canolfan Cydweithredol Cymru i fapio'r tirlun cyfredol o ran gwerth cymdeithasol, gan gynnwys yr offer amrywiol sydd ar gael i sector cyhoeddus Cymru. Fe fydd Canolfan Cydweithredol Cymru yn ymgysylltu â rhanddeiliaid i gasglu canfyddiadau a gwneud argymhellion i gefnogi'r gwaith o ddarparu gwerth cymdeithasol yn Llywodraeth Cymru, ac yn y pen draw fe fydd hynny'n cefnogi dull gweithredu cyson ledled Cymru.

Mae caffael yn faes lle gellir cyflawni llawer iawn pan fydd partneriaid blaengar yn cydweithio â'i gilydd, ac mae cytundeb cydweithredu Llywodraeth Cymru â Phlaid Cymru yn cynnwys ymrwymiad i archwilio sut i bennu nodau ystyrlon i gynyddu cyfran y gwariant caffael a roddir i gyflenwyr yng Nghymru o'i chyfradd bresennol. Rydym ni eisoes yn annog ac yn cefnogi busnesau bach a chanolig eu maint i dendro am gyfleoedd, ac fe fyddaf i'n ymchwilio i fesurau pellach a all wneud y broses dendro yn un haws ac yn fwy ymarferol i fusnesau bach yng Nghymru. Ar gyfer cynyddu cyfran y cyflenwyr yng Nghymru eto, fe fyddwn ni'n cynnal dadansoddiad manwl o gadwyni cyflenwi'r sector cyhoeddus. Fe wnes i gyfarfod yn ddiweddar ag aelod dynodedig Plaid Cymru, Cefin Campbell, i drafod datblygiad cynnar y gwaith hwn, ac fe fyddaf i'n rhoi diweddariad arall i'r aelodau ar wahanol elfennau'r gwaith hwn maes o law.

Mae Llywodraeth Cymru yn gwneud llawer o waith eisoes i hyrwyddo prynu cynnyrch a wnaed yng Nghymru, gan gynnwys defnyddio dur o Gymru mewn prosiectau seilwaith. Fe fyddaf i'n ymchwilio ymhellach gyda fy nghyd-Weinidogion i'r cyfleoedd y mae'r Strategaeth buddsoddi yn seilwaith Cymru newydd yn eu cynnig i ni ar gyfer gwneud cynnydd pellach yn y maes hwn, gan gynnwys ymestyn y cyfleoedd ar gyfer dur Cymru mewn prosiectau cyhoeddus.

O ran cynigion Llywodraeth y DU ar gyfer diwygio caffael, mae fy swyddogion i wedi bod yn gweithio'n agos gyda thîm Bil diwygio caffael y DU i gyfrannu at ddatblygu'r Bil. Bydd yr Aelodau'n cofio fy natganiad ysgrifenedig ar 18 Awst, lle nodais y bydd darpariaeth ar gyfer awdurdodau contractio Cymru yn cael ei gwneud o fewn Bil diwygio caffael Llywodraeth y DU. Roedd y penderfyniad hwn yn dilyn ymgysylltu â phartneriaid cymdeithasol a rhanddeiliaid ar draws y sector cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector, ac roedd yn amodol ar dderbyn sicrwydd ysgrifenedig gan Lywodraeth y DU na fyddai ymuno â deddfwriaeth y DU yn cael effaith negyddol ar Fil Partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus (Cymru), yn hytrach fe fydd y ddeddfwriaeth yn ategu ei gilydd ac yn gwneud y mwyaf o'n gallu i gyflawni'r canlyniadau polisi pwysig yr ydym ni'n eu ceisio.

Er y bydd y Bil i ddiwygio caffael gan Lywodraeth y DU yn canolbwyntio ar y prosesau sylfaenol ar draws y cylch bywyd masnachol, fe fydd y Bartneriaeth gymdeithasol a'r Bil caffael cyhoeddus yn canolbwyntio ar sicrhau bod canlyniadau sy'n gyfrifol yn gymdeithasol yn cael eu cwblhau oherwydd ein caffael ni. Fel y cadarnhaodd fy nghyd-Aelod i, y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol, mae fy swyddogion i'n parhau i gysylltu â thîm Bil diwygio caffael y DU a thîm y Bartneriaeth Gymdeithasol a'r Bil Caffael Cyhoeddus i sicrhau cyn lleied o gamosodiadau â phosibl rhwng y ddau ddarn pwysig hyn o ddeddfwriaeth.

Rydym ni'n deall mai bwriad Llywodraeth y DU yw cyflwyno'r Bil diwygio caffael pan fydd amser seneddol yn caniatáu hynny. Mae fy nghyd-Aelod, y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol, wedi dweud o'r blaen hefyd ein bod ni'n dal i fod ar y trywydd iawn i gyflwyno'r Bil partneriaeth a chaffael cymdeithasol ym mlwyddyn gyntaf y tymor Seneddol hwn. Felly, mae hi'n bosibl y bydd Bil diwygio caffael y DU a Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus Llywodraeth Cymru yn cael eu cyflwyno i'r Senedd tua'r un pryd â'i gilydd. Fe fydd y ddau Fil hwn, gyda'i gilydd, yn rhoi llwyfan newydd a blaengar ar gyfer caffael yng Nghymru sy'n sicrhau canlyniadau cymdeithasol, amgylcheddol, economaidd, a diwylliannol, gan gynnwys ein huchelgais ni i wneud Cymru yn wlad gwaith teg.

Rydym ni'n ymwybodol iawn o'r cymorth y bydd ei angen ar yr ymarferwyr a'r diwydiant o ganlyniad i'r newidiadau hyn yn y ddeddfwriaeth, ac fe fyddwn ni'n gweithio gyda rhanddeiliaid i sicrhau y bydd canllawiau statudol ymarferol a chynhwysfawr ar waith cyn gynted â phosibl ar ôl i'r Biliau dderbyn Cydsyniad Brenhinol. Fe fydd y canllawiau hyn yn arbennig o bwysig yng nghyd-destun yr her barhaus o ran diffyg maint a gallu caffael yn y sector cyhoeddus yng Nghymru. Roeddwn i'n falch o gyhoeddi datganiad ysgrifenedig i'r Senedd yn gynharach ym mis Tachwedd yn tynnu sylw at yr hyn yr ydym ni'n ei wneud i helpu i roi hwb i'r proffesiwn. Mewn cydweithrediad â rhanddeiliaid, rydym ni wedi darparu rhaglen ar gyfer cynyddu maint a gallu'r proffesiwn caffael yng Nghymru gyda chyllid o bron i £700,000 ers 2020. Rydym ni wedi cefnogi 118 o aelodau staff y sector cyhoeddus i ymgymryd â rhaglen ddyfarnu'r Sefydliad Siartredig Prynu a Chyflenwi. Mae'r cyrsiau pwrpasol yn cynnwys defnyddio iaith a therminoleg gyfarwydd, gan ddefnyddio enghreifftiau o Gymru i helpu myfyrwyr i roi polisi caffael Cymru ar waith. Yn ddiweddar, rwyf i wedi cymeradwyo cyllid ar gyfer y rhaglen i'r dyfodol a fydd yn cefnogi 76 o leoedd eraill ar y rhaglen garfan.

Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, rydym ni hefyd wedi cynnal ymarfer darganfod i'n helpu ni i wella ein systemau caffael digidol ni a'u paratoi nhw i gefnogi diwygio caffael yn ogystal ag ysgogiadau pwysig eraill o ran caffael, fel y Bil partneriaeth gymdeithasol. Defnyddiwyd yr adborth hwn i lunio ein map ffyrdd digidol diweddaraf o ran caffael am y tair blynedd nesaf, ac mae'r gwaith hwn bellach wedi cyrraedd ei gam cyflawni. Mae ein gwaith ni'n cyd-fynd hefyd ag argymhellion gan gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol ar gyfer canolfan ragoriaeth caffael yng Nghymru. Fe wnaethom ni lansio ymarfer darganfod ar ddiwedd y llynedd gyda chyfraniad oddi wrth randdeiliaid o bob rhan o'r sector cyhoeddus yng Nghymru. Byddaf yn ystyried y canfyddiadau a'r argymhellion sy'n deillio o'r ymarfer hwn yn ystod yr wythnosau nesaf.

Caiff llawer iawn o waith cyffrous ei wneud gan Lywodraeth Cymru i hybu caffael er budd y cyhoedd yng Nghymru ac ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, ac rwy'n edrych ymlaen at glywed gan Aelodau ar draws y Siambr heddiw. Diolch.

A gaf i ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad? Rwy'n croesawu rhai o'r datblygiadau a amlinellwyd yn flaenorol gan Lywodraeth Cymru ac y gwnaethoch chi ymhelaethu arnyn nhw heddiw. Er enghraifft, rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru wedi penderfynu gweithio gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â'i chynigion i drawsnewid caffael cyhoeddus gan ein bod ni wedi ymadael â'r UE erbyn hyn. Rwyf i o'r farn y bydd defnyddio un cyfrwng deddfwriaethol yn ogystal â chydweithredu trawslywodraethol yn helpu i sicrhau y bydd y dull o gaffael yn y DU yn fwy cyson ac yn symlach. Fe fydd hynny'n cynnig cyfleoedd newydd i fusnesau yng Nghymru, yn ogystal â galluogi Llywodraeth Cymru i fynd ar ôl ei hagenda ei hun.

Gweinidog, a wnewch chi ymhelaethu mwy ar eich datganiad chi ynglŷn â thrafodaethau gyda swyddogion y DU ynghylch datblygiad y Bil, yn ogystal â'ch barn chi ynglŷn ag ymateb Llywodraeth y DU i'r ymgynghoriad a gyhoeddwyd ym mis Rhagfyr y llynedd? Sut fydd eich Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus arfaethedig chi'n sicrhau cydlyniad deddfwriaethol â Bil caffael y DU yn y dyfodol? Hefyd, pa drafodaethau a gawsoch chi gyda sefydliadau yng Nghymru ynghylch y cymorth, ar wahân i'r canllawiau statudol a'r cyllid capasiti yr ydych chi'n cyfeirio atyn nhw yn y datganiad, y gallai fod angen iddyn nhw addasu i'r fframwaith deddfwriaethol newydd sydd yn yr arfaeth?

Fe fyddai hi'n dda gennyf ddeall hefyd sut mae'r ymateb i'r pandemig wedi llywio meddylfryd y Llywodraeth ynghylch y tirlun caffael yng Nghymru. Mae COVID wedi rhoi pwysau aruthrol ar systemau a orfodwyd yn aml i addasu ar gyflymder mawr, gan arwain at heriau sylweddol. Gweinidog, pa gynnydd sydd wedi bod o ran cryfhau'r sector caffael ers cyhoeddi eich datganiad 'Esblygiad Caffael Llywodraeth Cymru' yn ôl ym mis Mawrth 2021? At hynny, a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd a wnaeth comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn ei hadroddiad adran 20 diweddar hi, y mae gan rai ohonyn nhw oblygiadau pwysig i Lywodraeth Cymru, yn enwedig o ran arweinyddiaeth?

Ac yn olaf, Gweinidog, mewn unrhyw drafodaeth am gaffael, ni allaf wrthsefyll y demtasiwn i gyfeirio at fy Mil i fy hunan, sef Bil bwyd (Cymru), sydd, yn ei hanfod, yn ceisio cynyddu cyfleoedd i gynhyrchwyr bwyd lleol werthu mwy o'u cynnyrch rhagorol yma yng Nghymru. Nawr, mae eich cytundeb cydweithredu â Phlaid Cymru yn cyfeirio at hybu prynu cynnyrch a gwasanaethau a wnaed yng Nghymru, pa waith a gafodd ei wneud hyd yma i gynyddu swm y bwyd a gaiff ei gynhyrchu yn lleol y mae'r cyrff cyhoeddus yn ei brynu? Diolch.

Diolch yn fawr iawn i Peter Fox am y cwestiynau pwysig yna ac am roi'r cyfle i mi ddweud ychydig mwy am ymateb Llywodraeth Cymru i her diwygio caffael gan ein bod ni bellach wedi ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Tirlun cymhleth iawn yw caffael ac yn un newidiol erbyn hyn, ac fe geir cyfleoedd i ni ddefnyddio Bil Llywodraeth y DU ar un ystyr, ond yna i ategu hwnnw hefyd, oherwydd rydym ni bob amser wedi bod yn eglur iawn mai dim ond yng Nghymru y dylid gwneud y penderfyniadau ar y canlyniadau polisi yr ydym ni'n awyddus i'w cyflawni o ran caffael, ac mae gennym ni safbwyntiau gwahanol iawn i rai Llywodraeth y DU ynglŷn â rhai o'r materion hynny, fel pwysigrwydd gwaith teg a'r swyddogaeth y gall ac y dylai caffael fod â hi wrth ysgogi hyn. A dyna pam y bydd ein Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus (Cymru) ni mor bwysig o ran cynnwys y rhain yn y gyfraith.

Fodd bynnag, rwyf i o'r farn fod hwn yn gyfle i ni ddefnyddio deddfwriaeth Llywodraeth y DU i ddiwygio'r prosesau sylfaenol, ac fe nodwyd y prosesau hynny ym Mhapur Gwyrdd Llywodraeth y DU yr oedd Peter Fox yn cyfeirio ato, 'Transforming public procurement'. Fe roddwyd y dewis i ni ddefnyddio deddfwriaeth San Steffan i ddiwygio'r prosesau sylfaenol hyn. Fe wnaethom ni bendroni llawer iawn ynghylch beth oedd y peth iawn i'w wneud, ac roeddem ni'n ymgysylltu yn eang iawn ag awdurdodau contractio Cymru a'u barn nhw oedd y dylem ni fod yn mynd gyda Llywodraeth y DU ar y Bil hwn, serch hynny, fe ddylem ni fod yn edrych ar Fil i Gymru o ran yr hyn yr ydym ni'n awyddus i'w gyflawni. Felly, mae prosesau o'r fath a'r gweithrediadau i'w cael ym Mil Llywodraeth y DU, ac yna fe fydd y canlyniadau yr ydym ni'n awyddus i'w datblygu yn cael eu cyflawni yn ein deddfwriaeth ni ein hunain. Rwy'n credu bod hynny'n cyd-daro yn ymarferol iawn wrth ddiwygio caffael wedi ymadael â'r Undeb Ewropeaidd.

Fe gyfeiriodd Peter Fox at y pandemig, ac un o'r pethau da sydd wedi dod, mae'n debyg, os gellir ystyried bod unrhyw ddaioni wedi dod o'r pandemig, yw'r ffordd y mae caffael wedi cael ei ddiwygio a'r ffordd y mae'r proffesiwn caffael yma yng Nghymru wedi ymateb yn wirioneddol i'r heriau. Mae swyddogion wedi gweithio ar draws Llywodraeth Cymru i gaffael eitemau brys hanfodol, ac mae'r rhain yn cynnwys, er enghraifft, y blychau bwyd ar gyfer y rhai a oedd yn gwarchod ledled Cymru, ac ymestyn cymorth gydag iechyd meddwl i'r holl weithwyr yn y GIG, a llety i'r troseddwyr hynny a ryddhawyd yn gynnar yn ystod cyfnod y cyfyngiadau symud, ac yna fe fu contractio gyda'r Post Brenhinol ar gyfer dosbarthu presgripsiynau, a darparu cymorth i dimau gofyniad cyfarpar hanfodol a'r podiau ymweld i gartrefi gofal. Felly, fe geir enghreifftiau gwych o ffyrdd y mae'r proffesiwn caffael yma yng Nghymru wedi grwpio gyda'i gilydd, mewn gwirionedd, i fynd i'r afael â phroblemau a heriau'r pandemig, ac rwyf i o'r farn iddyn nhw wneud gwaith rhagorol iawn, hefyd, gan weithio'n agos, er enghraifft, gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i sicrhau bod gorchuddion wyneb ar gael ym mhob un o ysgolion Cymru. Yn gynnar yn ystod y pandemig, fe fuom ni'n gweithio gyda gwneuthurwr o Gymru i ddarparu gorchuddion wyneb achrededig o ansawdd uchel, y gellir eu hailddefnyddio, a gyflwynwyd i ysgolion wedyn. Yn ogystal â hyrwyddo amgylcheddau gweithio mwy diogel, fe wnaethom ni lwyddo i greu swyddi o ganlyniad i ehangu'r cwmni hwnnw. Felly, lle bynnag y bo modd gwneud hynny, roeddem ni'n ceisio, drwy gydol y pandemig, cefnogi busnesau Cymru ond yn chwilio wedyn hefyd am y bylchau hynny yn y gadwyn gyflenwi y gallem ni eu llenwi. Ac mae hwnnw'n ddarn pwysig o waith yr ydym ni'n ei wneud nawr a thu hwnt i'r pandemig—gan ystyried ein cadwyni cyflenwi ni a lle ceir cyfleoedd i ni lenwi'r bylchau hynny yn y fan hon gan gefnogi busnesau newydd yng Nghymru.

Roedd adroddiad comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn bwysig iawn. Fe fuom ni'n gweithio'n agos iawn gyda chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol ac roedd hi'n ein holi ni a'n swyddogion ni am y gwaith yr ydym ni'n ei wneud ynglŷn â chaffael, ac mae'r adroddiad wedi bod yn ddefnyddiol iawn, rwy'n credu, o ran canolbwyntio ein meddwl ar y ffordd ymlaen. Mae'r awgrym gan y Ganolfan Ragoriaeth Caffael wedi bod o gymorth mawr, ac, fel roeddwn i'n sôn yn y datganiad, cafodd yr ymarfer darganfod hwnnw ei lansio ar ddiwedd y llynedd, gyda chyfraniadau oddi wrth randdeiliaid unwaith eto o bob rhan o'r sector cyhoeddus yng Nghymru. Mae'r canfyddiadau hynny'n dod at ei gilydd ac fe fyddaf i'n eu hystyried nhw nawr dros yr wythnosau nesaf wrth i ni gael popeth yn ei le, ac fe fyddaf i'n gallu rhoi diweddariad pellach i gydweithwyr ynglŷn â hynny wrth i ni symud ymlaen. Ond, unwaith eto, rwyf i o'r farn fod meddu ar gyrchfan i'r rhagoriaeth honno, a bod â chartref i'r rhagoriaeth honno, yma yng Nghymru, yn bwysig. Rydym ni wedi edrych ar batrwm y Ganolfan Gwasanaethau Cyhoeddus Digidol, sydd, unwaith eto, yn ystorfa o ragoriaeth a gwybodaeth ac yn y blaen, ac mae hwnnw wedi bod yn batrwm defnyddiol ar gyfer yr hyn yr ydym ni'n gobeithio ei gyflawni drwy'r ganolfan ragoriaeth caffael.

Fe geir llawer o ddiddordeb yn yr hyn yr ydym ni'n ei wneud o ran caffael bwyd. Fe wn i fod Peter Fox wedi cynnal trafodaethau defnyddiol gyda rhai o fy nghyd-Weinidogion ynglŷn â hynny hefyd. Mae ein rhaglen lywodraethu ni'n ymrwymo i ddatblygu strategaeth bwyd cymunedol i Gymru yn ystod y tymor Seneddol hwn, ac fe wn i fod y potensial yn hynny i sicrhau llawer o fanteision a allai ein helpu ni ar hyd y ffordd sy'n arwain at y nodau hynny o ran llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Wrth gwrs, y ffactor cyffredin yn hynny yw bwyd, ond yna fe all manteision cymdeithasol fod yn eang iawn, gan gynnwys manteision economaidd, ac o ran adfywio cymunedau lleol, gwella lles, iechyd meddwl ac iechyd corfforol yn ogystal â'r amgylchedd, a manteision o ran cynaliadwyedd hefyd. Felly, mae llawer i ni ei drafod yn ei gylch yn y dyfodol, rwy'n credu, wrth inni fwrw ymlaen â'r gwaith hwnnw, oherwydd fe wn i fod hwn yn faes sydd o ddiddordeb arbennig i Peter Fox.

Diolch, Weinidog, am eich datganiad chi. Dwi wedi defnyddio, wrth gwrs, yn y gorffennol y gymhariaeth fod economi Cymru fel bwced â thyllau ynddo fe, ac nid dŵr sy'n llifo allan, wrth gwrs, ond cyfoeth a phres a fyddai'n cryfhau, wrth gwrs, yr economi Gymreig ac economïau lleol ar draws Cymru petaem ni'n llwyddo i gau'r tyllau yna sydd yn y bwced.

Rŷn ni'n sôn, wrth gwrs, am ffigurau eithriadol o uchel fan hyn: £6.3 biliwn y flwyddyn ar gaffael cyhoeddus yng Nghymru—prin hanner hwnnw'n aros yng Nghymru. Nawr, rŷn ni wedi bod yn siarad am hyn ers 20 mlynedd o ddatganoli, a dwi'n dal ddim yn teimlo ein bod ni wedi cyrraedd lle dylem ni fod, a bod yn onest, ac rŷn ni'n edrych ar wledydd eraill ar draws Ewrop lle mae dros 90 y cant o werth caffael cyhoeddus yn aros o fewn ffiniau'r gwledydd hynny. Dyna pam, wrth gwrs, roedd Plaid Cymru am greu targed o 75 y cant o werth y caffael yng Nghymru yn aros yng Nghymru, ac mae hynny'n bwysig oherwydd mae pob 1 y cant yn ychwanegol rŷn ni yn cadw yng Nghymru yn gyfwerth â 2,000 o swyddi newydd. Felly, mi fyddai hynny, o gyrraedd y nod yna, yn creu rhyw 46,000 o swyddi yng Nghymru, ac yn creu y rheini, wrth gwrs, heb o reidrwydd wario unrhyw bres ychwanegol, ond jest gwario'r pres rŷn ni'n ei wario'n barod mewn ffordd sy'n dod â mwy o fudd i'n heconomi ni yma yng Nghymru. Dwi yn falch, felly—ac mi roedd y Gweinidog, wrth gwrs, yn cyfeirio at y cytundeb cydweithredu rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru—fod y nod yma o sefydlu targed yn rhywbeth sy'n mynd i gael ei edrych arno o ddifrif nawr er mwyn trio sicrhau y budd uchaf posib i'r economi yma yng Nghymru. 

Dwi'n cydnabod y ffaith, hefyd, yr oeddech chi'n cyfeirio yn eich datganiad at gynyddu capasiti a chynyddu sgiliau o fewn yr ymarferwyr caffael yn y sector gyhoeddus. Ond, wrth gwrs, dwi'n siŵr ein bod ni i gyd yn cydnabod bod yna ffordd bell iawn i fynd eto, ond yn sicr o safbwynt capasiti hefyd ar ôl i ni weld, wrth gwrs, nifer o adrannau caffael yn cael eu rhedeg i lawr dros y blynyddoedd o ganlyniad i doriadau economaidd a chyni mewn gwariant cyhoeddus.

Nawr, mae yna nifer o fuddion, wrth gwrs, fel mae'r Gweinidog wedi'u rhestru, o gael polisi caffael da. Beth dwi ddim wedi'i glywed yn eich datganiad chi, wrth gwrs, yw beth yw'r egwyddorion sylfaenol fydd yn greiddiol i'r polisi caffael cyhoeddus. Dywedwch wrthym ni, er enghraifft, i ba raddau fyddwch chi'n mynnu yn eich polisi 'lleol yn gyntaf', lle mae hynny'n bosibl. Dyna'r man cychwyn bydden i'n tybio, ac wedyn os dyw e ddim ar gael yn lleol, wedyn rŷch chi'n mynd ymhellach i chwilio am y gwasanaeth neu am y nwyddau rŷch chi am eu caffael.

Mae'r datganiad yn sôn am weithio gyda Gweinidogion eraill, wrth gwrs—mi wnaethoch chi gyfeirio'n benodol at ddur. Allwch chi sôn pa feysydd eraill y byddwch chi'n ffocysu arnyn nhw ac yn blaenoriaethu? Bydden i'n tybio, er enghraifft, ac rŷn ni wedi clywed yn y cyfraniad blaenorol, fod amaeth a bwyd yn un maes sy'n aeddfed ar gyfer manteisio arno fe, a byddai hyn i gyd oll, wrth gwrs, yn cyfrannu wedyn at gynyddu capasiti prosesu Cymru yng nghyd-destun bwyd yn enwedig.

Wnewch chi hefyd annog pob awdurdod lleol yng Nghymru, efallai, i efelychu llwyddiant Cyngor Gwynedd? Oherwydd mae'r cyngor wedi defnyddio'r cymal budd cymdeithasol wrth gaffael ac, o ganlyniad i hynny, maen nhw wedi llwyddo i weld cynnydd o 39 y cant yn eu gwariant ar nwyddau a chytundebau oddi mewn i Wynedd. Hynny yw, mae wedi mynd i fyny o £56 miliwn yn 2017-18 i £78 miliwn y llynedd. Nawr, mae Gwynedd wedi dangos, yn hynny o beth, beth sy’n bosibl, ond, wrth gwrs, mae angen i hyn fod yn norm ac nid yr eithriad, efallai. Ac felly bydden i'n gofyn ichi i'w llongyfarch nhw, ond hefyd i annog awdurdodau lleol i efelychu'r llwyddiant yna.  

Yn olaf, Gweinidog, roeddech chi'n sôn am Fil diwygio caffael Llywodraeth y DU, wrth gwrs, ac rydych chi'n gwybod beth yw safbwynt Plaid Cymru ar adael llonydd i Lywodraeth y DU ddeddfu ar faterion a ddatganolwyd i ni yma yn y Senedd. Roedd Peter Fox yn gofyn sut y gallwn ni sicrhau cydlyniad deddfwriaethol. Wel, gadewch i ni wneud hynny ein hunain—gadewch i ni sicrhau bod y ddau ddarn o ddeddfwriaeth yn cael eu cyflwyno ar yr un pryd gan yr un Llywodraeth a'r un Senedd i graffu arnyn nhw. Ond rydych chi'n dweud bod gennych chi sicrwydd na fydd caniatáu i Lywodraeth y DU ddeddfu ar ein rhan ni'n cael effaith ddinistriol ar Fil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus (Cymru) arfaethedig Llywodraeth Cymru. Ai dyma'r un sicrwydd a roddwyd i chi o'r blaen ynglŷn â chyllid yr UE neu ynglŷn â chyllid amaethyddol neu'r enghreifftiau eraill yr ydych chi eich hun yn ein hatgoffa ni'n fynych amdanyn nhw o Lywodraeth y DU yn methu â chadw ei gair?

Diolch i Llŷr Gruffydd am y cwestiynau pwysig yna, ac rwyf i am ddechrau trwy gyfeirio at y cytundeb sydd gennym ni gyda Phlaid Cymru yn ein cytundeb cydweithredu ni, sef i archwilio sut i bennu nodau ystyrlon o ran cynyddu caffael sector cyhoeddus Cymru o'i faint ar hyn o bryd. Yn gam cyntaf, fe fyddwn ni'n cynnal dadansoddiad manwl o gadwyni cyflenwi'r sector cyhoeddus ac yn hybu prynu cynnyrch a gwasanaethau a wnaed yng Nghymru, ac fe fydd hwnnw'n waith pwysig. Ond, mewn gwirionedd, rydym ni'n deall ar hyn o bryd fod canran y gwariant ar gaffael yng Nghymru ar tua 52 y cant. Wel, dyna'r ffigwr y gallwn ni ei rannu yn gyhoeddus. Eto i gyd, nid ydym ni o'r farn fod honno'n gynrychiolaeth gywir o faint y gwariant caffael a aiff i gwmnïau yng Nghymru. Yn amlwg, mae yna nifer o resymau am hynny, ac mae un ohonyn nhw ar sail cod post cyfeiriad yr anfoneb ar gyfer y cyflenwyr yng Nghymru, ac, yn amlwg, mae sawl cyfyngiad ar y dull hwnnw, oherwydd nid yw'n ystyried y gadwyn gyflenwi sy'n cynnal y prif gontractwr.

Ar hyn o bryd, ni allwn ni wneud dadansoddiad manylach o'r gadwyn gyflenwi gan nad ydym ni'n casglu'r data i ganiatáu hynny. Ond yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, rydym ni wedi cynnal ymarfer darganfod i'n helpu ni i wella ein systemau digidol ar gyfer caffael, hynny yw, eu paratoi nhw i gefnogi ein diwygiadau caffael ni nawr ac, yn benodol, i annog tryloywder ac ysgogiadau pwysig eraill, fel y Bil partneriaeth gymdeithasol. Felly, yn rhan o'r gwaith hwnnw, rydym ni'n gweithio ar weithredu safon data'r contract agored, ac fe fydd hynny'n gwella tryloywder drwy gydol y cylch caffael, a'r nod wedyn yw i hwnnw roi cyfradd o ddata er mwyn i ni gael darlun llawer mwy eglur o'r gwariant sy'n aros yng Nghymru. Ac mae gennym ni aelod o'n tîm caffael sy'n ymgymryd ag aseiniad yn rhan o'u cymhwyster Sefydliad Siartredig Caffael a Chyflenwi ar gyfer edrych yn benodol ar wariant yng Nghymru. Felly, wrth i ni symud ymlaen ar y cyd â Phlaid Cymru ar y darn arbennig hwn o waith, fe wn i y byddwn ni'n cael data o ansawdd gwell i gefnogi'r gwaith hwnnw, sy'n bwysig iawn wrth i ni ddeall y gwahaniaeth y bydd ein penderfyniadau ni'n ei wneud wrth i ni symud ymlaen gyda'n gilydd yn hynny o beth.

Fe ofynnodd Llŷr Gruffydd am allu a chapasiti'r sector. Fe wn i fod llawer o bobl ardderchog yn gweithio yn y sector, sy'n mynd o'u ffordd i geisio cael gwerth da am arian cyhoeddus, ac sy'n gwneud mwy nawr o ran cael y gwerth cymdeithasol hwnnw. Wrth i'r proffesiwn geisio llywio'r tirlun hwnnw sy'n gynyddol gymhleth, mae angen i ni fod yn buddsoddi ymhellach mewn gallu a chapasiti, a dyna un o'r rhesymau pam rydym ni wedi cyflwyno rhaglen i ariannu 50 o unigolion o bob rhan o'r sector cyhoeddus yng Nghymru i ymgymryd â rhaglenni gwobr gorfforaethol y Sefydliad Siartredig Prynu a Chyflenwi ar gyfer ymarferwyr ac ymarferwyr uwch. Mae pob un o'r unigolion hynny wedi ymrwymo i aros yn y sector cyhoeddus yng Nghymru yn yr hirdymor, ac rwyf i o'r farn fod hynny'n bwysig iawn, oherwydd rydym ni'n aml yn hyfforddi pobl sy'n gadael wedyn i weithio mewn mannau eraill, ac yn mynd â'r cyfarwyddyd hwnnw i gyd gyda nhw. Ac mae gennym ni bedwar myfyriwr hefyd sydd ar eu blwyddyn olaf ond un o'u cadwyn gyflenwi logisteg a'u cymhwyster caffael nhw ym Mhrifysgol De Cymru, ac maen nhw am gael cynnig o leoliad blwyddyn mewn adrannau caffael ledled Cymru, gan gynnwys yn Llywodraeth Cymru. Unwaith eto, nod hynny yw cadw'r bobl dalentog hyn yma yng Nghymru ac yn y sector cyhoeddus yng Nghymru.

Felly, mae yna lawer yn digwydd ym maes gallu a chapasiti, gan gynnwys paratoi cyfres o fodiwlau addysg masnachol craidd yn electronig, a fydd yn bwysig iawn, yn ogystal â'r trafodaethau cynnar yr ydym ni'n eu cael ynghylch archwilio dewisiadau i sefydlu rhaglen brentisiaeth caffael genedlaethol, a fydd yn gyffrous iawn, a'r posibilrwydd o raglen fentora ym maes caffael i Gymru hefyd. Felly, unwaith eto, mae yna lawer yn digwydd yn y maes arbennig hwnnw.

Yna, roedd cwestiwn ynghylch beth yw'r egwyddorion sylfaenol sy'n sail i hyn i gyd, yr hyn yr ydym ni'n awyddus i'w gyflawni drwy gaffael, mewn gwirionedd. Wel, ym mis Mawrth 2021 fe gyhoeddais ddatganiad polisi caffael diwygiedig Cymru, ac roedd hwnnw'n nodi'r weledigaeth strategol ar gyfer caffael yn y sector cyhoeddus yng Nghymru, ac fe'i hysgrifennwyd mewn partneriaeth â'n rhanddeiliaid. Ein nod ni, mewn gwirionedd, yw helpu i ddiffinio ein cynnydd ni yn ôl y nodau llesiant yr ydym ni'n ceisio eu taro ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol, ac mae Deddf cenedlaethau'r dyfodol wrth hanfod hynny i gyd. Yr allwedd i gyflawni hyn, mewn gwirionedd, fydd gweithio gyda'n gilydd, a'n nod ni yw adnewyddu ac adolygu'r datganiad hwnnw yn rheolaidd gyda phartneriaid, i sicrhau ei fod yn adlewyrchiad cywir o sut yr ydym yn symud tuag at yr uchelgais honno a rennir ar gyfer caffael cyhoeddus yng Nghymru.

Mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi cynllun gweithredu i ategu'r gwaith cyflawni yn ôl egwyddorion y datganiad, ac fe gyhoeddwyd hwnnw ar ein gwefan. Erbyn hyn, rydym ni'n annog sefydliadau sy'n prynu, naill ai'n unigol neu mewn ffordd gydweithredol, i gyhoeddi eu cynlluniau gweithredu eu hunain hefyd.

Ac yna'n olaf ar hyn, fe fydd canllawiau statudol y Bil Partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus (Cymru) arfaethedig yn ystyried bod datganiad polisi caffael Cymru a'r cynlluniau gweithredu cysylltiedig yn rhoi dyletswydd ar awdurdodau contractio i gyflawni canlyniadau drwy gaffael sy'n gyfrifol yn gymdeithasol ac sy'n sicrhau bod gwaith teg a gwerth cymdeithasol yn ganolog, yn hytrach na chanolbwyntio ar arbedion ariannol.

Meysydd yr ydym ni'n awyddus i edrych yn arbennig arnyn nhw—felly, fe soniodd Llŷr Gruffydd am ddur a bwyd; rwy'n awyddus iawn hefyd i wneud mwy o waith ar bren, ac mae hwnnw'n rhywbeth yr ydym ni'n ei ystyried ar draws y Llywodraeth. Ac rydym ni hefyd yn gwneud gwaith ehangach sy'n ystyried y bylchau hynny yn y gadwyn gyflenwi y cyfeiriais i atyn nhw wrth ymateb i Peter Fox, er mwyn i ni allu nodi'r cyfleoedd hynny i feithrin busnesau Cymru i lenwi'r bylchau hyn.

Yna, o ran y diwygiadau deddfwriaethol, fe wn i ein bod ni wedi anghytuno yn sylfaenol ynglŷn â hynny, ond rydym ni wedi cael sicrwydd ysgrifenedig gan Lywodraeth y DU yn hyn o beth. Hefyd, rydym ni'n ymchwilio i ba rannau o Fil y DU yr ydym ni am eu saernïo ar gyfer gweinidogion Cymru, felly mae gwaith yn mynd rhagddo yn y maes hwnnw hefyd. Ond fe wn i fod swyddogion yn cyfarfod yn rheolaidd iawn, iawn â Llywodraeth y DU ynglŷn â hyn, ac yn holi ynglŷn â'r manylion yn ddyfal iawn, iawn.

Rwy'n croesawu'r datganiad hwn ac yn gobeithio y gallwn ni gael dadl gan y Llywodraeth ar gaffael yn nes ymlaen eleni. Mae caffael yn un o'r ysgogiadau pwysicaf a mwyaf pwerus y gall Llywodraeth Cymru ei ddefnyddio i helpu i sicrhau twf economaidd. Fe all twf economaidd cynaliadwy, gwaith teg, datgarboneiddio a chefnogi'r economi leol i gyd elwa ar strategaeth gaffael flaengar. Mae sector cyhoeddus Cymru, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, byrddau iechyd, a chyrff a noddir gan Lywodraeth Cymru, ynghyd â llywodraeth leol, cymdeithasau tai, colegau a phrifysgolion, yn brynwyr mawr o ran nwyddau a gwasanaethau. Rydym ni wedi gweld yr hyn a gyflawnodd Preston mewn un ddinas; meddyliwch beth y gellid ei gyflawni gan genedl gyfan, fel yng Nghymru. A fydd Llywodraeth Cymru yn gwneud gwaith teg yn rhagofyniad ar gyfer tendro am gontractau sector cyhoeddus Cymru? A wnaiff Llywodraeth Cymru sicrhau na fydd unrhyw gwmni sy'n ymhél â diswyddo ac ailgyflogi yn gymwys i dendro am gontractau sector cyhoeddus Cymru? Ac a fydd Llywodraeth Cymru yn ceisio lleihau maint y contractau i gynyddu nifer y cwmnïau lleol sy'n gallu tendro? Yn rhy aml o lawer fe welwn ni'r prif gontract yn mynd i rywun yn Lloegr neu yn Ewrop ac mae'r is-gontractau wedyn yn mynd i gwmnïau yng Nghymru, ac mae llawer gormod o'r elw'n mynd i Loegr ac Ewrop ac nid yn aros yng Nghymru.

Rwy'n diolch i Mike Hedges am y cwestiynau penodol yna, ac fe fydd llawer ohonyn nhw'n cael eu cynnwys yn y trafodaethau polisi manwl a gaiff eu cynnal wrth i'r Bil caffael cyhoeddus hwn yng Nghymru ddechrau datblygu. Ac fe wn i y bydd fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, wedi clywed yr ymholiadau arbennig hyn mewn perthynas â'r hyn y bydd y Bil yn ceisio ei gyflawni a pha ddeddfwriaeth a fydd yn cael ei rhoi ar waith.

Rwy'n falch iawn fod Mike Hedges wedi cydnabod y pwysigrwydd a'r cyfle sydd i gaffael cyhoeddus o ran datgarboneiddio. Dyna un o'r meysydd y cyfeiriodd ef atyn nhw ar y dechrau. Rydym ni'n ceisio archwilio beth arall y gellir ei wneud yn y maes hwnnw. Yn ddiweddar iawn, rydym ni wedi bod yn cyhoeddi hysbysiadau caffael cyhoeddus Cymru ar gyfer sector cyhoeddus Cymru yng Nghymru. Mae hynny'n cynnwys Llywodraeth Cymru, y GIG, awdurdodau lleol ac eraill. Ac un o'r meysydd yr ydym ni wedi bod yn gwneud gwaith ynddo yw o ran y nwyddau a'r gwasanaethau a brynwyd. Felly, fe fyddai hynny'n cynnwys teithio busnes, cymudo gweithwyr, gwaredu gwastraff, defnyddio cynhyrchion a werthwyd, cludo a dosbarthu, i fyny ac i lawr yr afon, buddsoddiadau ac asedau a masnachfreintiau ar brydles. Ac rwy'n sôn am hynny oherwydd bod ymchwil yn tanlinellu pwysigrwydd mynd i'r afael â nwyddau a gwasanaethau a brynwyd sy'n dangos y gallan nhw gyfrif am hyd at 60 y cant o swm ôl troed carbon unrhyw sefydliad. Felly, mae'r cyfleoedd sy'n bod i wneud rhywfaint o gynnydd o ran y daith tuag at sero net yn sylweddol iawn. Rhan o'n gwaith ni drwy'r hysbysiad caffael yw cefnogi awdurdodau contractio Cymru yn y ffyrdd y gallan nhw leihau eu hôl troed carbon nhw drwy ddatgarboneiddio—drwy'r dewisiadau a wnawn nhw drwy gaffael, fe ddylwn i ddweud. Felly, mae hynny wedi bod yn bwysig iawn.

Mae Mike Hedges yn iawn i dynnu sylw at y gwaith da a ymgymerwyd ag ef yn Preston. Dyna'r hyn, mewn gwirionedd, a ddechreuodd rhan o'n taith ni tuag at y gwaith o ran yr economi sylfaenol, gan edrych yn fanwl iawn ar yr hyn a ddigwyddodd yno a defnyddio'r Ganolfan Strategaethau Economaidd Lleol i roi cyngor manwl i ni ynghylch sut y gallwn ni ddechrau gwneud pethau tebyg yma i sicrhau bod y bunt honno'n cael ei defnyddio eto yn ein dull economi sylfaenol ni yma yng Nghymru. Felly, mae'r rhain i gyd yn bwyntiau hollbwysig, ac fe fydd rhai o'r cwestiynau manylach hynny'n rhan o'r ystyriaeth ar gyfer y Bil.

Gweinidog, mae'n ddrwg gennyf i os ydw i'n ailadrodd ryw ychydig, ond fe wyddom ni i gyd pa mor bwysig yw caffael cyhoeddus a chymaint o ysgogiad economaidd gwirioneddol y mae'n ei roi i'r sector cyhoeddus i helpu ein busnesau ni ledled Cymru. A, Gweinidog, fy nghwestiwn i yw hwn: pa ymgysylltu a thrafodaethau a gawsoch chi gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a'r fforwm economaidd sydd ganddyn nhw yno i geisio annog awdurdodau lleol ledled Cymru i gefnogi busnesau lleol, oherwydd fe fydd gwneud hynny'n helpu economïau lleol ledled Cymru? Ac, yn dilyn ar hynny, beth yw dyfodol GwerthwchiGymru gyda'r Bil hwn, oherwydd fe wn i fod llawer o gwmnïau lleol yn fy etholaeth i'n dweud wrthyf i eu bod nhw'n ei chael hi'n anodd bwrw ymlaen â fframweithiau GwerthwchiGymru, ac yna mae hi'n amlwg yn anodd iawn i awdurdodau lleol ddefnyddio cwmnïau lleol wedyn oherwydd ei bod hi'n rhaid iddyn nhw fynd drwy GwerthwchiGymru. Felly, rwy'n gofyn i chi hefyd beth fydd dyfodol GwerthwchiGymru gyda'r Bil hwn. Diolch.

Gwych, diolch am y cwestiynau yna. Rydych chi'n iawn i ddweud bod hwn yn wariant sylweddol yng Nghymru. Bydd tua £7 biliwn yn cael ei wario drwy sector cyhoeddus Cymru bob blwyddyn ar gaffael, ac mae gennym ni 267,000 o fusnesau yng Nghymru, a busnesau bach a chanolig eu maint yw 99.4 y cant ohonyn nhw. Felly, fe geir cyfleoedd enfawr wrth i ni gefnogi'r busnesau hyn. Mae ein hasiantaethau cymorth busnes yng Nghymru, fel Busnes Cymru a GwerthwchiGymru, ar gael i helpu busnesau bach a chanolig i addasu i ofynion arbennig y sector cyhoeddus a'u hateb nhw, a newidiadau mewn caffael hefyd—oherwydd y diwygiadau mawr sydd gennym ni ar hyn o bryd, mae angen iddyn nhw fod â rhan weithredol i'w helpu nhw i ennill mwy o gontractau. Felly, un o'r pethau yr ydym ni'n eu gwneud yw edrych yn fanwl iawn ar ein systemau digidol ni, ac mae gennym ni gynllun gweithredu digidol ar gyfer caffael sydd ar ei gam cyflawni nawr. Un o'r meysydd pwysig hynny o waith yw uwchraddio system GwerthwchiGymru i gefnogi'r gwaith contractio agored data safonol a soniais i amdano o'r blaen mewn ymateb i gydweithiwr arall, a gwella tryloywder. Ac rwy'n credu y bydd hynny'n bwysig o ran helpu busnesau bach a chanolig i ymgysylltu yn well, oherwydd rwy'n credu bod gwaith i'r ddwy ochr yn hyn, mewn gwirionedd—fe geir gwaith i'r sector cyhoeddus ei wneud ar gyfer bod yn fwy hygyrch a gwneud ei systemau yn haws i'w defnyddio, ond fe geir gwaith i'r sector preifat hefyd, wedyn, o ran ymgysylltu.

Ac fe soniais i am yr hysbysiadau polisi cyhoeddus o'r blaen, ac mae un ohonyn nhw, sy'n ystyried busnesau bach a chanolig eu maint, yn rhoi cyngor i lywodraeth leol yng Nghymru ac awdurdodau contractio eraill o ran yr hyn y gallan nhw ei wneud i helpu i ymgysylltu â mwy o fusnesau bach a chanolig eu maint. Mae enghreifftiau o'r cyngor yn cynnwys lleihau'r gwaith gweinyddol sydd ei angen ar gyfer tendro, a symleiddio dogfennau, a darparu briffiau clir iawn sy'n nodi'r holl ofynion ac yn defnyddio iaith ddealladwy. Fe fyddech chi'n credu y byddai hynny'n digwydd beth bynnag, ond, mewn gwirionedd, mae caffael mor gymhleth, pe gellid ei symleiddio ar gyfer busnesau nad ydyn nhw wedi ymgyfarwyddo â chaffael yn y sector cyhoeddus o'r blaen, rwy'n credu y byddai hynny'n gwneud gwahaniaeth.

Ac yna rydym ni'n argymell mabwysiadu meddalwedd ar gyfer caffael, felly fe fyddai agweddau ar hynny'n cynnwys, ond heb fod yn gyfyngedig i, eGyrchu, systemau prynu deinamig, eOcsiynau, anfonebu electronig, catalogau a chardiau prynu electronig, a phecynnu contractau mawr wedyn yn elfennau ar wahân i wneud defnydd o lotiau rhanbarthol, os yw hynny'n bosibl ac yn briodol, i sicrhau nad yw busnesau bach a chanolig yn cael eu hatal rhag contractio. Ac yna rydym ni'n gofyn hefyd i ddarpar gyflenwyr BBaChau gael cyfle i drafod caffael wyneb yn wyneb er mwyn iddyn nhw gael deall a ydyn nhw'n addas ar gyfer y lot arbennig honno.

Felly, rwyf i o'r farn fod cyngor da ar gael gennym ni'n ddiweddar yn ein nodiadau newydd o ran caffael, ond fe fyddaf i'n hapus iawn i gael trafodaethau pellach gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ynghylch beth allem ni fod yn gallu ei wneud yn y cyswllt hwn i'w cefnogi i gaffael yn lleol.

Lywydd, ges i sgwrs ddifyr iawn yn ddiweddar efo economegydd a roddodd gyfres o ystadegau diddorol iawn i fi wrth ein bod ni'n trafod polisi caffael y Llywodraeth, a dyma ddaru mi ddysgu. Mae 35 y cant o weithlu Cymru yn gweithio yn y meysydd iechyd, addysg a gofal. O ganlyniad i hynny a'r nifer o bobl sy'n gweithio yn y sector cyhoeddus, mae tua 70 y cant o bres cyhoeddus felly yn mynd ar wahanol lefelau o gyflogau. O bres cyhoeddus Cymru, tua 17 y cant sy'n cael ei wario ar brynu nwyddau cadwyn hir, pethau fel fflyd ceir neu gyffuriau, pethau sydd byth yn mynd i gael eu gwneud yng Nghymru. Wrth ystyried caffael felly a'r ystadegau yma, oni ddylid sicrhau bod mwy o'n gwariant cyhoeddus ni yn cael ei ddefnyddio ar hyfforddiant, datblygu a chyflogaeth leol a sicrhau bod gennym ni'r sgiliau yma i wneud y gwaith, yn debyg i'r rhaglen meithrin ein nyrsys, 'Grow Your Own Nurse', sydd gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda? 

Ie, diolch i chi am godi'r cwestiwn hwnnw, ac, yn sicr, rwyf wedi sôn am bwysigrwydd capasiti a gallu o fewn y sector caffael, ond mae llawer i'w wneud o ran sicrhau bod pobl yn cael y cyfle i ddod o hyd i waith yn ein sector cyhoeddus. Un o'r pethau yr wyf i'n gyffrous iawn yn ei gylch yw ein cyfrifon dysgu personol. Felly, fe wnaethom ni gyflwyno'r rhain tua 18 mis yn ôl, ac maen nhw'n rhan o'n gwaith treialu ar gyfer y dull cyllidebu ar sail rhyw sydd gennym ni yma yng Nghymru, ond rwyf i o'r farn ei bod hi'n gyffrous iawn ar hyn o bryd am ein bod ni'n ehangu hwnnw i feysydd eraill hefyd. Mae'r cyfrifon dysgu personol ar gael mewn gwirionedd i gefnogi pobl a allai fod mewn cyflogaeth ar hyn o bryd, ond sy'n awyddus i ddringo'r ysgol ym maes eu cyflogaeth, neu i ailhyfforddi i wneud rhywbeth arall o bosibl. Ac rwy'n credu bod llawer o gyfleoedd i ddefnyddio'r rhain yn y sector cyhoeddus i sicrhau bod pobl yn gallu cael gafael ar y swyddi sy'n addas ar eu cyfer nhw.

Rwyf i am roi rhywfaint o ystyriaeth bellach i'r cyfraniad, felly, ac o bosibl yn ei archwilio ef gyda rhai o'm cyd-Aelodau eraill, oherwydd mae gennym ni grŵp gweinidogol sy'n edrych ar gaffael, ac mae hwnnw yno i gael trafodaethau traws-Lywodraeth i sicrhau ein bod ni i gyd yn ystyried cyfleoedd ar gyfer dulliau cydgysylltiedig o gaffael er mwyn i ni allu dysgu oddi wrth ein gilydd a nodi heriau cyffredin ar draws y Llywodraeth. Rwy'n credu bod y pwynt a wnewch chi ynglŷn â sgiliau a maint yn un o'r heriau cyffredin hynny, felly fe fyddaf i'n siŵr o nodi honno'n eitem ar ein hagenda nesaf ni. Diolch i chi.

Yr wythnos nesaf, fe fyddaf i'n ymweld â fferm organig bîff a defaid yn etholaeth y Prif Weinidog, ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at wneud hynny. Ni fyddech chi'n synnu o wybod y byddaf i, gyda swyddogion Undeb Amaethwyr Cymru a fydd yn bresennol, yn codi'r hyn y gallwn ni ei wneud i dyfu mwy o ffrwythau a llysiau yng Nghymru, sydd ar hyn o bryd yn cael eu mewnforio gennym ni, sy'n golygu eu bod nhw'n llai ffres ac yn llai maethlon. Felly, yng ngoleuni geiriau Rachel Lewis-Davies o Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr, a ddywedodd y byddai ffermwyr yn fodlon tyfu unrhyw beth lle ceir marchnad iddo, beth ydym ni'n ei wneud i helpu awdurdodau lleol i symleiddio eu hanghenion caffael, yn enwedig gyda phrydau ysgol rhad ac am ddim i bob ysgol gynradd dan ystyriaeth, fel gellir rhoi contractau mewn cegeidiau bach? Gan nad ydym ni'n dymuno i'r gwaith i gyd fynd i un busnes arbennig; rydym ni'n awyddus i sicrhau bod gennym ni farchnadoedd lleol a ffermwyr yn gallu bwydo i anghenion penodol ar gyfer dwy neu dair ysgol, dyweder, nes y gallan nhw ehangu eu busnes ymhellach. Ond dydyn nhw ddim—. Sut ydych chi am wneud hyn, o gofio nad yw hyn fel agor tap, ac mae'n rhaid i chi gynllunio'r pethau hyn? Mae hi'n ymddangos i mi fod honno'n dipyn o her i'r Bil caffael cyhoeddus, ac rwy'n edrych ymlaen at graffu ar hwnnw yn y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol.

Diolch, ac mae'r ymadrodd 'cegeidiau bach' yn gwneud i mi wenu; roeddwn i'n credu bod honno'n ffordd ardderchog o ddisgrifio gwneud contractau bwyd yn haws eu llyncu. Felly, roedd hynny'n hyfryd. Byddwn, fe fyddwn i'n awyddus i'ch sicrhau chi ein bod ni'n gweithio gydag amrywiaeth o randdeiliaid i ddeall y gofynion a'r cyfleoedd, ar hyn o bryd, y mae'r mesur cytundeb cydweithredu yn eu cynnig o ran prydau ysgol rhad ac am ddim i bob plentyn. Rwy'n credu bod cyfle sylweddol i'w gael yn hynny o beth. Ac yna rydym ni'n gweithio gyda chyngor Caerffili hefyd, sy'n arwain rhaglen fframweithiau bwyd sector cyhoeddus Cymru, y gwn i eich bod chi'n gyfarwydd â hi, ac yn gweithio hefyd gyda Castell Howell a chyfanwerthwyr eraill i geisio cynyddu'r cyflenwad o fwyd o Gymru i'r sector cyhoeddus drwy'r fframweithiau hyn. Mae hyn yn mynd rhagddo, ac mae angen ei gynllunio, wrth gwrs, i drefniadau cynhyrchu a chyflenwi cyflenwyr Cymru. Felly, y pwynt sylfaenol, mewn gwirionedd, yw'r un ynglŷn â bod ffermwyr yn gallu cynhyrchu'r hyn y mae'r farchnad yn awyddus iddyn nhw ei gynhyrchu. Felly, mae hi'n rhaid i'r trafodaethau hynny ddigwydd hefyd. Ac mae cyngor Caerffili wedi sefydlu grŵp bwyd drwy Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, a'i ddiben yw cynllunio'r dull a'r strwythur ar gyfer y tendrau bwyd nesaf, sydd i'w cyhoeddi yn 2023, felly fe geir cyfle arall a charreg filltir allweddol yn hynny, yn fy marn i. Amcan y gwaith hwnnw yw manteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd i gynhyrchwyr bwyd bychain a chynyddu faint o gynnyrch o Gymru sy'n mynd drwy'r fframwaith. Felly, fe fydd hynny'n digwydd cyn 2023, sy'n allweddol yn fy marn i.

Rydym ni'n gwneud gwaith pwysig gyda Chyngor Sir Fynwy hefyd i ddatblygu dealltwriaeth hyperleol o allu tyfwyr a chyflenwyr o fewn y cyngor hwnnw, ac fe fydd hwnnw'n waith pwysig bryd hynny i'n helpu ni i gryfhau cadwyni cyflenwi lleol yno, ac rydym ni wedi ariannu'r gwaith hwnnw erbyn hyn hefyd i'w raddio i gwmpasu Gwent i gyd. Felly, unwaith eto, mae hwn yn brosiect pwysig arall y gallwn ni ddysgu ohono.

Un peth diddorol y gwnes i ei ddarganfod wrth baratoi ar gyfer heddiw oedd bod prinder dofednod wedi llesteirio ein hymdrechion i gynyddu'r cyflenwad o ddofednod yng Nghymru, ac fe welsom ni, mewn gwirionedd, fod cyflenwyr dofednod lleol o fwy o werth o ran cadwyni cyflenwi presennol y sector preifat a'u bod nhw'n llai awyddus i ymgysylltu â busnesau newydd yn y sector cyhoeddus, oherwydd mae'r cadwyni cyflenwi sydd ganddyn nhw gyda'r sector preifat yn gweithio'n iawn, mae hi'n ymddangos, ar hyn o bryd. Felly, mae angen i ni ddod o hyd i ffordd i'n cynnig ni fod yn un deniadol a digyfnewid i gynhyrchwyr yng Nghymru. Ac rydym ni'n gobeithio y gellir datblygu cadwyn o ddofednod yn y sector cyhoeddus yng Nghymru yn 2022-23. Felly, mae hwnnw'n fwlch arbennig yn y farchnad, os hoffech chi, y gwnaethom ni ei nodi. Ac yna, yn olaf, rydym ni'n ariannu prosiectau caffael bwyd arloesol y GIG ac awdurdodau lleol i gynyddu'r cyflenwad lleol, ac fe fydd yr hyn a gaiff ei ddysgu'n cael ei rannu ledled Cymru.

Diolch, Gweinidog, am gyflwyno'r datganiad heddiw. Fel roeddech chi'n ei amlinellu ar y dechrau, mae caffael yn un o'r ysgogiadau sylweddol hynny y gellir eu defnyddio wrth fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd, ac roeddwn i'n falch iawn o'ch clywed chi'n cyfeirio at allu cefnogi datgarboneiddio drwy bolisi caffael clir, deallus ac effeithiol—dyna roeddech chi'n ei ddweud. Wythnos diwethaf, serch hynny, fe gefais i'r pleser o fod yn bresennol, credwch neu beidio, yn sesiwn graffu'r Pwyllgor Cyllid ar eich cyllideb chi ar ran cydweithiwr, ac yno fe godwyd mater caffael gan gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, Sophie Howe, ac roedd hi'n dweud wrthym ni ei bod hi, yn 2019-20, wedi cynnal adolygiad adran 20 ynglŷn â chaffael, gan edrych ar 363 o gontractau GwerthwchiGymru. Ac roedd y canfyddiadau yn gwbl syfrdanol. Nid oedd unrhyw un o'r 363 o dendrau hynny'n cyfeirio at leihau carbon fel gofyniad yn y tendrau hynny. Felly, mae hi'n ymddangos bod bwlch sylweddol yn bodoli rhwng yr hyn y siaradir amdano yn y Siambr y Senedd o ran newid hinsawdd a'r hyn sy'n cael ei wneud gyda'r dulliau presennol hynny o newid drwy gaffael. Felly, gyda hyn mewn golwg, Gweinidog, a ydych chi o'r farn bod y fframwaith caffael presennol yn adlewyrchu pa mor ddifrifol yr ydych chi'n ystyried her yr hinsawdd yr ydym ni i gyd yn ei hwynebu?

Diolch am godi hynna, ac mae'n rhoi cyfle da iawn i mi dynnu sylw at ddull newydd yr ydym ni wedi'i nodi mewn un o'n hysbysiadau caffael cyhoeddus eraill yng Nghymru, sef 'Datgarboneiddio drwy gaffael—Ystyried Cynlluniau Lleihau Carbon'.

Felly, yn y bôn, mae Llywodraeth Cymru wedi penderfynu awdurdodi'r defnydd o gynlluniau lleihau carbon ar gyfer contractau Llywodraeth Cymru gwerth £5 miliwn neu fwy o 1 Ebrill eleni. Ac yn amlwg, rydym ni'n ei argymell felly, fel arfer da, i weddill sector cyhoeddus Cymru, a bydd yn ein helpu ni yn y bôn i fynd ar y daith honno i sero net erbyn 2030 ar gyfer sector cyhoeddus Cymru. Ac mae'n cael ei gefnogi, felly, gan y trywydd yr ydym ni wedi'i gyhoeddi, y 'Statws carbon sero-net erbyn 2030. Trywydd ar gyfer datgarboneiddio ar draws sector cyhoeddus Cymru'. Yr hyn y mae'n ei wneud yn ei hanfod yw cyflwyno gofyniad i bob ymgeisydd ar gyfer contractau cyhoeddus gwerth £5 miliwn neu fwy gynnwys cynlluniau lleihau carbon fel rhan o'u tendrau, a gall awdurdodau contractio sector cyhoeddus Cymru gadarnhau bod darpar bartneriaid y gadwyn gyflenwi wedi ymrwymo i weithio gyda nhw i gyflawni sero net drwy gwestiynu'r cynlluniau lleihau carbon hynny. Felly, rwy'n credu bod y rheini'n rhoi dull newydd pwysig ac arwyddocaol, a fydd dan fandad nawr o 1 Ebrill.

Ochr yn ochr â hynny, rydym ni wedi bod yn gweithio'n galed i ddarparu adnoddau newydd i awdurdodau contractio Cymru, felly rydym ni wedi darparu taenlen adrodd sero net newydd a chanllawiau ategol i gyrff cyhoeddus gyfrifo ac adrodd ar eu hallyriadau carbon. Byddwch chi wedi clywed efallai yn y—neu fod rhai cyd-Aelodau wedi clywed yn rhai o'r sesiynau tystiolaeth am ddull gweithredu Llywodraeth Cymru o ddangos effaith carbon ein gwariant ni drwy ein cyllideb ddrafft, a'r gwaith sydd gennym ni yn ein cynllun cyllid seilwaith, sy'n rhan o'r strategaeth buddsoddi mewn seilwaith newydd. Ac yna hoffwn i dynnu sylw hefyd at gyhoeddiad cyfoeth naturiol, sef 'Cyngor ar ddulliau cyfrifo ac adrodd ar allyriadau i lywio'r gwaith o gyflawni polisi datgarboneiddio'r sector cyhoeddus yng Nghymru'. Felly, rwy'n credu bod rhai datblygiadau arloesol eithaf pwysig wedi bod yn ddiweddar, a ddylai fynd â ni ymlaen yn y maes hwn, ac rwy'n credu y bydd y cynlluniau lleihau carbon yn rhan bwysig o hynny.

Rydyn ni'n sôn am y manteision amgylcheddol, y manteision economaidd o ddatblygu polisïau caffael cadarn i Gymru, ac mi wnaeth y pandemig roi rheswm arall eglur iawn inni dros y budd o gael cadwyni cyflenwi cynhenid cryf, ac mi oedd cwmni Brodwaith yn fy etholaeth i yn un o'r cwmnïau hynny wnaeth arallgyfeirio, os liciwch chi, er mwyn gallu darparu offer PPE i’r gwasanaeth iechyd, ac mi oedd cwmni Elite yng Nglynebwy hefyd, wrth gwrs, yn gwmni arall wnaeth gamu i’r adwy er mwyn rhoi i'n gwasanaeth iechyd a gofal ni yr hyn oedd ei angen arnyn nhw. Yn anffodus, ac mae hyn yn rhywbeth dwi wedi’i godi efo'r Gweinidog economi ac efo'r bwrdd iechyd yma yn y gogledd, mae yna arwyddion bod y cytundebau hynny yn mynd i gael eu tynnu oddi ar y cwmnïau Cymreig hynny rŵan bod pethau’n dechrau dod yn ôl i normal. Wel, mae hynny, wrth gwrs, yn golled enfawr i’r cwmnïau hynny, sydd mewn perygl o golli y busnes oherwydd eu bod nhw wedi arallgyfeirio, ond mae hefyd yn golled fawr i'r economi Gymreig ac i'r gwasanaeth iechyd. A gaf i sicrwydd y bydd y Gweinidog cyllid yn edrych ar ambell i enghraifft fel hyn o arfer da o gyfnod y pandemig a sicrhau nad ydyn nhw ddim yn cael eu colli o ran y cytundebau penodol yma i'r cwmnïau Cymreig yma, ond hefyd o ran yr egwyddor o beth oedd yn trio cael ei gyflawni drwy symud at roi cytundebau fel hyn i gwmnïau Cymreig, a'r budd, fel dwi'n dweud, yn dod yn amlwg ar sawl lefel?

Ie, diolch am godi hynna. A gwn eich bod chi wedi ysgrifennu at Weinidog yr Economi, yn nodi'ch pryderon, yn enwedig o ran Elite Clothing, ac rwyf i wedi cael cyfle i edrych ar hynny, a gwn i fod y Gweinidog yn paratoi ymateb i hynny.

Rwy'n gwybod bod y tîm cyflawni caffael masnachol wedi sefydlu system brynu ddeinamig ar gyfer cyfarpar diogelu personol a gwisg gwaith, ac mae hynny wedi'i gynllunio i sicrhau'r cyfleoedd gorau i gyflogwyr yng Nghymru ymgysylltu, ac mae Elite Clothing nawr yn rhan o hynny. Ac mae hynny'n golygu y gall sefydliadau gwasanaethau cyhoeddus Cymru nawr gysylltu'n uniongyrchol â nhw yn hytrach na mynd drwy drefniadau is-gontractio, a fydd, gobeithio, yn darparu llwybr cyflymach i'w drws ar gyfer gwasanaeth cyhoeddus Cymru.

Ond, fel y dywedais i, rwy'n ymwybodol o'r mater a'r ffaith bod Gweinidog yr Economi yn ymchwilio iddo, a byddaf i'n siŵr o gael sgwrs ag ef am y peth ar ôl eich cyfraniad chi heddiw.

Ac, yn olaf, Alun Davies. 

Rwy'n ddiolchgar i chi, Llywydd. Ac rwy'n ofni y byddaf i'n ychwanegu at y sgwrs honno, Gweinidog. Mae'n siomedig iawn bod ffordd newydd o weithio, a oedd wedi'i sefydlu, roedd llawer ohonom ni'n teimlo ac yn credu, o'r datganiadau a gafodd ei gwneud gennych chi, gan y Prif Weinidog, gan y Gweinidog iechyd, gan Weinidog yr Economi, yng nghanol argyfwng a pandemig, i bob golwg ei bod eisoes yn mynd yn hesb. Ac os ydym ni eisiau gwireddu'r rhethreg yr ydym ni'n ei chlywed gan y Llywodraeth, mae'n rhaid bod hynny'n cael ei deimlo mewn cwmnïau fel Elite, fel y mentrau cymdeithasol hynny sydd wedi cadw'r GIG i fynd yn ystod y pandemig, ac wedi cefnogi gwaith y Llywodraeth hon. Nawr mae angen i'r cymorth hwnnw barhau. Ac ni allwn ni gerdded i ffwrdd o'n cyfrifoldebau a cherdded i ffwrdd o'n rhethreg. Mae angen i ni sicrhau bod hyn wir yn digwydd.

Felly, byddwn i'n ddiolchgar, Gweinidog, pe byddai modd i ni sicrhau bod y pwynt y gwnaeth Rhun ap Iorwerth, o Sir Fôn, fy hun o Flaenau Gwent, yn cael ei gyfleu i wraidd y Llywodraeth, a'n bod ni'n sicrhau bod ymateb sy'n cynnal y polisi hwn, ac sy'n parhau i sicrhau bod y bobl hyn yn cael y contractau, a'n bod yn cyflawni'r addewidion yr ydym ni fel Llywodraeth wedi'u gwneud.

Diolch i Alun am ategu'r pwyntiau a gafodd eu gwneud gan y siaradwr blaenorol. Rwy'n gwybod bod Alun Davies hefyd wedi mynegi ei farn yn uniongyrchol i Weinidog yr Economi hefyd. Byddwn ni'n sicrhau ein bod ni'n cael cyfle i drafod yn fanylach y ddau achos penodol hyn, ond yna hefyd y pwynt cyffredinol yr ydych chi'n ei wneud ynghylch peidio â cholli'r ffyrdd newydd hyn o weithio, a'r ewyllys da, mewn gwirionedd, yr ydym ni wedi'u cael gan fusnesau ledled Cymru, sydd wedi newid o'u cynnyrch arferol, boed hynny—. Wel, mae gennym ni enghreifftiau nid nepell oddi wrthyf i, lle'r oedden nhw wedi newid o gynhyrchu jin i wneud jel dwylo, ond rwy'n credu eu bod wedi mynd yn ôl i jin nawr. Ond mae enghreifftiau eraill o fusnesau yn lleol sydd wedi newid o wneud baneri i wneud sgrybs ac ati. Felly, rwy'n credu, ie, cydnabod y ffordd y mae busnesau yng Nghymru wedi torchi llewys yn bwysig iawn, a byddaf i'n parhau â'r trafodaethau hyn gyda fy nghyd-Weinidog, Gweinidog yr Economi.

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.