Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, os caf i dynnu eich sylw at rywbeth yr ydych yn gyfrifol amdano, sef y bwrdd iechyd yn y gogledd ac adroddiad Coleg Brenhinol y Llawfeddygon ar wasanaethau fasgwlaidd yr wythnos diwethaf a ddatgelodd fod y rhan fwyaf o ddogfennau clinigol yn annarllenadwy neu'n absennol, nad oedd cyfathrebu a chynllunio gofal yn bodoli mewn rhai achosion, ac, mewn un achos, bu'n rhaid i wraig gŵr a oedd wedi cael trychiad ei gario i'r toiled ar ôl iddo gael ei anfon adref heb gynllun gofal, a yw hyn yn dderbyniol, ac, os nad ydyw, a wnewch chi ymddiheuro?

Nid wyf i'n ystyried bod hynny'n dderbyniol, Llywydd; wrth gwrs ddim. Mae canfyddiadau'r 44 o achosion hynny a adolygodd Coleg Brenhinol y Llawfeddygon yn siomedig iawn, ac maen nhw—fel y dangosodd Andrew R.T. Davies yn ei ateb—yn gamgymeriadau a wnaed gan staff clinigol a fethodd â dilyn yr hyn sy'n ymddangos i mi yn safonau ymarfer proffesiynol sylfaenol. Pan fyddwch chi'n darllen bod diffygion o ran cadw cofnodion, o ran cael caniatâd a dilyn achosion a archwiliwyd, yna mae pob un ohonom yn iawn i bryderu ac i gael ein siomi, a mater i'r bwrdd iechyd yn awr yw sicrhau bod y safonau ymarfer proffesiynol angenrheidiol yn cael eu darparu'n gyson i'r bobl sy'n dibynnu ar y gwasanaeth hwnnw yn y gogledd.

Yn anffodus, Prif Weinidog, ni chlywais ymddiheuriad gennych yn y fan yna, a gofynnais i chi ei roi i bobl Cymru, ac yn arbennig y bobl sydd â'r bwrdd iechyd hwnnw'n diwallu eu hanghenion, a'r staff hefyd, sy'n teimlo eu bod wedi eu siomi, oherwydd, yn amlwg, yr oeddech chi—y Prif Weinidog a'r Gweinidog iechyd—wedi rhoi'r bwrdd iechyd hwn mewn mesurau arbennig am saith mlynedd. Hefyd, roedd gan eich Dirprwy Weinidog ar y pryd, Vaughan Gething, gyfrifoldeb arbennig dros y bwrdd iechyd yn y gogledd, ac felly rwy'n gofyn i chi eto, os gwelwch yn dda, os ydych chi'n derbyn bod y canfyddiadau hyn yn annerbyniol, eich bod yn ymddiheuro am yr amser yr oeddech yn dal awennau'r drefn lywodraethu ac atebolrwydd y bwrdd iechyd hwnnw. Ni allwch chi fynd ymlaen yn barhaus yn dweud y bydd addewidion yn cael eu gwneud a bod gwelliannau'n cael eu gwneud dro ar ôl tro pan (a) o'ch diffyg ymddiheuriad heddiw, nad yw'n ymddangos eich bod chi'n derbyn unrhyw atebolrwydd am y problemau a gododd ac a gafodd eu datgelu gan yr adroddiad hwn, ac, yn bwysig, fel ceffylau bach y ffair, y ffordd yr ydym ni yr Aelodau yn gweld adroddiadau fel hyn yn ymddangos o ardal y bwrdd iechyd yn gyson. Felly, rwyf i yn gofyn i chi, gan mai chi a roddodd y bwrdd iechyd hwn mewn mesurau arbennig, a chi yw'r Prif Weinidog, a chyn hynny, chi oedd y Gweinidog iechyd, i ymddiheuro am yr hyn sydd wedi digwydd yn y bwrdd iechyd hwn.

Llywydd, nid yw'n anodd i mi ymddiheuro o gwbl. Nid wyf i'n rhannu'r un safonau â'r Blaid Geidwadol, lle mae'r Prif Weinidog yn gwrthod ymddiheuro dro ar ôl tro am y pethau y bu mor uniongyrchol gyfrifol amdanyn nhw. Rwyf i wedi ymddiheuro yn y gorffennol am fethiannau'r bwrdd iechyd yn y gogledd, ac mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd cyfres o gamau i gynorthwyo'r bwrdd iechyd i sicrhau bod y gwasanaethau y mae pobl yn eu cael o'r safon y mae ganddyn nhw'r hawl iddi.

O ran gwasanaethau fasgwlar yn unig, mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud buddsoddiad sylweddol yn seilwaith ffisegol y gwasanaeth yn Ysbyty Glan Clwyd, ac, o ganlyniad i'r cyllid y mae Llywodraeth Cymru wedi dod o hyd iddo ar gyfer y bwrdd iechyd hwnnw, mae chwe llawfeddyg fasgwlaidd ymgynghorol ychwanegol, radiolegydd ymyriadol ymgynghorol ychwanegol, pedwar meddyg iau fasgwlaidd, nyrsys arbenigol fasgwlaidd ychwanegol, a ward fasgwlaidd bwrpasol â 18 o welyau. Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud popeth o fewn ein gallu i gefnogi'r bwrdd i unioni rhai o'r diffygion a nodwyd ynddo. Mae'n destun siom mawr dysgu bod safonau ymarfer proffesiynol yn y gwasanaeth hwn o hyd nad ydyn nhw'n cyfateb i'r safonau y mae gan bobl hawl i'w disgwyl gan y rhai sy'n uniongyrchol gyfrifol am y gofal clinigol hwnnw.

Nododd fy nghyd-Weinidog Eluned Morgan yn ei datganiad ysgrifenedig ar 3 Chwefror y mesurau a fydd yn cael eu cymryd yn awr, ac mae hynny'n cynnwys gwaith goruchwylio'r gwasanaeth gan wasanaeth fasgwlaidd mawr y tu allan i Gymru i sicrhau bod goruchwyliaeth a chymorth amlddisgyblaethol ar gael. Dywedodd yn y datganiad ysgrifenedig hwnnw hefyd ei bod wedi gofyn i wasanaethau fasgwlaidd gael eu trafod yng nghyfarfod teirochrog nesaf Llywodraeth Cymru, Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru. Cynhelir y cyfarfod hwnnw ddydd Gwener yr wythnos hon.

Wel, gofynnais i chi am yr eildro i ymddiheuro ac fe ddywedoch chi eich bod yn cael anhawster wrth ymddiheuro. Rwy'n siŵr y bydd y wraig a oedd yn cario ei gŵr i'r toiled yn gresynu at y ffaith eich bod yn cael anhawster wrth ymddiheuro am y diffyg cynllun gofal a roddwyd ar waith. Rwy'n siŵr y byddwch yn ei chael yn wir—[Torri ar draws.] Rwy'n siŵr bod y cleifion—22 sydd wedi'u rhifo yn y ddogfen benodol hon—y mae gennych gyfrifoldeb amdanyn nhw, sydd â'u cofnodion ar goll neu nad oes modd dod o hyd i unrhyw gynlluniau gofal a roddwyd ar waith ar gyfer eu llesiant yn y dyfodol—. Ac mae'n destun gofid, yn ystod y saith mlynedd yr oeddech chi'n gyfrifol am y bwrdd iechyd yn uniongyrchol yma o Gaerdydd, oherwydd mesurau arbennig—efallai y byddwn yn ychwanegu, y corff cyhoeddus a fu hwyaf mewn mesurau arbennig mewn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig—yr ydych chi, unwaith eto, wedi teimlo na allwch chi ymddiheuro ar ôl i'r adroddiad hwn gael ei gyhoeddi.

Rydych wedi rhoi cynnig ar fesurau arbennig, Prif Weinidog. Ers ei ffurfio yn 2009, bu pedwar prif weithredwr, chwe chadeirydd ac erbyn hyn mae gennym ymyrraeth wedi ei thargedu ac rydym yn dal i gael adroddiadau fel hyn. Ar ba bwynt ydych chi'n mynd i dderbyn, yn hytrach na rhoi cynnig ar yr un peth dro ar ôl tro a chael yr un canlyniadau, fod angen diwygio ac ailstrwythuro radical ar Betsi fel y gallwn weld newid ar gyfer pobl y gogledd a darparu gwasanaeth sy'n rhoi diwedd ar gyhoeddi adroddiadau fel hyn a ninnau'n gorfod eu trafod yma yn y Siambr hon?

Llywydd, efallai mai oherwydd fy mod yn siarad yn rhannol o bell na chlywyd yr hyn a ddywedais yn ddigon clir. Yr hyn a ddywedais oedd—

Os caf eich helpu, Prif Weinidog, fe glywais chi yn sicr yn dweud na chawsoch unrhyw anhawster wrth ymddiheuro. Felly, efallai ei fod wedi ei gamglywed mewn mannau eraill, ond dyna'n sicr fy atgof o'r hyn a ddywedoch chi.

Wel, Llywydd, dyna'n union a ddywedais i, na chefais unrhyw anhawster wrth ymddiheuro, ac rwy'n siŵr y bydd arweinydd yr wrthblaid yn cydnabod hynny. Mae arnaf ofn na allaf gytuno ag ef mai'r ffordd orau o gryfhau gwasanaethau i bobl yn y gogledd, yn y ffordd yr wyf i'n credu ar draws y Siambr yr hoffem ni ei gweld, fyddai dechrau ar yr helbul o ddiwygio radical ac ailstrwythuro gwasanaethau. Pe bai unrhyw beth yn cael ei warantu i dynnu sylw oddi wrth ofal yn y rheng flaen, o'r math y mae angen ei gywiro mewn gwasanaethau fasgwlaidd, yna taflu'r sefydliad i'r math hwnnw o helbul mewnol fyddai hynny. Gallaf ei sicrhau, ar wahanol adegau pan awgrymwyd hyn, fod hyn wedi'i ailadrodd y tu mewn i Lywodraeth Cymru a gyda chynghorwyr proffesiynol a gyda chyrff eraill, a phob tro, deuir i'r casgliad y byddai hyn yn groes i'r hyn sydd ei angen ar gyfer gwella. Byddai'n gwarantu, am nifer o flynyddoedd i ddod, yn hytrach na chanolbwyntio ar y pethau y mae angen eu gwneud, y byddai pobl yn y gogledd yn y gwasanaeth iechyd yn canolbwyntio ar faterion sefydliadol, yn hytrach nag ar safonau gofal clinigol.

Ar ran Plaid Cymru heddiw, Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Llywydd. Dwi ar y cofnod yn dweud y dylid cael gwared ar fwrdd iechyd Betsi Cadwaladr oni bai eu bod nhw'n gallu dod yn ôl ar y trywydd cywir, ac mae gen i ofn bod yr adroddiad yma rydyn ni wedi'i weld rŵan yn gwneud dim i roi hyder inni yn nyfodol y bwrdd. Wythnos yn ôl, wrth ateb cwestiwn gan Mabon ap Gwynfor, mi wnaeth y Prif Weinidog fwy neu lai ein cyhuddo ni ar y meinciau yma, ac ymgyrchwyr a staff lleol, o danseilio gwasanaethau fasgwlar yn y gogledd oherwydd y modd rydyn ni wedi gwrthwynebu a chodi cwestiynau am y broses o ganoli gwasanaethau. O fod wedi gweld yr adroddiad damniol arall yma, ydy'r Prif Weinidog rŵan yn gweld mai codi pryderon go iawn am resymau da yr oeddem ni?

Na, dwi ddim yn cytuno â hynny o gwbl, Llywydd. Dwi'n cofio'r cwestiynau gan Mabon ap Gwynfor a dwi'n cofio'r atebion—yr atebion gofalus—a roddais i wythnos diwethaf. Dwi'n dal i gredu beth ddywedais i wythnos yn ôl. Beth sydd wedi digwydd gyda'r gwasanaeth, i ailwampio'r gwasanaeth, yw rhywbeth a oedd yn angenrheidiol i'w wneud. Dyw'r ffordd y mae wedi cael ei wneud ddim yn dderbyniol, ond fel yr oedd Eluned Morgan yn ei ddweud yn ei datganiad hi—dyma beth ddywedodd y Gweinidog:

'Rwyf hefyd yn siŵr nad yw'r sefyllfa wedi cael ei helpu gan drafodaeth gyhoeddus negyddol ddi-baid sydd wedi taflu cysgod dros unrhyw effeithiau cadarnhaol ad-drefnu'r gwasanaeth ac a oedd â'r potensial i effeithio ar forâl staff. Mae hyn yn rhywbeth a nodwyd yn adroddiad cyntaf yr RCS.'

Codwyd pryderon a chodwyd gwrthwynebiad am ein bod yn poeni am safonau'r gwasanaeth. Prin y gallwn gredu'r hyn yr oeddwn i yn ei ddarllen yn yr adroddiad hwn: triniaeth wedi ei rhoi na ddylai fod wedi'i rhoi, hyd yn oed tynnu rhan o'r corff; triniaeth na roddwyd pan ddylai fod wedi'i rhoi; diffyg cyfathrebu ofnadwy gyda chleifion a'u teuluoedd; a chadw cofnodion mor wael fel na allai ymchwilwyr y coleg brenhinol hyd yn oed nodi'r hyn a ddigwyddodd i rai cleifion na pha drafodaethau a gafwyd am eu triniaeth, neu, yn wir, a oedd y bwrdd iechyd hyd yn oed wedi cyflawni ei rwymedigaethau moesegol a chyfreithiol wrth drin cleifion. Yn hytrach na bod yn fai ar y rhai ohonom a heriodd y rhaglen ganoli, mae hyn wedi bod yn ganlyniad i anallu a chamreoli, a bu'n rhaid i'r bwrdd fynnu bwrw ymlaen â'r ymchwiliad hwn pan oedd uwch reolwyr yn dal i ddweud, 'Na, mae popeth yn iawn.'

Nawr, roedd cwestiynau go iawn ynghylch a oedd Betsi Cadwaladr yn barod i ddod allan o fesurau arbennig, yn gyfleus iawn cyn yr etholiad diwethaf. Rwy'n chwilio am sicrwydd y prynhawn yma y bydd gwasanaethau fasgwlaidd yn y gogledd yn mynd yn ôl i fesurau arbennig gydag ymyrraeth wedi'i thargedu i ddatrys y llanastr hwn. Ac a wnaiff y Prif Weinidog, wrth fyfyrio, gytuno nawr fod diwedd mesurau arbennig bryd hynny'n gynamserol?

Wel, Llywydd, nifer o bwyntiau yn y fan yna. Mae'n bwysig cofnodi'r ffaith bod hyd at hanner y 44 o achosion yr ymchwiliwyd iddyn nhw gan Goleg Brenhinol y Llawfeddygon yn rhagddyddio ad-drefnu'r gwasanaethau ers peth amser; mae'r rhain yn achosion sy'n ymestyn rhwng 2014 a 2021. Rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud cam, unwaith eto yr wythnos hon, wrth gymysgu'r ddau fater hynny gyda'i gilydd. Y ffordd y mae gwasanaethau wedi'u hail-lunio, fel bod gwasanaethau arbenigol wedi'u crynhoi mewn un lle, oedd y penderfyniad cywir; nid yw hynny'n cael ei herio yn adroddiadau Coleg Brenhinol y Llawfeddygon ac, yn wir, cefnogodd y coleg brenhinol y cynllun hwnnw. Yr hyn sy'n annerbyniol ac yn siomedig iawn yw esgeuluso safonau sylfaenol ymarfer proffesiynol a ddatgelir yn yr adroddiad.

Fi oedd y Gweinidog a roddodd Betsi Cadwaladr mewn mesurau arbennig. Cofiaf i aelodau ar lawr y Siambr ddweud wrthyf fod hynny'n gyfleus at ddibenion gwleidyddol, yn union fel yr wyf wedi arfer â phleidiau eraill sy'n ceisio honni bod y penderfyniad i ddod â'r bwrdd allan o fesurau arbennig rywsut wedi'i ysgogi'n wleidyddol. Yr oedd, Llywydd, yn ganlyniad i'r broses sydd ar waith.

Ni allaf roi'r gwarantau y mae'n gofyn amdanyn nhw y prynhawn yma i'r Aelod, oherwydd nid penderfyniadau gwleidyddol yw'r rheini. Nawr, efallai ei fod yn credu, fel gwleidydd, fod yr atebion ganddo ac y dylem ddibynnu ar ei farn wleidyddol yn unig, ond nid dyna'r ffordd y gwneir y penderfyniadau hynny yng Nghymru. Bydd cyfarfod teirochrog. Bydd y cyfarfod teirochrog yn gwneud argymhellion ac yna, yn wir, Gweinidogion fydd yn penderfynu a ddylid eu gweithredu a sut i'w gweithredu. Ond dyna sut mae'r system yn gweithio. Nid bobl yn dylunio atebion ar lawr y Senedd ond drwy gael barn arbenigol y cyfarfod teirochrog hwnnw, ac yna Gweinidogion yn cymryd y cyfrifoldeb dros eu gweithredu.

Ond rwy'n ofni, weithiau, fod penderfyniadau'n cael eu gwneud heb ddealltwriaeth ddofn o'r cymunedau y maen nhw'n effeithio arnyn nhw. Gadewch i ni edrych ar yr egwyddor honno o ganoli. Rwy'n deall yn llwyr y dadleuon dros ddatblygu canolfannau sy'n gallu cael cyfradd brosesu uwch o gleifion â'r afiechydon mwyaf difrifol. Ond (a) pan wnawn ni hynny ar gyfer ardaloedd gwledig, dyweder, mae'n rhaid i ni feddwl yn arloesol er mwyn peidio â dileu swyddogaethau craidd sy'n bwysig yn lleol, oherwydd pa addewidion bynnag a wnaed mewn cysylltiad â'r canoli penodol hwn, byddai rhai gwasanaethau'n cael eu cadw'n lleol, yn sicr nid dyna sydd wedi digwydd. A (b) os yw'n ymwneud â gwell gwasanaethau, pam ar y ddaear yr oedd yr elfen honno o ganoli, a allai fod wedi bod yn fuddiol, heb ei datblygu o amgylch Ysbyty Gwynedd, lle yr oedd ansawdd y driniaeth mor uchel? Gofynnais i gyfarwyddwr meddygol Betsi Cadwaladr pam ar y ddaear na phenderfynwyd canoli o amgylch Ysbyty Gwynedd. Dywedodd wrthyf nad oedd yn gwybod.

Mae gwersi yma i Gymru gyfan, rwy'n credu, Prif Weinidog, sef bod yr egwyddor o ganoli wedi dod yn bwysicach nag ansawdd y gofal mewn gormod o achosion. A wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo i gael ymchwiliad sy'n agored ac yn dryloyw, ac yn annibynnol, i'r hyn a ddigwyddodd gyda gwasanaethau fasgwlaidd yn y gogledd, fel y gall Cymru gyfan fod yn siŵr bod y gwersi hynny, lle aiff canoli o chwith, yn cael eu dysgu'n wirioneddol?

Wel, mae rhai agweddau ar yr hyn a ddywedodd yr Aelod y gallaf gytuno â nhw, Llywydd. Rydym newydd gyhoeddi'r ail adroddiad ymchwiliad annibynnol; nid wyf yn gweld lle mae'r budd o bentyrru ymchwiliad ar ôl ymchwiliad. Yr hyn sydd ei angen arnom yw gweithredu ar sail yr adroddiadau sydd gennym nawr o'n blaenau.

Y pwynt y teimlaf y gallaf i gytuno ag ef yw pan ddywed Rhun ap Iorwerth fod yn rhaid trosglwyddo modelau sy'n cael eu datblygu gan golegau brenhinol ac eraill yn briodol i gyd-destun Cymru ac nid dim ond eu codi a'u gollwng yng Nghymru. Pan oeddwn i yn Weinidog iechyd, yr oeddwn i hefyd yn gyfrifol am ddarn o waith a wnaed am Ysbyty Cyffredinol Bronglais, lle trafodwyd yr union ddadleuon hyn—a'u trafod gyda'r colegau brenhinol—am y ffordd y gellid defnyddio gwasanaethau y gellid eu darparu'n ddiogel ac yn briodol yn lleol mewn ardal wledig yn ddiogel ac yn llwyddiannus yn yr ysbyty hwnnw. Ac rwy'n credu bod hynny wedi bod yn gyfres lwyddiannus o gamau gweithredu sydd wedi dilyn ac sydd wedi ychwanegu at staff yr ysbyty a'r capasiti yn yr ysbyty. Felly, rwy'n cytuno bod yn rhaid i dueddiadau cyffredinol mewn meddygaeth, sydd tuag at ganoli gwasanaethau arbenigol, gael eu graddnodi ar gyfer y cyd-destun y maen nhw'n cael eu gweithredu ynddo, a dylem wneud hynny mewn ffordd sy'n gweithio i ni yma yng Nghymru.

Lle yr wyf yn gwyro oddi wrtho'n llwyr, yw ei ddymuniad i geisio ailagor hen frwydrau dros y ffordd y penderfynwyd ar wasanaethau a'u ffurfweddu yn y gogledd yn y cyd-destun fasgwlaidd. Ni allai'r Gweinidog iechyd fod wedi bod yn fwy uniongyrchol yn ei datganiad sef y byddai hynny yn tynnu sylw oddi ar y gwaith go iawn sydd dan sylw, sef sicrhau bod y system sydd gennym nawr yn gweithio, ac yn gweithio'n iawn, ac nad oes ganddi'r agweddau annymunol a siomedig iawn a ddatgelwyd yn yr adroddiad yr oedd y bwrdd ei hun wedi'i gomisiynu.