Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Sam Rowlands. 

Diolch, Lywydd, a phrynhawn da, Weinidog. Weinidog, sut y byddech yn diffinio’r gair 'diwygio’?

Diwygio fyddai gwneud newid, ac yng nghyd-destun Llywodraeth Cymru, yn amlwg, nid ydym am wneud newidiadau er mwyn gwneud newidiadau, ac ni fyddem yn dymuno gwneud diwygiadau anflaengar. Felly, yng nghyd-destun y dreth gyngor, er enghraifft, byddai diwygio'n golygu creu system fwy blaengar.

Hyfryd, a diolch, Weinidog—rydych wedi dyfalu mai cyfres o gwestiynau ar ddiwygio’r dreth gyngor sydd gennyf; roeddwn wedi gobeithio bod hynny'n weddol amlwg. Fel pob Aelod ar draws y Siambr, rwy'n siŵr, mae gennyf gryn dipyn o ddiddordeb yn nogfen y cytundeb cydweithio rydych wedi ymrwymo iddo gyda Phlaid Cymru, ac ynddo, fel y nodoch chi, ar fater diwygio’r dreth gyngor, mae gennych uchelgais i ddiwygio un o’r ffurfiau mwyaf anflaengar ar drethu sy’n effeithio’n anghymesur ar ardaloedd tlotach o Gymru, ac rydych yn bwriadu ei wneud yn decach. Felly, Weinidog, gan ichi ddisgrifio hyn fel un o’r ffurfiau mwyaf anflaengar ar drethu, pa mor bell y byddwch yn mynd i’w ddiwygio?

Wel, gwneuthum ddatganiad ar 7 Rhagfyr, yn nodi ein hymateb cynnar i'r gwaith a gomisiynwyd gennym dros gyfnod y Senedd ddiwethaf, a gyhoeddwyd yn ein crynodeb o'r canfyddiadau. Roedd hwnnw'n dod â modelau posibl ar gyfer y dyfodol ynghyd, fel yr ymchwiliwyd iddynt gan Brifysgol Bangor, Prifysgol Caerdydd, y Sefydliad Astudiaethau Cyllid ac eraill sydd wedi bod yn gwneud gwaith i ni. Felly, ein camau nesaf, fel y nodwyd yn y datganiad hwnnw, fyddai edrych ar nifer o ffrydiau gwaith. Un fyddai gofyn i Asiantaeth y Swyddfa Brisio ddiweddaru’r prisiadau yma yng Nghymru. Nid yw hynny wedi digwydd ers peth amser; mewn gwirionedd, mae wedi bodoli ar ei ffurf bresennol—mae system y dreth gyngor wedi bodoli ar ei ffurf bresennol—ers 1993, felly mae gennym lawer o waith dal i fyny i'w wneud ar adnabod gwerth eiddo. Ac mae hynny'n ddechrau da. Bydd hynny’n ein helpu wedyn i ystyried opsiynau ar gyfer y dyfodol—er enghraifft, newid nifer y bandiau, ychwanegu bandiau ar frig ac ar waelod y system i geisio gwneud y system yn decach. A'r bwriad hefyd yw adolygu cynllun gostyngiadau’r dreth gyngor. Felly, ar hyn o bryd, rydym yn gallu cefnogi dros 200,000 o deuluoedd, aelwydydd, ledled Cymru mewn perthynas â biliau'r dreth gyngor. Felly, byddwn yn adolygu hynny i sicrhau bod y system newydd yn gydlynol â beth bynnag a ddaw nesaf ar ôl y prisio. A byddwn hefyd yn adolygu gostyngiadau, diystyriadau, eithriadau a phremiymau i sicrhau eu bod hwythau'n berthnasol hefyd i uchelgeisiau polisi heddiw.

Diolch, Weinidog. Mae'n debyg mai'r risg rwy'n cyfeirio ati yw ein bod yn sôn am ddiwygio, ac yn sôn, yn fy marn i, am newid mwy cyffredinol, ac efallai nad diwygio yw rhai o'r pethau rydych newydd eu crybwyll ond mân newidiadau ar yr ymylon. Ac nid yw ailbrisio, gan ychwanegu ychydig o fandiau ychwanegol, o bosibl, at y dreth gyngor, yn ddiwygio go iawn. Ac wrth gwrs, y tro diwethaf i Lywodraeth Cymru gynnal ailbrisiad yng Nghymru, mae'n bwysig nodi bod un o bob tair aelwyd wedi wynebu cynnydd yn y dreth gyngor roeddent yn ei thalu. Ac mae'n debyg ei bod hefyd yn risg, heb awydd gwirioneddol i ddiwygio, y gallem fod yn sôn am hyn eto ymhen pum, 10 mlynedd arall, siarad am natur anflaengar y dreth gyngor heb wneud unrhyw newid go iawn iddi, dim ond rhyw fân newidiadau yma ac acw. Felly, Weinidog, a allwch roi sicrwydd i ni heddiw fod gennych awydd go iawn i weld newidiadau yn y maes hwn a gweld diwygio go iawn yn digwydd, yn hytrach na mân newidiadau ar yr ymylon yn unig?

Roedd tipyn o bethau yn eich cwestiwn. Ni chredaf mai mân newid ar yr ymylon yw ailbrisio. Hyd yn oed yn yr ailbrisiad diwethaf, fe ddywedoch chi fod biliau traean o'r eiddo wedi cynyddu. Mae hynny'n eithaf dramatig, ac mae'n debyg y byddai biliau nifer cyfatebol o'r eiddo wedi gostwng, a'r system wedi aros yr un peth i rai eraill. Felly, bydd llawer o gwestiynau i ni eu hystyried hyd yn oed yn y cyd-destun hwnnw. Pa fath o gymorth trosiannol, os o gwbl, rydym yn ei roi i’r aelwydydd hynny? Beth yw’r effaith ar y cynghorau eu hunain o ran gallu codi refeniw? A fydd angen inni roi mesurau trosiannol ar waith ar eu cyfer hwy? Felly, dyna gwestiwn mawr arall. Ond yn gyffredinol, nid yw hyn oll yn cau'r drws ar ddiwygio mwy sylfaenol yn y dyfodol. Felly, bydd hyd yn oed ailbrisio, y bandiau newydd ac ati, yn cymryd tymor cyfan y Senedd hon, bron â bod. Mae hynny'n rhannol oherwydd y rheolau sy'n effeithio ar Asiantaeth y Swyddfa Brisio, a phryd y gellir gwneud newidiadau, a phryd y gellir eu gweithredu ac ati. Felly, mae hwn yn waith hirdymor, ond nid yw’n cau’r drws ar ddiwygio mwy sylfaenol yn y dyfodol, megis treth gwerth tir. Byddwn yn parhau i archwilio rhywbeth felly. Gallem gael ailbrisiadau treigl. Pan feddyliwn am y data y mae Awdurdod Cyllid Cymru yn ei gael yn gyson ar brisiau tai, gallem gael ailbrisiadau treigl, a allai wneud pethau’n decach ac yn fwy cyfredol yn y dyfodol. Felly, ochr yn ochr â’r ailbrisio, rydym yn ystyried mathau ychwanegol o ddiwygiadau ar gyfer y dyfodol. Credaf y dylai hwn fod yn waith cydweithredol, ac rwy'n fwy na pharod i gael trafodaethau â chyd-Aelodau ar draws y Senedd a gwrando ar syniadau ar gyfer gwneud y dreth gyngor yn decach.

Llefarydd Plaid Cymru, Llyr Gruffydd. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, mae’n debyg fod Llywodraeth San Steffan wedi cyrraedd lefel uwch byth yr wythnos hon yn y ffordd y mae'n gwadu cyllid i Gymru. Efallai na ddylem synnu, gan y gwyddom eisoes fod Llywodraeth y DU yn gwadu ein cyfran o £5 biliwn o gyllid HS2 i Gymru—arian y maent wedi'i roi, gyda llaw, i'r Alban ac i Ogledd Iwerddon. Mae San Steffan hefyd yn gwadu’r gallu inni ddefnyddio ein hadnoddau naturiol i greu refeniw drwy ddatganoli Ystad y Goron, rhywbeth arall y maent wedi’i roi i ran arall o’r Deyrnas Unedig. Ond fe ddysgom ni, wrth gwrs, yr wythnos hon, er gwaethaf addewid pendant gan Brif Weinidog y DU na fyddai Cymru geiniog ar ei cholled yn sgil gadael yr UE, fod San Steffan yn pocedu gwerth £1 biliwn o arian a ddylai fod yn dod i Gymru. Felly, a ydych yn cytuno â mi, Weinidog, po fwyaf y bydd Llywodraeth San Steffan yn torri ei haddewidion, y mwyaf y bydd yn chwalu’r Deyrnas Unedig?

Ydw, rwy'n cytuno. Rwy'n cytuno'n llwyr â hynny. Yn fy marn i, bob tro y bydd Llywodraeth y DU yn gwneud addewid nad yw’n ei gadw i Gymru ac i bobl Cymru, mae'n mentro chwalu'r Deyrnas Unedig. Mae’n rhaid i’r Deyrnas Unedig fod yn grŵp o genhedloedd lle mae gennym barch cydradd at ein gilydd, lle rydym yn trin ein gilydd yn gyfartal, ac nid yw hynny'n digwydd ar hyn o bryd. Nid yw hynny'n golygu na all Llywodraeth y DU wneud newidiadau yn hynny o beth heddiw, a newid ei hymagwedd at y Deyrnas Unedig. Ni chredaf fod Llywodraeth y DU ar ben arall yr M4 yn wirioneddol ymwybodol o'r teimladau yng Nghymru ac yn clywed pa mor ddig yw pobl yng Nghymru gyda Llywodraeth y DU. Ond wrth gwrs, daw cyfleoedd iddynt glywed hynny’n glir iawn dros y misoedd nesaf.

Ac wrth gwrs, nid yn unig eu bod yn gwadu'r cyllid y mae gennym hawl iddo, ond maent hefyd yn gwadu'r ysgogiadau cyllidol i ni a fyddai'n helpu i wneud gwahaniaeth go iawn i fywydau pobl yma yng Nghymru, o gyfyngu'n fwriadol ar y pwerau cyllidol sydd gennym i wadu pwerau i ni dros ysgogiadau allweddol eraill fel treth gorfforaeth, treth ar werth a tholl teithwyr awyr. Fel y dywedoch chi mewn ateb blaenorol, nid oes gennym y grym cyllidol. Unwaith eto, mae'n debyg na ddylem synnu, gan nad yw'n gyfrinach fod y Llywodraeth Dorïaidd hon yn San Steffan yn benderfynol nid yn unig o danseilio datganoli, ond o ddadwneud datganoli, a mynd â phwerau yn ôl i San Steffan. Felly, a ydych yn rhannu fy mhryderon fod bwriad Llywodraeth San Steffan i adolygu Deddf Cymru 2014 yn arwydd fod y Torïaid yn bygwth datganoli, ac nad ein harian yn unig y byddant yn ei gymryd gennym, ond ein pwerau hefyd?

Mae cymaint i ymateb iddo yno. Rwy'n sicr yn rhannu eich pryderon ynglŷn â'r diffyg hyblygrwydd sydd gan Lywodraeth Cymru. Gwn fod hyn wedi bod yn rhywbeth sydd wedi ennyn cytundeb ar draws y Senedd yn y gorffennol, o ran yr angen i Lywodraeth Cymru gael mwy o hyblygrwydd ar ddiwedd y flwyddyn i gael blwyddyn ariannol lawn i wario arian sy'n aml yn cael ei gyflwyno i ni yn hwyr iawn yn y flwyddyn ariannol. Byddai ein gallu i fenthyca mwy yn ei grynswth a mwy yn flynyddol hefyd yn ddefnyddiol o ran rheoli ein cyllid. Felly, mae sawl math o hyblygrwydd rydym am ei weld. Mae ystod eang o bwerau trethu y byddem am eu gweld yn dod i Gymru—fe sonioch chi am doll teithwyr awyr. Mae'r drafferth enfawr rydym yn ei chael hyd yn oed i gael sgwrs iawn yn awr gyda Llywodraeth y DU ynghylch y dreth ar dir gwag yn enghraifft arall o sefyllfa nad yw'n foddhaol ar hyn o bryd. Ac felly, mae'r cyhoeddiadau diweddar ar ymagwedd Llywodraeth y DU tuag at Lywodraeth Cymru a phwerau Cymru yn peri pryder, ac yn amlwg, dylem fod yn rhoi sylw llawn i'r mater. Unwaith eto, mae hwn yn faes lle bydd y rheini ohonom sy'n rhannu'r farn hon yn awyddus i gydweithio.