2. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith yr argyfwng costau byw ar gyllidebau awdurdodau lleol? OQ57575

Mae cyllidebau awdurdodau lleol a theuluoedd yn teimlo effaith biliau ynni sydd ar eu lefel uchaf erioed, costau bwyd cynyddol, a’r cyfraddau chwyddiant uchaf ers degawd. Mae'n rhaid i Lywodraeth y DU gymryd camau brys i fynd i’r afael â’r argyfwng costau byw. Roedd cyllideb ddiwethaf Llywodraeth y DU yn gyfle a gollwyd.

Wel, mae yna tswnami costau byw yn torri o'n cwmpas ni, onid oes e, Weinidog? Ac unwaith eto, mi fydd awdurdodau lleol, ymhlith eraill wrth gwrs, yn nannedd y storm honno wrth iddyn nhw barhau i ddelio ar un llaw â heriau COVID, tra hefyd nawr yn gorfod camu mewn â chefnogaeth ychwanegol wrth i bobl bwyso'n drymach arnyn nhw am eu gwasanaethau, efallai am nad ydyn nhw'n gallu fforddio talu'r rhent, neu fforddio cynhesu cartrefi, neu fforddio prynu bwyd. Nawr, roedd yr ymateb i'r argyfwng COVID, wrth gwrs, yn un sydyn ac yn un sylweddol iawn, ac fe gafodd awdurdodau lleol Cymru gyllid ychwanegol gennych chi i ymateb i'r pwysau aruthrol hwnnw. Ydych chi'n derbyn ei bod hi'n gwbl bosib y bydd angen yr un math o ymateb i'r argyfwng costau byw, ac, os ydych chi, a allwch chi roi sicrwydd bod eich Llywodraeth chi yn barod i gamu i'r adwy â chefnogaeth ychwanegol i awdurdodau lleol i gwrdd â'r galw ychwanegol fydd arnyn nhw os bydd angen hynny yn ystod y flwyddyn ariannol nesaf?

Diolch am eich cwestiwn. Fel y nodais yn fy ateb i’ch cyd-Aelod, Luke Fletcher, rydym wedi defnyddio bron iawn yr holl gyllid sydd ar gael i ni felly ni fydd cyfleoedd i ailagor cyllidebau yn yr ystyr honno yn y flwyddyn ariannol nesaf, oni cheid cyllideb gan Lywodraeth y DU a fyddai’n darparu cyllid canlyniadol ychwanegol i Gymru. Ond wedi dweud hynny, rydym wedi bod yn wirioneddol ymwybodol o'r pwysau ar awdurdodau lleol a phwysigrwydd y gwasanaethau y maent yn eu darparu. A dyna pam fod y setliad ar gyfer 2022-23, a gyhoeddais ar sail dros dro ym mis Rhagfyr, yn setliad da i lywodraeth leol, gan ddarparu cynnydd o 9.4 y cant yn y cyllid ar sail tebyg am debyg. A chredaf fod hynny'n rhoi sylfaen dda i awdurdodau lleol allu gwasanaethu cymunedau.

Wedi dweud hynny, rwy’n ymwybodol iawn o’r pwysau sy’n wynebu awdurdodau lleol ar hyn o bryd, a dyna pam fy mod wedi ysgrifennu at arweinwyr heddiw, yn cadarnhau trafodaethau a gafwyd ar lefel swyddogion a swyddogol y bydd £70 miliwn o gyfalaf ar gael i gefnogi awdurdodau lleol gyda’u rhaglenni cyfalaf cyffredinol, gan gynnwys effeithiau ar briffyrdd, er enghraifft. Ac wrth wneud hynny, rwyf wedi ystyried costau cynyddol deunyddiau, er enghraifft, y mae awdurdodau lleol yn eu hwynebu gyda'u prosiectau cyfalaf. Felly, y flwyddyn nesaf, rwy'n credu bod awdurdodau lleol wedi cael setliad da, sy'n eu galluogi i gynllunio, ac rydym hefyd yn ceisio gwneud yr hyn a allwn i gefnogi teuluoedd unigol. Ni chredaf fod modd inni gamu i’r adwy'n gyfan gwbl, gan mai gan Lywodraeth y DU y mae'r grym cyllidol i fynd i'r afael â’r argyfwng costau byw. Ond wedi dweud hynny, lle gallwn weithredu, fe fyddwn yn gweithredu, ac rydych wedi ein gweld yn gwneud hynny'n ddiweddar gyda'r taliad o £200 i aelwydydd cymwys ar gyfer eu biliau ynni.

Ymddiheuriadau ymlaen llaw, gan fy mod am ddilyn yr un thema â Llyr, os caf, ond rwy'n ymwybodol o'ch ateb, Weinidog. Fel y gwyddom, mae’r pandemig wedi cael effaith economaidd sylweddol ar deuluoedd, ac wedi arwain at fwy o bobl sydd angen mynediad at gymorth a chyngor ariannol. Yn aml, cynghorau yw’r man cyswllt cyntaf i bobl, ac maent yn cynnig ffynhonnell bwysig o gymorth a chyngor, ac felly bydd y galw cynyddol am gymorth yn arwain at oblygiadau o ran costau i gynghorau, a bydd y pwysau’n cynyddu, heb os, wrth i unigolion, cymunedau a llawer o grwpiau eraill yn y gymuned ehangach fod angen mwy o gymorth. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, ni fydd cronfa gynghori sengl Llywodraeth Cymru ar gael i awdurdodau lleol oni bai bod y gwasanaethau a ariennir yn cael eu cynllunio a’u darparu ar sail ranbarthol. Felly, Weinidog, tybed pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi’i rhoi i lacio’r meini prawf ar gyfer y gwasanaeth cynghori sengl er mwyn caniatáu i gynghorau gael mynediad haws at gyllid fel y gallant ehangu eu gwasanaethau cymorth lleol mewn ffordd lawer cyflymach ac wedi’i thargedu? A beth arall y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i helpu cynghorau i ddarparu cymorth ychwanegol i'r rheini sydd ei angen? Diolch.

Diolch am godi mater y gronfa gynghori sengl. Mae’r polisi sy'n sail i’r gronfa honno a’r broses o'i rhoi ar waith yn rhan o bortffolio fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, ond byddaf yn sicrhau fy mod yn cael sgwrs gyda hi ynglŷn â hynny. Ac rwyf hefyd yn cael cyfle rheolaidd i gyfarfod ag arweinwyr llywodraeth leol, fel y byddwch yn cofio o ychydig yn ôl, a byddaf yn achub ar y cyfle yn un o'r cyfarfodydd hynny sydd i ddod i archwilio eu barn ar y gronfa gynghori sengl a'r hyn y mae'n ei olygu iddynt hwy o ran eu gallu i gefnogi eu trigolion lleol.