Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Paul Davies a gwelliant 2 yn enw Jane Hutt.

Yr eitem nesaf ar yr agenda yw dadl yn enw Plaid Cymru. Rwy’n galw ar Adam Price i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6085 Simon Thomas

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i flaenoriaethu:

(a) diogelu Cymru rhag canlyniadau negyddol a allai ddigwydd ar unwaith ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd; a

(b) cau'r bwlch ffyniant rhwng Cymru a gweddill y Deyrnas Unedig drwy:

(i) creu asiantaeth ddatblygu i Gymru ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain a fydd yn gwerthu Cymru, ein cynnyrch a'n syniadau i'r byd er mwyn tyfu busnesau Cymru a hybu ein hallforion;

(ii) sefydlu comisiwn seilwaith cenedlaethol ar gyfer Cymru i gynllunio, ariannu a darparu seilwaith ein cenedl o ran trafnidiaeth, telathrebu, ynni a materion gwyrdd; a

(iii) codi lefelau caffael ar gyfer busnesau sydd wedi'u lleoli yng Nghymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Lywydd. Credaf fod y ddadl hon, yn enw Plaid Cymru, yn canolbwyntio ar un o’r heriau allweddol, yn ôl pob tebyg—yr her ganolog—i’r Cynulliad hwn, sef bodloni gofynion topograffeg economaidd newydd, os mynnwch, y dirwedd wedi’r bleidlais i adael yr UE.

Y rhagofyniad cyntaf i sicrhau polisi da yw dealltwriaeth gyffredin: rydym oll ar yr un dudalen. Credaf fod hynny’n rhan o’r her sy’n ein hwynebu wrth ddatblygu strategaeth newydd, a deall graddau’r her. Yn ôl pob tebyg, mae economi Cymru, yn y cyfnod ar ôl yr ail ryfel byd, wedi wynebu tri chyfnod pwysig o newid economaidd: yn syth ar ôl y rhyfel, yna’r cyfnod o ailstrwythuro diwydiannol o’r 1960au ymlaen, y 1960au hwyr, y 1970au a’r 1980au, yn bennaf drwy ddirywiad glo a dur, ac yna yn y cyfnod ar ôl 1996, yn enwedig yng nghyfnod y bunt uchel, ac mewn gwirionedd, roedd derbyn gwledydd dwyrain Ewrop yn aelodau hefyd yn creu heriau penodol i ni. Nawr, rydym ar fin wynebu her hyd yn oed yn fwy, o bosibl. Yn fyd-eang, pan edrychwn ar yr hyn a elwir yn farweidd-dra seciwlar yr amgylchedd, sef y math hwn o ddirywiad yn y cyfraddau twf economaidd rhyngwladol, polisi cyllidol ac ariannol—dau faswca mawr polisi economaidd, fel y’u gelwir weithiau—wedi eu dihysbyddu, yn ôl pob golwg, a chystadleuaeth fyd-eang gynyddol, wedi ei gyrru’n rhannol gan yr arafu mewn marchnadoedd domestig, hyd yn oed yn Tsieina, nid yw’n amgylchedd addawol i ni fod yn wynebu heriau domestig hefyd, ond dyma ble’r ydym ar hyn o bryd.

O ystyried y tri chyfnod hwnnw wedi’r rhyfel, yr hyn a welwch yw ymgais i greu set o bolisïau, patrwm polisi economaidd newydd a oedd, i ryw raddau, yn llwyddiannus: polisi rhanbarthol yn y DU yn symud gweithgarwch economaidd o amgylch y DU yn y cyfnod ar ôl yr ail ryfel byd; a mewnfuddsoddi yn y 1980au, a Chymru’n gwneud yn gymharol dda, ac weithiau, wrth gwrs, yn cyflawni cyfrannau mewnfuddsoddi mor uchel â 25 y cant o’r DU gyfan. Dyma’r trydydd cyfnod ers 1996 i ni weld gostyngiad serth yn ein cyfran o werth ychwanegol gros cymharol. Wrth gwrs, mae’r cyfnod hwnnw wedi cyd-daro â chyfnod datganoli. Roedd datganoli i fod yn ateb i broblemau economaidd Cymru. Nid yw’r difidend datganoli y cyfeiriwn ato’n aml wedi cyflawni, o ran polisi economaidd o leiaf. Credaf fod yr Aelod dros Lanelli yn hollol iawn wrth ein hatgoffa am y ddadl honno ynglŷn â’r difidend datganoli. Dywedodd yn ystod yr haf, o ran y prawf hwnnw, nad yw wedi llwyddo hyd yn hyn i gyflawni ei botensial er gwaethaf ymdrechion parhaus. Felly, mae’n her i bob un ohonom a etholwyd i’r lle hwn wynebu’r prawf hwnnw yn awr, a dod o hyd i strategaeth economaidd newydd sy’n gallu ateb prawf yr oes sydd ohoni.

Nawr, onid yw hynny’n bwysicach fyth wrth gwrs yng nghyd-destun gadael yr UE? Mae’r angen am ateb wedi cynyddu ymhellach byth. Mae’n rhaid i mi gyfaddef—ac rwy’n ceisio bod yn deg yn hytrach na’n orfeirniadol yma—nid wyf wedi fy argyhoeddi gan yr ymateb a glywsom hyd yn hyn gan Lywodraeth Cymru. Ydy, mae’n ddryslyd. Mae cymaint o opsiynau ar y bwrdd fel bod angen cwmpawd arnoch: Norwy, y Swistir, Canada; mae Lichtenstein yn un newydd—wrth gwrs, mae Lichtenstein yn yr Ardal Economaidd Ewropeaidd ond roedd moratoriwm yno am naw mlynedd ar ryddid i symud; yr Ynys Las o chwith; undeb tollau; rheolau Sefydliad Masnach y Byd; a chynnig y bartneriaeth gyfandirol, a awgrymwyd gan felin drafod Bruegel dros yr haf ac sy’n meddu ar rai rhinweddau.

Credaf y byddem i gyd yn derbyn bod angen rhywfaint o hyblygrwydd ac ystwythder meddwl mewn sefyllfa sy’n newid yn gyflym, ac yn sicr, mae cyfle hefyd i ni yng Nghymru—canfod ateb pwrpasol yn hytrach na dewis ateb prêt-à-porter: syniad newydd ar gyfer cyfnod newydd. Ond ni ddylai hynny fod yn rysáit ar gyfer dryswch. Credaf mai dyna a gawsom hyd yn hyn gan Lywodraeth Cymru ar y model sydd er lles gorau Cymru—y math o ymadawiad. Oherwydd, gadewch i ni fod yn glir, mae pobl Cymru wedi pleidleisio dros adael yr UE, fel y gwnaeth pobl y DU, ond yr hyn rydym yn dadlau yn ei gylch yn awr yw pa ddrws y byddwn yn gadael drwyddo, ac mae drysau o wahanol liwiau ar gael i ni; gwahanol drothwyon; a gwahanol gyrchfannau ar ben y daith. Mae’n bwysig fod y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn mynegi’r hyn sydd er lles gorau Cymru.

Yn anffodus, mae’n rhaid i mi ddweud, clywsom dri pholisi gwahanol gan y Prif Weinidog mewn dau ddiwrnod, ambell waith yn ystod yr un sesiwn. Yn y Pwyllgor Materion Ewropeaidd ac Allanol, pan gafodd ei herio gan fy nghyd-Aelod, Steffan Lewis, dywedodd nad oedd yn cefnogi aelodaeth o’r farchnad sengl, ond yn hytrach, y term mwy amwys, ‘mynediad’. Wel, pwy sy’n gwrthwynebu mynediad? Pan gafodd ei herio ar y cwestiwn hwn eto gan arweinydd yr wrthblaid, dywedodd ei fod, ac wedi bod erioed, o blaid aelodaeth o’r farchnad sengl—yn y dôn nawddoglyd honno—a gofynnodd, ‘Ble mae e wedi bod? Onid yw wedi bod yn darllen y papurau newydd?’ [Chwerthin.] Aeth yn ei flaen i ddweud wedyn—[Torri ar draws.] Aeth yn ei flaen i ddweud wedyn—[Torri ar draws.] Aeth yn ei flaen i ddweud wedyn ei fod yn ffafrio—[Torri ar draws.] Aeth yn ei flaen i ddweud ei fod yn ffafrio cytundeb masnach rydd, neu Gymdeithas Masnach Rydd Ewropeaidd, ond y tu allan i’r Ardal Economaidd Ewropeaidd, gan y byddai hynny’n osgoi ymrwymiad i ryddid i symud—er iddo ddweud ddydd Llun ei fod yn ystyried mai modelau’r Ardal Economaidd Ewropeaidd neu’r Gymdeithas Masnach Rydd Ewropeaidd yw’r rhai mwyaf ymarferol o bell ffordd, a dweud yn fuan wedi’r bleidlais i adael yr UE fod rhyddid i symud yn llinell goch o’i ran ef. Felly, rwyf wedi drysu’n llwyr. Gwahoddaf Weinidog, unrhyw Weinidog, i fod yn nawddoglyd wrthyf ar bob cyfrif. Efallai y buaswn ychydig yn ddoethach pe baech yn ymyrryd, os nad yn awr, ac efallai y gallem gael rhywfaint o eglurder ynglŷn â beth yw safbwynt presennol Llywodraeth Cymru mewn perthynas â gadael yr UE.

Gan symud ymlaen at y strategaeth economaidd, mae’n rhaid i mi ddweud bod hyn yn peri dryswch hefyd. Mae gennym strategaeth economaidd gyfredol o hyd: ‘Adnewyddu’r Economi: cyfeiriad newydd’. Fe’i cyhoeddwyd yn 2010. Yn swyddogol, honno yw strategaeth economaidd Llywodraeth Cymru o hyd. Ar y pryd—roedd y cliw yn y teitl, ‘cyfeiriad newydd’—roedd i fod yn newid sylweddol yn y meddylfryd, oddi wrth yr hen ddiwylliant grantiau a thuag at ymagwedd fwy strategol, yn lle hynny, at greu’r amodau ar gyfer llwyddiant economaidd, yn hytrach na’r hen ffordd, yn y bôn, o lwyddiant economaidd yn dod drwy ysgrifbin gweinidogol ac arian yn cael ei ddyrannu i gwmnïau unigol. Roedd hefyd i fod yn fwy strategol drwy ganolbwyntio ar rai sectorau allweddol—nifer cyfyngedig o sectorau allweddol lle credem fod gan Gymru fantais gystadleuol benodol: arbenigo craff, fel y’i gelwir weithiau yn y jargon.

Yr hyn a ddigwyddodd, wrth gwrs, oedd y bu newid yn y weinyddiaeth, a chollwyd y meddwl tu ôl i’r strategaeth rywsut. Felly, y peth cyntaf a ddigwyddodd oedd ychwanegu tri sector ychwanegol, gyda rhai ohonynt yn eithaf mawr, fel adeiladu. Yn wir, cyfrifodd rhywun fod 90 y cant o fusnesau yng Nghymru, yn ôl pob tebyg, yn rhan o’r sectorau targed mewn gwirionedd. Wel, nid targedu yw hynny, nage? Nid blaenoriaethu yw hynny. Gwelsom y diwylliant grantiau’n ailymddangos yn araf bach; yr ysgrifbinnau gweinidogol hynny, yn y bôn, yn brif ysgogiad polisi i’r Llywodraeth ac yn microreoli’r economi. Mae’r dystiolaeth yn eithaf clir fod dewis enillwyr yn broses sy’n llawn anhawster. Yr hyn y dylai’r Llywodraeth ei wneud yw canolbwyntio ar y meysydd hynny lle mae gennym fantais gystadleuol a buddsoddi mewn sgiliau a seilwaith. Ie, mewn datblygiadau penodol gyda chwmnïau a sectorau penodol, ond ei wneud gan ddefnyddio dull clwstwr yn hytrach na dim ond dyrannu arian yn y ffordd hen ffasiwn.

Do, rydym wedi cael dinas-ranbarthau fel rhyw fath o ymgais wan i gael strategaeth ofodol ar ôl i’r weinyddiaeth flaenorol gael gwared ar y cynllun gofodol. Ond beth y mae hynny’n ei olygu i’r Cymoedd? Beth y mae hynny’n ei olygu i gefn gwlad gorllewin Cymru? Ble mae’r strategaeth yno? Unwaith eto, yn anffodus, mae gwacter syniadol wrth wraidd strategaeth economaidd y Llywodraeth ar hyn o bryd. Er mwyn llenwi’r gwacter, rydym wedi awgrymu creu asiantaethau datblygu wedi eu targedu ac yn meddu ar ffocws er mwyn sicrhau’r math o arweinyddiaeth strategol nad ydym wedi ei chael gan y Llywodraeth hyd yn hyn. Yr obsesiwn sydd wrth wraidd polisi’r Llywodraeth yw swyddi. Nid niferoedd targed o swyddi—sy’n aml yn dwyllodrus, mewn gwirionedd, fel y gwelsom—yw’r broblem allweddol erbyn hyn ar lefel genedlaethol gydag economi Cymru. Hynny yw, mae’r Llywodraeth wrth gwrs yn tynnu sylw at y ffaith fod diweithdra yng Nghymru yn is yn awr na chyfradd ddiweithdra’r DU. Felly, nid y ffaith ein bod yn gwneud yn waeth o ran diweithdra sy’n egluro ein perfformiad economaidd gwanach; mae ar lefel lawer dyfnach na hynny mewn gwirionedd. Mae’n ymwneud â chystadleurwydd, mae’n ymwneud â chynhyrchiant. Nid yw’n ymwneud â nifer y swyddi, nid yw’n ymwneud â nifer y pennau. Mae’n ymwneud ag ansawdd swyddi, y mathau o sectorau busnes, nifer y busnesau newydd a’r diwylliant entrepreneuraidd y mae angen i ni ei greu er mwyn creu busnesau’r dyfodol. Dyna ble y dylem fod yn buddsoddi, yn hytrach nag yn y ffordd hen ffasiwn hon o gyfrif pennau, wedi ei gyrru gan ddatganiadau i’r wasg, o ddyrannu arian am ddim i fusnesau, nad ydynt, fel y gwelsom yn aml yn anffodus, yn darparu’r swyddi a addawyd. Rydym wedi gweld nifer o enghreifftiau o hynny yn ddiweddar: Universal Engineering, Kukd, Kancoat, ac ati.

Rydym yn sylweddoli bod methiant yn rhan annatod o’r economi, ond wrth siarad am arian cyhoeddus, mae angen i ni sicrhau ein bod yn ei fuddsoddi yn y mannau y bydd yn cael yr effaith fwyaf, yn enwedig ar ôl gweld yn y ffigurau cystadleurwydd a gyhoeddwyd heddiw—mae ei ddarllen yn sobreiddio onid yw? Allan o 379 o ardaloedd awdurdodau lleol, mae gan Gymru bump yn y 10 isaf, yn y 10 sydd ar y gwaelod: Sir Gaerfyrddin, Caerffili, Ceredigion, Merthyr Tudful, Blaenau Gwent, ar y gwaelod un. Ac unwaith eto, mae’r cwpwrdd yn wag ar hyn o bryd o ran polisïau economaidd gan y Llywodraeth hon sydd wedi eu targedu at yr ardaloedd hynny. Mae Cylchffordd Cymru, wrth gwrs, yn syniad ysbrydoledig, a byddwn yn annog y Llywodraeth i roi’r gorau i’w osgoi. Mae’r prosiect hwnnw wedi bod ar waith ers saith mlynedd ac mae’n addo trawsnewid yr ardal honno. Dyna’r math o feddwl a ddaw o’r sector preifat, pan fo’r sector cyhoeddus, yn anffodus, yn ein dal yn ôl drwy newid yr amodau’n gyson.

Rydym wedi cyflwyno ein syniadau ein hunain yn rhaglen yr wrthblaid. Credaf ei fod yn gam cadarnhaol, ac efallai ei fod yn dweud rhywbeth, mewn gwirionedd, pan nad ydym wedi gweld y rhaglen lywodraethu eto. Rydym wedi cael rhaglen yr wrthblaid. Mae mwy o syniadau yn dod oddi ar feinciau’r wrthblaid ar hyn o bryd nag sy’n dod gan y bobl â’u dwylo ar liferi grym. Mae’n rhaid i hynny newid os ydym am newid cyflwr economaidd Cymru mewn gwirionedd. Rydym yn gefnogol iawn i’r syniad o greu asiantaeth ddatblygu genedlaethol. Creasom dempled a gopïwyd drwy’r byd gydag Awdurdod Datblygu Cymru—brand gwych, ond patrwm o sut i ddatblygu ac ailstrwythuro economi. Wrth gwrs, rydym am ei wneud ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Nid ydym yn sôn am aros gyda pholisïau’r gorffennol. Credaf mai dyna’r broblem gyda’r Llywodraeth yn dychwelyd at yr obsesiwn hwn â chymorth grant. Rydym eisiau Awdurdod Datblygu Cymru ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Mae’r Llywodraeth, drwy’r cyngor cynghorol ar arloesi, yn ymgynghori â busnesau—ac mae’r ymateb wedi bod yn gadarnhaol iawn yn ôl yr hyn a ddeallaf—ynglŷn â’r syniad o greu asiantaeth arloesi genedlaethol. Ai cwango yw hwnnw? Cawn ein beirniadu’n aml, ‘O, dim ond eisiau creu cwangos ydych chi’. Wel, mae’n gorff hyd braich sydd ag arbenigedd, sy’n siarad yr un iaith â busnesau, sy’n meddu ar ffocws penodol, ac a fydd yn bwrw ymlaen â’r gwaith.

Ac mae’r un peth yn wir am ein cynnig i gynyddu buddsoddi yn seilwaith Cymru. Gwelsom y newyddion gan Lywodraeth yr Alban eu bod yn cyflwyno cynlluniau i sicrhau cynnydd o £4 biliwn o fuddsoddiad yn y seilwaith y flwyddyn nesaf. Dyna’r math o arweinyddiaeth sydd ei angen arnom, ac mae angen dulliau ar y Llywodraeth i allu gwneud hynny, pobl ag arbenigedd ar gyllido buddsoddiad yn y seilwaith, o ran rheoli prosiectau ar raddfa fawr. Ni fydd hynny’n digwydd o fewn y gwasanaeth sifil yng Nghymru, a dyna pam y mae creu comisiwn seilwaith cenedlaethol mor bwysig.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Ac yn olaf, credaf fod y Llywodraeth angen chwistrelliad enfawr o greadigrwydd, ychydig o syniadau mawr a all ysbrydoli Cymru. Dros yr haf, cafodd cais Cymru ar gyfer Gemau’r Gymanwlad ei ganslo, ond beth rydym wedi ei roi yn ei le i ysbrydoli ein gwlad a chreu’r sylfeini ar gyfer economi wahanol? Oddeutu’r un adeg ag yr oedd Ysgrifennydd yr economi yn cyhoeddi hynny, cyhoeddodd Manceinion gais uchelgeisiol i ddod â Ffair y Byd, yr Expo, y Gemau Olympaidd ar gyfer busnes a diwydiant, os hoffech, yn ôl i’r ynysoedd hyn am y tro cyntaf ers Arddangosfa Fawr 1851. Dyna ddigwyddiad mwyaf y byd—maent yn disgwyl 20 miliwn o ymwelwyr yno, ddwywaith maint y Gemau Olympaidd. Meddyliwch beth y gallai hynny ei wneud i economi Manceinion o ran hybu delwedd y ddinas a’i rhanbarth, ond hefyd o ran buddsoddi yn ei busnesau. Dyna’r math o feddwl sydd ei angen arnom gan Lywodraeth Cymru. Maent wedi cael Gemau’r Gymanwlad; maent yn awr yn mynd am yr Expo. Beth yw cynigion Llywodraeth Cymru ar gyfer Cymru?

Diolch yn fawr iawn. Rwyf wedi dewis y ddau welliant i’r cynnig. Galwaf ar Nick Ramsay i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Nick.

Gwelliant 1—Paul Davies

Dileu is-bwynt (a) a rhoi yn ei le:

'cyd-dynnu'n rhagweithiol â Llywodraeth y DU a llywodraethau datganoledig eraill cyn dechrau erthygl 50 a'r trafodaethau fydd yn dilyn hynny.'

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Roedd yn dda gwrando ar y syniadau hynny. Nid wyf yn siŵr fod gennyf lawer o amser ar ôl i roi fy syniadau fy hun hefyd; roedd yn agoriad braidd yn hir. Ond rwy’n falch i gynnig y gwelliant yn enw Paul Davies ar y papur trefn. A gaf fi ddweud wrth agor ei bod bob amser yn dda clywed y cynllun gofodol, cynllun gofodol Cymru, yn cael ei ailddyfeisio a’i grybwyll? Rwy’n anghytuno, Adam Price; nid wyf yn credu ei fod wedi ei rwygo. Rwy’n credu ei fod wedi ei adael ar ôl ym mag lledr Andrew Davies rai blynyddoedd yn ôl ac nid ydym wedi clywed sôn amdano ers hynny. Ond mae’n enghraifft dda o’r ffordd y mae gennych, ar unrhyw bwynt mewn amser, un polisi economaidd a gall hwnnw fod yn bolisi economaidd Llywodraeth Cymru am gyfnod penodol o amser, ond wedyn caiff ei anghofio a symudwn ymlaen at rywbeth arall, ac yna at rywbeth arall yn nes ymlaen. Er bod hynny’n gweithio dros gyfnod o 50, 60 neu 70 o flynyddoedd—y pwynt a wnaethoch ar ddechrau eich araith—nid wyf yn siŵr fod hynny’n gweithio dros yr amser byrrach rydym wedi ei gael ers datganoli. Credaf fod angen i Lywodraeth Cymru edrych ar hynny, ac edrych ar bolisi mwy cynaliadwy dros y tymor canolig a fydd yn rhoi’r sefydlogrwydd sydd ei angen ar yr economi.

Er nad oes amheuaeth fod angen inni amddiffyn Cymru rhag effeithiau uniongyrchol pleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd o ran cael arian yn lle’r cyllid Ewropeaidd a fydd yn ddi-os yn cael ei golli—cyllid sy’n dod o Frwsel o leiaf—mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn credu ei bod yn hollbwysig ein bod yn gweithio gyda Llywodraeth y DU, a Llywodraethau datganoledig eraill yn wir, cyn dechrau proses erthygl 50 a’r trafodaethau fydd yn dilyn hynny. Yn ein barn ni, dylai hyn fod ar wyneb y cynnig, a dyna’r rheswm dros ein gwelliant.

Rydym wedi dadlau ers amser bod angen inni gau’r bwlch ffyniant rhwng Cymru a gweddill y Deyrnas Unedig, ac yn wir mae Plaid Cymru i’w gweld yn cytuno â hynny. Wrth gwrs, ers amser hir ystyriwyd bod cronfeydd strwythurol Ewropeaidd yn allweddol i wneud hyn, ac maent wedi bod â rhan i’w chwarae, ond gadewch i ni beidio ag anghofio, nôl ar gychwyn datganoli pan sefydlwyd hyn yn gyntaf, yn ôl yn y dyddiau hynny, rwy’n credu mai Rhodri Morgan a ddywedodd mai un cyfnod o gronfeydd strwythurol Ewropeaidd fyddai ei angen ar Gymru a byddai hynny’n mynd i’r afael â’r mater. Felly, nid mater syml o dderbyn cronfeydd strwythurol neu gyllid o ble bynnag y gallai ddod yw hyn. Mae’n gwestiwn ynglŷn â’r ffordd orau o’i wario, ac mae’n gwestiwn ynglŷn â buddsoddi’r cronfeydd hynny mewn ffordd sy’n gwneud economi Cymru a rhannau rhanbarthol o economi Cymru fel gorllewin Cymru a’r Cymoedd yn fwy cynaliadwy, a’i rhoi ar sail fwy cynaliadwy mewn ffordd sy’n galluogi’r ardaloedd hynny i greu eu cyfoeth eu hunain fel nad ydynt mor ddibynnol ar y diwylliant grantiau y cyfeiriodd Adam Price ato yn y dyfodol.

Mae’r cynnig yn crybwyll y WDA ac mae Plaid Cymru am greu neu ail-greu Awdurdod Datblygu Cymru sy’n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Mae hwnnw’n bwynt allweddol. Ni all fod yn fater syml o ail-greu hen fodel y WDA yn y 1970au, model y WDA yn y 1980au. Ni allwn ac ni ddylwn geisio troi’r cloc yn ôl, ni waeth pa mor ddeniadol y gallai hynny ymddangos weithiau mewn rhai mannau. Yn syml, ni fydd yn gweithio. Wedi dweud hynny, roedd colli brand y WDA yn gamgymeriad wrth edrych yn ôl. Na, nid oedd y WDA yn berffaith, ond câi ei gydnabod ar draws y byd fel y ddelwedd o Gymru, ac fe wnaeth lawer iawn i ddenu mewnfuddsoddiad yma na fyddai wedi dod fel arall. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod mai byrdymor oedd rhai o’r buddsoddwyr hynny. Mae hynny’n amlwg. Fe ddaethant, cymryd y grantiau, a symud oddi yma, ac nid oedd hynny’n gynaliadwy. Rhaid i unrhyw fodel newydd o ddenu buddsoddiad ganolbwyntio ar ôl-ofal ac nid fel ôl-ystyriaeth yn unig, ond fel rhan allweddol o’r pecyn gwreiddiol. Gwn fod rhywfaint o ôl-ofal yn cael ei ddarparu ar hyn o bryd gan Lywodraeth Cymru. Rwy’n siŵr y byddai’r Gweinidog yn gwneud y pwynt hwnnw. Ond mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn credu y dylid ailwampio hyn a’i atgyfnerthu gan wneud ymateb cyflym i bryderon busnesau a llinellau cyfathrebu clir yn ganolog i’r trefniadau newydd. Rydym wedi creu model o’r enw Cyrchfan Cymru. Mae modelau eraill i’w cael. Gwn fod Plaid Cymru wedi cyflwyno eu cynigion eu hunain hefyd. Ond yn bendant, fel gwlad rhaid i ni wneud tyfu busnesau Cymru a hybu ein hallforion yn nod.

Gan droi at y comisiwn seilwaith cenedlaethol, er nad oes unrhyw amheuaeth fod pwysigrwydd datblygu seilwaith yn fater sydd wedi cael ei esgeuluso yn rhy aml ers dechrau datganoli, rwy’n falch ei fod yn awr yn nheitl Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith, ac mae hwnnw’n ddatblygiad i’w groesawu. Rwy’n credu y byddwn yn dweud bod angen i ni sicrhau bod y comisiwn seilwaith, os cawn un, yn cyflawni’r hyn rydym ei eisiau mewn gwirionedd, a’n bod yn cael y model cywir o’r dechrau. Ond rwy’n cytuno bod y syniad o ddod â thrafnidiaeth, ynni a seilwaith gwyrdd at ei gilydd ar y cychwyn yn un da. Yn rhy aml, rydym wedi gweld seilos arferol y Llywodraeth lle mae adrannau’n gweithio ar wahân a lle nad oes rhyngweithio’n digwydd.

A gaf fi ddweud, yn olaf, mai pwynt 3 o bosibl yw un o bwyntiau pwysicaf y ddadl, rwy’n credu—caffael? Oes, mae angen i ni gynyddu lefelau caffael. Nid oes neb yn dadlau yn erbyn hynny. Rydym wedi cael nifer o ddadleuon yn y fan hon dros y blynyddoedd ac rwyf wedi dadlau o blaid strategaeth gaffael lawer cadarnach ar gyfer y sector cyhoeddus. Sut beth fydd y strategaeth honno? Wel, mae hynny i’w benderfynu. Ond mae angen inni wneud yn siŵr fod Llywodraeth Cymru yn gwneud mwy na siarad am strategaeth gaffael genedlaethol, a bod gennym un sy’n gweithio go iawn ac wedi ei phwysoli tuag at fusnesau Cymreig cynhenid lleol ​​ac nid yn unig tuag at y busnesau mwy o faint y mae wedi gogwyddo tuag atynt yn rhy aml yn y gorffennol.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt yn ffurfiol.

Gwelliant 2—Jane Hutt

Dileu is-bwynt (b)(i) a rhoi yn ei le:

'gwerthu Cymru, ein cynnyrch a'n syniadau i'r byd er mwyn tyfu busnesau Cymru a hybu ein hallforion;'

Cynigiwyd gwelliant 2.

Cynigiaf yn ffurfiol.

Diolch. Llyr Gruffydd.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Nid oes amheuaeth, wrth gwrs, fod y blynyddoedd nesaf yn mynd i fod yn rhai heriol, yn sicr. Ond rwy’n credu mai’r her wirioneddol yw sicrhau ein bod yn dod mas yn gryfach y pen arall nag yr ŷm ni, wrth gwrs, ar hyn o bryd o safbwynt yr economi yma yng Nghymru. Fel y cysgod-Weinidog â chyfrifoldeb dros addysg a sgiliau ac yn y blaen, mae’n amlwg bod yn rhaid inni wneud defnydd llawn o’r potensial sydd gennym yng Nghymru i adeiladu economi gryfach ar y seiliau cadarn yna o safbwynt creadigrwydd, arloesodd, mentergarwch—fel roedd Adam yn sôn amdanyn nhw yn gynharach—a defnyddio’r cyfle yma nawr sydd gennym i greu cyfundrefn well.

Mewn trafodaeth ddiweddar ynglŷn â phrentisiaethau yma yng Nghymru fe wnaethpwyd y pwynt, wrth gwrs, fod cyflogwyr yn amlwg yn allweddol i unrhyw gynllun prentisiaeth llwyddiannus ac mae’n rhaid cael cyflogwyr yn rhan annatod, yn bartneriaid parod, i gamu ymlaen i chwarae eu rhan. Ond yr un peth nad yw cyflogwyr yn ei licio, wrth gwrs, yw anghysondeb, yw rhaglenni sydd yn mynd a rhaglenni sydd yn dod ac wedyn mae pethau’n newid ac ar ôl blwyddyn neu ddwy mae’r ‘goalposts’ yn symud ac yn y blaen. Maen nhw angen cysondeb, maen nhw angen dilyniant, maen nhw angen sicrwydd.

Mae’r rhaglenni sydd gennym ni yng Nghymru, wrth gwrs, yn pwyso’n drwm iawn ar gyllid Ewropeaidd o safbwynt prentisiaethau a hyfforddiant yn y gweithle. Y tueddiad yw eu bod yn gynlluniau dwy neu dair blynedd, oherwydd y ffaith bod yr amodau hynny’n dod o gyfeiriad Ewropeaidd. A oes cyfle fan hyn, er enghraifft, nawr i greu rhaglenni sydd yn rhaglenni tymor hirach a meddwl yn wahanol, yn hytrach na’n bod ni’n gorfod newid mor aml, a’n bod yn creu tirlun mwy cyson sy’n fwy cydnaws ag ymwneud y sector busnes, a fydd wrth gwrs yn golygu wedyn ein bod ni’n llwyddo i ddatblygu mwy o’r sgiliau a mwy o’r arbenigeddau sydd eu hangen arnom ni?

Ond nid yw rhywun yn cael y teimlad o gyfeiriad Llywodraeth Cymru fod y strategaeth yno yn gadarn ac yn gyhyrog—yn sicr yn y misoedd cyntaf yma yn dilyn y refferendwm. Rwyf wedi cyfeirio yn y gorffennol at y ffaith i’r Gweinidog sgiliau ddatgan—yn ddigon teg, a dweud y gwir—ei bod hi’n mynd i barhau â nifer o’r rhaglenni sy’n ddibynnol ar arian Ewropeaidd, oherwydd mae’r addewidion wedi cael eu gwneud y bydd yr arian yn dod o rywle arall, er, wrth gwrs, efallai nad oedd hawl gan rai o’r unigolion yna i wneud yr honiadau hynny. Ond mae’r agwedd yn ddigon cadarnhaol yn hynny o beth: rŷm ni’n mynd i gario ymlaen achos, os nad ŷm ni, beth ŷm ni’n ei wneud? Rŷm ni’n aros yn llonydd. Ond, ar yr union un diwrnod, mi oedd yna Weinidog arall, a oedd yn gyfrifol am amaethyddiaeth, yn cyhoeddi ei bod hi’n gohirio rhai o’r rhaglenni oherwydd yr ansicrwydd. Wel, dyna chi ddwy adran yn cymryd agweddau cwbl wahanol i’r un broblem. Yn sicr, i mi, roedd hynny’n amlygu’r ffaith nad oedd strategaeth benodol, nad oedd dynesiad pwrpasol gan Lywodraeth Cymru i’r sefyllfa fel rŷm ni yn ei hwynebu hi.

Wrth gwrs, mae myfyrwyr rhyngwladol yn gwneud cyfraniad pwysig i’n sefydliadau addysg uwch ni yma yng Nghymru. Rŷm ni yn gwybod bod gwariant myfyrwyr rhyngwladol yn cefnogi dros 7,000 neu bron i 7,500 o swyddi yng Nghymru yn 2015, a bod yr ‘impact’ nid ond yn yr ardaloedd lle mae yna brifysgolion, ond mewn ardaloedd eraill o Gymru hefyd. Mae un swydd yn cael ei chreu am bob tri myfyriwr sy’n dod o du allan i’r Undeb Ewropeaidd; mae un swydd yn cael ei chreu am bob pum myfyriwr sy’n dod i Gymru o du fewn i’r Undeb Ewropeaidd. Mae £203 miliwn mewn taliadau gan fyfyrwyr rhyngwladol i brifysgolion Cymru. Mae gwariant personol myfyrwyr rhyngwladol dros £300 miliwn. Mae yna berig, yn sgil, wrth gwrs, y bleidlais, i ni golli’r cysylltiad a’r berthynas bwysig yna sydd gennym ni, a’r ddelwedd yna sydd gyda ni o fod yn wlad sy’n estyn ein breichiau allan at fyfyrwyr tramor i ddod a’u sgiliau, i ddod a’u harbenigeddau, atom ni.

Ac wrth gwrs nid yn unig mae’r canlyniadau economaidd uniongyrchol a ddaw yn sgil hynny, ond mi fyddai’n costio. Meddyliwch chi am y rhain i gyd yn mynd nôl wedyn, ac wedi creu cysylltiadau posibl masnachol, rhyngwladol i Gymru. Byddai hi’n costio ffortiwn i chi drio creu hynny mewn unrhyw ffordd arall. Ac mae sylwadau Theresa May ac Amber Rudd ynghylch y posibilrwydd o gyfyngu’r nifer o fisas myfyrwyr er mwyn cwrdd ag addewidion o safbwynt mewnfudo, i fi, yn gonsyrn mawr, ac yn sicr yn creu ansicrwydd pellach, a fydd yn niweidiol i’r sector yna.

Pwysigrwydd ymchwil a datblygu hefyd, wrth gwrs—yn amlwg, mae’n ganolog i unrhyw strategaeth economaidd gwerth ei halen, ac mae’r dychweliad, neu’r ‘return’, ar y buddsoddiad yna yn gallu bod yn sylweddol iawn. Rydym ni wedi gweld y ffigurau. Yn 2014, fe amcangyfrifwyd bod cyfanswm o ryw £716 miliwn wedi ei wario ar ymchwil a datblygu yng Nghymru. Mae hynny’n cynrychioli, wrth gwrs, 2.4 y cant o gyfanswm gwariant ymchwil y Deyrnas Unedig. Mae’n hen ddadl ynglŷn â’r angen i gynyddu hynny, ac i sicrhau ein bod yn cael ein siâr deg. Wel, mae yna gyfle fan hyn, gyda’r tirlun yna yn newid, i ni wneud yn iawn, efallai, am y tanfuddsoddi sydd wedi digwydd yn y gorffennol.

Yn ddiddorol iawn, hefyd, mae’r sector preifat yn cyfrannu rhyw 55 y cant tuag at y cyfanswm yna, addysg uwch rhyw 40 y cant, a’r Llywodraeth 5 y cant. Efallai bod lle i gynyddu hynny. Ond, yn sicr, mae’r topograffi economaidd yn un newydd, ac mae’n rhaid i ni wneud yn siŵr ei fod e’n gweithio o’n plaid ni, er gwaethaf unrhyw heriau.

Diolch yn fawr iawn. Simon Thomas.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Wrth gyflwyno’r ddadl hon, ac yn gynharach yr wythnos hon, wrth gyhoeddi ein rhaglen ar gyfer yr wrthblaid, rwy’n meddwl bod Plaid Cymru yn ymateb i angen go iawn sydd gennym yn awr yng Nghymru. Rwy’n credu ei bod yn deg dweud na wnaeth y rhai a oedd mewn grym, a’r rhai a oedd yn gyfrifol am alw refferendwm ar aelodaeth o’r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol, baratoi ar gyfer y senario hon mewn unrhyw fodd o gwbl. Yn sicr ni wnaethant baratoi ar gyfer beth fyddai goblygiadau’r senario hon i weinyddiaeth ddatganoledig, a Llywodraeth ddatganoledig yma yng Nghymru. Rwy’n meddwl ein bod wedi gweld llawer o hynny dros yr ychydig fisoedd diwethaf, ac mae wedi bod yn siomedig nad yw Llywodraeth Cymru wedi ymateb mewn ffordd gydlynol—fel y nodwyd eisoes gan Llyr Gruffydd, ac Adam Price—ac rwy’n gobeithio y bydd hynny’n gwella gan fod gennym Ysgrifennydd y Cabinet bellach sy’n gyfrifol am yr is-bwyllgor sy’n ymateb i’r her hon.

Ond mae Plaid Cymru yn sicr yn barod ar ei chyfer. Nid oeddem eisiau’r senario hon, ond fel y blaid sy’n cynrychioli Cymru ac sy’n awyddus i geisio cynrychioli pob rhan o Gymru, rydym am wneud yn siŵr ein bod yn bachu ar y cyfle gorau yn y sefyllfa hon. Ac os yw’r caleidosgop wedi ei ysgwyd—ac nid oeddwn eisiau dyfynnu Tony Blair, ond dyna ni—os yw wedi cael ei ysgwyd, yna mae angen i ni wneud yn siŵr fod y darnau’n cael eu hailosod mewn ffordd sy’n gwneud synnwyr i’n heconomi, ein cymdeithas, a’n hamgylchedd. Ac rwy’n meddwl bod Adam Price wedi nodi’n glir eisoes ein bod yn barod i wneud hynny. Yn amlwg, rydym am weithio gyda Llywodraeth Cymru. Mae gennym eisoes drefniadau ar waith gyda Llywodraeth Cymru i geisio cyflawni rhai o’r syniadau hyn, ond rydym hefyd yn awyddus i geisio arwain y genedl Gymreig o ran y ffordd rydym yn ymateb i’n sefyllfa.

Mae dau beth rwy’n arbennig o awyddus i’w crybwyll yma y prynhawn yma. Mae un yn ymwneud a’n dyfodol fel cenedl ynni, a’r ail yw sut y gallwn ymateb o safbwynt cynhyrchu bwyd, gwasanaethau amgylcheddol a’n cymunedau ffermio. Nid oes amheuaeth ein bod wedi arafu o ran yr hyn rydym wedi ei wneud fel cenedl yn ystod y 10 mlynedd diwethaf mewn perthynas ag ynni ac ynni adnewyddadwy. Rydym yn eistedd ym Mae Caerdydd, mewn prifddinas a grëwyd gan ynni carbon—a grëwyd gan lo, yn bennaf—ac eto nid ydym wedi cael y difidend datganoli a grybwyllodd Adam o ran ynni adnewyddadwy ychwaith. Ar un adeg, roeddem ar y blaen, ond yr wythnos hon, dywedodd y Pwyllgor ar Newid yn yr Hinsawdd fod yr Alban yn awr yn arwain y DU o ran ymdrin â newid hinsawdd, ac mae ar y blaen gydag ynni adnewyddadwy.

Mae gennym 1,200 o filltiroedd o arfordir gogoneddus—y bydd rhai ohonom yn ei weld yr wythnos nesaf yng Nghei Newydd, gyda’r pwyllgor—porthladdoedd môr dwfn, sy’n hynod o bwysig ar gyfer datblygu a dal ynni, a dyfroedd Cymru a allai fod yn werth £3.7 biliwn, mewn ynni morol yn unig, i economi’r DU erbyn 2020. Mae Ysgol Fusnes Caerdydd wedi amcangyfrif y gallem ddatblygu 1 GW o gapasiti dros y ddau ddegawd nesaf. Ac yn ganolog i hyn, wrth gwrs, mae potensial morlyn llanw ym mae Abertawe ac o hynny, datblygu môr-lynnoedd llanw eraill yn aber yr Hafren.

Rwy’n deall bod y Llywodraeth yn cyfarfod â Charles Hendry, sy’n arwain yr adolygiad o fôr-lynnoedd llanw ar ran—nid yw wedi cael ei ddiswyddo gan Theresa May eto; mae pawb arall a benodwyd gan Cameron wedi cael eu diswyddo gan Theresa May, ond nid yw wedi cael ei ddiswyddo eto. Felly, os yw’n dal i fod yno yr wythnos nesaf, a bod y Llywodraeth yn ei gyfarfod, rwy’n gobeithio y byddant yn ei argyhoeddi bod yn rhaid i’r adolygiad hwn sylweddoli pa mor bwysig yw’r prosiect seilwaith hwn i Gymru, o ran ein capasiti sgiliau adeiladu, o ran yr hyn rydym yn barod i’w wneud gyda Tata Steel, a’r porthladd dwfn ym Mhort Talbot hefyd, ac yn wir, sut y gallwn ddatblygu ein hynni adnewyddadwy drwy forlyn yn y bae. Fe ildiaf i Huw Irranca.

Diolch i chi, Simon, am ildio. Mae eich pwynt yn un da iawn. Yn wir, mae’n debyg i’r buddsoddiad a wnaed yn yr ardaloedd o amgylch Hull a Grimsby. Cyn 2010, buddsoddwyd £60 miliwn i ehangu’r porthladd yno er mwyn ei gwneud hi’n bosibl ehangu ynni gwynt ar y môr; mae’n digwydd, ac mae Siemens wedi eu lleoli yno; mae ganddynt allu gweithgynhyrchu yn ogystal â phopeth arall. Gallai hwn gyfateb i hynny yng Nghymru, ac mae angen i ni ddweud wrthynt mewn gwirionedd, heb fynd i godi’r fowlen cardota, ‘Mae hyn yn dda i’r DU hefyd, ond mae’n arbennig o dda i Gymru.’

Rydych yn hollol gywir. Rwy’n cytuno, ac wrth gwrs, mae gennym y porthladdoedd dwfn, a’r Hafan yn Sir Benfro yn ogystal, lle gellir mynd â gwaith adeiladu allan i’r môr ar unwaith heb y buddsoddiad DU oedd ei angen yn y gogledd-ddwyrain. Câi hwnnw ei weld fel datblygiad rhanbarthol, ond roedd hefyd yn agor môr y gogledd i ynni gwynt ar y môr, ac mae wedi bod yn llwyddiannus iawn. Rwy’n credu bod honno’n enghraifft dda iawn, ac mae unrhyw bwysau y gellir ei roi yn awr yn y pythefnos hollbwysig nesaf i sicrhau bod y morlyn llanw yn cael ei weld fel potensial enfawr i Gymru—. Gallwn arwain y byd, unwaith eto, ym maes ynni, ynni adnewyddadwy, a hoffwn weld y cyfle hwn—pa un a ydym ei eisiau ai peidio, dyma ein cyfle i’w ddefnyddio i ail-ffurfio ein cenedl yn y ffordd honno.

Mae’r ail agwedd yn ymwneud ag amaethyddiaeth a’r amgylchedd, a beth bynnag roeddem yn ei feddwl yn y gorffennol o’r rheolau Ewropeaidd ar amaethyddiaeth, gwelwyd tueddiad clir dros y 10 mlynedd diwethaf i symud o gefnogi talu am gynhyrchu bwyd i sefyllfa lle rydym yn cefnogi’r amgylchedd cyfan a chynhyrchu a phrosesu bwyd fel rhan o hynny. Yn hytrach na mynd drwy broses o ail-lunio ein rhaglenni bob pump neu chwe blynedd fel y crybwyllodd Llyr Gruffydd, dyma gyfle inni gael golwg lawer iawn yn fwy hirdymor ar sut y gallwn ddefnyddio’r adnoddau hyn yn awr i gefnogi ein cymunedau gwledig, ond hefyd i gynhyrchu bwyd yn fwy effeithiol, yn fwy cynaliadwy ac yn wir, yn fwy cynhyrchiol yn amgylcheddol. Yn sicr, mae Plaid Cymru yn ymgynghori â’n cymunedau ffermio ar hyn o bryd, ac rwy’n gobeithio y bydd pawb sydd â diddordeb mewn cyfrannu at y syniadau yn ymuno â ni i wneud hynny.

Yr allwedd i’r ffordd y symudwn ymlaen yw’r cwestiwn sy’n dal heb ei ddatrys sef a ydym yn cael rhyw fath o fynediad i’r farchnad sengl drwy ryw fath o drefniant masnach rydd, a allai gynnwys tariffau, neu aelodaeth o’r farchnad sengl. Crybwyllodd Adam Price ein bod wedi cael o leiaf dri pholisi gwahanol. Gofynnais i Ysgrifennydd yr amgylchedd yn y pwyllgor y bore yma pa bolisi oedd gan y Cabinet mewn gwirionedd, ac rwy’n meddwl ei bod yn deg dweud nad oes gan y Cabinet unrhyw bolisi. Nid oes gan y Cabinet bolisi o gwbl ynglŷn ag aelodaeth, neu fynediad neu beth bynnag. Nawr, gallwn weld ei bod yn adeg anodd, ac yn adeg ansicr, ond rwy’n credu bod angen inni gael gweledigaeth, ac rwy’n credu bod angen inni weld Llywodraeth Cymru yn nodi’n glir iawn lle mae am i Gymru fod. Mae Plaid Cymru yn glir ac rwy’n gwbl glir; yn y tymor hir, rwyf am i Gymru fod yn aelod o’r Undeb Ewropeaidd, oherwydd rwyf am i Gymru fel gwlad annibynnol gymryd rhan o’i gwirfodd mewn undeb o wledydd eraill yn gweithio gyda’i gilydd dros yr amgylchedd, a thros gymdeithas a thros yr economi. Os nad yw hynny’n digwydd yn awr—ac rwy’n derbyn canlyniad y refferendwm wrth gwrs—ond os nad yw’n digwydd yn awr, yna pa gamau rydym yn eu rhoi ar waith i ddiogelu Cymru yn y cyfamser, a sicrhau mynediad, sy’n hanfodol, i’r farchnad sengl honno ar gyfer ein ffermwyr?

Rydym wedi siarad llawer y prynhawn yma am strategaeth economaidd, a dymunaf yn dda i Ysgrifennydd y Cabinet gyda datblygu strategaeth economaidd newydd ar gyfer Llywodraeth Cymru. Rwy’n credu ein bod mewn cyfnod sy’n unigryw o heriol, ac rwy’n credu ei bod yn adeg amserol i ni edrych ar y strategaeth economaidd yn gyffredinol. Felly, rwy’n dymuno’n dda iddo gyda hynny, ac rwy’n ei gymeradwyo, mewn gwirionedd, am geisio mewnbwn gan bobl Cymru ar eu blaenoriaethau economaidd ar gyfer y dyfodol. Gwn fod yna ysgol o feddwl sy’n ffafrio strategaeth economaidd gyda datganiadau rhethregol o sicrwydd, ond nid wyf yn meddwl ein bod yn y diriogaeth honno yn y byd ar hyn o bryd. Ac rwy’n gwybod, o sgyrsiau ar draws y tŷ, y bydd llawer ohonom yn ceisio cynnal ymgynghoriadau yn ein hetholaethau ynghylch y blaenoriaethau hynny i fwydo i mewn i’r strategaeth, a chredaf fod hynny’n beth cadarnhaol i bob un ohonom.

O ran y cwestiwn ynglŷn â mewnfuddsoddiad, byddaf yn adleisio’r hyn a ddywedwyd sawl gwaith gan Ysgrifennydd y Cabinet a’r Prif Weinidog am werthu Cymru i’r byd. Yn amlwg, mae’n hanfodol i ni gyfleu ar hyn o bryd ein bod yn economi agored, sy’n masnachu ac yn edrych tuag allan, ac mae hynny’n gwbl sylfaenol i lwyddiant yr economi yn y dyfodol. Yn amlwg, bydd sut y bydd hynny’n datblygu yn dibynnu ar y berthynas fydd gennym yn y pen draw gyda’r farchnad sengl Ewropeaidd. Ond hoffwn ddweud, yn ychwanegol at y ffocws hwnnw ar fewnfuddsoddi, rwy’n meddwl bod angen i ni edrych hefyd ar y cymorth a rown i’n heconomïau sylfaenol yng Nghymru—y sectorau lle mae galw ar gynnydd, sydd wedi eu lleoli yn ein cymunedau, sy’n llai symudol yn rhyngwladol, efallai, ac sy’n cynnig ac yn gallu parhau i gynnig cyflogaeth i lawer iawn o filoedd o bobl yn ein cymunedau, os maddeuwch fy obsesiwn gyda swyddi am y tro. Y sectorau hynny yw gofal, tai, ynni a bwyd. Rwy’n meddwl bod angen i ni hefyd wneud yn siŵr fod ein polisi yn mynd i’r afael ag anghenion y sectorau hynny. Bydd hynny’n gofyn am benderfyniadau concrid o ran polisi yn y misoedd nesaf. Er enghraifft, sut rydym yn ariannu rhai o’r 100,000 o brentisiaethau rydym yn edrych arnynt? Ar gyfer pa sectorau rydym am dargedu’r cymorth hwnnw? Felly, mae cwestiynau polisi go iawn ynghylch hynny.

Buaswn hefyd yn cymeradwyo’r gwaith sy’n mynd rhagddo mewn perthynas â’r comisiwn seilwaith cenedlaethol. Mae’n ymddangos i mi mai un o’r pethau pwysig yn y byd ar ôl gadael yr UE rydym yn anelu tuag ato yw ein bod yn cael ein hysbrydoli gan, ac yn wir, yn cymharu â gwledydd nid yn unig yn Ewrop, ond y tu hwnt i Ewrop yn ogystal. Felly, byddwn yn gobeithio y byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried cyfeirio at y comisiwn hwnnw unigolion sydd â phrofiad sylweddol o seilwaith, nid yn unig yn y DU ac nid yn unig yn Ewrop, hyd yn oed, ond y tu hwnt i hynny hefyd.

Hoffwn ddweud un peth i gloi, sef am y gefnogaeth—. Bydd llawer o bobl a gefnogodd y penderfyniad i adael yr UE wedi gwneud hynny gan ei ystyried yn gyfle i dorri’n ôl ar rai o’r hawliau gweithle gwerthfawr sydd gennym yn rhinwedd ein haelodaeth o’r Undeb Ewropeaidd. Yr Undeb Ewropeaidd yw ffynhonnell llawer o hawliau y mae gweithwyr yng Nghymru yn eu hystyried yn gwbl sylfaenol. Maent yn llwyfan i arferion gweithio modern, i gefnogi bywyd teuluol a chyfyngu ar wahaniaethu, ac rwy’n gobeithio nad ydym yn gweld pwysau ar draws y DU i symud oddi wrth setliad sy’n diogelu’r gweithlu yng Nghymru ac rwy’n gobeithio ac yn disgwyl y bydd Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo economi ar ôl gadael yr UE, os mynnwch, sydd â gweithlu medrus, cynhyrchiol yn ganolog iddi.

Mae’n bleser cymryd rhan yn y ddadl hynod bwysig yma ac rwy’n talu teyrnged yn y lle cyntaf i’r sawl sydd wedi siarad eisoes. Roedd Adam Price wedi agor yn arbennig o dda yn olrhain y tirlun sydd gyda ni rŵan wedi, wrth gwrs, y bleidlais sylweddol yna a chawsom yn ddiweddar ac sydd wedi symud popeth. Hynny yw: Brexit.

Mae yna her sylweddol o’n blaenau ni i gyd. Mae yna sawl un wedi olrhain yr her yna, ond yn sylfaenol rydym eisiau ymateb gyda hyder ac y mae gofyn i Gymru fynd amdani yn wir ac ymdrechu i’r eithaf i wneud y gorau o lle rydym ni’n ffeindio ein hunain ar hyn o bryd ac nid jest cario ymlaen i alaru am ganlyniad yr oeddem ni ddim o reidrwydd yn ei hoffi.

Mae gofyn bod yn anturus ac yn uchelgeisiol ac, wrth gwrs, ar y meinciau hyn, rydym wedi olrhain y mesurau yna y byddem ni’n licio eu gweld. Rwy’n cymeradwyo Nick Ramsay yn benodol hefyd. Roedd ei gyfraniad e yn dda iawn, a hefyd, wrth gwrs, Jeremy nawr yn sôn am y comisiwn seilwaith yna yn arbennig. Wrth gwrs, mae’n rhaid inni gael comisiwn seilwaith efo dannedd go iawn i fynd i’r afael â’r her sylweddol sydd o’n blaenau ni. Mae angen comisiwn seilwaith sydd yn gallu gwneud pethau; nid rhyw fath o bwyllgor ymgynghori, ond corff sydd yn gallu benthyg, sydd yn gallu cynllunio ac sydd yn gallu trefnu ac yn gallu mynd amdani i fynd ar ôl y seilwaith yma rydym ni i gyd eisiau ei weld o ran trafnidiaeth a materion gwyrdd ac yn y blaen, fel sy’n cael ei nodi yn ein cynnig ni.

Roeddwn i jest yn mynd i siarad yn fyr am y rhan o’n cynnig ni sydd yn sôn am godi lefelau caffael ar gyfer busnesau sydd wedi eu lleoli yng Nghymru. Wrth gwrs, mae’n deg i nodi, fel y mae rhai eisoes wedi’i nodi—Nick Ramsay yn bennaf—ein bod ni wedi cael sawl trafodaeth dros y blynyddoedd ar gaffael cyhoeddus yn y lle hwn. Rydym i gyd yn cytuno ei fod yn syniad gwych i ni allu codi lefelau o gaffael cyhoeddus sy’n cael ei benodi i gwmnïau sydd yma yng Nghymru. Wrth gwrs, mae’n gwneud synnwyr cyffredin, ac eto, rydym ni’n llai na llwyddiannus yn gwireddu’r dyhead yna achos, yn wir, yn y dyddiau ‘potentially’ anodd yma sydd o’n blaenau ni rŵan, mae’n rhaid i ni fynd i’r afael â phob arf sydd gyda ni. Mae gwir angen codi lefelau caffael cyhoeddus i gwmnïau yma yng Nghymru. Pan fyddwch chi’n edrych ar economi Cymru ar hyn o bryd, 25 y cant o’n cyfoeth ni sydd yn dod o’r sector preifat. Mae 75 y cant o gyfoeth Cymru yn dod o’r sector gyhoeddus. Mae angen dybryd i wneud rhywbeth ynglŷn â hynny.

Ac, wrth gwrs, mae defnyddio’r sector gyhoeddus yn fodd hawdd iawn i helpu hynny. Ar hyn o bryd, o ran y sector gyhoeddus yn ein llywodraeth leol ni, lle maen nhw ishio darparu bwyd i ysgolion, ysbytai ac yn y blaen, mae lefel y caffael ar hyn o bryd dros 50 y cant i’r sector breifat. Felly, mae’r sector gyhoeddus yn gwneud ei siâr o ran helpu’r sector breifat, ond mae angen gwneud mwy. Mae yna ryw 98,000 o swyddi ar hyn o bryd yng Nghymru yn deillio o’r ffaith bod dros 50 y cant o’r cytundebau caffael yma efo cwmnïau yng Nghymru. Ond mae angen codi’r lefel yna o 55 y cant i 75 y cant, a dylem ni allu gwneud hynny wrth feddwl yn anturus ac yn glyfar ynglŷn â sut rydym yn setio’n cytundebau—efo cwmnïau llai, fel y mae Nick Ramsay wedi sôn, ac nid wastad yn mynd am y cwmnïau mawrion, ac, wrth gwrs, mynd ar ôl y meddylfryd bod hybu’r economi’n lleol yma yng Nghymru yn bwysig, bod edrych ar ôl safonau cymdeithasol yma yng Nghymru yn bwysig, ac, wrth gwrs, yn amgylcheddol, mae’n gwneud synnwyr cyffredin i gadw ein busnesau yma yng Nghymru.

Mae pob math o resymau call, synhwyrol dros godi lefel caffael cyhoeddus yma yng Nghymru, ac mae gennym gyfle nawr i ddefnyddio rheolau, efallai, sydd ddim wedi cael eu defnyddio’n aml. Ond mae’n rhaid inni fynd i’r afael â hwn, achos mae yna her sylweddol o’n blaenau. Achos, ar ddiwedd y dydd, mae gwerth am arian yn golygu, yn fy nhyb i, fwy na mynd jest am y pris isaf bob tro. Diolch yn fawr.

Wel, mae Dai Lloyd wedi dweud wrthym ni am beidio â galaru, ond mae’n rhaid i fi ddweud fy mod yn dal i alaru—rwy’n dal i alaru am yr ardaloedd hynny yng nghefn gwlad, a’n amaethyddiaeth, sydd ddim yn gwybod nawr sut mae eu dyfodol yn edrych.

I’m still in mourning for those people in the poorest communities who would have assumed that that money was coming to them but who now have no idea whether that will be coming. And I’m in mourning more than anything for the country I love where I have seen division rear its head and we have seen the ugly head of intolerance within our communities. Promises were made and promises have been broken. I think that we have to be very careful also and we need to listen. We need to listen to the people of Wales who sent us a message. They sent us a message, and part of that message was that they want to take back control.

We now live in a country where the Bitcoin is more stable than sterling. We live in a country where we may see the living wage cut by 40p an hour due to the impact of Brexit. We’ve seen housing and banking shares being slashed, and we’ve gone from being the fifth biggest economy in the world to the sixth biggest economy, and we’ve lost our AAA status. But these are just the teething pains of Brexit; there are issues we haven’t even begun to address. How may extra skilled legislators will we need, even in Wales, to disentangle all those statutory instruments that are inbuilt into the complexities of our own legislature? How easy will it be for people from Ireland to land on our shores at Fishguard, Holyhead and Pembroke Dock? How easy will it be for them?

I think the First Minister is doing exactly the right thing: making it clear that what we want is tariff-free access to the single market, without any other technical barriers either in place. I think it’s important and it was a really good signal that he went to the United States to really demonstrate that we are still an outward-looking nation. But it strikes me that the most powerful way of selling our country is actually to ask the people who are already doing business here to act as ambassadors on our behalf, because the experience I have and the experience I’ve seen is that civil servants can go so far and, dare I say it, politicians can only go so far. The real experts are people who are doing business here, and there’s no reason we can’t ask them to be ambassadors on our behalf. It happens in the Foreign and Commonwealth Office, there’s no reason why we can’t ask people to do that here.

The other thing we have to make clear is that we can’t accept a country where we would be worse off as a part of the United Kingdom compared to having stayed in the European Union. What kind of signal is that sending to us, the people who want to remain part of the United Kingdom? It’s not just about structural funds, it’s about agriculture and rural payments, it’s about money for our universities, it’s about the enforcement of rules on environmental standards and standards for consumers. We’ve heard today the Institute for Fiscal Studies have estimated that over £500 million of money could be lost from Wales as a result of this. We must not put up with that. We must absolutely fight every step of the way. And we know that even if we weren’t to qualify for the next stage of European structural funds, there would have been some kind of tapering mechanism. We want that money as well. We want that money as well and they need to hear that loudly and clearly in the Treasury.

But, I’m afraid, I really believe that this vote is potentially a crisis for Wales. I don’t know if it is yet. We won’t know until we know the outcome of those negotiations. But I do think that we need to listen to what the Welsh people were telling us, and I think they were telling us a message about the impact of globalisation on their lives. I think that they were telling us that they want a degree more control of their lives and I think we need to work out how we empower those people who wanted to take back control, to genuinely offer them opportunities to take control in their communities over their own lives. We will see in Wales, like elsewhere, a huge increase in the number of people who are self-employed. What do they need? How can we support them within those communities? Yes, we do need to think about an economic strategy and an industrial strategy. Let’s look at places like France. How is their productivity so much better than it is in the UK? There are excellent models for us to follow in some of those countries. And I’ve got to tell you that during my time in industry it was very clear to me that, you’re right, people are not driven to invest in Wales because of grants. That is not what brings them here. What people want is a stable, regulatory and economic environment. I’m afraid that’s the one thing we don’t have at the moment. That’s part of the problem we are up against. So, this economic strategy does have to take into account the fact that that is a difficulty for us at the moment.

We also have to think about the jobs of the future. Week by week, month by month, year by year, technology will be getting rid of and making jobs redundant in these countries. Let’s try and look ahead to what those jobs will look like. I’ve got to end by saying that part of me is still angry and part of me is still sad and mourns for that future where my children will not be a part of the European Union.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn yr hyn sydd wedi bod, rwy’n meddwl, yn drafodaeth adeiladol, sy’n gwneud i ni feddwl, trafodaeth a fydd yn ddefnyddiol i ni i gyd wrth i ni ymdrechu gyda’n gilydd i feddwl ein ffordd drwy’r amgylchiadau rydym ynddynt yng Nghymru yn y cyfnod yn dilyn y penderfyniad i adael yr UE? Dechreuaf drwy ddiolch i Adam Price am ei gyfraniad. Mwynheais y dechrau yn enwedig. Rwy’n credu bod ei gyfeiriad at batrymau polisi, a’r modd rydym wedi wynebu heriau blaenorol drwy feddwl eto am y strategaethau a’r camau ymarferol sydd angen i ni eu rhoi ar waith er mwyn ateb yr heriau hynny, yn gymorth i ni hyd yn oed yn y cyfnod anodd sy’n ein hwynebu a hyd yn oed gyda’r ergyd i hyder y mae cychwyn ar gyfeiriad gwahanol yn gallu ei achosi. Rwy’n meddwl ei fod wedi dangos ein bod wedi wynebu’r heriau hynny yn y gorffennol a thrwy ymaddasu i amgylchiadau heddiw byddwn yn gallu eu goresgyn yn y dyfodol. Mae ei bwynt cyffredinol, a’r pwynt cyffredinol sy’n sail i’r cynnig, yn ddiymwad onid yw? Mae’n rhaid i ni feddwl eto a rhaid i ni saernïo ein dyfodol o’r newydd o dan yr amgylchiadau a grëodd y bleidlais ar 23 Mehefin.

Mae’r amgylchiadau hynny, fel y dywedodd Nick Ramsay, yn ansicr iawn ac er mwyn mynd i’r afael â’r ansicrwydd rhaid i ni siapio dyfodol Cymru ochr yn ochr ag eraill. Treuliais ran o fy more mewn trafodaeth gyda Gweinidog newydd yr Alban sy’n gyfrifol am drafod o bersbectif yr Alban yn y trafodaethau ar adael yr UE. Buom yn rhannu syniadau ynglŷn â sut y gallwn lunio peirianwaith rhyng-lywodraethol a sut y gallwn greu agenda, lle mae gennym ddiddordebau cyffredin sy’n gorgyffwrdd, i weithio gyda’n gilydd i wireddu’r uchelgeisiau hynny. Dyna pam y bydd ochr y Llywodraeth yn pleidleisio o blaid y gwelliant a gynigiwyd gan Nick Ramsay y prynhawn yma. Mae arnom angen dyfodol penodol i Gymru ond nid dyfodol ar wahân; dyfodol lle gallwn weithio gyda’n gilydd i greu budd cyffredin i’r bobl sy’n byw yng Nghymru. A phan wnawn hynny, Ddirprwy Lywydd, o safbwynt yr ochr hon, nid ydym yn credu mai’r ffordd orau o saernïo’r cyfryw ddyfodol yw edrych yn ôl at atebion sy’n perthyn i’r gorffennol. Mae gwelliant y Llywodraeth, a gyflwynwn gerbron y Cynulliad y prynhawn yma, yn ei gwneud yn glir fod gennym uchelgeisiau ar gyfer economi Cymru yn y byd, ond ni allwn gyflawni’r uchelgeisiau hynny drwy atebion parod sy’n perthyn i’r gorffennol.

Mae’n amlwg hefyd, Ddirprwy Lywydd, mewn unrhyw ymateb i’r penderfyniad i adael yr UE, rydym yn rhan o stori sy’n datblygu, nid rhyw fath o ras fyrdymor. Ac roeddwn i’n meddwl bod cyfraniad Eluned Morgan yn rhoi cyfrif rhagorol o rai o’r ysgogwyr y bydd eu hangen arnom i ffurfio’r dyfodol hwnnw, yn ogystal ag ehangder y materion sy’n rhaid i ni eu cwmpasu wrth geisio llunio dull neilltuol o saernïo dyfodol Cymru. Mae’n rhaid i ni allu gwneud hynny, nid ar unwaith yn y presennol—gan nad yw’r darnau jig-so sydd o’n cwmpas y dibynnwn arnynt i saernïo dyfodol i Gymru yn eu lle. Nid ydynt yn eu lle yn Whitehall, nid ydynt yn eu lle eto yn Ewrop ychwaith. Roedd araith cyflwr y genedl Juncker—

A wnaiff yr Aelod dderbyn ymyriad?

Gwnaf, wrth gwrs.

Rwy’n ddiolchgar. Rydych chi’n hollol iawn i ddweud bod yna lawer mwy o ddarnau jig-so i’w gosod at ei gilydd cyn i ni gael y darlun llawn, ond yn ôl yr hyn a ddeallaf, un o’r egwyddorion y safai Llywodraeth Cymru drostynt ym mis Mehefin oedd bod mynediad i’r farchnad sengl yn allweddol a nwyddau, gwasanaethau a phobl oedd yr elfennau sylfaenol yn ei safbwynt. Ymddengys bod y safbwynt hwnnw wedi newid dros yr haf. A allwch gadarnhau mai nwyddau, gwasanaethau a phobl yw’r gred sydd wrth wraidd meddylfryd Llywodraeth Cymru o hyd ac nid nwyddau a gwasanaethau yn unig?

Wel, rwy’n meddwl bod y Prif Weinidog wedi dweud yn glir ddoe, Ddirprwy Lywydd, fod Llywodraeth Cymru, yn y cyfnod yn arwain at y refferendwm, wedi gosod yn ddiamwys gerbron pobl Cymru ein cred mai o fewn Ewrop y gellid sicrhau’r dyfodol gorau i Gymru, a thelerau masnach yn Ewrop yw bod gennych nwyddau, gwasanaethau a phobl yn cael symud yn rhydd. Mae’r telerau hynny wedi newid. Mae’r bleidlais ar 23 Mehefin yn golygu na allwn barhau i ddweud heddiw yr hyn roeddem yn ei ddweud bryd hynny. A’r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog ddoe yw bod gennym i gyd, mewn ystyr democrataidd, gyfrifoldeb i fynegi ein barn ein hunain a’n credoau ein hunain ynglŷn â’r hyn sydd orau i Gymru yn y dyfodol—ac nid oes rheswm pam y dylai unrhyw un ohonom newid ein meddyliau am hynny—ond mae’n rhaid i ni gynnwys yn hynny y neges a gawsom gan bobl yng Nghymru a oedd â barn wahanol i farn llawer o bobl yn y Siambr hon.

A wnewch chi dderbyn ymyriad arall? Weinidog, a wnewch chi dderbyn nad oedd y cwestiwn ynglŷn â rhyddid pobl i symud ar y papur pleidleisio? Hoffwn ofyn a ydych yn ymwybodol o’r ymchwil a gyflawnwyd gan TUC Cymru, a ofynnodd i bobl, yn y Cymoedd yn arbennig, pam eu bod wedi pleidleisio dros adael yr Undeb Ewropeaidd, a bod y cwestiwn hwn ynghylch rhyddid pobl i symud neu fewnfudo wedi ei roi yn Rhif 6 neu Rif 7? Prif bryder pobl yw swyddi, masnach, swyddi o ansawdd da. Felly, a fyddech yn barod i edrych ar y gwaith ymchwil hwnnw ac adolygu safbwynt y Llywodraeth ar y mater hwn o bosibl?

Wrth gwrs, byddai unrhyw un yn barod i edrych ar y gwaith ymchwil hwnnw. Ni fyddwn byth yn gwybod, yn derfynol, beth oedd y rhesymau a oedd yn cymell pobl i bleidleisio yn y modd y gwnaethant ar 23 Mehefin. Mae fy mhrofiad mwy sobreiddiol fy hun o guro ar ddrysau mewn rhannau o Gaerdydd—

Edrychwch ar y dystiolaeth—[Anghlywadwy.]

Mae mwy nag un math o dystiolaeth, Ddirprwy Lywydd, ac ni ddylid diystyru tystiolaeth o’r hyn y mae pobl yn ei ddweud wrthych yn uniongyrchol pan fyddwch yn sgwrsio â hwy. Ar garreg y drws, wrth geisio perswadio pobl i bleidleisio dros ddyfodol Cymru yn Ewrop, gallaf eich sicrhau bod materion yn ymwneud â mewnfudo a rhyddid i symud yn cael eu dwyn i fy sylw’n rheolaidd tu hwnt ac yn amlwg iawn—[Torri ar draws.] Y cyfan rwy’n ei ddweud, a’r cyfan a ddywedodd y Prif Weinidog, yw y byddem yn ffôl i ddiystyru hynny fel pe na bai’n bwysig o gwbl a bwrw ymlaen heb wrando arnynt.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ildio? Mae wedi bod yn garedig iawn—

Am y tro olaf efallai.

Ie, rwy’n ddiolchgar iawn iddo. Ond ar y pwynt penodol a nododd arweinydd y grŵp Ceidwadol ddoe, mae Llywodraeth Cymru, wrth osod ei chwe egwyddor allweddol yn dilyn y bleidlais i adael yr UE—nid cyn, ond yn dilyn—wedi dweud bod rhyddid i symud yn egwyddor allweddol, yn egwyddor greiddiol. Pa bryd y newidiodd hynny?

Mae’r Aelod yn anghywir yn ei roi yn y ffordd honno. Safbwynt Llywodraeth Cymru yw bod yn rhaid i ni esblygu’r safbwynt y mae Cymru yn ei arddel mewn ymateb i’r ddadl sy’n datblygu. Rwyf wedi bod yn Weinidog iechyd yn y Cynulliad hwn. Nid oes angen i neb fy argyhoeddi bod ein gallu i barhau i ddarparu gwasanaethau craidd i bobl yng Nghymru yn dibynnu ar ein gallu i ddenu pobl o bob cwr o’r byd sy’n barod i ddod yma i greu dyfodol iddynt eu hunain yng Nghymru. Nid oes dim yn safbwynt Llywodraeth Cymru sy’n wrthwynebus i hynny, ond ni allwn, ar yr un pryd, esgus mai’r byd roeddem yn byw ynddo ar 22 Mehefin yw’r byd rydym yn byw ynddo heddiw. Mae’n rhaid i ni gynnal ein huchelgeisiau a’n dymuniadau ar gyfer dyfodol Cymru yn ôl realiti ein sefyllfa. Dyna pam, fel Llywodraeth, y rhoesom gamau ar waith ar unwaith yn dilyn y bleidlais ar 23 Mehefin, gan alw’r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, cyfarfod â’r Prif Weinidog newydd, mesurau ffres ac wedi eu hariannu i roi hyder i fusnesau, camau i gyflymu’r broses o dynnu cyllid Ewropeaidd i lawr ac ochr yn ochr â’r mesurau uniongyrchol hynny, deallwn fod yna gyfres o gamau gweithredu y bydd eu hangen i sicrhau dyfodol ein heconomi a phob dim sy’n gysylltiedig â hynny.

Roedd y pwyntiau a wnaeth Simon Thomas am ynni yn rhai pwysig iawn yn fy marn i, ynni adnewyddadwy, a sut y byddwn yn saernïo ein patrymau o gymorth i bobl sy’n gweithio ac yn byw mewn cymunedau gwledig yn y dyfodol. Rwy’n edrych ymlaen at gadeirio’r pwyllgor ymgynghorol newydd, a sefydlwyd gan y Prif Weinidog, ac a fydd yn cael ei gyfarfod cyntaf yn ddiweddarach yr wythnos hon. Rwy’n siŵr y bydd llawer o’r hyn sydd wedi cael ei drafod heddiw, y syniadau a gyfrannwyd, yn cael sylw yn y trafodaethau hynny, ynghyd â’r holl syniadau eraill y gallwn eu cael gan y gymuned ehangach sydd â diddordeb y tu hwnt i’r Siambr hon.

Dyna pam roedd pwynt Jeremy Miles mor bwysig, ac mae’n bwysig mewn perthynas â rhai o’r cwestiynau a ofynnwyd i mi. Mewn perthynas â’r economi, mae Ken Skates, fel yr Ysgrifennydd Cabinet sy’n gyfrifol, wedi dechrau drwy ofyn, nid yn unig i fusnesau a sefydliadau, ond i bobl sy’n byw yng Nghymru, pobl sy’n bwrw eu pleidleisiau, pobl rydym wedi methu â’u perswadio i fwrw eu pleidlais yn y modd y byddem yn hoffi iddynt fod wedi gwneud, gofyn iddynt am eu syniadau ac am eu blaenoriaethau ar sut y byddwn yn mynd ati i saernïo’r economi yn y dyfodol, oherwydd mae angen i ni gynnwys eu lleisiau hwy yn y sgwrs hon, os ydym i gael y llwyddiant y dymunwn ei gael. Mae Ysgrifennydd yr economi eisoes wedi cyhoeddi cynlluniau i ddatblygu banc datblygu Cymru a chomisiwn seilwaith Cymru. Mae’n bwrw ymlaen â’r gwaith o wneud Cymru’n fwy ffyniannus a diogel—uchelgeisiol, fel y dywedodd Dai Lloyd, ac yn barod i dorri tir newydd mewn ymateb i amgylchiadau newydd, ond yn benderfynol o barhau i fod yn genedl sy’n edrych tuag allan, gan fasnachu a chyfathrebu ag eraill ac wedi ymrwymo i sicrhau dyfodol teg, ffyniannus a diogel i Gymru.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Adam Price i ymateb yn fyr i’r ddadl, os gwelwch yn dda.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i bawb a wnaeth gymryd rhan yn y ddadl hynod ddefnyddiol yma? Heb law am ddiolch i chi, ychydig iawn o amser sydd gen i. Roedd yna elfen o gytundeb ar draws y pleidiau. Braf i weld Nick Ramsay yn cefnogi’r angen am gomisiwn isadeiledd. Rwy’n cytuno gyda Jeremy Miles am bwysigrwydd y sectorau sylfaenol. Mae Karel Williams wedi bod yn gwneud gwaith difyr arno fe. Rwy’n cytuno gydag ysbryd yr hyn a oedd gan Eluned Morgan i’w ddweud. Hynny yw, os gallaf i grynhoi efallai: pesimistiaeth y meddwl ac optimistiaeth yr ewyllys o ddyfynnu Gramsci, am y tro cyntaf i fi.

Nid y tro olaf, mae’n siŵr.

O ran yr Ysgrifennydd Cabinet, mae gennyf i lot o barch tuag ato fe. Roeddwn i’n siomedig ein bod ni ddim wedi cael mwy o eglurder ynglŷn â pholisi a safbwynt y Llywodraeth. Rwyf i’n rhyw synhwyro nad arno fe mae’r bai am hynny. Rwy’n meddwl bod polisi yn cael ei ysgrifennu bob dydd, yn anffodus. Nid oes yna atebolrwydd hyd yma, efallai, i’r Cabinet, ond yn sicr ddim i’r Siambr yma, ac nid yw hynny yn ddigon da. Mae’n rhaid i ni ddod at ein gilydd gyda gweledigaeth i Gymru yn yr hinsawdd sydd ohoni, ac mae arnaf ofn nad ydym wedi cael hynny o’r Llywodraeth mor belled.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gan fod Aelod wedi gwrthwynebu, byddwn yn gohirio’r pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.