Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Llywydd. Yr wythnos diwethaf, Prif Weinidog, cyflwynodd y Canghellor ei gyllideb. Canolbwynt y gyllideb honno oedd y cynnig gofal plant a fydd wedi'i gyfyngu i Loegr, oherwydd, yn amlwg, mae'r pwerau a'r cyfrifoldebau hynny yn bodoli yma yn y Senedd a chyda'r Llywodraeth. Mae llawer o bobl wedi dod ataf i dros y penwythnos—mae'n dipyn o syndod faint o bobl sydd wedi cymryd sylw o'r polisi penodol hwn—gan dybio y byddai yma yng Nghymru hefyd. A allwch chi gadarnhau y bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno polisi a fydd yn cynnwys cynnig gofal plant am naw mis i ddwy flynedd, ac yna, yn amlwg, yn adeiladu ar yr hyn sydd eisoes yn cael ei gynnig yma yng Nghymru?

Rwy'n gwbl siŵr, yn y sgyrsiau hynny, bod arweinydd yr wrthblaid wedi gallu esbonio i'r bobl hynny mai'r hyn yr ydym ni'n ei weld yw ymgais yn Lloegr i ddal i fyny â gwasanaethau sydd eisoes ar gael yma yng Nghymru. Yn sicr nid yw'r ffordd arall. Y cwbl y mae'r addewidion—y dyheadau, efallai y dylem ni ei ddweud—a gyflwynwyd gan y Canghellor, pob un ohonyn nhw wedi'u graddnodi'n ofalus i wneud yn siŵr eu bod nhw'n glanio yr ochr arall i etholiad cyffredinol, yn eu gwneud yw ceisio dal i fyny â'r gwasanaethau sydd eisoes ar gael yma yng Nghymru.

I blant tair a phedair oed, yma yng Nghymru, mae teuluoedd yn cael 30 awr o ofal plant am 48 wythnos o'r flwyddyn. Yn Lloegr, mae hynny'n 38 wythnos o'r flwyddyn; 10 wythnos yn llai yn Lloegr nag yr ydych chi'n eu cael yng Nghymru. Yma yng Nghymru, dim ond y llynedd, yn ein cytundeb cydweithio gyda Phlaid Cymru, rydym ni wedi ymestyn cyrhaeddiad y cynnig gofal plant i blant tair a phedair oed i bobl sydd ar drothwy cyflogaeth, ac mae 3,000 yn rhagor o rieni yn gallu manteisio ar y cynnig gofal plant hwnnw yma yng Nghymru dim ond o ran yr un agwedd honno.

Fy nealltwriaeth i yw bod y Canghellor yn dweud y bydd 60,000 yn fwy o bobl yn ymuno â'r gweithlu o ganlyniad i'w fuddsoddiad mewn gofal plant. Mae gennym ni 3,000 eisoes o ganlyniad i'r hyn a wnaethom ar gyfer plant tair a phedair oed yn unig y llynedd, ac mae ein hanes o ehangu gofal plant i blant dwy oed yn rhywbeth sy'n ddyhead yn unig yn Lloegr. Felly, y gwir ateb i'r bobl sy'n dod at arweinydd yr wrthblaid ac yn siarad ag ef yw: rydym ni eisoes yn gwneud llawer mwy yng Nghymru nag y maen nhw yn Lloegr, a byddan nhw'n lwcus iawn yn wir os byddan nhw'n dal i fyny gyda lle yr ydym ni eisoes.

Prif Weinidog, roedd yn gwestiwn syml: a ydych chi'n mynd i gyflwyno darpariaeth i blant un a dwy oed yma yng Nghymru? Rydych chi'n cael y symiau canlyniadol ar gyfer yr arian sy'n cael ei wario yn Lloegr. Mae'n gynnig realistig y mae pobl eisiau ei weld yn cael ei ddarparu yma yng Nghymru. Felly, gallai ateb syml gennych fod yn, 'Byddwn, mi fyddwn yn ei ddarparu, gan ein bod ni'n cael yr arian, a byddwn ni'n ei ddarparu erbyn y dyddiad hwn.' Felly, a allwn ni gael eglurder ynghylch y cwestiwn hwn? A wnewch chi ddarparu gofal plant i blant un a dwy oed?

Dyma ateb syml i arweinydd yr wrthblaid: byddwn yn buddsoddi £70 miliwn mewn buddsoddiad cyfalaf yn y sector hwn, fel y gall dyfu a dwyn mwy o blant i ofal plant. Nid oes ceiniog, dim un geiniog, yng nghyhoeddiad y Canghellor o fuddsoddiad cyfalaf yn y sector gofal plant yn Lloegr. Byddwn yn darparu rhyddhad ardrethi o 100 y cant i'r sector yma yng Nghymru: £10 miliwn mewn rhyddhad ardrethi i gynorthwyo'r sector. Nid oes yr un geiniog o ryddhad ardrethi ar gyfer y sector gofal plant yn Lloegr chwaith. Byddwn yn cyflwyno 2,500 o leoedd ychwanegol ar gyfer plant dwy oed yng Nghymru o fis Ebrill eleni, a 4,500 o leoedd newydd eraill ar gyfer plant dwy oed yng ngham 2 o fis Medi eleni.

Pan fyddwch chi'n adio'r ddau ffigur hynny at ei gilydd, rydym ni eisoes—eisoes —yn addo gwneud tair gwaith cymaint ag y mae'r Canghellor yn addo ei wneud yn Lloegr ar sail gymesurol. Dyna'r ydym ni'n ei wneud yng Nghymru. Nid wyf i'n copïo neb arall; Cymru ddatganoledig yw hon lle rydym ni'n gwneud ein penderfyniadau ein hunain. A bydd y penderfyniadau yr ydym ni'n eu gwneud yn gwneud llawer iawn mwy i lawer iawn mwy o deuluoedd, ac nid ar sail dyhead, nid ar y sail y gallai hyn ddigwydd, gryn amser yn y pellter pan fyddwch chi'n gwybod na fyddwch chi mewn grym, byddwn ni'n ei wneud yn nhymor y Senedd hon, gyda'r arian a'r penderfyniad y mae'r Senedd hon yn eu darparu ar ei gyfer.

'Darpariaeth wirioneddol', rwy'n clywed aelodau eich meinciau cefn yn ei ddweud. Yr hyn y mae pobl eisiau ei wybod yw: a fydd cynnig gofal plant cyffredinol i blant un a dwy oed a fydd yn cynnwys pobl nad ydyn nhw'n manteisio ar y 30 awr hynny o ofal plant am ddim? Mae'r arian yn dod i chi allu gwneud hynny. Enghraifft o ateb syml fyddai, 'Gwnawn, fe wnawn ni ei ddarparu, a bydd pobl ledled Cymru yn mwynhau'r budd hwn.' Dro ar ôl tro, am resymau ideolegol, rydych chi'n dewis peidio â dod ag arfer gorau yma i Gymru, fel y dreth stamp a'r dreth trafodiadau tir: £425,000 yn Lloegr yw'r man cychwyn ar gyfer treth stamp; £225,000 yw'r man cychwyn ar gyfer trafodiadau tir yma yng Nghymru. [Torri ar draws.] O ran—

Ni allaf glywed arweinydd yr wrthblaid. A allwn ni ganiatáu i'r Prif Weinidog glywed arweinydd yr wrthblaid os gwelwch yn dda?

O ran cladin, dydych chi ddim yn gwneud y penderfyniadau er budd pobl sydd mewn blychau tân ac yn ofni mynd i gysgu gyda'r nos. Ac o ran ardrethi busnes, ni wnewch chi ddod â'r rhyddhad graddedig sydd ar gael mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, ond mae gennym ni'r ardrethi busnes uchaf o unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig. A nawr pan ddaw i ofal plant, rydych chi'n gwrthod cyflwyno cynnig cyffredinol ar gyfer gofal plant i gynorthwyo teuluoedd ar hyd a lled Cymru. Pam mae pobl yn teimlo nad ydych chi'n gwneud yr hyn sy'n iawn iddyn nhw yma yng Nghymru, Prif Weinidog?

Wel, gall arweinydd yr wrthblaid sloganeiddio cymaint ag y mynno. Rwyf i wedi rhoi'r ffeithiau iddo; y ffeithiau sy'n dweud bod gennym ni yma yng Nghymru gynnig gofal plant llawer mwy hael a chynllun i fod yn fwy hael fyth, y byddwn yn ei ddarparu, gan ein bod ni eisoes wedi dod o hyd i'r arian. Rydyn ni eisoes yn gwneud y buddsoddiad. A phan fydd arweinydd yr wrthblaid yn sloganeiddio tuag ataf am ryddhad ardrethi busnes, gadewch i mi ei atgoffa o'r hyn a ddywedais wrtho ychydig funudau yn ôl: os ydych chi'n rhedeg busnes gofal plant yng Nghymru, mae gennych chi ryddhad ardrethi o 100 y cant trwy benderfyniadau a wnaed yma yng Nghymru—penderfyniad i gynorthwyo'r sector—oherwydd ni wnewch chi fyth dyfu gofal plant yn unrhyw le os nad oes gennych chi leoedd i blant fynd iddyn nhw a phobl yno i wneud y gwaith. Rydyn ni'n buddsoddi yn y lleoedd a'r bobl. Byddwn yn sicrhau cynnig ym mhob rhan o Gymru nad yw'n cyd-fynd â'r hyn sydd ar y bwrdd yn ddamcaniaethol yn Lloegr, ond a fydd yn cael ei weld ym mhob cymuned yma yng Nghymru.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Roedd hi'n fraint gallu siarad yn gynharach ag aelodau o Covid-19 Bereaved Families for Justice Cymru, sydd yma yn y Senedd heddiw. Fe wnaethon nhw ddweud wrthyf fod eu profiad o ymchwiliad COVID y DU wedi dwysau eu penderfyniad bod angen ymchwiliad ei hun ar Gymru, fel yr Alban. Yr unig elfen benodol i Gymru bwrpasol a addawyd hyd yma yw modiwl 2B, sydd wedi'i drefnu i bara am bythefnos a hanner yr adeg hon y flwyddyn nesaf. Nawr, mae hynny'n rhy ychydig o amser, siawns, i ni ddysgu'r gwersi angenrheidiol i Gymru; mae'n rhy hwyr, a bydd rhy ychydig o leisiau yn cael eu clywed. I roi un neu ddwy o enghreifftiau: nid yw Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru yn gyfranogwr craidd. Mae yng Ngogledd Iwerddon. Rwy'n clywed nad oes unrhyw dystion arbenigol wedi cael eu penodi gan yr ymchwiliad sydd naill ai o Gymru neu â gwybodaeth benodol i Gymru. Ac mewn ymchwiliad pedair gwlad, heb os y risg fydd y byddwn ni'n cymharu ein hunain â chenhedloedd eraill y DU, er mai'r hyn y dylem ni fod yn ei wneud yw gwneud ein hunain yn destun cymhariaeth ryngwladol. Mae cymharu ein hunain â Boris Johnson a Matt Hancock yn gosod y bar yn isel iawn—a dweud y lleiaf.

Mae'n ddrwg gen i, wnes i ddim clywed y cwestiwn yn yr hyn a ofynnodd arweinydd Plaid Cymru i mi, ond rwyf i wedi nodi sawl gwaith y rhesymau pam mai'r ffordd orau o fynd ar drywydd yr atebion y mae teuluoedd yma yng Nghymru yn dymuno eu cael, yn gwbl briodol, yw drwy ymchwiliad sy'n gallu edrych ar y cydgysylltiad rhwng penderfyniadau a wnaed yma yng Nghymru a phenderfyniadau a wnaed mewn mannau eraill. Rwy'n meddwl ei bod hi'n ddyddiau cynnar iawn yn oes yr ymchwiliad i ddod i gyfres o gasgliadau beirniadol yn ei gylch. Mae'r ymchwiliad yn ei gyfnod ffurfiannol. Mae'r Barnwr Hallett yn parhau i glywed gan bobl sy'n credu y dylid mynd i'r afael â'i chylch gwaith mewn ffyrdd penodol, ac mae hi wedi bod yn eglur ei bod hi'n parhau i ystyried yr holl safbwyntiau hynny sy'n cael eu cyflwyno iddi ynglŷn â sut y dylai ei hymchwiliad weithredu. Pan fydd Aelodau yma yn teimlo bod ganddyn nhw safbwyntiau a fyddai'n berthnasol i'r ymchwiliad, dylen nhw eu cyflwyno i'r ymchwiliad.

Wel, a allwch chi amlinellu, Prif Weinidog, fel rydych chi wedi addo ei wneud, beth yw eich cynigion fel Llywodraeth o ran sut y gallai pwyllgor diben arbennig weithredu? Fe wnaethoch chi addo cyflwyno cynnig i'r Senedd, a dydyn ni ddim wedi derbyn hwnnw eto. Felly, pe gallech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am hynny, byddem yn ddiolchgar iawn.

Nawr, un o'r rhesymau pam y mae angen i ni ddysgu'r gwersi yn gyflym yw'r posibilrwydd o bandemig arall. Mae Canolfan Atal a Rheoli Clefydau Ewrop wedi dweud yn ystod yr wythnos diwethaf y gallai mwtaniadau i'r feirws ffliw adar awgrymu bod y potensial ar gyfer pandemig ymhlith pobl yn cynyddu. Dywedodd Dr Nicole Robb o Brifysgol Warwick ddoe nad yw capasiti profi'r DU yn ddigon datblygedig ar hyn o bryd i ymdopi â throsglwyddiad feirws H5N1 o adar i bobl. Mae prif wyddonydd newydd Sefydliad Iechyd y Byd, Jeremy Farrar, wedi dweud y dylai llywodraethau ledled y byd fod yn buddsoddi mewn brechlyn H5N1 ac yn cynnal treialon cam 1 a cham 2. Ac un o'r gwersi i ni o bandemig COVID oedd na allwn ni ddibynnu'n syml ar fframwaith parodrwydd y DU, Prif Weinidog. Felly, a allwn ni gymryd y camau hyn, a awgrymwyd gan y gwyddonwyr hynny, yma yng Nghymru?

Wel, Llywydd, rwy'n credu bod y Barnwr Hallett ei hun wedi dweud droeon bod y rheswm ei bod hi'n dymuno cynnal ei hymchwiliad yn y ffordd y mae hi'n ei wneud—yr oedd arweinydd Plaid Cymru yn feirniadol ohoni yn ei gwestiwn cyntaf—yn union oherwydd ei bod hi eisiau gwneud yn siŵr bod gwersi o brofiad COVID ar gael mor gyflym â phosib, oherwydd gallai pandemig arall ddigwydd ac mae'n dymuno gwneud yn siŵr ein bod ni wedi gallu dysgu'r gwersi o brofiad COVID. Felly, rwy'n credu y dylai fyfyrio ychydig ar hynny yng ngoleuni ei gwestiynau cyntaf i mi.

O ran paratoi ar gyfer pandemigau'r dyfodol, yna wrth gwrs mae Llywodraeth Cymru yn effro i'r perygl hwnnw. Rydyn ni'n dilyn Sefydliad Iechyd y Byd a safbwyntiau grwpiau arbenigol eraill yn y maes hwn. Rydyn ni'n cymryd rhan ein hunain mewn ymarferion i wneud yn siŵr, cyn belled ag y gallwch, eich bod chi'n sganio'r gorwel ar gyfer yr hyn a allai ddod yn ddiweddarach, a bydd gwersi o COVID yn rhan bwysig iawn o'r ffordd yr ydym ni'n gwneud hynny. 

O ran rhan gyntaf ei gwestiwn, y rhan yn ymwneud ag ymchwiliad gan bwyllgor y Senedd, rwyf i wedi cyfarfod ag arweinydd yr wrthblaid—roedd y cynnig gwreiddiol yn enw'r Blaid Geidwadol. Cefais ohebiaeth gyda'r Barnwr Hallett o ganlyniad i'r cyfarfod hwnnw. Derbyniwyd ateb, ac rwy'n obeithiol y byddaf yn gallu cyfarfod ag arweinydd yr wrthblaid eto cyn diwedd y tymor hwn, fel y gallwn ni barhau i archwilio'r hyn a allai fod yn bosibl yng nghyd-destun yr hyn sydd eisoes yn digwydd ar lefel y DU.

Prif Weinidog, byddwch wedi darllen yr adroddiadau crwner diweddar ar farwolaethau Gareth Roberts a Domingo David, yr oedd y ddau ohonyn nhw'n gweithio i Fwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro. Canfu'r crwner eu bod nhw wedi marw o COVID a gafwyd yn y gwaith ac y dylid dosbarthu'r marwolaethau hyn fel marwolaethau o glefyd diwydiannol. Dadleuodd y bwrdd iechyd yn erbyn y dynodiad hwnnw. Rwy'n sylweddoli mai mater i Lywodraeth y DU yw penderfynu a ddylid cydnabod COVID fel clefyd diwydiannol at ddibenion budd-dal anabledd diwydiannol, ond ar y cwestiwn cyffredinol, y canfu'r crwner o blaid y teuluoedd a'r undebau llafur yn ei gylch, y dylid ystyried COVID a gafwyd yn y gwaith fel clefyd diwydiannol, beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru? Ac a ydych chi hefyd yn cytuno â'r undebau llafur, sydd eisiau gweld COVID hir yn cael ei gofrestru fel anabledd at ddibenion triniaeth deg a chyfartal?

O ran y cwestiwn cyntaf, rydym ni'n parhau i adolygu safbwyntiau'r crwner ac i gymryd cyngor gan y rhai sy'n rhoi cyngor i Lywodraeth Cymru ar y materion hynny. O ran COVID hir, rwy'n credu bod y dystiolaeth yn dal i ddod i'r amlwg. Rwy'n meddwl ei bod hi'n rhy gynnar i ddod i benderfyniad o'r math y mae'r undebau llafur wedi awgrymu hyd yma. Nid yw'r holl dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg yn awgrymu mewn gwirionedd bod COVID hir yn parhau i gael effaith mor ddifrifol ar iechyd rhywun cyhyd ag yr awgrymodd yr astudiaethau gwreiddiol. Felly, er bod y dystiolaeth yn parhau i fod ar y cam hwnnw o ddod i'r amlwg, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn cael y ddadl, rwy'n credu y dylai safbwyntiau ein cydweithwyr yn yr undebau llafur yn sicr fod yn rhan o hynny, ond rydyn ni'n parhau i ddilyn yr wyddoniaeth a'r dystiolaeth, ac o ran COVID hir, mae hwnnw'n dal i fod yn ddarlun sy'n dod i'r amlwg yn hytrach nag un sefydlog.