Yr eitem nesaf yw'r datganiad gan y Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant: strategaeth 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl' a'r camau nesaf. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog i wneud y datganiad. Lynne Neagle.

Diolch. Ddoe fe wnaethom nodi Diwrnod Iechyd Meddwl y Byd, ac mae'r Llywodraeth hon yn gadarn yn ei hymrwymiad i wella'r amddiffyniad a'r gefnogaeth i iechyd meddwl a lles. Dangosir hyn drwy fy mhenodi yn Ddirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant dynodedig a gosod iechyd meddwl yn flaenoriaeth yn ein rhaglen lywodraethu.

Wrth i ni ddod allan o'r pandemig, mae effaith y coronafeirws ar iechyd meddwl yn dod yn gliriach fyth. Mae gwasanaethau yn adrodd bod mwy o atgyfeiriadau gyda mwy o gymhlethdod. Bob mis, er bod ein timau gwasanaethau iechyd meddwl sylfaenol lleol yn derbyn mwy na 5,000 o atgyfeiriadau, mae mwy na 17,000 o bobl yn cael gofal a thriniaeth gan wasanaethau iechyd meddwl arbenigol. Mae galw cynyddol am bobl sydd angen therapïau seicolegol a chymorth argyfwng, a mwy na 1,200 o atgyfeiriadau at ddatrys argyfwng a thimau trin yn y cartref bob mis. Yn erbyn y cefndir hwn, rwy'n ymwybodol iawn bod yr argyfwng costau byw presennol yn debygol o ychwanegu at yr her.

Rydym yn cyrraedd diwedd ein strategaethau 10 mlynedd 'Law yn llaw at Iechyd Meddwl' a 'Siaradwch â mi 2', ac rwyf eisiau manteisio ar y cyfle hwn i ddiweddaru'r Aelodau ar y cynnydd, gwerthusiad annibynnol y strategaethau hyn a'n camau nesaf. Rydym wedi dod yn bell ers cyhoeddi'r ddwy strategaeth, ac mae'r gwasanaethau, y gefnogaeth a'r buddsoddiad sydd gennym heddiw yn dangos newid sylweddol o'i gymharu â'r hyn oedd ar waith yn 2012. Yn y cyfnod hwnnw, mae ein buddsoddiad a glustnodwyd blynyddol i'r GIG ar gyfer iechyd meddwl wedi codi o £577 miliwn i £760 miliwn. Rydym hefyd wedi ymrwymo £50 miliwn arall yn 2022-23, gan godi i £90 miliwn yn 2024-25 i gefnogi iechyd meddwl a lles.

Gyda'r buddsoddiad hwn, rydym wedi trawsnewid gwasanaethau a weithredir ar ddechrau'r strategaeth. Mae hyn yn cynnwys creu timau iechyd meddwl sylfaenol lleol ledled Cymru, timau datrys argyfwng a thrin yn y cartref, gwasanaethau cyd-gysylltu seiciatrig a thimau amenedigol cymunedol. Rydym hefyd wedi sefydlu un pwynt cyswllt ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl plant a phobl ifanc er mwyn gwella hygyrchedd, ac rydym wedi gwreiddio Mesur Iechyd Meddwl (Cymru) 2010, darn unigryw o ddeddfwriaeth sy'n darparu'r fframwaith i wella gwasanaethau iechyd meddwl yng Nghymru. Rydym hefyd wedi sefydlu uned mamau a babanod yn ne Cymru ac rydym yn bwrw ymlaen â'n hymrwymiad i wella mynediad at y gwasanaethau hyn yn y gogledd.

Rydym wedi ehangu cefnogaeth yn sylweddol ar lefelau haen 0/1 i ddarparu mynediad hawdd i ystod o gefnogaeth ac i osgoi uwchgyfeirio i gefnogaeth arbenigol pan fo hynny'n briodol. Mae hyn yn cynnwys trwy ein llinell gymorth 24/7 CALL a therapi ymddygiad gwybyddol ar-lein. Mae'r gwasanaethau hyn ar eu pen eu hunain wedi derbyn tua 97,000 o gysylltiadau ers mis Medi 2020. Rydym hefyd wedi dechrau cyflwyno cyngor iechyd meddwl brys yn raddol drwy 111, a fydd yn darparu mynediad ar unwaith i gyngor gan weithiwr iechyd meddwl proffesiynol. Rwy'n disgwyl i bob bwrdd iechyd fod wedi cychwyn cyflwyno bob yn dipyn tuag at fod â staff ar gael 24/7 erbyn y Nadolig.

Fodd bynnag, rydym yn cydnabod pwysigrwydd ymyrraeth gynnar a bod â dull system gyfan o wella iechyd meddwl a llesiant. Rydym wedi creu rhaglen iechyd ac addysg ar y cyd a dull gweinidogol ar y cyd, wedi'i ddatblygu o amgylch ysgolion, i ddarparu dull system gyfan o ran iechyd meddwl emosiynol a llesiant. Wrth gyflawni ein hymrwymiad yn ein rhaglen lywodraethu, rydym hefyd yn cyflwyno mewngymorth CAMHS mewn ysgolion ledled Cymru i sicrhau bod problemau yn cael eu nodi a chefnogaeth yn cael ei darparu'n gynharach.

Mae cynnydd da bellach wedi'i wneud gyda deddfwriaeth allweddol sy'n sail i'n hagenda, ac rydym bellach wedi ymgynghori ar y rheoliadau drafft i Gymru i gefnogi gweithredu Deddf Galluedd Meddyliol (Diwygio) 2019 a'r mesurau diogelu rhag colli rhyddid.

Mae atal hunanladdiad yn parhau i fod yn un o'n prif flaenoriaethau. Rydym wedi targedu £1 miliwn yn ychwanegol yn 2022-23 i gefnogi'r gwaith hwn. Ym mis Ebrill 2022, gweithredodd Llywodraeth Cymru, mewn partneriaeth â'r heddlu, GIG ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, y system arolygu hunanladdiad amser real. Bydd y system hon yn darparu gwybodaeth hanfodol i gryfhau gwaith ataliol, sicrhau cefnogaeth gyflym ac adnabod tueddiadau neu glystyrau.

Gallaf gyhoeddi heddiw y byddwn erbyn diwedd y mis yn lansio ymgynghoriad ar ganllawiau newydd i gefnogi pobl sydd wedi dioddef profedigaeth drwy hunanladdiad, neu sy'n agored iddo neu wedi'u heffeithio ganddo. Mae'r canllawiau wedi cael eu llywio gan safbwyntiau pobl sy'n cael eu heffeithio gan hunanladdiad a'u nod yw sicrhau ymateb mwy tosturiol, gan gynnig cefnogaeth ymarferol ac emosiynol, ar y gwahanol gamau ar y daith honno. Bydd rhoi'r canllawiau hyn ar waith yn bwyslais allweddol ar ôl yr ymgynghoriad.

Mae ein strategaethau 10 mlynedd presennol 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl' a 'Siarad â mi 2' yn seiliedig ar egwyddor gweithio mewn partneriaeth ar draws Llywodraeth, y sector gyhoeddus a'r trydydd sector i wella iechyd meddwl yng Nghymru. Rydym wedi ymrwymo i werthusiad annibynnol o'r strategaethau i asesu eu heffaith a llywio ein camau nesaf. Comisiynwyd y gwerthusiad hwn ym mis Medi 2021, ac mae'r tîm gwerthuso wedi ymgysylltu'n eang â defnyddwyr gwasanaeth, darparwyr a rhanddeiliaid allweddol. Mae'r tîm wedi cynnal cyfweliadau manwl a digwyddiadau gweithdai gyda rhanddeiliaid ledled Cymru a gyda defnyddwyr gwasanaeth, gofalwyr ac ymarferwyr rheng flaen. Byddaf yn cyhoeddi datganiad ysgrifenedig yn fuan, pan fydd canfyddiadau'r gwerthusiad yn barod i'w cyhoeddi.

Heddiw rwy'n cyhoeddi, yn dilyn yr ymgysylltu a'r gwerthusiad cynhwysfawr hwn, bod gwaith bellach ar y gweill i ddatblygu strategaethau'r dyfodol. Mae'n hanfodol ein bod ni bellach yn dysgu o ganfyddiadau'r gwerthusiad, yn adeiladu ar ein cynnydd, yn gwneud y defnydd gorau o'n hadnoddau ac yn datblygu gwasanaethau iechyd meddwl o'r radd flaenaf sy'n diwallu anghenion a galw'r dyfodol. Bydd y prif ganfyddiadau o'r gwerthusiad yn helpu i arwain a llywio ein pwyslais a'n blaenoriaethau wrth ddatblygu'r strategaethau nesaf a bydd fy swyddogion nawr yn ymgysylltu ymhellach i ehangu ar yr ymchwil a'r dystiolaeth hon. Rwy'n ymroddedig i ddull cwbl gynhwysol a sicrhau bod llais y dinesydd a phrofiad byw y rhai sy'n defnyddio ein gwasanaethau iechyd meddwl yn cael eu hadlewyrchu yn nyluniad ein gwasanaethau yn y dyfodol.

Un o'r blaenoriaethau allweddol fydd datblygu gweithlu iechyd meddwl cynaliadwy ac amrywiol trwy weithredu cynllun gweithlu iechyd meddwl strategol Addysg a Gwella Iechyd Cymru a Gofal Cymdeithasol Cymru. Rydw i eisiau gweld gwell integreiddio gwasanaethau iechyd meddwl, gan adeiladu ar y gwaith rydyn ni wedi'i wneud i ymgorffori iechyd meddwl yn y rhaglen strategol ar gyfer gofal sylfaenol a'r rhaglen gofal brys ac argyfwng, ac, wrth gwrs, pwyslais ar anghydraddoldebau a mynediad at gymorth iechyd meddwl.

Er bod yn rhaid i ni ganolbwyntio ar weithio, atal ac ymyrraeth gynnar draws-Lywodraethol, mae angen i ni hefyd osod gweledigaeth glir ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl arbenigol i sicrhau bod y lefel hon o gefnogaeth ar gael yn agosach at adref. Yn yr holl waith hwn, rwy'n disgwyl adeiladu ar y trefniadau ymgysylltu â defnyddwyr gwasanaeth sydd bellach wedi'u sefydlu'n gadarn, gan gynnwys ein fforwm defnyddwyr gwasanaeth cenedlaethol a gofalwyr.

Dim ond ychydig o feysydd pwyslais yw'r rhain, ond rydym yn disgwyl gweld ymgysylltu sylweddol â phartneriaid yn y sectorau statudol a'r trydydd sector, yn ogystal â defnyddwyr gwasanaeth eu hunain, wrth i ni ddatblygu'r strategaethau olynol. Bydd yn bwysig gwneud hyn mewn ffordd ystyrlon, ac rwy'n disgwyl i'r gwaith hwn gael ei wneud yn ystod 2023, gyda'r bwriad o gyhoeddi strategaeth ddrafft ar gyfer ymgynghori tua diwedd 2023. Edrychaf ymlaen at roi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau ar y cynnydd gyda'r gwaith pwysig hwn.  

Diolch yn fawr iawn am eich datganiad y prynhawn yma, Dirprwy Weinidog. Er hynny, mae'n siomedig nad adroddiad blynyddol yw hwn. Er bod y parodrwydd a'r brwdfrydedd yno gan y Dirprwy Weinidog i wella gwasanaethau iechyd meddwl, mae angen i'r Senedd allu dadansoddi cynnydd drwy adrodd clir, yn hytrach na datganiad yn unig.

Dim ond un adroddiad blynyddol y mae 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl' wedi ei gyflwyno, yn 2013, yn ei gyfnod o ddegawd ac un adroddiad cynnydd yn ôl yn 2018. O ystyried arwyddocâd a phwyslais Llywodraeth Cymru ar iechyd meddwl, mae'n hanfodol ei bod yn gallu dangos yn glir i'r Senedd lle y mae wedi cyflawni ei nodau a lle mae angen cyflawni mwy o waith. Er ein bod yn sylweddoli bod COVID-19 wedi cael effaith ar wasanaethau iechyd meddwl, mae hwn yn gyfle i gyflwyno gwelliannau allweddol i system iechyd meddwl Cymru. Ac mae nifer o welliannau a cherrig milltir wedi eu cyflawni. Ond mae'n ymddangos bod Llywodraeth Cymru'n ceisio llenwi'r bylchau mewn gwasanaethau iechyd meddwl cymunedol a gofal argyfwng gyda dibyniaeth ar sefydliadau'r trydydd sector i sicrhau lloches. Er fy mod yn cytuno bod lle i wybodaeth a phrofiad y trydydd sector, dylai Llywodraeth Cymru hefyd weithredu ei hagenda ei hun yn llawn drwy'r GIG a gwella gwasanaethau o fewn ei systemau ei hun. Ac er bod brwdfrydedd ac angerdd a geiriau cynnes yn bresennol yn y datganiad y prynhawn yma, Dirprwy Weinidog, rwy'n credu y dylid cyhoeddi adroddiad blynyddol fel bod gan Senedd Cymru gyfle i graffu ar hyn mewn modd llawn, priodol a democrataidd a fydd yn cwmpasu anghenion pobl o bob cwr o Gymru, oherwydd, fel yr wyf yn siŵr y gallwch chi ddeall, Dirprwy Weinidog, bydd anghenion pobl yng Nghaerdydd yn wahanol iawn i'r rhai hynny yn sir Ddinbych a fy etholaeth i, er enghraifft.

Rwy'n croesawu'r uned mamau a babanod yn y de, ond a gaf i ofyn y prynhawn yma hefyd pam na chafodd hyn ei ymestyn i'r gogledd, ac a allech chi roi mwy o wybodaeth am a allai hynny fod yn bosibilrwydd i'r gogledd yn y dyfodol? Nodaf fod rhai canlyniadau lefel uchel o strategaeth 2012, gan gynnwys gwella iechyd meddwl a lles y boblogaeth gyfan a lleihau stigma salwch meddwl, wedi'u troi ar eu pen o ganlyniad uniongyrchol i'r pandemig, wrth i chi allu cyfeirio atynt. Mae'n bryderus, er mai nod 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl' yw lleihau stigma, canfu Amser i Newid Cymru mai dim ond 5 y cant o oedolion sydd â mwy o ddealltwriaeth a goddefgarwch o broblemau iechyd meddwl, a bod ymddygiad ceisio cymorth wedi dirywio, a gostyngiad mawr yn nifer y bobl yng Nghymru sy'n barod i siarad am broblem iechyd meddwl gyda theulu, ffrindiau neu gyflogwyr. Felly, sut fydd eich strategaeth newydd yn mynd i'r afael ag effeithiau'r pandemig ar iechyd meddwl?

Rydym hefyd yn gwbl ymwybodol bod rhai byrddau iechyd lleol yn dal i fethu yn eu dyletswydd gofal tuag at gleifion iechyd meddwl, er gwaethaf yr arian sylweddol y mae eich Llywodraeth wedi'i glustnodi ar gyfer iechyd meddwl, Dirprwy Weinidog. Yn Betsi Cadwaladr, er enghraifft, o dan ymyrraeth wedi ei dargedu, a chyn hynny dan fesurau arbennig ar gyfer iechyd meddwl, rydym ni'n gweld camgymeriadau mynych, gan gynnwys dwy farwolaeth mewn dwy flynedd, a chleifion bregus a risg uchel ddim yn cael eu hamddiffyn rhag niwed y gellid bod wedi ei osgoi yn adran achosion brys Ysbyty Glan Clwyd. Felly, sut bydd eich strategaeth newydd yn sicrhau nad yw'r camgymeriadau hyn yn cael eu gwneud eto fel bod modd rhoi sicrwydd i bobl yn sir Ddinbych a'r gogledd?

Dirprwy Weinidog, cyn y pandemig, fe amlinellodd Mind Cymru, fod miloedd o bobl yn aros yn hirach nag erioed i dderbyn therapi seicolegol. Er bod amseroedd aros oedolion wedi gwella ers y pandemig, dylai dal fod o bryder mawr mai dim ond un o bob dau glaf yn CAMHS a dderbyniodd asesiad gwasanaeth cymorth iechyd meddwl sylfaenol lleol o fewn 28 diwrnod, a dim ond un o bob pump o blant a phobl ifanc ym mae Abertawe yn cael eu hasesiad o fewn yr amser hwn.

Rydym hefyd yn gweld o'r ffigurau diweddaraf bod ymyriadau therapiwtig i blant a phobl ifanc yn waeth, a dim ond 40 y cant yn dechrau eu therapi o fewn 28 diwrnod. Felly, Dirprwy Weinidog, ydy hyn yn arwydd bod eich strategaeth iechyd meddwl bresennol wedi methu plant a phobl ifanc? Pa gamau brys ydych chi'n eu cymryd i wella'r sefyllfa hon? Ac a ydych chi y nawr yn mynd i gynnal adolygiad llawn o wasanaethau iechyd meddwl? Diolch.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am y sylwadau hynny? Yn amlwg, roedd llawer o faterion yno i ymateb iddyn nhw. Os gallaf godi, yn gyntaf oll, eich sylwadau am yr adrodd ar strategaeth 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl', mae adroddiadau rheolaidd yn cael eu gwneud i'r fforwm partneriaeth iechyd meddwl cenedlaethol, yn ogystal â chyrff eraill. Hefyd, rwyf wedi sefydlu—wel, sefydlodd fy rhagflaenydd—bwrdd goruchwylio gweinidogol y GIG i fonitro cynnydd yn erbyn holl ffrydiau'r rhaglen 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl'. Ond yn sicr, fel rhan o'n hystyriaeth o sut rydyn ni'n mynd i ddatblygu'r strategaeth newydd, rwy'n hapus iawn i edrych ar adrodd a sut y gallwn ni wneud hynny'n fwy tryloyw, yn ogystal â'r datganiadau a'r craffu rheolaidd yr wyf yn ei gael yn y Senedd. Dim ond i ychwanegu hefyd: rydyn ni'n bwriadu cyhoeddi adroddiad cloi ar ôl i ni gwblhau'r strategaeth bresennol, felly byddwch chi'n gallu gweld yn union ble rydyn ni gyda'r holl bethau hynny.

Dydw i ddim wir yn cytuno â'r hyn rydych chi wedi'i ddweud am gydbwysedd y gefnogaeth gyda'r trydydd sector. Mae'r trydydd sector yn darparu, yn fy mhrofiad i, cefnogaeth hynod bwysig a gwerthfawr iawn i gymunedau ac, mewn sawl ffordd, nhw sydd yn y sefyllfa orau i chwalu'r rhwystrau hynny, yn enwedig mewn cymunedau yr ydym weithiau'n eu disgrifio—er nad wyf yn hoffi'r term—yn anodd eu cyrraedd. Maen nhw mewn sefyllfa dda iawn i wneud hynny. Rydym wedi cynyddu'r cyllid yn aruthrol ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl, gan gynnwys i'r trydydd sector, ond nid yw hynny gan eithrio gwasanaethau'r GIG. Dim ond eleni, rydyn ni'n gwario £23 miliwn yn ychwanegol ar feysydd blaenoriaeth yng nghynllun 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl' ac yn mynd i'r afael â phwysau amseroedd aros. Felly, yn sicr nid yw'n fater o fuddsoddi yn y trydydd sector gan eithrio gwasanaethau statudol.

Diolch am eich croeso ar gyfer yr uned i famau a babanod yn y de, ac roeddwn yn falch iawn o ymweld ychydig fisoedd yn ôl. Rwy'n hynod ymwybodol o'r angen am ddarpariaeth yn y gogledd. Gwnaed gwaith modelu i nodi'r angen posibl ar gyfer uned o'r fath yn y gogledd, a nodwyd y bydd angen, ar hyn o bryd, tua dau wely—o bosibl tri—. Felly, ar sail honno, mae'n anodd iawn sefydlu uned mamau a babanod annibynnol yn y gogledd. Ond, yr hyn yr ydym yn ei wneud nawr yw gweithio gyda'r GIG yng ngogledd-orllewin Lloegr i sefydlu uned y gall menywod yn y gogledd gael mynediad iddi. Rwy'n ymroddedig iawn i wneud yn siŵr ein bod yn cyflawni'r ddarpariaeth uned mamau a babanod honno yn y gogledd.

Gwnaeth yr Aelod rai pwyntiau am stigma, a chyfeiriodd at Amser i Newid Cymru. Wrth gwrs, yn wahanol i Loegr, rydym wedi parhau i ariannu Amser i Newid yn Llywodraeth Cymru. Cyhoeddwyd £1.4 miliwn gennym ychydig yn ôl i barhau â'r rhaglen, ar y cyd â Gweinidog yr economi, oherwydd dyna'r dull yr ydym yn ei ddefnyddio o ymdrin ag iechyd meddwl yng Nghymru. Mae'n ddull traws-Lywodraethol. Ond mae wastad mwy y gallwn ni ei wneud o ran mynd i'r afael â stigma, a bydd hynny'n nodwedd allweddol o'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud ar y strategaeth newydd.

O ran y pwyntiau rydych chi wedi eu gwneud am Betsi Cadwaladr, fel yr ydych chi'n ymwybodol iawn, mae Betsi Cadwaladr mewn ymyrraeth wedi ei thargedu ar gyfer iechyd meddwl. Cefnogwyd hynny gan £12 miliwn o gyllid rheolaidd i wella gwasanaethau. Ac yn ogystal â'r llu o gyfarfodydd sy'n cael eu cynnal i ysgogi perfformiad yn y GIG, yn Betsi mae cyfarfodydd ymyrraeth wedi ei thargedu hefyd; rwy'n cwrdd â nhw bob chwarter i fynd drwy'r matrics ymyrraeth wedi'i thargedu. Byddwch yn ymwybodol i ni gyhoeddi ychydig yn ôl y bydd adolygiad annibynnol nawr o'r gwahanol adolygiadau a gynhaliwyd o'r digwyddiadau yr ydych wedi cyfeirio atynt, i wir edrych i ba raddau y mae'r argymhellion hynny wedi'u gwreiddio'n llawn yn Betsi Cadwaladr.

Fe wnaethoch chi nifer o bwyntiau am amseroedd aros. Mae gennym adolygiad o'r uned gyflenwi therapïau seicolegol ar hyn o bryd, sy'n edrych ar hynny. Ond yn gyffredinol, mae gwasanaethau'n cyflawni tua 70 y cant yn erbyn y targed o 80 y cant ar gyfer mynediad at therapïau seicolegol i oedolion, er ein bod ni'n cydnabod bod mwy y gallwn ni ei wneud. Nid yw'r data hwnnw'n cael ei gyhoeddi ar hyn o bryd, ond rydym yn gweithio tuag at hynny, a bydd adolygiad yr uned gyflenwi yn ein helpu ni gyda hynny.

O ran eich pwyntiau am CAMHS, does dim byd sy'n bwysicach i mi na darparu gwasanaethau i'n plant a'n pobl ifanc, ac rydych chi wedi ailadrodd eich galwad eto am adolygiad o wasanaethau, er i mi fod yn glir iawn yn y ddadl a gawson ni am hyn bod gennym adolygiad sydd bron â gorffen. Adolygiad uned gyflenwi CAMHS a fydd yn adrodd y mis hwn, a bydd hynny'n ein galluogi i edrych ar y data, gwirio ein bod yn cyfri'r un pethau mewn gwahanol fyrddau iechyd, ac, yn hanfodol, bydd yn gwneud rhai argymhellion ynghylch sut i wella'r gwasanaethau hynny. Bydd hynny'n flaenoriaeth i mi, yn sicr.

Ond mae'n rhaid i mi ddweud wrth yr Aelod nad yw'n ymwneud â gwasanaethau arbenigol yn unig. Bydd llawer o'r plant a phobl ifanc sy'n aros am wasanaethau arbenigol yn cael eu cyfeirio'n ôl allan eto am nad ydyn nhw'n cyrraedd y trothwy hwnnw. Yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yn y Llywodraeth yw cymryd dull system gyfan o gefnogi plant a phobl ifanc lle maent yn byw eu bywydau, felly gan ddechrau mewn ysgolion gyda'n dull ysgol gyfan, yna drwy ein fframwaith NYTH sy'n darparu cymorth cynnar a gwell cefnogaeth yn y gymuned, ac yna symud ymlaen i wasanaethau mwy arbenigol, ac wrth gwrs mae cymorth argyfwng yn rhan allweddol o hynny hefyd. Felly, does dim byd sy'n fwy o flaenoriaeth i mi. Rydym ni'n gwneud cynnydd da a byddwn yn dymuno edrych drwy'r strategaeth nesaf sut y gallwn atgyfnerthu hynny.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog am y datganiad heddiw yma. Allwn ni ddim, dwi ddim yn meddwl, gor-bwysleisio arwyddocâd y pwynt yma mewn amser o ran y sylw rydyn ni yn ei roi i iechyd meddwl. Mae wedi bod yn beth cadarnhaol i gael y strategaeth 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl' i roi ffocws i ni ar y gwaith sydd angen ei wneud, i ddeall dyfnder y problemau rydyn ni'n eu hwynebu o ran iechyd meddwl a llesiant yng Nghymru, a rŵan, gan ein bod ni ar y pwynt yma lle mae'r strategaeth honno yn cael ei haileni, mae'n rhaid i ni ei chael hi yn iawn. 

Oes, mae yna gamau wedi'u cymryd dros y blynyddoedd diwethaf. Oes, mae yna gynnydd wedi bod mewn buddsoddiad mewn iechyd meddwl, ond mae'r ffaith ein bod ni'n dal yn wynebu problemau mor ddwys yn y maes yma yn dweud wrthym ni fod yna rywbeth o'i le o hyd. Yn yr un ffordd ag yr ydym ni'n sôn am yr angen i fuddsoddi yn yr ataliol yng nghyd-destun yr NHS yn gyfan gwbl, mi hoffwn i wybod gan y Gweinidog pa fwriad sydd ganddi hi i sicrhau bod yna fwy fyth o gyfran o'r gyllideb yn mynd i mewn i daclo a datrys problemau yn gynnar, rhag iddyn nhw ddatblygu i mewn i broblemau sydd wedyn yn mynd yn fwy o fwrn ar yr unigolyn, wrth gwrs, ond hefyd yn drymach o bwysau ar y gwasanaethau acíwt, sydd yn ddrud i'w darparu, ac yn creu mwy o loes i'r bobl sydd angen y gwasanaethau hynny.

Mi fyddwn i yn licio gwybod pa waith mae'r Gweinidog yn bwriadu ei wneud ar y pwynt yma i sicrhau na fyddwn ni mewn blynyddoedd yn dal i wynebu problemau yn y ddarpariaeth o wasanaethau iechyd meddwl acíwt o'r math rydyn ni wedi eu gweld yn y gogledd dros y blynyddoedd diwethaf—y problemau sy'n parhau yn adran Hergest yn Ysbyty Gwynedd, lle mae'r staff yn dal yn troi atom ni fel cynrychiolwyr lleol ac yn sôn am broblemau o forâl isel a phryder am ddiogelwch cleifion. Dydy hynny ddim yn dderbyniol, felly mi fyddwn i'n hoffi clywed mwy am y math o syniadau sy'n datblygu gan y Dirprwy Weinidog yn hyn o beth.

Ac yn olaf, dwi angen sicrwydd yn fan hyn y bydd mwy yn cael ei wneud i flaenoriaethu'r plant a phobl ifanc. Rydyn ni'n gwybod, er gwaethaf y cynnydd mewn gwariant, er gwaethaf y ffocws ychwanegol sydd wedi bod—ac rydyn ni'n croesawu hynny—ar iechyd meddwl, ein bod ni'n dal yn methu â symud plant a phobl ifanc i mewn i wasanaethau llesiant ac iechyd meddwl yn ddigon buan, a bod hynny'n golygu bod problemau a allai gael eu datrys yn troi yn broblemau mwy dwys. Dwi'n gwybod am bobl sydd wedi rhoi fyny'n llwyr ar wasanaethau yr NHS ac wedi penderfynu nad oes yna unrhyw opsiwn ond mynd yn breifat, a hynny mewn bob mathau o feysydd, yn cynnwys anhwylderau bwyta.

Dwi angen sicrwydd gan y Dirprwy Weinidog bod yna ffocws o'r newydd yn mynd i fod ar hyn, ac ail-lefelu blaenoriaethau ar gyfer pobl ifanc, a hefyd ar gyfer y cyfnod trosi yna rhwng gwasanaethau pobl ifanc a gwasanaethau oedolion. Mi fyddwn i'n ddiolchgar am sylwadau ynglŷn â hynny hefyd. Rydyn ni'n gwybod bod Mind Cymru a'u cynllun nhw, Sort the Switch, yn ymwneud â'r maes yma yn benodol. Felly, unwaith eto, mae hwn yn gyfnod cwbl, cwbl allweddol. Mi gefnogaf i'r Llywodraeth yn gwneud y penderfyniadau cywir rŵan, ond dwi'n edrych ymlaen at weld y strategaeth honno yn un gadarnach na mae hi wedi bod pan fydd hi'n dod o'n blaenau ni cyn bo hir rŵan.

A gaf i ddiolch i Rhun ap Iorwerth am ei sylwadau, ac yn arbennig y gydnabyddiaeth o'r gwaith cadarnhaol sydd wedi'i wneud drwy'r strategaeth? Rwy'n cytuno'n llwyr bod yn rhaid i ni gael hyn yn iawn, ac, fel rydych chi wedi'i gydnabod, rydym wedi cynyddu buddsoddiad yn aruthrol. Gwnaethoch chi gyfeirio at y problemau parhaus gydag iechyd meddwl plant a phobl ifanc, ond rwy'n credu bod yn rhaid i ni gydnabod bod pandemig COVID wedi cael effaith enfawr ar iechyd meddwl pawb, ac yn arbennig i blant a phobl ifanc.

Roeddech chi'n sôn am yr angen i flaenoriaethu iechyd meddwl plant a phobl ifanc. Dyna pam rwyf wedi dod i mewn i'r swydd yma, Rhun; rwyf wedi dod i mewn i'r swydd yma oherwydd fy mod i'n poeni mor angerddol am hynny, ar ôl arwain y gwaith yn y pwyllgor, a fy ymroddiad yw cyflawni ar yr agenda yna. Ac rydyn ni'n gwneud cynnydd. Cyfeirioch chi at atal. Rydyn ni'n gwario arian ar atal drwy'r hyn sy'n strategaeth draws-Lywodraethol sy'n ymdrin â thai, cyflogaeth, cyngor ar ddyledion, cyngor ariannol—yr holl faterion hynny. Felly, rydym yn cydnabod pwysigrwydd atal yn llwyr, ac mae hynny'n cael ei gefnogi gan y cyllid yr ydym yn ei fuddsoddi yn y rhaglenni hynny.

Rydym yn gweld diwygiadau i wasanaethau iechyd meddwl plant a phobl ifanc. Cyfeiriais yn y datganiad at yr un pwynt mynediad. Maen nhw wedi gwneud gwahaniaeth, oherwydd mae hynny'n golygu nad yw plant yn cael eu hanfon i wahanol rannau'r system, yn ôl ac ymlaen. Gellir eu rhoi mewn cysylltiad â'r bobl gywir; dyma ein dull 'dim drws anghywir' ar waith. Ac fel y dywedais wrth yr Aelod blaenorol, ni fydd angen CAMHS arbenigol ar lawer o'r bobl ifanc hyn. Dydyn nhw ddim yn sâl yn feddyliol; maen nhw'n profi gofid oherwydd yr hyn sydd wedi bod yn digwydd yn eu bywydau, ac mae cymorth mwy priodol ar gael iddyn nhw. Yr hyn sy'n rhaid i ni ei wneud yw sicrhau eu bod yn gallu cael yr help hwnnw, ac rydym yn buddsoddi £12 miliwn yn ychwanegol eleni, rwy'n credu, yn y dull ysgol-gyfan ar gyfer iechyd meddwl. Mae ein fframwaith NYTH â chyllid ychwanegol yn sail iddo, ac mae gennym ni, fel y gwyddoch chi, y cytundeb cydweithredu gyda Phlaid Cymru i dreialu'r ddarpariaeth noddfa i bobl ifanc, er ein bod yn gobeithio'n fawr na fydd angen i bobl ifanc fod mewn argyfwng; rydyn ni eisiau atal hynny rhag gwaethygu yn gynharach.

Diolch am eich sylwadau am Betsi Cadwaladr. Rwyf wedi amlinellu eisoes y camau sy'n cael eu cymryd yn y Llywodraeth. Fel y dywedais i, rwy'n cyfarfod â Betsi bob chwarter i fynd trwy'r fframwaith ymyrraeth wedi'i thargedu'n fanwl. Mae hynny'n ychwanegol i'r holl gyfarfodydd eraill sy'n cael eu cynnal i fonitro ansawdd a'r perfformiad yn Betsi, a'r cyfarfodydd ymyrraeth wedi'i thargedu. Mae gennym yr adolygiad yma yn awr sy'n mynd i edrych ar draws yr amrywiaeth o argymhellion sydd wedi eu gwneud o ran Betsi yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Rwy'n siŵr y byddwch yn falch o wybod bod y Gweinidog iechyd wedi cymeradwyo'r achos busnes amlinellol ar gyfer y ddarpariaeth iechyd meddwl newydd yn Ysbyty Glan Clwyd, sy'n bwysig iawn. Mae bod â'r arian cyfalaf iawn yn bwysig iawn, ac mae honno'n neges sydd wedi'i rhoi i mi lawer, lawer gwaith pan wyf wedi siarad gyda'r staff yn Betsi. Felly, bydd hynny, rwy'n credu, yn gwneud gwahaniaeth mawr iawn.

Rwy'n hapus iawn, Rhun, i roi'r sicrwydd i chi ynglŷn â gwasanaethau anhwylder bwyta. Rwyf wedi bod yn glir iawn bod y gwasanaethau hynny yn flaenoriaeth i mi. Rydw i wedi bod yn mynd o gwmpas yn ymweld â'r gwahanol dimau anhwylderau bwyta, a chefais ymweliad positif iawn â'r un yn Betsi, lle maen nhw'n gwneud gwaith gwych iawn i atal problemau rhag gwaethygu i ddefnyddwyr y gwasanaeth. Rydym wedi rhoi £2.5 miliwn ychwanegol bob blwyddyn, o eleni, yn sail i'n hymrwymiad i wasanaethau anhwylderau bwyta, ac rwyf wedi bod yn glir iawn gyda'r holl fyrddau iechyd y disgwylir iddynt fodloni canllawiau'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal ar anhwylderau bwyta, gan gynnwys yr amser aros pedair wythnos. Ond rydyn ni hefyd yn canolbwyntio ar ymyrraeth gynnar, oherwydd mae hynny'n gwbl allweddol, a'n gwaith ni mewn ysgolion. Felly, rwy'n hapus iawn i roi'r sicrwydd yna i chi, a bydda i'n mynd i weld y timau anhwylder bwyta eraill. Mae'n rhaid i mi ddweud, mewn gwirionedd, fod y profiad o ymweld â nhw wedi bod yn hynod gadarnhaol. Maen nhw'n bobl hynod ymroddedig sy'n gwneud gwaith gwych iawn. Rwy'n credu bod angen i ni wneud mwy i siarad am y gwaith da iawn sy'n digwydd yn ein gwasanaethau iechyd meddwl yn y GIG. 

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Prynhawn da, Dirprwy Weinidog. Rwy'n croesawu'r datganiad, a hefyd y gwaith rwy'n gwybod eich bod wedi'i wneud a'r ymrwymiad sydd gennych i'r maes gwaith penodol hwn.

Dau beth yn unig gen i, os caf i. Yn gyntaf, roedd y sefyllfa gyda CAMHS yn wael cyn COVID, yn sylweddol wael. Cafodd ei waethygu, do, ond nawr mae gennym ni 60 y cant o bobl ifanc yn dal i gael eu hapwyntiad cyntaf o fewn pedair wythnos. Dyw hynny dal ddim yn ddigon da, ac rwy'n gobeithio y bydd sylw yn dal i gael ei roi i'r maes gwaith penodol hwn, achos rwy'n gwybod ein bod ni i gyd yn gwybod y dinistr sy'n dod yn sgil problemau iechyd meddwl mewn pobl ifanc. Dydw i ddim yn siŵr fy mod i'n cytuno'n llwyr â'ch dadansoddiad nad oes angen y cymorth iechyd meddwl arnyn nhw, bod angen cefnogaeth arall arnyn nhw; hoffwn i weld y data a'r wybodaeth am hynny.

Yr ail bwynt, os caf ei wneud, yw ein bod yn credu mewn cydraddoldeb: iechyd meddwl ac iechyd corfforol. Rwy'n falch iawn o weld y gwasanaethau haen 1, 97,000 o bobl yn cael eu cynnwys yn hynny, ond mae problem yn dal i fod am ofal argyfwng, a hoffem weld gwasanaeth gofal argyfwng 24/7 mewn iechyd meddwl. Tybed a fyddech chi'n cwrdd â mi dim ond i siarad am hynny, oherwydd nid dim ond am wasanaethau iechyd y mae hyn; mae'n ymwneud ag amrywiaeth o wasanaethau. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr, Jane, a diolch i chi am y geiriau caredig hefyd, sy'n cael eu gwerthfawrogi'n fawr. Rwyf eisiau bod yn glir na ddywedais i nad oes angen cymorth iechyd meddwl arbenigol ar bob person ifanc. Yr hyn rydyn ni'n ei wybod, er hynny, yw na fydd rhai o'r bobl ifanc hynny sy'n cael eu cyfeirio at CAMHS arbenigol yn cyrraedd y trothwy ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl arbenigol CAMHS am nad ydyn nhw'n sâl yn feddyliol; maen nhw'n profi gofid aciwt oherwydd yr hyn sy'n digwydd yn eu bywydau. Dyma'r math o blant a phobl ifanc y canol coll y daethom i wybod amdanyn nhw drwy 'Cadernid Meddwl'. Yr hyn sy'n bwysig, ble bynnag y mae pobl ifanc angen y gefnogaeth honno, eu bod nhw'n gallu ei gael ar ba bynnag bwynt maen nhw ei angen. Dyna yw hanfod ein dull 'dim drws anghywir'. 

Mae'n rhaid i mi anghytuno â rhai o'r pethau rydych chi wedi'u dweud am amseroedd aros, oherwydd os edrychwn ni ar y ffigurau diweddaraf ar gyfer eich etholaeth chi ym Mhowys, maen nhw'n llawer uwch na'r targed o 80 y cant: mae 97.4 y cant o blant yn cael eu gweld o fewn y pedair wythnos, ac mewn gwirionedd yn derbyn ymyrraeth o fewn 97.1 y cant ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl sylfaenol. I CAMHS arbenigol, mae'n 91.3 y cant, er fy mod yn cydnabod nad yw ardaloedd eraill mewn cystal sefyllfa. A, dim ond i roi'r sicrwydd i chi, mae'r adolygiad gan yr uned gyflenwi yr ydw i wedi cyfeirio ato bron â'i gwblhau nawr. Maen nhw wedi bod yn gweithio gyda'r holl fyrddau iechyd i ddatblygu trywyddion fel y gall y byrddau iechyd i gyd adfer eu perfformiad i gyrraedd y targedau yr ydym ni wedi'u gosod.

Rwy'n hapus iawn i gwrdd â chi, Jane, i siarad am wasanaethau argyfwng. Dim ond i ddweud hefyd, fel y dywedais i yn y datganiad, rydym yn gwneud cynnydd da gyda'n 111 'gwasgwch 2 am iechyd meddwl'. Fe wnes i gyfarfod â'r holl is-gadeiryddion yr wythnos diwethaf i gael diweddariad llawn ar ble maen nhw arni, ac rwy'n cydnabod yn llwyr na fydd hyn yn ymwneud â gwasanaethau iechyd meddwl yn unig. Dyna pam mae'n rhaid i'r byrddau iechyd fod â'r llwybrau cywir ar waith, oherwydd bydd llawer o'r bobl, rydyn ni'n gwybod o'r data, sy'n dod ymlaen am gymorth argyfwng, yn anffodus, yn bobl sy'n cael trafferth gyda phethau fel yr argyfwng costau byw, dyled a phethau felly hefyd. Felly, mae'n rhaid i ni fod â'r ystod yna o lwybrau ar waith er mwyn i ni allu cysylltu pobl â'r gwasanaethau cywir. Ond rwy'n hapus iawn i gael y drafodaeth yna gyda chi.

Gweinidog, roeddwn i eisiau holi am effaith camesgor ar iechyd meddwl. Mae'r disgwyliad cymdeithasol rhyfedd hwn o hyd i ni beidio â siarad am gamesgor, ac mae pobl yn galaru am y bywydau bach oedd yn rhan o'u byd nhw am gyfnod byr. Maen nhw'n galaru'r eiliadau na chawson nhw erioed gyda'i gilydd. Ac mae eu galar yn rhywbeth mae disgwyl i'r rhieni hynny ei brosesu'n breifat ac yna bwrw ymlaen â phethau. Does dim disgwyl bob amser y bydd cyflogwyr yn cynnig absenoldeb tosturiol a chymorth iechyd meddwl ar ôl camesgoriadau—dim ond os ydych chi'n colli'ch babi ar ôl 24 wythnos y mae hawliau mamolaeth yn dod i rym. Felly, a fydd y Llywodraeth yn gweithio gydag elusennau a theuluoedd i sicrhau bod gweithleoedd ledled Cymru yn mabwysiadu polisïau sy'n cael gwared ar y tabŵ hwn ynghylch camesgoriadau a chynnig absenoldeb tosturiol a chymorth iechyd meddwl? Oherwydd gall camau bach fel hyn helpu i sicrhau bod merched sy'n cael eu heffeithio a theuluoedd sy'n cael eu heffeithio yn cael eu trochi mewn ton o olau, ac yn helpu i sicrhau nad yw eu babanod yn cael eu hanghofio.

Diolch, Delyth, am wneud y pwyntiau hynny. Rwy'n cydnabod yn llwyr beth sydd, mewn rhai ffyrdd, yn ffurf unigryw o alar gyda chamesgoriad, oherwydd, yn aml, nid yw pobl yn ei gydnabod fel colled ddinistriol, ac mae hynny'n dwysáu'r galar mae pobl yn ei deimlo pan fyddan nhw'n colli babi. Mae gennym ni grŵp llywio profedigaeth yng Nghymru ac rydym ni wedi cyhoeddi fframwaith profedigaeth cenedlaethol i Gymru sy'n ceisio sicrhau bod pobl yn cael cefnogaeth pan fyddan nhw ei angen. Fel rhan o hynny wedyn rydym ni hefyd yn datblygu llwybrau penodol ar gyfer mathau arbennig o brofedigaeth. Lansiwyd yr un cyntaf yn ystod yr haf, a oedd ar gyfer marwolaeth person ifanc yn sydyn a thrawmatig. Ond mae'r llif gwaith nesaf ar golli babanod, ac rydym ni'n gweithio gyda'r sefydliadau hynny sy'n gweithio yn y maes hwn i geisio sicrhau ein bod ni'n cael y llwybr hwnnw'n iawn. Yn amlwg, nid yw materion cyflogaeth wedi'u datganoli i'r Senedd, ond rwy'n hapus iawn i roi sylw gyda fy swyddogion i sut y gallwn ni wneud yn siŵr, fel rhan o'r llwybr hwnnw, ein bod ni'n codi ymwybyddiaeth o anghenion pobl sy'n dioddef profedigaeth trwy gamesgoriad neu golli babi.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog. 

Yr eitemau nesaf yw eitemau 7 ac 8. Yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai fod Aelod yn gwrthwynebu nawr, fe fydd y ddau gynnig o dan eitemau 7 ac 8 yn cael eu grwpio i'w trafod, ond gyda phleidleisiau ar wahân. Os nad oes neb yn gwrthwynebu hynny, mi wnawn ni symud ymlaen. Does yna ddim gwrthwynebiad.