Eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ar y gronfa tai â gofal. Galwaf ar y Gweinidog i wneud y datganiad. Julie James.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'n ddrwg gen i, roedd yna achos bychan o rannu pennau ysgrifennu yn y fan yna, felly ymddiheuriadau.

Mae tai fforddiadwy, clyd a chynnes yn hanfodol i iechyd a lles pawb yng Nghymru. Mae cartrefi iach yn gosod sylfaen sefydlog a diogel i unigolion a theuluoedd ac yn diwallu anghenion yr aelwyd. Maen nhw'n rhoi llecyn i ni deimlo yn ddiogel a chysurus, a'n cysylltu ni â'r gymuned, â gwaith a gwasanaethau.

Mae buddsoddi mewn cartrefi iach yn fuddsoddiad sy'n gweithio yn galed i ni. Fe ddaw chwarter ein hallyriadau carbon ni oherwydd y sector tai. Mae adeiladu cartrefi newydd hyd at safonau carbon isel a di-garbon yn gwneud cyfraniad sylweddol tuag at fynd i'r afael â newid hinsawdd. Mae adeiladu cartrefi newydd yn creu swyddi a phrentisiaethau, ac yn ysgogi twf economaidd.

Ac fel gwasanaeth ataliol, mae cartrefi iach yn lleihau'r pwysau sydd ar wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol drwy helpu pobl i gynnal eu hannibyniaeth. Mae cartrefi iach yn lleihau clefydau cronig, yn gwella iechyd meddwl, yn lleihau cwympiadau a damweiniau, ac yn darparu amgylchedd diogel ar gyfer rhyddhau cleifion o'r ysbyty yn gynnar.

Ers 2018, rydym ni wedi buddsoddi £145 miliwn yn rhaglen gyfalaf y gronfa gofal integredig, gan ddarparu tai arbenigol i bobl hŷn, pobl â dementia, pobl ag anabledd dysgu, plant ag anghenion cymhleth, a gofalwyr di-dâl. Fe wnaethom ni fuddsoddi hefyd mewn llety gofal canolraddol yn y gymuned, a seilwaith gofal cymdeithasol hanfodol.

Bore yma, fe ymwelais i â Thŷ Glas y Dorlan yng Nghwmbrân. Gyda grant o £1.7 miliwn oddi wrth Lywodraeth Cymru o'r Gronfa, mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen, Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan a chymdeithas tai Bron Afon wedi gweithio mewn partneriaeth i ddarparu datblygiad hynod a all gael effaith ddofn ar iechyd a lles yn Nhorfaen. Mae'r datblygiad yn cynnwys chwe fflat gofal ychwanegol i bobl hŷn ar y trydydd llawr, a 13 o fflatiau ailalluogi ac adsefydlu tymor byr gyda drws ffrynt i bob un. Mae'r fflatiau ailalluogi hyn yn cynnig lleoliad tebyg i gartref i bobl sy'n camu i lawr o ysbyty, ac yn amgylchedd lle gellir cefnogi pobl a allai fod yn ystyried gofal preswyl i ddysgu sgiliau newydd ar gyfer parhau i fyw yn annibynnol yn eu cartrefi eu hunain. Mae Tŷ Glas y Dorlan yn ganolfan ar gyfer gofal a gwasanaethau therapiwtig i'r gymuned gyfan. Datblygiadau fel Tŷ Glas y Dorlan yw'r rheswm pam ein bod ni'n cynyddu ein buddsoddiad mewn tai a llety arbenigol yn sylweddol yn ystod y tymor Seneddol hwn, i gefnogi ein hymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu i ddarparu tai arloesol i ddiwallu anghenion gofal.

Rwy'n cyhoeddi heddiw'r gronfa tai â gofal, cronfa bedair blynedd sy'n adeiladu ar raglen gyfalaf y gronfa. Yng nghyllideb eleni, dyrannwyd £182 miliwn gennym dros y tair blynedd nesaf i fyrddau partneriaethau rhanbarthol i ddarparu tai â gofal. Ein nod ni yw cynyddu cyfanswm y stoc o dai gofal ychwanegol yng Nghymru hyd at draean dros y pedair blynedd nesaf, i ymateb yn uniongyrchol i boblogaeth sy'n heneiddio. Fe fydd hynny'n ein galluogi ni i gyflymu ein polisi hirsefydlog o helpu pobl ag anabledd dysgu, sydd ag anhwylder ar y sbectrwm awtistiaeth, a chyflyrau niwrolegol eraill, i fyw yn annibynnol, pan fo hynny'n bosibl, yn eu cartref eu hunain.

Fe fyddwn ni'n buddsoddi hefyd mewn llety gofal canolraddol, fel yr hyn a ddarperir yn Nhŷ Glas y Dorlan, yn ogystal â llety i bobl nad ydyn nhw'n barod am annibyniaeth lawn eto, ac sy'n ei chael hi'n anodd cynnal cartref weithiau, fel tenantiaeth yn y sectorau rhentu preifat neu gymdeithasol. Mae hyn yn eu gwneud nhw'n agored i niwed a phrofi digartrefedd. Mae hyn yn cynnwys pobl sy'n gadael gofal, oedolion ifanc ag anableddau dysgu, a phobl ag anghenion iechyd emosiynol neu les meddyliol. Fe all buddsoddi mewn llety dros dro i'r grwpiau hyn gynorthwyo o ran atal digartrefedd a'r holl niwed y gall hynny ei achosi.

Fe fyddwn ni'n buddsoddi hefyd i gefnogi ein hymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu i ariannu gwasanaethau preswyl rhanbarthol i blant ag anghenion cymhleth, gan sicrhau bod eu hanghenion yn cael eu diwallu cyn agosed i'w cartrefi â phosibl ac yng Nghymru pan fyddo hynny'n ymarferol. Yn rhy aml, mae pobl ifanc sy'n agored i niwed sydd ag anghenion uwch ac ymddygiadau heriol yn cael eu dynodi mewn lleoliadau sydd y tu allan i'r sir neu mewn gwlad arall, hyd yn oed. Mae'r rhain yn ddrud echrydus, ac nid yw dros £200,000 y flwyddyn i bob plentyn yn rhywbeth anghyffredin, ac mae'n niweidiol i'w lles nhw, gan eu torri i ffwrdd oddi wrth deulu a ffrindiau, a thorri cysylltiadau â gwasanaethau iechyd a gofal lleol. Mae'n rhaid i fyrddau partneriaethau rhanbarthol fynd i'r afael â'r angen am lety lleol fel mater o frys.

Mae'r gronfa tai â gofal yn rhan o becyn o gyllid trawslywodraethol ar gyfer byrddau partneriaeth rhanbarthol, sy'n cynnwys y gronfa integreiddio rhanbarthol iechyd a gofal cymdeithasol a'r gronfa gyfalaf integreiddio ac ailgydbwyso. Mae'r pecyn hwn yn werth cyfanswm o £255 miliwn yn 2022-23.

Gyda'r cyllid hwn fe ddaw heriau o ran arweinyddiaeth allweddol i fyrddau partneriaethau rhanbarthol. Y cyntaf yw cynyddu gwerth y ffrydiau ariannu cyfunol hyn i'r eithaf, gan ddefnyddio refeniw a chyfalaf i ysgogi newid sylfaenol. A'r ail yw meithrin partneriaethau cryfach gyda thimau tai awdurdodau lleol a chymdeithasau tai, fel bydd darparwyr tai cymdeithasol yn rhan annatod o'r dull o ddarparu gwasanaethau iechyd a gofal. A'r trydydd yw gwneud penderfyniadau craff o ran buddsoddi i gefnogi ein blaenoriaethau trawsbynciol ac sy'n ein rhoi ni ar ben ffordd i Gymru iachach, fwy cydnerth a charbon isel. Diolch.

Diolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad. Yn 2017, fe rybuddiodd awdurdodau lleol eu bod nhw'n disgwyl cynnydd bryd hynny yn y galw am dai â gofal dros y pum mlynedd nesaf. Yn wir, fe gyhoeddodd eich Llywodraeth Lafur Cymru chi adroddiad ar werthuso tai â gofal ychwanegol yng Nghymru ac roedd hwnnw'n nodi, ac rwy'n dyfynnu:

'Mae'r rhan helaeth o awdurdodau lleol'

—a 18 o 22 oedd hynny—

'yn disgwyl cynnydd mewn galw am dai anghenion cyffredinol i bobl hŷn ac mae'r rhan fwyaf (16) yn disgwyl i'r galw am dai gofal ychwanegol gynyddu dros y pum mlynedd nesaf.'

Ymddangosodd proffil o'r fath drwy'r ymatebion gan gymdeithasau tai, ac roedd y rhan fwyaf o awdurdodau lleol, cymdeithasau tai a rheolwyr cynlluniau gofal ychwanegol yn cytuno bod y galw am ofal ychwanegol yn fwy na'r cyflenwad ohono. Felly, mae hi'n debyg ei bod yn rhaid gofyn, gan mai ni yw'r wrthblaid swyddogol: pam mae Llywodraeth Cymru wedi aros pum mlynedd ers cyhoeddiad yr adroddiad i wneud datganiad heddiw am y cyllid hwn?

Rwy'n cydnabod bod cyllid grant tai cymdeithasol a ddarparwyd ynghynt gan Lywodraeth Cymru wedi bod yn bwysig o ran ysgogi rhyw gymaint o dwf. Yn wir, o 2017 ymlaen, mae tri chwarter y cynlluniau i gyd wedi cael eu datblygu ers i Lywodraeth Cymru gyhoeddi canllawiau a sicrhau bod cyllid wedi cael ei neilltuo yn barod ar gyfer cefnogi'r gwaith o ddatblygu cynlluniau gofal ychwanegol yn 2006. Felly, a ydych chi o'r farn mai camgymeriad oedd rhoi terfyn ar dai â gofal gyda chyllid penodol, ac a yw hynny wedi cael effaith negyddol ar nifer y cartrefi o'r fath sydd gennym ni yng Nghymru heddiw? Ar hyn o bryd, yn ôl adroddiad annibynnol a baratowyd ar gyfer Llywodraeth Cymru, fe fydd yna brinder o tua 5,000 o unedau yng Nghymru erbyn 2035.

Mae cynlluniau tai â gofal yn cael eu lleoli fel arfer mewn dinasoedd a threfi, yn hytrach nag mewn ardaloedd gwledig, a hynny er bod 25.4 y cant y trigolion sy'n byw mewn siroedd gwledig yn 2019 yn 65 oed neu'n hŷn, sef cynnydd o 16.6 y cant yn y flwyddyn 2000. Mae arolwg cenedlaethol Cymru wedi adrodd bod tri chwarter y bobl dros 65 oed yn dweud eu bod nhw'n teimlo unigrwydd ar adegau. Mae adroddiad a gyhoeddwyd gan yr Associated Retirement Community Operators yn nodi bod preswylwyr tai â gofal yn profi lefelau is o unigrwydd, gyda dim ond 1 y cant o drigolion yn teimlo'n ynysig yn aml. Felly, onid yw hwnnw'n batrwm y dylem ni i gyd fod yn ystyried gweithio tuag ato?

Felly, o gofio y gall unigrwydd ac arwahanrwydd fod ar ei waethaf mewn cymunedau gwledig a bod siroedd gwledig yn gweld mwy o heneiddio poblogaethau, pa gamau y gallwch chi eu cymryd, Gweinidog, i weld cyllid yn cael ei flaenoriaethu ar gyfer cefnogi rhywfaint o ddatblygu cynlluniau yn ein hardaloedd mwy gwledig? Fe allai cynlluniau o'r fath yng nghefn gwlad Cymru ryddhau cartrefi i'r genhedlaeth iau. Fe fyddai hynny hefyd yn rhoi hwb i GIG Cymru.

Mae adroddiad wedi canfod bod preswylwyr sy'n byw mewn cynlluniau tai â gofal yn gweld lleihad o ran eiddiledd a chodymau o fewn dwy flynedd i fyw yn eu cartref, gyda gwell ymarfer corff a ffitrwydd, ac yn ogystal â hynny, i'r rhai sy'n byw mewn cymunedau ymddeol integredig, fe ostyngodd costau ymweliadau meddygon teulu, nyrsys ac ysbytai gan o gwmpas 38 y cant. Yn Llanrwst, mae gan ClwydAlyn Hafan Gwydir, cynllun gofal ychwanegol gyda chyfleusterau gwych, ac mae gan un ganolfan iechyd gyfagos a meddygfa meddygon teulu ar y safle. Felly, a ydych chi'n cytuno â mi, Gweinidog, y dylid annog awdurdodau cynllunio nawr i ddyrannu tir yn ein cynlluniau datblygu lleol ni ar gyfer datblygiadau tai â gofal, ar gaeau wrth ymyl practisau meddygon teulu neu'n gyfagos, os na allan nhw fforddio rhoi'r gwasanaeth newydd hwnnw ar waith sy'n fwy o syrcas, ac fe allai pobl gael gafael ar eu hanghenion meddygol nhw hefyd?

Ac rydych chi'n ymwybodol mae'n debyg fod gan denantiaid anghenion amrywiol. Er enghraifft, mae angen cymorth gofal ar rai ohonyn nhw. Yng ngoleuni'r argyfwng gofal parhaus o ran prinder staff, yn arbennig ymysg rhai sy'n darparu gofal cartref ar aelwydydd, mae hi'n haws iddyn nhw fod â chleientiaid mewn un lleoliad yn hytrach na bod filltiroedd lawer ar wasgar. Felly, a fyddech chi'n cydnabod, drwy ddarparu cyllid i ddatblygu cynlluniau tai â gofal, y gallem ni ysgafnu peth ar y pwysau sylweddol sydd o ran gormodedd staff i ni—na, nid 'gormodedd' o gwbl—prinder ein gweithwyr gofal cartref sydd dan ormod o bwysau? A gadewch i ni weithio gyda'n gilydd; ystyr hyn yw bod â system tai â gofal fwy integredig yma yng Nghymru. Diolch i chi, Dirprwy Lywydd, a Gweinidog. Diolch.

Diolch i chi, Janet. Rwy'n credu i mi synhwyro rhyw elfen o frwdfrydedd am dai â gofal o'ch rhan chi, ac rwy'n sicr yn falch iawn o weld hynny. Felly, dim ond i dawelu eich meddwl: yn amlwg, nid ydym ni wedi aros am bum mlynedd. Mewn ymateb i'r adroddiad yr oeddech chi'n sôn amdano, fe gychwynnwyd rhaglen gyfalaf y gronfa gofal integredig yn 2018-19, ac fe'i sefydlwyd i ddarparu tai a llety i gefnogi patrymau o ofal sy'n galluogi pobl sy'n agored i niwed i fyw yn annibynnol neu adennill eu hannibyniaeth drwy gyfrwng lleoliadau gofal canolraddol.

Fel dywedais i yn fy natganiad, mae'r £182 miliwn yn adeiladu ar raglen gyfalaf gychwynnol y gronfa gofal integredig. Roedd gan y rhaglen honno werth £145 miliwn o gyfalaf, a ddyrannwyd i 198 o brosiectau ledled Cymru hyd at gyfanswm gwerth £363 miliwn wrth i chi ystyried ffrydiau ariannu eraill. Roedden nhw'n cynnwys 50 o brosiectau tai, gan gynnwys gofal ychwanegol a byw â chymorth, 66 o brosiectau gofal canolraddol fel llety preswyl i blant a llety cam-i-fyny, cam-i-lawr, 82 o wasanaethau a phrosiectau seilwaith fel canolfannau cymunedol, astudiaethau dichonoldeb ac offer. Roedd y rhai a oedd yn manteisio, fel roedd hi'n gofyn i mi gadarnhau, yn wir yn cynnwys pobl hŷn, pobl â dementia, oedolion ag anableddau dysgu neu awtistiaeth, plant ag anghenion cymhleth a gofalwyr di-dâl. Mae Janet hefyd yn ymwybodol, oherwydd fe soniodd hi am hyn gyda ClwydAlyn, fy mod, mewn gwirionedd, wedi agor un o'r rhain yn ei hetholaeth hi, felly mae'r rhain yn bendant i'w cael mewn ardaloedd gwledig hefyd, a dyna'r union bwynt.

Un neu ddau o bethau eraill y gwnaethoch chi eu dweud, serch hynny, Janet, mae'n rhaid i mi ddweud y bydd yn rhaid i mi eu gwrthod. Felly, yn sicr, mae hon yn rhaglen ar gyfer Cymru gyfan. Mae gennym boblogaeth sy'n heneiddio mewn rhannau helaeth o Gymru, ac mae rhan o hyn yn ymateb i hynny. Yn y prosiect a ymwelais ag ef y bore yma, a wnaeth i'm calon lamu, a bod yn onest, roedd pawb yno'n anhygoel. Roedd y bobl a oedd yn byw yno'n hapus iawn i fod yno—y bobl a oedd yn mynd drwy'r gwasanaethau ailalluogi. Tynnodd un fenyw ifanc yn arbennig ddagrau i fy llygaid oherwydd ei brwdfrydedd o ran y gwahaniaeth a wnaeth hyn i'w bywyd hi. Roedd hi wedi cael problemau a oedd wedi golygu bod ei bywyd ar ben i raddau helaeth, fel roedd hi'n ei gweld hi, ac roedd staff yn y ganolfan ailalluogi wedi gallu ei chodi hi o'r cyflwr hwnnw i hyd at fod yn gallu, ar ddiwedd y mis hwn, symud yn ôl i dŷ arferol yn y gymuned gyda'r gefnogaeth yr oedd ei hangen arni hi i allu symud ei bywyd yn ei flaen, wedi pwysleisio wrthi yr hyn yr oedd hi'n gallu ei wneud yn hytrach na phwysleisio'r hyn nad oedd hi'n gallu ei wneud, sy'n rhan bwysig iawn o'r darlun.

Mae'r prosiect hefyd yn caniatáu dull gweithredu o gael gwasanaethau allan i gartrefi pobl yn y gymuned. Nid wyf i'n credu bod angen i ni gorlannu pobl i le canolog lle nad ydyn nhw o reidrwydd yn dymuno bod, er y bydd hynny'n briodol i rai pobl. Yr hyn yr ydym ni'n awyddus i'w wneud yw galluogi model sy'n helpu pobl i gael y bywyd sy'n ddymunol iddyn nhw. Felly, os ydyn nhw'n dymuno aros yn eu cartrefi eu hunain, neu os ydyn nhw'n awyddus i fynd i ofal preswyl, neu os ydyn nhw'n dymuno gwneud rhywbeth yn y gofod gofal canolraddol, mae angen i ni allu gwneud hynny'n bosibl. Ac felly, mae'r therapyddion galwedigaethol y gwnes i gyfarfod â nhw fore heddiw, sy'n griw anhygoel o bobl, ac yn frwdfrydig iawn dros yr holl declynnau ac offer a oedd ganddyn nhw yn y fan honno i helpu pobl i fyw bywyd annibynnol, yn gallu dod â phobl i'r ystafell yno, i ddangos iddyn nhw sut i ddefnyddio'r offer a'r pethau eraill sydd ar gael, ac yna hwyluso, drwy, wrth gwrs, ein grant cyfleusterau i'r anabl cynyddol, nad yw, fel y gwyddoch chi, yn dibynnu mwyach ar brawf modd ar gyfer prosiectau isel a chanolig eu maint, gan gynnig yr offer hwnnw'n ei ôl allan i dai pobl fel y gallan nhw aros yn eu cartrefi eu hunain a pheidio â dod i mewn yn ganolog.

Felly, rwy'n credu, Janet, ein bod ni'n cytuno â'n gilydd i ryw raddau, ond rwyf i o'r farn fod yna ychydig mwy i'r model hwn na'r hyn sy'n amlwg, ac rwy'n credu y byddech chi'n cytuno â hynny pan fyddwch chi wedi cael cyfle i edrych arno gyda rhagor o fanylder, a mynd i ymweld, efallai, â Thŷ Glas y Dorlan, a oedd yn wych.

Diolch i'r Gweinidog am y datganiad. Yn ôl canllawiau Llywodraeth Cymru ar y gronfa, prif ddiben y gronfa tai â gofal yw cynyddu'r stoc o dai ar gyfer diwallu anghenion pobl sydd ag anghenion o ran gofal a chymorth, i gefnogi bywyd annibynnol yn y gymuned i bobl sydd ag anghenion gofal a chymorth, a darparu lleoliadau gofal canolraddol yn y gymuned, er mwyn i bobl sydd angen gofal, cymorth ac adsefydlu ddychwelyd i fywyd annibynnol neu gynnal eu hannibyniaeth bresennol nhw. Mae hyn i'w groesawu gan fod rhan bwysig iddo wrth sicrhau bod gan bobl Cymru hawl i dai, a thai sy'n glyd a chynnes ac yn addas i'w hanghenion. Mae hon yn egwyddor hollbwysig, wrth inni symud ymlaen, i ymateb i'r argyfwng tai.

Fel y mae eich canllawiau yn e nodi, rydym ni'n wynebu nifer o heriau cynyddol yng Nghymru o ran gofal iechyd, gofal cymdeithasol a thai. Mae gennym ni boblogaeth sy'n heneiddio. Mae amcanestyniadau poblogaeth sydd ar sail 2018 yn amcangyfrif y bydd cyfanswm y boblogaeth 65 oed neu hŷn yn cynyddu gan fwy na'r chwarter dros yr 20 mlynedd nesaf, a nifer y bobl 75 oed neu hŷn yn codi bron 50 y cant i ychydig o dan 0.5 miliwn o unigolion erbyn 2041. Ynghyd â gwaeledd ac anabledd sy'n gysylltiedig ag oedran, mae heriau cynyddol eraill yn cynnwys mwy o bobl â chyflyrau presennol sy'n byw yn hŷn, gydag effeithiau iechyd cronnol, fel pobl ag anabledd dysgu neu ddementia. Er mwyn i'r poblogaethau hyn fod â bywydau annibynnol gydag urddas a gofal, mae'n rhaid i'r gronfa tai â gofal fod yn effeithiol wrth ymateb i'r heriau sydd o'n blaenau.

Mae angen i ni sicrhau hefyd bod anghenion llety a gofal grwpiau sy'n arbennig o agored i niwed, nad ydyn nhw'n gallu byw yn gwbl annibynnol, yn cael eu diwallu mor agos i'w cartrefi â phosibl. Fel mae hi ar hyn o bryd, bob blwyddyn, mae llawer o blant a phobl ifanc yn cael eu lleoli mewn lleoliadau sydd y tu allan i'r sir neu y tu allan i'r wlad, fel roeddech chi'n sôn eich hunan, Gweinidog, sy'n rhywbeth costus, yn lleihau rheolaeth leol o ran rheoli iechyd a gofal unigolyn, yn effeithio ar gyswllt teuluol a pherthnasoedd a lles a'r canlyniadau i unigolion. Felly, fel cwestiwn mwy cyffredinol, fe hoffwn i ofyn i'r Gweinidog pa wersi a ddysgwyd ganddi hi yn sgil y gronfa gofal integredig flaenorol o ran sut y bu honno o gymorth wrth ymateb i'r heriau a nodwyd uchod a sut mae'r gwersi hynny wedi effeithio ar ddatblygiad y gronfa newydd. A wnaiff y Gweinidog egluro hefyd faint o fewnbwn y caiff darparwyr iechyd, darparwyr gofal cymdeithasol a therapi galwedigaethol ei roi wrth ddatblygu cynlluniau tai, o gynlluniau gofodol, fel ein cynlluniau datblygu lleol, i safleoedd unigol, ar gyfer sicrhau bod anghenion pobl yn cael eu hateb?

Un o'r ffactorau allweddol arall a nodwyd ar gyfer y gronfa hon yw'r angen am wasanaethau iechyd a gofal canolraddol yn y gymuned a chyfleusterau digonol i ddarparu gwasanaethau ailalluogi ac adsefydlu cam-i-fyny, cam-i-lawr ar lefel leol drwy ddarparu cyfleusterau gwely priodol, yn ogystal â chyfleusterau cymunedol sy'n adlewyrchu amgylcheddau'r aelwydydd, gyda chymorth gwasanaethau gofal ac adsefydlu priodol. O ran yr angen am y cyfleusterau hyn, pa mor llwyddiannus oedd y gronfa ddiwethaf o ran cyflawni'r gofynion hyn? Ac o ran y rhaglen gyfalaf bedair blynedd hon, gyda chadarnhad o £181.5 miliwn dros y tair blynedd gyntaf, pa nodau sydd gennych chi ar gyfer darparu ac adeiladu cyfleusterau erbyn 2025-26? O ran prosiectau a ariannwyd gan yr ICF, roedd gwerthusiad yn canfod bod rhwystrau allweddol i brosiectau a ariannwyd yn cynnwys pandemig COVID-19, effaith trefniadau ariannu blynyddol a goblygiadau'r rhain o ran recriwtio a chadw staff. Ynglŷn â'r pwynt ynghylch recriwtio a chadw staff, rwy'n awyddus i glywed gan y Gweinidog sut y bydd y gronfa newydd yn ymateb i'r her honno. Diolch.

Diolch, Mabon. Roeddech chi'n gwneud cyfres o bwyntiau da iawn yn y fan yna. Rydym ni wedi dysgu gwersi hanfodol o'r gronfa gofal integredig; rydym ni bob amser yn ceisio gwerthuso ein rhaglenni wrth iddynt fynd rhagddynt ac yn gobeithio eu haddasu wrth fynd. Ymhlith y gwersi a ddysgwyd, rydym ni wedi bod yn ystyried sut y gellir gwella strwythur yr arian. Yn benodol, rydym ni'n awyddus i fyrddau partneriaethau rhanbarthol ganolbwyntio ar swyddogaethau strategol, gan sicrhau bod yr arbenigedd ganddyn nhw i nodi'r cyfleoedd buddsoddi cyfalaf sy'n briodol i'w poblogaethau nhw, ac rydym ni'n eu cefnogi nhw'n uniongyrchol gyda'r adnoddau i wneud hynny. Ar yr un pryd, rydym ni'n dymuno gweld llawer mwy o gyfranogiad oddi wrth ddarparwyr tai cymdeithasol, awdurdodau lleol a chymdeithasau tai yn y gwaith o gyflawni, a dyna pam y newidiwyd pwyslais y gronfa. Honno oedd y gronfa gyfalaf integredig, cronfa tai â gofal yw hi'r tro hwn, felly mae hi'n rhoi tai yn y canol i sicrhau bod y darparwyr hynny'n llawer mwy integredig o ran y gwaith cynllunio nag yr oedden nhw'n arfer bod yn y fersiwn gyntaf o'r gronfa. Roedden nhw yno, ond nid mor integredig ag yr hoffem ni iddyn nhw fod.

Rydym ni hefyd yn ceisio annog cymysgedd o grant tai cymdeithasol a'r gronfa tai â gofal i gynyddu nifer y cynlluniau y gellir eu hariannu, ac fe fydd hynny'n sicrhau bod gan fyrddau partneriaeth rhanbarthol bibellau o gynlluniau sy'n llai tebygol o fynd ar chwâl, oherwydd phethau fel y pandemig. Rydym ni, ar hyn o bryd, fel gŵyr pawb yn y Siambr hon, yn gweld problemau gwirioneddol gyda chadwyni cyflenwi a chostau cynyddol cyflenwadau. Felly, rydym ni'n gwneud yn siŵr fod y biblinell yn gweithio. Mae gennym ni gyfres o wahanol gronfeydd y gellir dod â nhw i'r amlwg. Hefyd, rwy'n awyddus i gael—ac mae pawb yn y Siambr hon wedi fy nghlywed i'n dweud hyn, mae'n debyg—y cymunedau cynaliadwy hyn yr ydym ni'n sôn amdanyn nhw. Nid ydym ni'n dymuno gweld pentrefi ymddeol, rydym ni'n awyddus i bobl fynd ar led yn eu cymunedau fel y bydd cymysgedd o ddeiliadaethau gennym ni. Felly, mae caniatáu i'n grant tai cymdeithasol gael ei ddefnyddio ochr yn ochr ag ef yn golygu y byddwn ni'n rhoi cartrefi cymdeithasol yn y gymysgedd hefyd. Rwy'n awyddus iawn i wneud hynny.

Rydym ni hefyd yn defnyddio'r un meini prawf asesu â'n prif raglen tai cymdeithasol wrth ganiatáu am y gofynion ychwanegol sydd o ran tai arbenigol. Yr un olwg fydd ar y model gwerthuso, felly fe fyddwn ni'n gallu cymharu pethau mewn ffordd nad oeddem ni'n gallu gwneud hynny gyda'r gronfa gyntaf, a dyna un o'r gwersi a ddysgwyd hefyd. Fe geir galw gwirioneddol am arweiniad cryf gan y byrddau partneriaeth rhanbarthol i ddefnyddio'r adnoddau sydd ar gael iddyn nhw ar gyfer meithrin perthynas bartneriaeth sy'n fwy cadarn gyda phartneriaid tai a sicrhau bod cymorth yn cael ei fuddsoddi ar draws portffolios y Llywodraeth ar gyfer Cymru carbon isel iach a mwy cydnerth. Felly, i'r perwyl hwnnw, rydym ni hefyd yn mynnu safonau rhywbeth tebyg i rai carbon isel ynni goddefol ar gyfer yr adeiladau hyn, felly gofynion isel sydd ganddyn nhw o ran ynni ac nid ydyn nhw'n golygu mwy o garbon diangen i'r broblem yn yr hinsawdd, yn y cyfnod adeiladu ac yn y cyfnod byw. Felly, rydym yn gwireddu llawer o wahanol flaenoriaethau yma gyda'r un peth.

Ac yna, yn olaf, fe agorais i gartref plant, fel digwyddodd hi, yn Nhorfaen, o dan yr hen raglen, ac roedd hwnnw'n un o'r pethau mwyaf—wel, nid wyf i'n gwybod sut i ddisgrifio hynny, mewn gwirionedd—pethau emosiynol a welais i erioed fel Gweinidog, oherwydd fe ddaethpwyd â dau unigolyn ifanc yn ôl o wlad arall, yn ôl i'w gwlad eu hunain. Roedd eu rhieni yno i'w cyfarch nhw, roedden nhw wedi cefnogi tai yng nghanol eu cymuned, ac roedd dim ond gweld y llawenydd yn eu hwynebau yn werth pob dimai goch. Ond, hyd yn oed yn well na hynny, roedd yn arbed arian hefyd, felly beth sydd yna nad yw i'w hoffi am y model hwn? Felly, rwy'n gobeithio yn fawr y bydd hyn yn cael ei gyflwyno ledled Cymru cyn gynted ag y bo modd.

Rwy'n croesawu datganiad y Gweinidog ar dai gyda gofal yn fawr iawn. Mae hi'n debyg bod yr Aelodau yn cofio fy ngalwad barhaus a rheolaidd i o ran bod tai clyd a chynnes, fforddiadwy yn hanfodol i iechyd a lles pawb yng Nghymru. Mae hi wedi bod yn braf iawn bod y Gweinidog wedi ategu hynny heddiw.

Sylweddolodd Llywodraeth Attlee yn 1945 beth oedd y berthynas rhwng iechyd a thai. Mae hi'n ymddangos bod y pwnc hwnnw wedi mynd yn angof ers hynny, ac rwy'n gobeithio ein bod ni'n symud i'r cyfeiriad hwnnw o weithio ar y ddau beth a'r cysylltiad rhwng y ddau. Rwy'n croesawu'r gwaith o ddatblygu fflatiau ailalluogi a gofal ychwanegol, yn arbennig fflatiau ailalluogi. Yn rhy aml, mae pobl yn cael eu rhyddhau o'r ysbyty i gartref a dyna hi wedyn, dyna ddiwedd y stori, ac yno y byddan nhw'n aros hyd nes iddyn nhw farw, sy'n debygol o fod yn gynamserol, oherwydd maen nhw'n colli'r awydd i fyw. Felly, mae ailalluogi yn bwysig iawn. Nid ydym ni'n gwneud digon ynghylch ailalluogi, ac fe fyddai hi'n dda gennyf i pe byddai'r Gweinidog iechyd yn y fan hon, oherwydd fe allwn i fod yn dweud hynny wrthi hithau hefyd—nad ydym ni'n gwneud digon o ran ailalluogi.

Mae gennyf i ddau gwestiwn: a yw'r Gweinidog yn cytuno bod angen i ni adeiladu tai cyngor ar raddfa'r 1950au, y 1960au a'r 1970au i ymdrin â'r angen am dai? A faint o unedau tai y bydd y £182 miliwn yn eu cwblhau?

Diolch, Mike. Ydw, rwy'n cytuno yn llwyr â hynny; rydych chi bob amser wedi hyrwyddo tai o'r fath, rwy'n llwyr gydnabod hynny, ac mae hi wedi bod yn braf iawn cael gweithio ochr yn ochr â chi ar yr agendâu hyn. Fe fyddwn ni, yn sicr, yn cynyddu ac yn cyflymu. Un o'r rhwystredigaethau mwyaf yn fy marn i, oherwydd problem y gadwyn gyflenwi fyd-eang a'r argyfwng hinsawdd, yw ceisio sicrhau bod y gadwyn gyflenwi ar gael, er mwyn i ni allu adeiladu'r tai hynny mewn gwirionedd. Mae honno wedi bod yn rhwystredigaeth wirioneddol. Felly, rydym ni'n gweithio yn galed iawn ledled Cymru gyda phob math o bartneriaid yn y sector cyhoeddus a'r sector preifat i geisio sicrhau bod y cadwyni cyflenwi hyn yn rhedeg mor gyflym â phosibl. A gyda hynny mewn golwg, rydym ni hefyd yn caniatáu i'r rhaglen integreiddio ac ailgydbwyso'r gronfa gyfalaf ddod ochr yn ochr â hyn, i roi gwahanol ffrydiau ariannu ar waith, i ni allu bod â'r biblinell honno yr wyf i newydd sôn amdani wrth ymateb i Mabon, fel bydd gennym ni gronfeydd ategol, ac maen nhw i gyd yn cael eu cefnogi gan y cyllid integredig rhanbarthol i ddarparu modelau gofal newydd i gyd-fynd â hyn. Felly, ni allwn i gytuno mwy â chi; y syniad bod rhywun sy'n dod o'r ysbyty yn cael ei roi mewn gofal preswyl yn unig a bod ei anghenion sylfaenol, corfforol yn cael gofal, ond dim mwy na hynny—nid yw hwnnw'n fodel dymunol yn ein barn ni. Ac wrth fynd i Dŷ Glas y Dorlan y bore yma, fe siaradais i gyda nifer o bobl y cafodd eu bywydau nhw eu trawsnewid yn llwyr oherwydd y pwyslais ar yr hyn y maen nhw'n gallu ei wneud yn hytrach na chanolbwyntio ar yr hyn na allen nhw ei wneud, a boddhad pur i mi oedd y gobaith a'r optimistiaeth yr oedd hynny'n ei roi iddyn nhw. Felly, mae angen i ni fod â mwy o hynny ar waith yn ein cymunedau, ac mae angen i ni adeiladu—rydych chi yn llygad eich lle—y tai hynny ar raddfa fwy ac yn gyflymach.

Gweinidog, yn aml iawn gyda'r cyhoeddiadau hyn, nid ydyn nhw'n bethau diriaethol nes eich bod chi'n mynd i ymweld â chyfleuster, rwy'n credu, ac fe wnes i ymweld â Marleyfield House ym Mwcle y llynedd. Mae'r capasiti wedi dyblu ac fe gafodd ei gynllunio gydag ailalluogi mewn golwg, fel gall cleifion adael yr ysbyty, a chryfhau cyn symud ymlaen i'w cartrefi eu hunain. Dyna beth ardderchog. Mae gan bob ystafell falconi sy'n edrych dros fynydd Yr Hob, mae teithiau cerdded sy'n addas ar gyfer pobl â dementia, ac mae'r goedwig hynafol yn rhan annatod o'r dirwedd hefyd. Mae yno 54 o baneli solar, to gwyrdd rhannol naturiol, ac mae dŵr wyneb yn cael ei draenio i bwll, gan greu ardal o fioamrywiaeth hefyd, sy'n gwbl wych i'w gweld. Gweinidog, a fyddech chi'n ymweld â'r cyfleuster hwn gyda mi er mwyn i chi allu gweld y gwahaniaeth a wnaeth ariannu gan Lywodraeth Cymru, gan weithio gyda chyllid y cyngor—cartref gofal cyngor yw hwn, gyda llaw, hefyd—ac mae Betsi Cadwaladr, sydd wedi ariannu'r cyllid refeniw ar gyfer ei redeg yn y dyfodol, yn ei gael, fel gallwch chi weld y pecyn hwnnw'n cydweithio a'r hyn y gall ei gyflawni, a sut mae'n ysgafnu'r pwysau ar y GIG, roeddem ni'n ei drafod yr wythnos diwethaf? Diolch i chi.

Byddwn, fe fyddwn i wrth fy modd, Carolyn, i ddod i ymweld yno. Rwy'n cynllunio taith i fyny i'r gogledd yn fuan iawn, felly efallai y gallwn ni gynnwys yr ymweliad bryd hynny. Fe fyddai hynny'n hyfryd iawn. Mae hwnnw'n brosiect sy'n llwyr amlygu'r hyn yr ydym ni newydd fod yn sôn amdano. Mae hynny'n dod â nifer o ffrydiau refeniw at ei gilydd, sydd i gyd ar gael gan Lywodraeth Cymru mewn gwahanol ffurfiau, i roi'r prosiectau hyn ar waith. Mae cyllidebau gofal ataliol, cyllidebau tai, cyllidebau cronfeydd cyfalaf i gyd yn dod at ei gilydd i wneud model gofal gwirioneddol dda, i'r preswylwyr mewn gofal canolraddol ac i'r gymuned, ar fodel canolbwynt, yn gweithio yn dda iawn. A hefyd, yr hyn yr wyf i'n ei hynod hoff ohono ynglŷn â'r prosiectau yr ydych chi'n sôn amdanyn nhw yw'r defnydd o safleoedd tir llwyd, gan gadw rhannau da'r safleoedd hynny, a'r gallu i ddefnyddio'r safleoedd hynny unwaith eto. Felly, nid oes raid i ni fod yn ehangu i faes glas, fe allwn ni fod yn defnyddio safleoedd sydd ar gael i'w haddasu neu eu hadnewyddu, ac fe allwn ni gyflawni'r gofal hwnnw'n iawn yng nghalon y cymunedau lle mae'r angen mwyaf amdano.

Ac yn olaf, Jenny Rathbone.

Diolch yn fawr iawn i chi. Rwy'n croesawu yn fawr iawn eich bod chi wedi crybwyll gwasanaethau preswyl rhanbarthol i blant ag anghenion cymhleth, oherwydd mae hon yn enghraifft dda iawn o fuddsoddi ar gyfer arbed, oherwydd, ar hyn o bryd, fel yr ydych chi'n dweud, rydym ni'n gwario dros £200,000 am bob lle, ac os ydyn nhw ymhell o gartref, pwy mewn gwirionedd sy'n monitro ansawdd y ddarpariaeth honno wedyn? Felly, roeddwn i'n meddwl tybed a wnewch chi roi ychydig mwy o fanylion i ni ynglŷn â niferoedd y lleoedd yr ydym ni'n eu rhoi ar gontract allanol y tu allan i Gymru, ac mae hi'n anodd iawn wedyn i deuluoedd neu'r rhiant corfforaethol i'w monitro, a pha gynnydd yr ydych chi'n disgwyl gweld byrddau rhanbarthol yn ei wneud yn hyn o beth.

Yn ail, fe hoffwn i sôn am yr hyn a gododd Mabon ap Gwynfor, sef ynglŷn â dementia. Disgrifiad sbectrwm eang o gyflyrau yw hwn, sy'n gallu amrywio o golli cof am amser byr yn unig hyd at anallu llwyr i reoli bywyd yr unigolyn. Ond mae'r posibiliadau telefeddygol yn galluogi pobl i fyw mor ddiogel â phosibl yn eu cartrefi eu hunain, heb fod â phobl yn ymyrryd byth a hefyd. Felly, meddwl oeddwn i tybed a fyddech chi'n dweud ychydig mwy wrthym ni ynghylch parodrwydd y farchnad i ddarparu ar gyfer anghenion o'r fath, boed hynny ar aelwydydd pobl neu mewn llety arbenigol, neu a yw hyn yn rhywbeth yr ydych chi o'r farn y bydd angen i Lywodraeth Cymru roi arweiniad yn ei gylch.

Felly, gan weithio tua nôl gyda'ch cwestiynau chi, Jenny, ynglŷn â'r un diwethaf hwn, rydym ni'n edrych ar economi gymysg, a dweud y gwir. Felly, nid oes gennym ni lawer iawn o'r rhain yng Nghymru hyd yn hyn, ond rydym ni'n cyflymu'r broses o'u meithrin. Fe hoffwn i annog y byrddau partneriaeth rhanbarthol i ymlwybro mor gyflym â phosibl yn hynny o beth, yn gyfochrog â modelau eraill o ofal. Ac un o'r rhesymau pam nad wyf i'n gosod nodau pendant o ran y niferoedd o'r rhain i'w hadeiladu ac yn y blaen yw am y bydd gan bob bwrdd rhanbarthol farn wahanol am yr hyn sy'n ofynnol oherwydd y gymysgedd o wasanaethau sydd yn eu hardaloedd nhw ar hyn o bryd. Felly, nid dyblygu yw'r hyn yr ydym ni'n dymuno ei wneud ond integreiddio'r setiau hynny o wasanaethau o amgylch yr hyn yr es i i ymweld ag ef y bore yma, yn yr achos penodol hwn, sydd wedi dod yn ganolbwynt i'r gwasanaethau hynny, mewn ffordd wirioneddol wych, oherwydd fe ellir dod â phobl i mewn i le a gynlluniwyd ar gyfer defnyddio offer amrywiol, i'w helpu nhw i adsefydlu neu ailalluogi, a gwneud y defnydd gorau o'u galluoedd nhw. Ac yna fe ellir trosi'r offer hwnnw, pan fyddan nhw wedi deall yr hyn sy'n bosibl, gan ddefnyddio grant cyfleusterau i'r anabl, i'w cartrefi eu hunain, ar gyfer gallu eu cadw nhw yn y cartref hwnnw, sef yr hyn y mae'r rhan fwyaf o bobl yn ei ddymuno, cyhyd ag y bo modd gwneud hynny. Ac yna mae yna siawns hefyd o ofal canolraddol neu, yn wir, hyd yn oed os byddwch chi'n symud i ofal preswyl neu ofal nyrsio, fel mae rhai pobl yn dewis gwneud. Ac fe wnes i gyfarfod â gwraig y bore yma a oedd yn dewis gwneud hynny, ond mewn ffordd lawer mwy cadarnhaol, oherwydd yr oedd ganddi hi ddealltwriaeth well o lawer o'r hyn y byddai hi'n gallu ei wneud drosti hi ei hun, a'r cartref hefyd, ac felly roedd hi'n debygol o gael bywyd llawer mwy cynhyrchiol, ac roedd ei merch hi wrth ei bodd â'r hyn a oedd yn cael ei wneud. Felly, darlun cymysg yw hwn; ni fyddwn i'n gallu dweud y byddai hi'r un fath ym mhobman yng Nghymru, ond rydym ni'n disgwyl gwasanaeth sy'n integredig fel hyn.

O ran y niferoedd, nid wyf i'n gwybod yr ateb i hynna—portffolio Julie Morgan yw hwnnw—ond fe allwn ni gael yr ateb i chi. Yr hyn yr wyf i'n ei wybod yw ei fod yn gyfan gwbl yn fuddsoddiad ar gyfer arbed, ac ym mhobman lle'r ydym ni wedi gweithio gyda'n gilydd ar draws y portffolios i wneud hyn, mae'r teuluoedd wedi bod wrth eu boddau, mewn termau dynol, ond mae'r awdurdod lleol a'r bwrdd iechyd wedi bod wrth eu boddau yn ariannol, oherwydd mae hwnnw'n arbediad sylweddol iawn i gyllidebau'r ddau sefydliad hynny. A dyna pam, wrth edrych ar fwrdd partneriaeth rhanbarthol Gwent, a pha mor integredig y maen nhw wedi bod wrth gynllunio ar gyfer hyn, mae hwn yn batrwm yr hoffem ni i'r byrddau eraill edrych arno a'i ledaenu cyn gynted â phosibl, gyda'r bwriad o gael cynifer o bobl sydd y tu allan i'r sir a'r tu allan i'r wlad yn ôl i'w cymunedau nhw eu hunain cyn gynted â phosibl.

Diolch i'r Gweinidog.