Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, yn anffodus, dewisodd Wizz Air adael Maes Awyr Caerdydd. Hyd yma, mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi neu sicrhau bod £225 miliwn ar gael i'r maes awyr—bron i £0.25 biliwn. Chi yw perchnogion y maes awyr, er eich bod chi wedi sefydlu cwmni hyd braich i weithredu'r maes awyr. A ydych chi'n credu bod £225 miliwn yn arian a wariwyd yn dda?

Llywydd, rwyf i wedi credu erioed bod maes awyr rhanbarthol yn rhan hanfodol o seilwaith economaidd unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig sy'n ceisio cefnogi'r amodau modern y mae'n rhaid i'r economi weithredu oddi ynddyn nhw. Nid oedd y sector preifat yn gallu gwneud hynny. Roedd hi'n iawn i bwrs y wlad gamu i'r adwy. Mae'n fuddsoddiad yn nyfodol economi Cymru, ac yn un yr oedd y Llywodraeth hon yn falch o'i wneud.

Prif Weinidog, ar ôl £0.25 biliwn, yn anffodus mae gan y maes awyr lai o deithwyr nawr nag y bu ganddo ers amser maith. Do, ymyrrodd COVID i effeithio ar bob maes awyr, yn amlwg, ond os cymerwch chi Faes Awyr Bryste, cafwyd gostyngiad o 22 y cant yn nifer ei deithwyr ond mae'n dal i ymdrin ag yn agos at 7 miliwn o deithwyr. Os cymerwch chi Faes Awyr Birmingham, cystadleuydd arall, cafwyd gostyngiad o 33 y cant yno, ac mae'n dal i ymdrin ag 8.5 miliwn o deithwyr. Mae'n ffaith nad oes unrhyw faes awyr y gallaf ddod o hyd iddo wedi cael y fath haelioni sef bod arian Llywodraeth ar gael iddo—£0.25 biliwn—ac wedi cael canlyniadau mor wael. Beth yw'r cynlluniau newydd sydd ar gael i wneud yn siŵr bod £225 miliwn yn cael ei ddiogelu, ac y gallwch chi atgyfodi'r maes awyr yn y pen draw, oherwydd rwy'n meddwl bod y trethdalwr, er tegwch, yn haeddu gwybod a yw hwn yn fuddsoddiad gwael sy'n mynd i barhau i fynd o'i le, neu a oes gennych chi gynllun hirdymor a all atgyfodi Maes Awyr Caerdydd, a gaffaelwyd gennych, yn amlwg, yn ôl yn 2013?

Wel, Llywydd, nid yw'r Blaid Geidwadol Gymreig erioed wedi cefnogi'r maes awyr. Mae wedi gwneud ei gorau erioed i fychanu ei siawns o lwyddo. Nid ydyn nhw byth yn hoffi wynebu eu cyfrifoldebau eu hunain, Llywydd. Dro ar ôl tro ar ôl tro ar lawr y Senedd, rwyf i wedi clywed llefarwyr y Ceidwadwyr yma yn cwyno am y maes awyr, yn awgrymu na ddylid fod wedi ei gymryd i berchnogaeth gyhoeddus, ac yn tanseilio rhagolygon y maes awyr o lwyddiant yn gyffredinol. Bydd yr Aelod yn gwybod bod ffigurau gan yr Awdurdod Hedfan Sifil yn dangos bod twf teithwyr ym Maes Awyr Caerdydd wedi cynyddu dros 50 y cant ym mis Mawrth 2020, sef y mis pan darodd COVID bob un ohonom ni, a bod y twf hwnnw wedi digwydd ers i Lywodraeth Cymru brynu Maes Awyr Caerdydd—twf cryf, a thrywydd yr oedd y maes awyr arno, yn amlwg, tuag at wneud elw yn y dyfodol. Yn wir, roedd wedi gwneud elw yn y flwyddyn honno. 

Nawr, ers y pandemig, wrth gwrs mae'r maes awyr yn wynebu dyfodol llawer mwy anodd. Mae'r galw am deithiau awyr wedi gostwng ar draws y byd. Nid yw wedi gwella, ac mae'r dirywiad yn economi'r DU yn golygu bod arbenigwyr y diwydiant bellach yn rhagweld y bydd y flwyddyn nesaf hon yn flwyddyn pan fydd teithio awyr yn gwella'n arafach yn y Deyrnas Unedig nag y bydd mewn mannau eraill. Ond, mae'r pecyn achub ac adfer yr ydym ni wedi ei roi ar waith gyda'r maes awyr, gyda'r rhai sy'n gyfrifol am ei ddyfodol, wedi'i gynllunio'n bendant i wneud Maes Awyr Caerdydd yn hunan-gynaliadwy ac yn broffidiol ar gyfer y dyfodol. A phan glywaf Aelodau'n gweiddi, 'Byth' i hynny, dyna'r union fath o sylw yr oeddwn i'n ei olygu pan ddywedais i, pryd bynnag y byddwn ni'n sôn am ddyfodol llwyddiannus i'r maes awyr yma, bod Aelodau Ceidwadol yn ymyrryd i fwrw amheuaeth ar ei allu i fod yn rhan lwyddiannus o economi Cymru.

Prif Weinidog, ein cyfrifoldeb ni, pan fo £0.25 biliwn wedi ei wario ar brosiect gan Lywodraeth Cymru, yw gofyn y cwestiynau sy'n haeddu'r atebion. Rydyn ni wedi cyflwyno dau lasbrint ar gyfer maes awyr llwyddiannus: unwaith pan gafodd ei brynu yn ôl yn 2013 ac yn 2019. Byddai'r rhan fwyaf o bobl yn dweud bod £225 miliwn yn haeddu rhyw fath o ddifidend yn ôl a rhyw fath o fenter broffidiol. Hyd yn hyn, nid yw'r maes awyr, o dan eich perchnogaeth chi, wedi gwneud elw. Gallaf glywed y Dirprwy Weinidog yn grwgnach yn y fan yna, ond yn hytrach na grwgnach yn y Siambr hon, efallai y byddai'n well iddo gyfeirio ei ymdrechion at geisio troi Maes Awyr Caerdydd o gwmpas fel bod gennym ni faes awyr llwyddiannus. Rhoddais y ffigurau i chi am Fryste a Birmingham, sef y ddau faes awyr agosaf sy'n feysydd awyr cystadleuol. Mae nifer y teithwyr yng Nghaerdydd wedi gostwng dros 50 y cant oherwydd COVID.

Yr hyn y mae pobl eisiau ei wybod yn gyffredinol yw: a oes gennych chi gynllun i'w wneud yn broffidiol ac yn llwyddiannus, sef yr hyn yr ydym ni ar yr ochr hon i'r Siambr eisiau ei weld, neu a fydd angen mwy o arian arno, a fydd yn cael ei ddargyfeirio oddi wrth iechyd, addysg a'r blaenoriaethau eraill y mae etholwyr Cymru yn disgwyl yn rhesymol i'r Llywodraeth wario'r arian arnyn nhw? Felly, a oes gennych chi gynllun ac a allwch chi ei amlinellu heddiw i'r Siambr hon—sut yr ydych chi'n mynd i droi Maes Awyr Caerdydd o gwmpas i gael teithwyr drwy'r derfynfa ac awyrennau'n hedfan? Oherwydd os edrychaf i ar y cyfrifon ar Dŷ'r Cwmnïau, ni allaf hyd yn oed ddod o hyd i'r cyfrifon cyfredol gan nad ydyn nhw wedi cael eu ffeilio eto. Chi yw'r perchnogion; pryd ydym ni'n mynd i allu gweld y cyfrifon, Prif Weinidog?

Wel, byddwch chi'n gweld y cyfrifon ym mis Mawrth, pan fyddan nhw bob amser yn cael eu cyhoeddi. Byddan nhw'n cael eu cyhoeddi ym mis Mawrth 2023. Maen nhw'n cael eu cyhoeddi bob—. Nid fy mhroblem i yw'r ffaith nad yw'r Aelod yn gallu dod o hyd iddyn nhw. [Chwerthin.] Mae angen iddo gyflogi pobl i wneud ei waith ymchwil iddo felly. Dywedaf hyn wrth y Siambr, Llywydd: mae'r maes awyr yn cyhoeddi cyfrifon bob blwyddyn. Byddan nhw'n cael eu cyhoeddi ym mis Mawrth eleni, a bydd yr Aelod, os yw'n gallu, yn gallu dod o hyd iddyn nhw o ganlyniad. Dywedais yn fy ail ateb, Llywydd, bod cynllun achub ac adfer ar waith. Mae wedi'i gyhoeddi, mae ar gael i Aelodau ei weld. 

Fe wnaf orffen gyda'r pwynt hwn i'r Aelod, pan geisiodd y Senedd hon ddatganoli'r doll teithwyr awyr, rhywbeth sydd ar gael—[Torri ar draws.] Fe wnaethoch chi ei gefnogi, ond ni wnaeth eich Llywodraeth ei gefnogi, naddo? Gwrthododd eich Llywodraeth y cais hwnnw oherwydd ei dymuniad i amddiffyn Maes Awyr Bryste. Pe bai chwarae teg yn Llywodraeth y DU, yna byddem ni'n gweld canlyniadau gwahanol.

Arweinydd Plaid Cymru nesaf i ofyn cwestiynau. Adam Price.

Diolch, Llywydd. Gyda'r newyddion am streic yr athrawon ar 1 Chwefror a methiant y trafodaethau gyda'r undebau iechyd yr wythnos diwethaf, mae streiciau'r sector cyhoeddus yng Nghymru yn lledu ac yn dyfnhau. Beth yw strategaeth y Llywodraeth, Prif Weinidog, i atal y gaeaf hwn o anfodlonrwydd rhag parhau i'r gwanwyn ac i'r haf? Ai eich polisi yw eich bod chi'n mynd i gynnig y taliad untro y gwnaethoch chi gyfeirio ato yn achos gweithlu'r GIG i'r gweithlu addysgu, er enghraifft? Ond, hyd yn oed os ydych chi, yna oni fyddech chi'n derbyn nad yw hynny'n mynd i'r afael â'r pwynt canolog am yr anghydfod cyflog cyhoeddus hwn, sef cyn belled ag y bo undebau'r gwasanaethau cyhoeddus yn y cwestiwn, ei fod yn dod ar ôl degawd o erydu tâl mewn termau real? Ac ydych chi'n barod i gydnabod, yn achos yr undebau iechyd ac athrawon, bod argymhellion y corff adolygu cyflogau yn ymwneud â thystiolaeth a dderbyniwyd ddiwedd 2021, dechrau 2022, cyn rhyfel Rwsia-Wcráin pan oedd chwyddiant tua 4 y cant? Erbyn i chi dderbyn yr argymhellion, roedd costau byw eisoes yn agosáu at 10 y cant, felly onid oes dadl, Prif Weinidog, dros ofyn i'r cyrff cyflogau ailystyried eu gwaith, ac i chi fel Llywodraeth gytuno i gyd-fynd ag unrhyw ddyfarniad uwch pe baen nhw'n gwneud hynny ar y sail honno?

Llywydd, yn gyntaf oll, ar hyn, rydym ni'n llwyr gydnabod yr effaith y mae degawd o gyni cyllidol wedi ei chael ar becynnau cyflog gweithwyr yn y sector cyhoeddus. Maen nhw'n cael llai o dâl mewn termau real heddiw nag yr oedden nhw 10 mlynedd yn ôl, ac mae effaith chwyddiant wedi cynyddu'r effaith honno ym mywydau teuluoedd mewn sawl rhan o Gymru. Felly, wrth gwrs rydyn ni'n deall pam mae pobl sydd erioed wedi bod ar streic o'r blaen yn teimlo rheidrwydd i gymryd y cam hwnnw.

Yn y trafodaethau a gawsom gyda'n cydweithwyr yn yr undebau llafur ym maes iechyd—a gyda llaw, nid wyf i'n derbyn portread arweinydd Plaid Cymru o'r trafodaethau hynny fel rhai sydd wedi methu—ond yn y trafodaethau hynny, fe wnaethon ni roi tair gwahanol agwedd ar y bwrdd i'w trafod. Un o'r rheini oedd sut y gallem weithredu gyda'n gilydd i ailgyflwyno hyder yn y broses adolygu cyflogau. Nawr, ymhlith y syniadau y bydden ni'n barod i'w rhoi ar y bwrdd fyddai gweld sut, yn y dyfodol, y gellid ymgorffori sbardunau yn y broses adolygu cyflogau, fel pe bai digwyddiadau'n digwydd y tu hwnt i'r penderfyniad sy'n golygu bod angen ailagor y penderfyniad, y byddai llwybr cytûn y byddai pawb yn ei ddeall i wneud i hynny ddigwydd. Pa un a yw'n bosibl gwneud hynny'n ôl-weithredol i weithrediad y corff adolygu cyflogau ar gyfer y flwyddyn ariannol ddiwethaf, nid wyf i mor siŵr, ond rwy'n credu bod rhoi bywyd newydd a hyder newydd i'r broses yn bwynt pwysig iawn, ac rwy'n credu bod arweinydd Plaid Cymru yn iawn i'w wneud ef.

Byddwn yn ei annog i edrych ar y posibilrwydd hwnnw ar gyfer y flwyddyn ariannol hon hefyd. Un o'r materion eraill y gwnaethoch chi eu rhoi ar y bwrdd, a oedd i'w groesawu, oedd swyddogaeth staff asiantaeth. Nawr, gwelsom y ffigurau gan Goleg Brenhinol y Meddygon sy'n dangos mai £260 miliwn oedd cyfanswm y bil yn y flwyddyn ariannol ddiwethaf. A ydych chi'n derbyn rhesymeg yr undebau y byddai cynnig codiad cyflog sylweddol uwch yn lleihau'r bil asiantaeth hwnnw? Mae'n fuddsoddiad a fyddai'n talu ar ei ganfed, ond ar hyn o bryd, mae'n arbediad di-sail niweidiol. Oni ddylem, o leiaf, fod yn creu asiantaeth staff sy'n eiddo cyhoeddus ar gyfer y GIG fel y gallwn ni gael gwared ar elw a chostau afresymol asiantaethau sector preifat? Gwnaeth y Llywodraeth Lafur ddiwethaf yn San Steffan hyn drwy greu NHS Professionals, cronfa staff genedlaethol sy'n eiddo i'r cyhoedd o dan yr Adran Iechyd, sy'n ailfuddsoddi arian dros ben yn ôl yn y GIG. Oni allem ni gyfuno hwnnw gyda'r defnydd doeth o gerrig milltir ar gyfer capio a lleihau'r defnydd o asiantaethau preifat dros amser yn rhan o gynllun gweithlu cenedlaethol, sy'n mynd i'r afael â'r argyfwng tymor hwy o gadw a recriwtio y cyfeiriais ato?

Llywydd, y peth cyntaf yr wyf i eisiau ei wneud yw talu teyrnged i waith staff asiantaeth. Rwy'n poeni am gywair rhywfaint o'r drafodaeth hon sy'n awgrymu, rywsut, mai staff asiantaeth yw'r broblem yn y GIG. Mae'r GIG yn dibynnu'n llwyr ar staff asiantaeth. Felly, nid wyf i'n dweud bod arweinydd Plaid Cymru wedi ei wneud, ond rwy'n clywed yn y drafodaeth ehangach rhyw fath o synnwyr fod staff asiantaeth rywsut ar fai, ac mewn gwirionedd, rydyn ni'n dibynnu ar staff asiantaeth drwy'r amser. Rydyn ni'n dymuno dibynnu ar lai o staff asiantaeth yn y dyfodol—mae hwnnw'n dir cyffredin. Fe wnaethom roi hynny ar y bwrdd yn y trafodaethau gyda'n cydweithwyr yn yr undebau iechyd yr wythnos diwethaf.

Nid yw mor syml â dweud bod £260 miliwn i'w arbed; byddai llawer iawn o hynny yn cael ei dalu am bobl a fyddai mewn gwaith heb fod drwy asiantaeth. Ceir rhywfaint o gynyddran y gallwch chi ei wasgu allan o'r swm hwnnw, ac mae hynny'n beth pwysig i ni geisio ei wneud. Mae'r system gronfa yn ffordd a ddarperir yn gyhoeddus lle gall pobl weithio ar shifftiau pryd na fydden nhw'n cael eu cyflogi fel rheol, ac efallai, yn y trafodaethau y byddwn ni'n eu cael gyda'n cydweithwyr yn yr undebau llafur, y bydd mwy y gallwn ni ei wneud yn y maes hwnnw. Bydd swyddogaeth bob amser i weithwyr asiantaeth weithio yn ystod absenoldebau byrdymor, pan fyddwn ni'n gwybod, weithiau, y bydd pobl i ffwrdd ar gyfer hyfforddiant a phethau eraill, a phe na bai gennym ni nhw—pe na bai gennym ni nhw—byddai'r system o dan fwy fyth o bwysau nag y mae heddiw.

Ond y pwynt yw, Prif Weinidog, nad oes rhaid i'r asiantaeth honno fod yn y sector preifat, nac oes, gallai fod yn y sector cyhoeddus.

Nawr, a gaf i droi at fater arall y cyfeiriwyd ato eisoes, sef feto Llywodraeth y DU ar Fil diwygio cydnabod rhywedd yn yr Alban? A ydych chi'n cytuno â mi bod hyn yn creu cynsail peryglus iawn, nid yn unig o ran dyheadau eich Llywodraeth chi, yr ydym ni'n eu rhannu, i gyflwyno deddfwriaeth debyg yma, ond hefyd o ran datganoli yn fwy cyffredinol a'r defnydd o adran 114, yn ein hachos ni, rwy'n credu, yn Neddf Llywodraeth Cymru 2006? Os ydych chi'n rhannu'r farn honno, a fyddwch chi'n annog ASau Llafur Cymru i bleidleisio yn erbyn Gorchymyn Ysgrifennydd Gwladol yr Alban pan fydd yn cael ei drafod ar lawr Tŷ'r Cyffredin? Os bydd y weithdrefn seneddol honno'n aflwyddiannus, a ydych chi'n barod i ystyried, o leiaf, Llywodraeth Cymru yn ymyrryd yn y camau cyfreithiol y mae Llywodraeth yr Alban wedi nodi y mae'n bwriadu eu cymryd yn y Goruchaf Lys, oherwydd yr egwyddor ehangach hon, nid yn unig o ran hawliau'r gymuned draws, ond hefyd o ran ein democratiaeth yma? Ac, fel mater o egwyddor, o gofio bod Syr Keir Starmer wedi dweud ei fod yn anghytuno â gwneud y rheolau newydd yn berthnasol i bobl ifanc 16 ac 17 oed—yn groes, mae'n rhaid dweud, i farn y Blaid Lafur yn yr Alban—a allwch chi nodi beth yw safbwynt y Blaid Lafur yma yng Nghymru o ran y mater hwnnw?

Mae cyfres o gwestiynau yn y fan yna, Llywydd, ac fe wnaf i geisio rhoi sylw i gynifer ag y gallaf. Ar y cwestiwn mwyaf oll, rwy'n cytuno ag arweinydd Plaid Cymru; rwy'n credu bod penderfyniad Llywodraeth y DU i ddefnyddio pwerau sydd erioed wedi cael eu defnyddio yn holl hanes datganoli yn foment beryglus iawn, ac rwy'n cytuno â Phrif Weinidog yr Alban y gallai hwn fod yn llethr llithrig dros ben. Y rheswm pam rwy'n dweud hynny yw oherwydd, mae gen i ofn, bod gennym gynsail sef yr hyn sydd wedi digwydd i gonfensiwn Sewel o'n blaenau. Ni aethpwyd yn groes i gonfensiwn Sewel erioed, nid unwaith, gan Lywodraethau Ceidwadol, yn ogystal â Llywodraethau Llafur, am bron i 20 mlynedd. Ers yr achos cyntaf o fynd yn groes iddo, rydyn ni bellach yn gweld, fel y dywedodd comisiwn Williams a McAllister, yn eu hadroddiad interim, bod mynd yn groes i Sewel bron wedi'i normaleiddio. Rwy'n credu, erbyn diwedd eleni, y bydd 10 o achosion pan aethpwyd yn groes iddo. Nawr, mae hynny'n dweud wrthoch chi, ar ôl i chi wneud hyn unwaith, daw ei ddefnyddio eto'n haws, ac mae'r eildro yn arwain at y trydydd tro yn gyflym iawn.

Dyna pam yr wyf i wir yn gresynu at benderfyniad Llywodraeth y DU i ymddwyn fel hyn, ond mae'n rhan o batrwm ehangach, Llywydd, Llywodraeth hon y DU. Os ydych chi'n cael eich hun mewn sefyllfa wahanol i rywun arall, yn hytrach nag eistedd i lawr, yn hytrach na cheisio trafod, yn hytrach na cheisio dod o hyd i ffordd ymlaen y cytunir arni, y cwbl rydych chi'n ei wneud yw defnyddio'r grym sydd gennych chi i'w goresgyn. Os nad ydych chi'n hoffi streicwyr, yna rydych chi'n pasio deddf i atal pobl rhag streicio. Os nad ydych chi'n hoffi protestwyr, rydych chi'n pasio deddf sy'n gwneud protestwyr yn droseddwyr cyn iddyn nhw hyd yn oed wneud unrhyw beth o gwbl. Ac os nad ydych chi'n hoffi Deddf a basiwyd mewn Senedd arall, rydych chi'n defnyddio'r grym sydd gennych chi yn eich Senedd chi i oresgyn yr hyn y mae'r Senedd arall wedi ei wneud. Mae'n batrwm ailadroddus yr ydych chi'n ei weld gyda'r Llywodraeth hon, ac yn yr achos hwn mae'n eithaf sicr yn creu goblygiadau cyfansoddiadol enfawr.

A wnawn ni gysylltu ein hunain ag unrhyw achos yn y Goruchaf Lys? Wel, rydyn ni wedi dangos parodrwydd i wneud hynny yn y gorffennol. Mae'n rhy gynnar i mi ddweud sut y gallem ni allu gwneud hynny, o gofio nad oes achos yno eto, ond, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, rydym ni wedi gwneud yn siŵr o'r blaen bod buddiannau Cymru yn cael eu cynrychioli yn y Goruchaf Lys pan oedd materion o arwyddocâd cyfansoddiadol i Gymru yn y fantol, a bydden ni'n sicr yn barod i wneud hynny eto.