Symudwn ymlaen at ddadl y Ceidwadwyr Cymreig—senedd ieuenctid. Galwaf ar Darren Millar i gynnig y cynnig. Darren.

Cynnig NDM6120 Paul Davies, Neil Hamilton, Jane Hutt, Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn penderfynu sefydlu senedd ieuenctid i Gymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae’n bleser cael cyfle i agor ac arwain y ddadl hon heddiw, sy’n galw ar y Cynulliad Cenedlaethol i sefydlu senedd ieuenctid i Gymru. Rwyf eisiau dweud diolch i bob plaid yn y Siambr am y gefnogaeth sydd wedi’i hymestyn i’r cynnig hwn.

Dirprwy Lywydd, this Assembly has a proud tradition in relation to supporting children and young people. Since its establishment in 1999, there have been landmark pieces of legislation and decisions that have placed Wales as a world leader in promoting the place of children and young people in our nation. In the early years of this Assembly, the decision to adopt a rights-based approach to children and young people put this institution on a path that led the way for other UK nations. The unanimous support for the creation of the post of a children’s commissioner for Wales to champion those rights was a landmark step. In 2001, Wales became the very first nation in the UK to appoint a children’s commissioner—a truly independent person to hold the Welsh Government, this Parliament and others to account, and to ensure that we deliver for our young citizens. Then, in 2011, we went further, legislating to enshrine the rights of children and young people in Welsh law, placing duties on Ministers to have regard for the United Nations Convention on the Rights of the Child, and then, in 2014, extending those duties to promote knowledge and understanding of the UNCRC.

We’ve supported the development of school councils to give children and young people a greater say in how their schools are run, and we’ve encouraged young people to use the Assembly’s petitions process to raise concerns and to campaign for change. These are all ground-breaking achievements, of which we can be rightly proud. To make them all the more special, they were achieved with cross-party support. Not only have we adopted policies and legislated for the rights of children and young people, but each one of the parties in this Chamber has also expressed its support for youth engagement. Individual AMs, through school visits and encountering young people in their constituencies, visiting colleges, and engaging with youth organisations, for example, have all improved engagement. We’ve supported the excellent work of the Assembly Commission in engaging with young people also in our schools, colleges and universities. Assembly engagement teams have delivered thousands of education sessions to thousands of young people across the country, informing them of our work as an Assembly and encouraging them to get involved in what we do. They have also supported the programme of Assembly committees, facilitating evidence exercises with children and young people to enable them to feed in to our work. I remember, for example, the excellent engagement activities that the former Health and Social Care Committee in the previous Assembly had with young people in relation to our inquiry into new psychoactive substances, or so-called legal highs.

The Commission, of course, also provides support with transport costs for schools and others to enable them to visit the Senedd. All of these things are very positive examples of youth engagement, which need to continue. They help to demonstrate how we seek compliance with the UNCRC’s requirement to respect the views of the child. But, in spite of these important achievements, our record as an institution has been tarnished in recent years as a result of the absence of a youth parliament in Wales. Of course, it hasn’t always been this way. Back in 2003, Funky Dragon, a children and young people’s Assembly, was established with the financial support of the Welsh Government. The creation of a platform from which children and young people could discuss their concerns and voice their opinions and engage with elected representatives at all levels of government was welcomed by all. Funky Dragon worked very carefully to be inclusive and to be a representative body that reached out to communities across Wales and that ensured that young people in hard-to-reach groups were also heard. It engaged well with other youth parliaments in the UK, in Europe and beyond, soon becoming the go-to organisation to seek the views of children and young people. And, of course, it engaged well with the Welsh Government, the National Assembly, Commissioners, and other decision makers across the country.

Funky Dragon was a success. It discussed issues of concern to young people, from bullying and the environment to access to public transport and mental health services. Young people were facilitated and supported to research, to debate, and to make recommendations to decision makers. Yet, in spite of the success, in 2014, its funding was axed, and, unfortunately, Funky Dragon was wound up. It was, of course, replaced with another youth engagement project, called Young Wales, a project that is doing some excellent work, engaging with young people across the country, listening to their views, and seeking to amplify their voice to decision makers, but it is not, nor has it ever pretended to be, a youth parliament.

Now, I don’t want to go into the arguments that raged in the Assembly at the time that the decision was taken to disinvest in Funky Dragon, but, needless to say, it was seen as a retrograde step by many on all sides of this house. And, since Funky Dragon’s demise, there has been a growing chorus of voices that has been seeking a new youth parliament to be established in Wales. A survey of young people by the Campaign for the Children and Young People’s Assembly for Wales found that an overwhelming 92 per cent of respondents wanted to see a new youth parliament, and 85 per cent of those who were surveyed want the youth parliament to be permanent and protected in law. The Children’s Commissioner for Wales has also called for a reinstated national democratic space for young people in the form of a youth assembly in her recent report. The British Council, the Electoral Reform Society and others have also expressed their support for a youth parliament as well. And, in this year’s report by the UNCRC monitoring committee, which was published in July, the committee expressed concern that Wales has no youth parliament, and it called for one to be established.

Now, I recognise that there are different models of youth parliaments in different nations and jurisdictions around the world, including here in the United Kingdom. Some are established by Governments, some are established by parliamentary institutions, and I listened carefully to what was said earlier on in response to the Member for Torfaen’s question to the Llywydd in relation to the establishment of a youth parliament here, and I was very pleased to hear the response, and I’m looking forward to hearing more in the debate about how this National Assembly can take forward a proposal for a youth parliament here. But the precise model that the National Assembly should adopt is not something that I want to debate in too much detail; I’m sure other people will bring ideas to the Chamber this afternoon. But what I’m seeking to do today, and I’m grateful for the support of all parties, is to secure agreement to resolve to establish a national youth parliament for Wales, so that young people here can have the opportunity to have their say and to influence decisions that are made about their lives in this place and in other places, and, of course, we all know that a youth parliament can help to make that happen.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Wrth gwrs y gwnaf.

Fe sonioch am ddylanwadu ar benderfyniadau mewn mannau eraill yn ogystal, ac roeddwn yn meddwl tybed a fyddech yn cytuno â mi fod yna opsiwn y dylem ei ystyried hefyd ar gyfer cynghorau ieuenctid, math o gynghorau cysgodol, oherwydd os dywedwn nad yw pobl ifanc yn cymryd rhan mewn gwleidyddiaeth ar ein lefel ni, mewn gwirionedd rydym angen iddynt ymwneud ar lefel cynghorau hefyd.

Rydych yn hollol gywir, ac mae yna enghreifftiau da ledled Cymru o gynghorau ieuenctid ar waith, ond yn anffodus, ni cheir cysondeb ledled y wlad, er gwaethaf gwaith Cymru Ifanc a sefydliadau eraill tebyg.

Felly, mae gennym hanes ardderchog. Roeddem yn arwain y ffordd o ran ymgysylltu â phobl ifanc yn gynnar iawn ym mywyd y Cynulliad. Fe wnaethom fuddsoddi yn hyn ac rydym wedi parhau i fuddsoddi fel sefydliad, fel senedd, ac yn wir, mae’r Llywodraeth hefyd wedi parhau i fuddsoddi. Rydym i gyd eisiau ymgysylltu’n well â phobl ifanc, yn unigol ac fel mudiad, ac rwy’n digwydd credu mai’r ffordd orau o gyflawni hynny yw drwy ailsefydlu senedd ieuenctid cyn gynted ag y bo’n ymarferol i wneud hynny. Rwy’n cydnabod bod costau’n gysylltiedig â’r mathau hyn o benderfyniadau, ond y gwir yw bod hwn yn bris gwerth ei dalu i wneud yn siŵr fod y genhedlaeth nesaf o arweinwyr i Gymru yn bobl sy’n deall y prosesau democrataidd ac sy’n sylweddoli bod eu lleisiau i fod i gael eu clywed, ac rwy’n gobeithio’n fawr y bydd pawb yn y Siambr hon yn unfrydol yn eu cefnogaeth i’r cynnig sydd ger ein bron heddiw. Diolch.

Mae’n ffaith drist fod gormod o bobl ifanc yn teimlo’u bod wedi’u datgysylltu oddi wrth wleidyddiaeth heddiw. Mae angen mynd i’r afael â’r teimlad hwn o ddatgysylltiad os ydym i gynnal democratiaeth iach ac atebol yng Nghymru. Mae arolwg manwl gan y cwmni Opinium yn awgrymu bod y nifer a bleidleisiodd o blith rhai 18 i 24 oed yn y refferendwm diwethaf yn 64 y cant, sy’n newyddion go galonogol. Roedd y ffigur yn llawer uwch nag y tybiwyd yn wreiddiol. Credaf fod ymgysylltu â phobl yn gynnar yn y broses ddemocrataidd yn hanfodol os ydym am sicrhau eu bod yn parhau i gymryd rhan yn ein dyfodol.

Ni fydd creu senedd ieuenctid yng Nghymru yn gwneud hyn ar ei phen ei hun, ond rwy’n credu bod rhoi cyfle i bobl ifanc leisio’u barn a chael eu clywed, yn enwedig ar faterion sy’n effeithio arnynt, yn gymorth mawr i gynyddu’r ymgysylltiad rydym i gyd am ei weld. Mae seneddau ieuenctid yn bodoli mewn llawer o wledydd eraill, megis Gwlad Belg, y Ffindir ac Awstralia. Ddirprwy Lywydd, mae gan yr Alban ei senedd ieuenctid ei hun, ac mae Gogledd Iwerddon wedi gwneud camau sylweddol o fewn ei sefydliadau democratiaeth ieuenctid eu hunain. Mae Cymru’n parhau i fod mewn lleiafrif nad oes ganddynt senedd ieuenctid ymhlith gwledydd a thiriogaethau’r DU. Dywedodd Pwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn yn ddiweddar mai un o’r problemau sy’n wynebu Cymru oedd y siom ynglŷn â’r ffaith nad oes gan bobl ifanc senedd ieuenctid genedlaethol annibynnol, wedi’i hethol yn ddemocrataidd. Mae pawb ohonom yn credu bod senedd ieuenctid yng Nghymru yn hanfodol er mwyn ehangu dealltwriaeth o rôl y Cynulliad Cenedlaethol. Mewn arolwg diweddar, 61 y cant o’r ymatebwyr yn unig a wyddai mai Llywodraeth Cymru sy’n gyfrifol am addysg yng Nghymru. Yn rhyfeddol, 48 y cant o’r ymatebwyr yn unig a wyddai mai hi sy’n gyfrifol am y GIG. Os nad yw pleidleiswyr yn deall y pŵer datganoledig sydd gennym yng Nghymru, yna ni fydd fawr o ysgogiad i fynd i bleidleisio.

Ddirprwy Lywydd, gwneuthum ychydig o nodiadau tra roeddwn yn gwrando ar fy nghyd-Aelod, Darren Millar. Mae’r system wleidyddol yn cael ei rhoi at ei gilydd mewn gwirionedd ac mae’r farn gyhoeddus yn dod at ei gilydd ac mae’n rhaid i lais y bobl ifanc gael ei glywed o fewn yr arena honno. Mae dealltwriaeth o gysylltiadau hiliol, dealltwriaeth o faterion lesbiaidd, hoyw, ddeurywiol a thrawsrywiol, a dealltwriaeth o gysylltiadau gwahanol eraill o oedran ifanc yn hanfodol i sicrhau cymdeithas heddychlon ar gyfer y dyfodol. Mae’r holl feysydd eraill, megis ffioedd dysgu, yn cael eu heffeithio’n uniongyrchol gan y cyflog byw a thlodi plant. Dyma’r meysydd lle mae’n rhaid i ni wybod barn y plentyn, a’r hyn y maent yn ei brofi yn eu teuluoedd, yn enwedig yng Nghymru, lle mae tlodi’n dal yn broblem ddifrifol iawn ymhlith ein plant ifanc. Mae 15 y cant o’n poblogaeth—15 y cant, Ddirprwy Lywydd—rhwng 11 a 18 oed. Mewn gwirionedd, mae hynny tua 0.5 miliwn o blant. Felly, mae’n rhaid i ni fod o ddifrif am y peth ac mae’n rhaid i ni wneud, nid beth sydd orau i ni, ond beth sydd orau iddynt hwy hefyd, a’r hyn sydd orau ar gyfer ein dyfodol.

Mae gostwng yr oedran pleidleisio hefyd yn farn a glywais gan y Gweinidog yn gynharach. Mae gan blant farn wahanol am hynny. Pam nad ydym yn gwrando ar y plant o ran beth yw eu barn ar hynny hefyd? Rydym hefyd yn gwybod y gall plant ifanc ofalu am faterion iechyd meddwl yn ein cymdeithas yn dda iawn. Mae plant ifanc yn rym; mae’r neiniau a’r teidiau a’r rhieni bron—cânt eu gwella gan y bobl ifanc yn eu teuluoedd eu hunain yn fwy na meddyginiaethau a phethau eraill. Mae dim goddefgarwch yn yr ysgol—hynny yw, bwlio—yn un arall sy’n rhaid i ni ystyried barn y plant yn ei gylch. Rhaid i ni gynnig yr argymhellion ar ac—[Anghlywadwy.]—Siambr hon, Ddirprwy Lywydd. Ond y ffaith amdani yw bod rhaid i ni—rhaid i ni—wrando ar farn plant ifanc a’u safbwyntiau a’u pryderon cyn i ni wneud unrhyw reolau ac is-ddeddfau yma.

Mae yna restr hir, Ddirprwy Lywydd—mae amser yn brin—ond rhaid i ni wneud beth bynnag a allwn i wneud y wlad hon yn fwy gwyrdd, ac ni allwn gael dyfodol mwy gwyrdd os nad yw ein plant yno, yn cymryd rhan yn ein cynlluniau ar gyfer y dyfodol. Os yw un plentyn yn plannu un goeden neu ddwy goeden neu dair coeden yn ei oes, byddai yna 1.5 miliwn o goed yn y saith i 10 mlynedd nesaf. Mae yna restr hir, Weinidog, ac rydym am sicrhau bod senedd ein plant mor anhepgor â’r senedd hon yng Nghymru. Ddirprwy Lywydd, addysg yw’r allwedd o hyd i ymgysylltiad democrataidd. Credaf y byddai senedd ieuenctid, ar y cyd â mesurau eraill, yn hybu diddordeb yn y broses ddemocrataidd ac yn darparu manteision hirdymor. Bydd yn dod â lliw hardd i’n darlun gwleidyddol du a gwyn yn y wlad hon. Diolch.

Rwy’n ddiolchgar am y cyfle i siarad heddiw. A gaf fi hefyd ddiolch i’r Ceidwadwyr Cymreig am adael i’r Cynulliad ddefnyddio peth o’u hamser dadlau ar gyfer y ddadl bwysig hon?

Rwy’n falch iawn o siarad o blaid y cynnig hwn heddiw, oherwydd rwy’n credu o ddifrif fod yr angen am senedd ieuenctid yn gwbl amlwg. Rwy’n falch o’r rôl y mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi chwarae yn hyrwyddo hawliau plant ac rwy’n falch fod y Cynulliad hwn wedi arwain y ffordd yn y byd gyda chefnogaeth drawsbleidiol i’n Mesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011 hefyd.

Roeddwn yn siomedig, yn 2014, pan benderfynodd Llywodraeth Cymru roi’r gorau i ariannu’r Ddraig Ffynci, a nodais wrth Weinidogion ar y pryd fy mod yn teimlo y byddai wedi bod yn well gweithio gyda’r Ddraig Ffynci a sefydliadau gwirfoddol ar gyfer plant yng Nghymru i ddod o hyd i ffordd o gynnal senedd ieuenctid yng Nghymru.

Ym mis Mehefin eleni, rhoddodd y Cenhedloedd Unedig eu dyfarniad ar y cynnydd a wnaed ar gyflawni hawliau plant yng Nghymru yn dilyn adolygiad ledled y DU. Gwnaeth fwy na 150 o argymhellion ac un o’r pryderon a fynegwyd oedd nad oedd safbwyntiau plant yn cael eu clywed yn systematig wrth lunio polisïau ar faterion sy’n effeithio arnynt. Nodai nad oes senedd ieuenctid yng Nghymru ac argymhellodd y dylid sefydlu un fel mater o flaenoriaeth.

Rwyf wrth fy modd fod Comisiwn y Cynulliad yn datblygu’r cynllun hwn ac yn croesawu’n wirioneddol yr ymrwymiad personol y mae’r Llywydd wedi ei roi i wneud hyn yn flaenoriaeth heddiw. Er gwaethaf fy sylwadau cynharach am y penderfyniad i roi’r gorau i ariannu’r Ddraig Ffynci, rwy’n credu bod cael senedd ieuenctid wedi’i sefydlu gan y Cynulliad hwn yn llawer gwell, yn fy marn i, na chael un sy’n cael ei hariannu’n uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru. Gobeithiaf y bydd yn fwy annibynnol ac yn rhoi llais llawer cryfach i blant a phobl ifanc yng Nghymru. Hoffwn gofnodi fy niolch i’r Ymgyrch dros Gynulliad Plant a Phobl Ifanc Cymru am y gwaith y maent wedi’i wneud i hyrwyddo’r mater hwn, ac am yr ymgynghoriad y maent wedi’i gynnal gyda phobl ifanc ar yr hyn y dylai senedd fod. Rwy’n siŵr ein bod i gyd yn edrych ymlaen at weld manylion yr ymgynghoriad hwnnw, ond fel y mae Darren Millar wedi dweud eisoes, mae’n wych gwybod bod 92 y cant o’r ymatebwyr wedi cefnogi sefydlu senedd ieuenctid ac y byddai 85 y cant o’r ymatebwyr yn hoffi gweld y senedd yn cael ei gwneud yn barhaol a’i gwarchod mewn cyfraith. Ac rwy’n gobeithio bod hynny hefyd yn rhywbeth y bydd y Comisiwn yn edrych arno.

Roeddwn am gloi drwy ddweud ychydig eiriau am yr angen i sicrhau’r cyfranogiad ehangaf posibl gan bobl ifanc yng Nghymru mewn senedd yn y dyfodol. Rwy’n meddwl bod yna risg bob amser fod seneddau o’r fath yn tueddu i ymgysylltu â’r bobl ifanc mwy huawdl a hyderus—ac rwy’n dathlu’r ffaith fod gennym y bobl ifanc hyn yng Nghymru—ond prawf o senedd wirioneddol gynrychioliadol fydd pa mor effeithiol y mae’n sicrhau ein bod yn clywed lleisiau rhai o’r bobl ifanc hynny nad yw eu lleisiau fel arfer yn cael eu clywed. Credaf y gallwn ddysgu o arferion da yn hyn o beth, ac rwy’n gobeithio y bydd y Comisiwn yn edrych ar hyn. Fel rhan o ymchwiliad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i wasanaethau ieuenctid yng Nghymru, dysgais am brosiect sy’n cael ei gyflawni gan Glybiau Bechgyn a Merched Cymru o’r enw Not the Usual Suspects, prosiect a gynlluniwyd i ymgysylltu â phobl ifanc nad oes neb yn ymgynghori â hwy fel arfer. Yn rhan o hynny, datblygwyd ap o’r enw ‘Politically Incorrect’. Rwy’n credu bod angen i ni edrych ar bob arfer da i wneud yn siŵr, wrth symud ymlaen, ein bod yn ymgysylltu â’r nifer ehangaf o bobl ifanc, ac adeiladu ar y gwaith ardderchog y mae’r Comisiwn eisoes yn ei wneud yn ymgysylltu â phobl ifanc.

Yr wythnos diwethaf, cefais y fraint o gael gwahoddiad i fforwm a drefnwyd gan y comisiynydd plant i rai rhwng 15 a 24 oed yng Nghymru sydd â phrofiad o dderbyn gofal, gyda Llyr Gruffydd, Darren Millar a Carl Sargeant. Yno, clywsom gan bobl ifanc am eu profiadau hynod o bwerus ac ysgytwol yn y system ofal yng Nghymru. Er gwaethaf yr holl heriau roeddent wedi’u hwynebu, siaradodd y bobl ifanc hyn yn rymus ac yn bwerus am eu hanghenion. Rwy’n gobeithio y bydd unrhyw senedd ieuenctid yn sicrhau mai’r rheini yw’r mathau o leisiau rydym am wneud yn siŵr eu bod yn cael eu clywed hefyd—bydd senedd ieuenctid sy’n mynd i’r afael ag anghenion y bobl ifanc fwyaf difreintiedig yn un y gallwn i gyd fod yn falch iawn ohoni yng Nghymru. Diolch.

Mae’r cwestiwn ynglŷn â senedd ieuenctid—neu gynulliad ieuenctid yn wir, fel y cyfeiriodd Lynne Neagle ato, ac fel y byddwn i’n ei ffafrio hefyd rwy’n meddwl—yn un sydd wedi’i drafod sawl gwaith yn y Cynulliad hwn gan nifer o gyn-Aelodau Cynulliad ac Aelodau presennol dros y blynyddoedd, ond nid ydym erioed wedi cyrraedd yno’n iawn—ddim eto, yn sicr.

Mae hyn yn y pen draw yn ymwneud â democratiaeth—cynyddu cyfranogiad ieuenctid a chynyddu niferoedd pleidleiswyr, ac rwy’n meddwl y byddem i gyd am wneud hynny. Ar hyn o bryd, mae Cymru yn un o chwe gwlad ddatganoledig heb senedd ieuenctid, ac nid yw hynny’n ddigon da. Nid ni’n unig sy’n dweud hyn, nid yr ACau ar draws y pleidiau yn unig sy’n dweud hyn; mae’r Cenhedloedd Unedig yn cytuno. Fel y dywedwyd eisoes, credant y byddai senedd ieuenctid yng Nghymru yn ffordd allweddol o gefnogi erthygl 12. Mae’r comisiynydd plant hefyd wedi dweud rhywbeth tebyg. Mae’r comisiynydd plant yn gweld senedd fel cyfrwng ar gyfer ymgysylltu ac etholfreinio. Roedd senedd ieuenctid yn ymddangos ym maniffesto mwy nag un o’r pleidiau, felly mae hwn yn un o’r materion sy’n wirioneddol drawsbynciol ar draws pob plaid, a byddai’n cael cefnogaeth eang pe bai’n digwydd.

Ond er bod Aelodau fel Lynne Neagle wedi bod yn ymgyrchu ers amser maith dros y math hwn o ddatblygiad, nid yw’n flaenoriaeth allweddol i Lywodraeth Cymru o hyd, neu’n sicr ni fu’n flaenoriaeth nes yn awr. Dyna’r rheswm pam y cyflwynwn y ddadl hon heddiw—i ddangos nad un plaid yn unig sydd eisiau senedd ieuenctid, ond yr holl bleidiau, y Cynulliad yn gyfan. Hoffem weld Llywodraeth Cymru yn cyflwyno deddfwriaeth yn y maes i sefydlu hyn neu fecanwaith priodol.

Nid yw hyn yn ymwneud yn unig â rhoi llais democrataidd i bobl ifanc. Mae hefyd yn ymwneud â chreu cyfrwng newydd a all ddarparu trefn graffu fwy cadarn i’r prosesau democrataidd yng Nghymru. Bydd pobl ifanc yn gallu rhoi tystiolaeth yn fwy uniongyrchol i bwyllgorau’r Cynulliad Cenedlaethol, fel y crybwyllodd Mohammad Asghar. Ond gadewch i ni fynd yn ôl at fater ymgysylltu, sydd, yng Nghymru, gadewch i ni ei wynebu, ar lefel isel yn hanesyddol. Dangosodd archwiliad gan Gymdeithas Hansard o ymgysylltiad gwleidyddol yn 2014 mai 30 y cant yn unig o bobl ifanc sy’n sicr o bleidleisio, ond fel y gwyddom, byddai 58 y cant yn barod i wneud rhywbeth pe baent yn teimlo’n ddigon cryf. Felly, mae gan bobl ifanc ymagwedd wahanol tuag at wleidyddiaeth—gwahanol i’r cenedlaethau hŷn, beth bynnag. Mae’n un y dylem ei chydnabod a dylem ddarparu mecanweithiau a chyfryngau sy’n cyd-fynd â hynny.

Nawr, nid wyf yn sefyll yma’n datgan mai senedd ieuenctid yw’r ateb i bob dim ac y bydd yn newid popeth er gwell dros nos. Byddai’n hurt honni hynny. Ni fydd yn gwneud hynny. Nid wyf yn credu bod gostwng yr oedran pleidleisio i 16 oed yn ateb i bob dim chwaith. Yn wir, yn y gorffennol yn y Siambr hon, nid wyf wedi cefnogi gostwng yr oedran pleidleisio. Rhaid i mi gyfaddef bod fy marn ar y mater wedi newid, ond pa un a yw’n ymwneud â’r oedran pleidleisio neu â’r senedd ieuenctid, credaf nad yw’r un o’r rhain ar eu pen eu hunain yn fecanweithiau digonol i gynyddu ymgysylltiad ieuenctid. Ond gyda’i gilydd fel pecyn, credaf y byddai’n gyfrwng i allu symud y dadleuon yn eu blaenau. Rwyf wedi dod i’r casgliad fod hon yn un ffordd allweddol y gallem wneud hyn. Rydym am i bobl ifanc gymryd rhan, felly mae’n rhaid i ni ymgysylltu â hwy a hwythau â ninnau. Mae’n broses symbiotig.

Rwy’n dychmygu y byddem i gyd am weld y ganran sy’n pleidleisio ar gyfer etholiadau’r Cynulliad ar yr un lefel ag etholiadau cyffredinol yn San Steffan, ac mae denu pobl ifanc i gymryd mwy o ran yn y broses yma yn y Cynulliad yn gam tuag at wneud hynny. Ond ni fydd yn digwydd drwy eiriau’n unig, ac rwy’n credu ei bod yn bryd i ni weld gweithredu ar hyn er mwyn cael y pethau hyn wedi’u gwneud.

Ganed Senedd Ieuenctid y DU yn 1999, yr un flwyddyn ag y ganed y Cynulliad hwn, felly efallai nad ydym mor bell â hynny ar ei hôl hi, ond mae gennym lawer o waith caib a rhaw i’w wneud, a pho gyntaf y dechreuwn, y cynharaf y byddwn yn cyrraedd. Fel y clywsom, mae ardaloedd eraill wedi ei wneud. Sefydlodd Gogledd Iwerddon fforwm ieuenctid yn ôl yn 1979. Canmolwyd sefydliad yr Alban am ei fod yn cynnig un o’r lefelau uchaf o gyfranogiad ieuenctid a geir yn unman. Felly, heb fod mor bell â hynny yn y Deyrnas Unedig hon, mae seneddau ieuenctid a fforymau ieuenctid wedi bod yn gweithio, a byddant yn parhau i weithio yn y dyfodol. Ymhellach i ffwrdd, yn Awstralia, gellir pasio Biliau ieuenctid ymlaen i’r Senedd go iawn eu hadolygu. Felly, mae pobl ifanc yn teimlo’n rhan go iawn o’r broses gyffredinol yn Awstralia ar oedran ifanc iawn.

Ni fydd hyn yn gweithio yma os nad oes gennym gysylltiadau cryf rhwng ysgolion, cyfleusterau addysgol eraill a’r senedd ieuenctid neu’r cynulliad ieuenctid newydd rydym am ei greu. Fel y dywedodd Mohammad Asghar yn ei gyfraniad, mae hyn yn ymwneud â chreu democratiaeth iach a bywiog yn gyffredinol. Nid yw pobl ifanc yn bobl ifanc am byth. Hwy yw pobl hŷn yfory. Roeddem i gyd yn perthyn i’r genhedlaeth iau unwaith—llawer ohonom o leiaf, rwy’n credu—ac rydym ni yma yn awr. Felly, gadewch i ni fwrw ymlaen â’r gwaith. Iawn, gadewch i ni siarad am hyn yn y ddadl hon heddiw a gadewch i ni gytuno bod angen senedd ieuenctid, ond gadewch i ni fwrw ymlaen â gosod y sylfeini hynny heddiw fel y gall y senedd ieuenctid fod yn weithredol cyn gynted ag y bo modd ac er mwyn i ni allu bwrw ymlaen â chreu democratiaeth lawer iachach a mwy bywiog yng Nghymru.

Diolch. David Rowlands.

Na.

Na? Iawn. Diolch. Julie Morgan. Mae’n ddrwg gennyf—. Iawn; parhewch, Julie Morgan. Mae’n ddrwg gennyf, Rhun. Mae fy sgrin yn neidio o gwmpas. Mae’n ddrwg gennyf.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd, am y cyfle i siarad yn y ddadl bwysig hon. Mewn gwirionedd hoffwn ddechrau drwy ganmol gwaith y Ddraig Ffynci. Credaf fod llawer i’w ganmol yn y gwaith a wnaeth y Ddraig Ffynci dros nifer o flynyddoedd. Bu cryn dipyn o gysylltiad rhyngof a’r Ddraig Ffynci am nifer o flynyddoedd yn San Steffan, ac rwy’n gwybod eu bod wedi grymuso llawer o’u haelodau i fynd ymlaen ac i gael lle amlwg yn eu cymunedau. Yn sicr, gwyddom fod rhai ohonynt wedi mynd ymlaen i fod yn gynghorwyr, a’u bod wedi ymgyrchu ar faterion. Credaf fod y Ddraig Ffynci wedi gwneud llawer iawn o dda. Rwy’n gresynu na wnaethom symud o’r Ddraig Ffynci i senedd ieuenctid oherwydd byddai hynny wedi osgoi’r bwlch hwn a’r teimlad ein bod wedi cael ein gadael ar ôl yn y maes gwaith penodol hwn, ac mae’n rhaid i ni gydnabod bod hynny’n wir wrth gwrs.

Rydym yn llusgo ar ôl gwledydd eraill, a chlywsom eisoes am y ffaith fod senedd y DU wedi’i sefydlu ers 1999 ac wrth gwrs, gwnaed llawer o gynnydd yno. Mae’r bobl ifanc bellach yn eistedd ar y meinciau gwyrdd sanctaidd, a oedd yn frwydr fawr mewn gwirionedd i’w cael yno, ond maent yn trafod yn y Siambr honno yn awr, yn Nhŷ’r Cyffredin. Hefyd, mae’r bobl ifanc yno’n gynrychioliadol iawn. Pan gyfarfûm â grŵp o bobl ifanc, roeddwn yn falch iawn fod yna Sipsiwn/Teithwyr yn cael eu cynrychioli fel aelodau seneddol ifanc. Felly, roeddwn yn meddwl mai dyna’r math o beth sydd angen i ni feddwl amdano i wneud yn siŵr fod pob grŵp yn cael ei gynrychioli. Wrth gwrs, cyfeiriwyd eisoes at Senedd yr Alban. Mae gan Senedd Ieuenctid yr Alban aelodau rhwng 14 a 25 oed, ac maent yn cynrychioli pob un o’r 32 awdurdod lleol yn yr Alban. Felly, unwaith eto, rwy’n meddwl bod hwnnw’n fodel da iawn y gallwn edrych arno.

Mae yna seneddau ieuenctid ar hyd a lled Ewrop, ac wrth gwrs, mae yna Senedd Ieuenctid Ewropeaidd. Mae seneddau ieuenctid y cenhedloedd datganoledig, a seneddau’r holl wledydd, yn anfon cynrychiolwyr i’r senedd ieuenctid honno. Yn y DU mae gennym bŵer i anfon pobl i’r senedd ieuenctid. Rwy’n teimlo, ar yr adeg hon, pan fo mor bwysig ein bod yn cadw cynifer o gysylltiadau ag y gallwn ag Ewrop, ac i adeiladu ein cysylltiadau ag Ewrop, fod hynny, gobeithio, yn mynd i fod yn ffordd, pan sefydlwn y senedd ieuenctid, o gael cysylltiadau cryf â’r Senedd Ieuenctid Ewropeaidd.

Rwy’n credu ei bod yn bwysig ymgysylltu â phobl ifanc o oed cynnar yn y broses wleidyddol. Yn y ddadl gynharach, nad oeddwn yn bresennol ar ei chyfer i gyd, gwn fod trafodaeth wedi bod ar bleidleisiau ar gyfer rhai 16 a 17 mlwydd oed. Mae hynny’n rhywbeth y bûm yn ymgyrchu drosto am flynyddoedd lawer gyda’r Ddraig Ffynci. Roedd yn o’u pum blaenoriaeth ar un adeg—yn ogystal â Chyngor Ieuenctid Prydain. Rwy’n teimlo bod awydd newydd yn dod i’r Siambr hon bellach o bob rhan, gan gynnwys ar feinciau’r Ceidwadwyr, i weld pleidleisiau i rai 16 a 17 oed. Ond rwy’n cytuno; ni cheir dim sy’n ateb i bopeth. Ni fydd un peth ar ei ben ei hun yn sicrhau bod gennym leisiau pobl ifanc wedi’u gwreiddio mewn gwirionedd ym mhopeth a wnawn, oherwydd dyna rydym am ei wneud, a dyna mewn gwirionedd sydd yn ein cyfreithiau. Oherwydd mae’r Mesur hawliau plant yn golygu ein bod i fod i ystyried popeth a wnawn o ran sut y mae’n effeithio ar blant—a Bil cenedlaethau’r dyfodol yn ogystal. Mae hynny wedi’i ymgorffori ynddo. Ond er mwyn gwneud i hynny ddigwydd, rhaid i ni ddefnyddio pobl ifanc fel cyfeirbwynt. Mae’n rhaid i ni gael pobl ifanc i ddweud wrthym beth yw eu barn am bethau. Y ffordd y gallwn wella’r deddfau a wnawn yw drwy gael llais pobl ifanc yno. Ni allwn wneud hynny heb gael corff cynrychioliadol yn fy marn i.

Felly, rwy’n credu ei bod yn galonogol iawn ein bod wedi cyrraedd y pwynt hwn heddiw. Rwy’n meddwl mai’r peth pwysig—gwn y byddwn yn trafod gwahanol fodelau, ac nid wyf yn credu mai heddiw yw’r amser iawn ar gyfer hynny fel y dywedodd cynigydd y cynnig—heddiw yw’r amser i ni ddangos ein cefnogaeth yn iawn i senedd ieuenctid Cymru, i barhau â’n traddodiad o ymladd dros hawliau plant, a rhoi llais go iawn i blant yn yr hyn rydym yn ei wneud yma yn y Cynulliad.

Fe roddaf gynnig arall arni. Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n ddiolchgar iawn am y cyfle i gael cymryd rhan yn y drafodaeth yma. Mae’n od, braidd, bod y drafodaeth yn digwydd yn amser dadl wrthblaid, achos rydym yn sôn yn fan hyn am rywbeth, wrth gwrs, sydd ymhell y tu hwnt i wleidyddiaeth plaid. A dyna pam fy mod i wedi bod yn hapus iawn i fod yn un o’r rhai i arwyddo’r cynnig yma yn drawsbleidiol.

Rwy’n teimlo’n frwd iawn dros yr egwyddor o sefydlu senedd ieuenctid. Rwy’n cofio pan oeddwn i yn fy arddegau fy hun yn cael fy nhanio gan faterion cyfoes, yn cael fy neffro gan drafodaethau ar orffennol, presennol a dyfodol fy ngwlad. Mi oedd o’n ddechrau’r daith, mae’n siŵr, a arweiniodd at yr anrhydedd o gael fy ethol i’r Cynulliad Cenedlaethol fy hun.

Rŵan, o edrych yn ôl, rwy’n trysori’r cyfleon a gefais i bryd hynny, profiadau fel y gymdeithas ddadlau enwog yn fy hen ysgol i, Ysgol David Hughes ym Mhorthaethwy. Mae gennym ni, wrth gwrs, bob math o grwpiau ar draws Cymru sy’n rhoi profiadau i bobl ifanc. Mae fy merch i yn cael budd mawr o’i gwaith efo Bwrdd Syr IfanC efo’r Urdd ar hyn o bryd. Mae eraill yn cael profiadau gwerthfawr efo’r sgowtiaid neu’r Guides. Mae mudiad y ffermwyr ifanc yn un arall pwysig iawn. Yn fan hyn, mi wnaf ddymuno’n dda i Laura Elliott, un sydd wedi cael llawer o brofiad efo’r ffermwyr ifanc ac sydd, drwy hynny yn rhannol, wedi cael ei dewis gan gangen y Cynulliad o Gymdeithas Seneddol y Gymanwlad i’n cynrychioli yn senedd ieuenctid y Gymanwlad yn Victoria yng Nghanada fis nesaf. Dyna werth profiad i rywun pan yn ifanc.

Mae gennym ni gyfle rŵan, wrth gwrs, i greu fforwm cenedlaethol go iawn i bobl ifanc Cymru, beth bynnag yw eu diddordebau nhw, beth bynnag fo’u cefndir. Mae adroddiad gan yr undeb ryng-seneddol o ryw ddwy flynedd yn ôl yn dweud wrthym ni fod yna seneddau ieuenctid yn bodoli mewn rhyw 35 o wledydd—mae’n bosibl bod yna fwy erbyn hynny, wn i ddim. Mae yna bob mathau o ffurfiau iddyn nhw, ac mae eu cyswllt nhw â seneddau cenedlaethol y gwledydd hynny yn amrywio.

Mi wnes i gyfarfod â gwleidydd difyr iawn o Rwanda ryw ddwy flynedd yn ôl, eto drwy fy ngwaith i efo’r Gymanwlad. Mi fu o yn aelod o senedd ieuenctid ei wlad o, ac oherwydd perthynas ffurfiol iawn rhwng y senedd ieuenctid a’r brif senedd, mi oedd o’n eistedd fel cynrychiolydd yr ieuenctid ar y senedd genedlaethol ymhlith yr aelodau seneddol eraill. Ar ôl gadael y senedd ieuenctid, mi oedd ei ddiddordeb o wedi’i danio ac mi aeth o’n ei flaen i gael ei ethol yn Aelod Seneddol.

Soniodd Nick Ramsay wedyn am fodel gwahanol o Awstralia, lle mae Biliau ieuenctid yn cael eu pasio ymlaen i’r Senedd. Felly, mae yna bob math o fodelau, ond beth am Gymru? Mae yna ryw gred bod rhyw fath o senedd ieuenctid wedi bod gennym ni yn barod yma. Mae Cymru Ifanc gennym ni rŵan, a’r Ddraig Ffynci cyn hynny. Tra roeddwn i’n feirniadol iawn o’r penderfyniad disymwth i gael gwared ar y Ddraig Ffynci, nid senedd ieuenctid oedd hi, a dyna rwyf i yn dymuno ei weld. Fforwm oedd o gan y Llywodraeth i gydgysylltu â phobl ifanc. Mae hynny’n hollol iawn, ac rwy’n gefnogol iawn i hynny, ond, yn yr un ffordd â’n bod ni’n eiddgar i sicrhau nad yw pobl Cymru yn cymysgu rhwng y Cynulliad Cenedlaethol a Llywodraeth Cymru, mae hi’n bwysig iawn inni ddilyn yr egwyddor mai y Senedd yma ddylai esgor ar senedd ieuenctid.

Mae yna elfennau, i gloi, sy’n gyffredin i seneddau ieuenctid drwy’r byd. Yn gyntaf, maen nhw yno i wrando ar bobl ifanc a rhoi cyfle iddyn nhw fynegi barn. Yn ail, maen nhw yno i godi ymwybyddiaeth ymhlith pobl ifanc am eu systemau gwleidyddol a seneddol sy’n effeithio ar eu bywydau nhw. Ac, yn drydydd, maen nhw yno i rymuso pobl ifanc yn y gobaith y bydd rhoi profiadau uniongyrchol o’r systemau democrataidd yn deffro eu hawydd nhw i chwarae rhan yn fwy gweithgar fel dinasyddion yn eu gwledydd. Rwy’n meddwl, o weithredu’r egwyddorion yna, y gallem osod seiliau cadarn iawn i senedd ieuenctid i Gymru.

Rwyf wrth fy modd yn cymryd rhan yn y ddadl hon a hoffwn ganmol Darren Millar am yr holl waith y mae wedi’i wneud ers blynyddoedd lawer ar hyrwyddo’r prosiect hwn ac yn wir, os caf ddweud, Lynne Neagle, yr oedd ei haraith ddeniadol a deallus y prynhawn yma yn llawn gyfiawnhau’r bleidlais a roddais iddi am gadeiryddiaeth ei phwyllgor.[Chwerthin.]

Wrth gwrs, mae ieuenctid, i mi, yn atgof mwyfwy pell, ond maent yn dweud eich bod mor ifanc ag y teimlwch, a phob bore rwy’n deffro gan ryfeddu’n gyson fy mod yn gallu teimlo unrhyw beth o gwbl ar ôl y bywyd garw rwyf wedi’i fyw. [Chwerthin.] Ond roedd hi’n ddiddorol gwrando ar Rhun ap Iorwerth funud yn ôl yn siarad am ei atgofion o’i laslencyndod. Roeddwn i, fy hun, yn laslanc anioddefol o henaidd a barn gennyf ar bob dim. Yn wir, rwyf wedi treulio fy mywyd i gyd yn chwilio am seiliau rhesymegol y rhagfarnau a goleddwn y pryd hwnnw. Ond ni ellir bychanu pwysigrwydd y prosiect hwn yn fy marn i. A dweud y gwir, mae’n warth cenedlaethol mai oddeutu 30 y cant yn unig o bobl ifanc rhwng 18 a 24 oed a aeth i bleidleisio yn y refferendwm ychydig fisoedd yn ôl. Mae datgysylltiad pleidleiswyr yn un o felltithion mawr ein hoes, ac mae’n mynd yn waeth wrth i chi edrych ar ddemograffeg pleidleiswyr.

A wnewch chi dderbyn ymyriad arall? Byddem ni, wrth gwrs, wedi cefnogi gostwng yr oedran pleidleisio i 16, ond a ydych yn derbyn pe bai hynny wedi digwydd, efallai y byddai’r canlyniad wedi bod yn wahanol iawn?

Wel, fe ddof at y pwynt hwnnw mewn eiliad. Mae’n bwysig ymgysylltu mwy â phobl ifanc ym mywyd dinesig ein gwlad, ac rwy’n meddwl y byddai senedd ieuenctid yn un ffordd o gyflawni hynny. Mae’n wirionedd anffodus mai ni yw’r unig wlad yn Ewrop i beidio â chael fforwm ieuenctid annibynnol o ryw fath. Gwn fod un yn arfer bod gennym yng Nghymru ar ffurf y Ddraig Ffynci, a grybwyllwyd sawl gwaith yn ystod y ddadl hon heddiw. Hoffwn dynnu sylw at Theo Davies-Lewis a’r pamffledyn a ysgrifennodd ar gyfer ‘Gorwel’, a soniaf amdano ym mhresenoldeb David Melding yma, a’r trafodaethau a gafodd gyda’r Prif Weinidog, na lwyddodd, yn anffodus, i argyhoeddi’r Prif Weinidog. Ond rwy’n gobeithio, o ganlyniad i’r ddadl hon heddiw a’r cyfraniadau a wnaed gan Aelodau Llafur ynddi, y bydd yn achosi i’r Llywodraeth fabwysiadu safbwynt ychydig yn wahanol.

Nid yw fy mhlaid yn cefnogi pleidlais i rai 16 oed, am y rhesymau a nodwyd yn gampus gan Gareth Bennett yn ei araith yn gynharach. Hefyd, rwy’n meddwl y bydd senedd ieuenctid yn rhyw fath o dŷ hanner ffordd rhwng y ddwy ochr i’r ddadl hon. Rhoddodd Disraeli, yn 1867, naid i’r tywyllwch, fel y dywedodd yr Arglwydd Derby, drwy ymestyn yr etholfraint i’r dosbarthiadau gweithiol diwydiannol, ac yna dywedodd ei fod wedi gorfod paratoi meddwl y wlad a’i blaid. Un o’r ffyrdd, rwy’n credu, o baratoi meddwl y wlad ar fater gostwng oed pleidleisio fyddai drwy gyflwyno sefydliad o’r math hwn.

Yn ei gyfraniad i’r ddadl hon, cyfeiriodd Mohammad Asghar at anwybodaeth eang y cyhoedd ynglŷn â phwerau’r Cynulliad hwn a’r weinyddiaeth ddatganoledig. Mae’n rhyfeddol nad oes gan hanner pobl Cymru bron unrhyw syniad mai Llywodraeth Cymru sy’n gyfrifol am bolisi iechyd, er enghraifft. Credaf efallai ein bod i gyd ar fai am beidio â chwarae ein rhan yn llawn yn sicrhau bod dealltwriaeth y cyhoedd ynglŷn â’r Llywodraeth a’r weinyddiaeth yn well nag y mae. Felly, rwy’n meddwl mai un o’r ffyrdd y gallem wella gwybodaeth a dealltwriaeth y cyhoedd o’r hyn rydym yn ei wneud yma, ac yn wir, ysbrydoli pobl i gyflawni gwasanaeth cyhoeddus yn y ffordd y mae gwleidyddion yn ei wneud—. Mae gennym enw gwael iawn ar y cyfan, ac mae llawer iawn o sinigiaeth am wleidyddion, sy’n annheg i raddau helaeth. Un o’r ffyrdd y gallem annog mwy o hyder ymysg y cyhoedd yn ein proffesiwn yw drwy gynnwys pobl mewn modd ffurfiol ar gam cynharach. Felly, rwy’n gobeithio’n fawr y bydd y cynnig hwn yn pasio’n unfrydol y prynhawn yma, yn yr ysbryd o gonsensws adeiladol a amlygir ym mherson yr Arglwydd Dafydd Elis-Thomas, wrth gwrs, sydd wedi cefnogi hyn ers blynyddoedd lawer. Felly, ar y sail honno, rwy’n cymeradwyo’r cynnig hwn i’r Cynulliad.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar y Llywydd a Chadeirydd y Comisiwn, Elin Jones.

Diolch am y cyfle i gael cyfrannu at y ddadl yma ac i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Cynulliad am y trafodaethau ynghylch creu senedd ieuenctid i Gymru yn y dyfodol. Bydd yr Aelodau’n ymwybodol bod y Comisiwn wedi trafod y mater yma yn ystod dyddiau cynnar y pumed Cynulliad fel rhan o’r ystyriaeth ehangach ynghylch ein strategaeth dros y pum mlynedd nesaf. Un o’n tri nod strategol ar gyfer y pumed Cynulliad yw ymgysylltu ag amrywiaeth eang o bobl a hyrwyddo llwyddiannau’r Cynulliad.

Mae gan y Cynulliad, fel Seneddau ledled y byd, her gyffredinol i gynyddu lefelau ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o’n prosesau gwleidyddol. Wrth inni fynd i’r afael â’r heriau hynny, mae’n bwysig inni atgoffa ein hunain nad yw’r Cynulliad yma yn llawn o hen draddodiadau a ffyrdd hynafol o weithio; ni yw un o seneddau ifancaf Ewrop. Nid yw hynny’n rhywbeth i’w ofni; dylem wneud y gorau o’r cyfleoedd a ddaw yn sgil bod yn senedd newydd, sy’n ein rhyddhau ni i greu ffyrdd arloesol o wleidydda. Ac mae’n rhaid inni gynnwys pobl ifanc yn y gwaith yma. Mae’r penderfyniadau a wnawn ni yma yn effeithio ar eu dyfodol, ac felly mae’n rhaid inni wrando ar eu llais fel rhan annatod o’n trafodaethau.

Mae gennym hanes balch yn hyn o beth. Mae timau allgymorth ac addysg y Cynulliad yn arwain y ffordd o ran ymgysylltu seneddol, ac mae gennym berthynas gynhyrchiol hirsefydlog gyda phlant a phobl ifanc Cymru. Yn ystod y Cynulliad diwethaf, gwnaeth y Comisiwn benderfyniad pendant i ganolbwyntio ar ei ymdrechion i ymgysylltu â phobl ifanc, gan gynnwys pobl ifanc yn uniongyrchol ym musnes ffurfiol y Cynulliad, gan roi cyfle iddynt ddylanwadu ar waith Aelodau a phwyllgorau yma. Ers hynny, rydym wedi sefydlu rhaglen waith ieuenctid sydd wedi cynnwys dros 200 o grwpiau ieuenctid ac ystod eang o safbwyntiau yng ngwaith y Cynulliad, gan gynnwys y rheini sydd yn aml heb lais: plant sy’n derbyn gofal, plant anabl, a gofalwyr ifanc. Mae dros 20,000 yn ymweld â Siambr Hywel neu’n cyfarfod ag Aelodau a swyddogion bob blwyddyn.

Mae llawer ohonoch chi Aelodau wedi cysylltu â phobl ifanc drwy eich gwaith pwyllgor. Yn gynyddol, rwy’n gweld bod eu cyfraniad yn rhan greiddiol a dylanwadol o’r broses o gasglu tystiolaeth, ac nid dim ond fel atodiad neu gyfeiriad ar ddiwedd adroddiad. Fe gyfeiriwyd ynghynt yn y drafodaeth am y gwaith yr oedd rhai ohonom ni’n ymwneud ag e ar y pwyllgor iechyd yn y pedwerydd Cynulliad, ac fel aelod o’r pwyllgor iechyd hynny rwy’n mawr gofio’n glir iawn y dystiolaeth gawsom ni gan bobl ifanc yn gadael gofal wrth inni drafod deddfwriaeth a llunio deddfwriaeth ar wasanaethau cymdeithasol.

Fel llawer ohonoch, rwy’n siŵr nad wyf yn derbyn nad oes gan bobl ifanc ddiddordeb mewn gwleidyddiaeth. Er gwaethaf y ffaith na allant bleidleisio yn etholiadau’r Cynulliad hyd yn hyn, maent yn deall pwysigrwydd y penderfyniadau yr ydym ni’n eu gwneud yma. Maent yn gallu dweud wrthym pryd a sut y mae ein gweithredoedd yn effeithio arnyn nhw’n uniongyrchol, ac mae llawer ohonynt yn gweithio’n galed i ddylanwadu ar ein prosesau. Fodd bynnag, nid da lle gellir gwell.

Fel cenedl sydd wedi ymrwymo i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn, mae’n rhaid inni wneud yn well. Mae gan blant a phobl ifanc yr hawl i gymryd rhan fel dinasyddion nawr. Felly, mae’n rhaid inni gynyddu cyfleoedd ystyrlon i’w cynnwys yn ein gwaith ni yma—cyfraniad a fydd, rwy’n siŵr, yn ein hysbrydoli i feddwl yn wahanol am ddyfodol ein cenedl. Dylem hefyd eu helpu i drafod materion sy’n bwysig iddyn nhw, canfod ffyrdd i bobl ifanc ysgogi ein hagenda ni, ac, yn fwy na dim, mae’n rhaid inni wrando. Dyna pam, ers cychwyn yn y swydd yma ym mis Mai, rwyf wedi gwneud fy ymrwymiad yn glir i gynyddu cyfranogiad plant a phobl ifanc yng ngwaith y Cynulliad ymhellach.

Rwy’n ymwybodol iawn o’r bwlch yn y ddarpariaeth ar gyfer cynulliad ieuenctid cenedlaethol i Gymru ers i’r Ddraig Ffynci ddod i ben ym mis Hydref 2014. Yn ddi-os, roedd y Ddraig Ffynci yn arloeswr wrth iddi fod yn fodd i bobl ifanc yng Nghymru siarad yn uniongyrchol â phwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Plant yng Ngenefa, er enghraifft. Ond heddiw mae cyfle gennym i feddwl o’r newydd am ofod democrataidd cenedlaethol i bobl ifanc Cymru—gofod sy’n adlewyrchu’r gwahaniad rhwng llywodraeth a senedd. Mae Llywodraeth Cymru wedi datblygu strwythurau at ei diben ei hun i alluogi pobl ifanc i ddylanwadu ar ei pholisïau ac er mwyn galluogi’r Llywodraeth i gydymffurfio â’i dyletswyddau o dan Fesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011.

Felly, rwy’n falch ein bod ni’n cael y ddadl hon heddiw, gan ei bod yn fy ngalluogi i gadarnhau fy ymrwymiad i i sefydlu senedd ieuenctid parhaol i Gymru yn gynnar yn y pumed Cynulliad. Mae Comisiwn y Cynulliad wedi cymeradwyo’r uchelgais yma fel rhan o’r strategaeth newydd, ac un o’r sgyrsiau yr wyf wedi eu cael â chydweithwyr ers mis Mai, ac wrth gyfrannu heddiw at y ddadl hon, yw bod yna frwdfrydedd ym mhob plaid am gam o’r fath yma. Mae swyddogion y Cynulliad wedi bod mewn cysylltiad agos â grŵp Ymgyrch Cynulliad Plant a Phobl Ifanc Cymru ers iddynt lansio eu hymgynghoriad yn gynharach eleni, ac mae’r ymgynghoriad hwnnw yn cwmpasu mewnbwn gan arbenigwyr hawliau plant, barn pobl ifanc yn ogystal â chymariaethau o amryw fodelau seneddol rhyngwladol. Rwyf hefyd wedi trafod y mater yma â’r comisiynydd plant, Sally Holland, ac wedi canfod ein bod yn rhannu’r un syniadau a’r un dyhead ar y mater yma. Hoffwn roi gwybod i Aelodau fy mod wedi ysgrifennu at ymddiriedolwyr Ymgyrch Cynulliad Plant a Phobl Ifanc Cymru, cyn eu cyfarfod nhw ar 23 Hydref, yn nodi ein hymrwymiad ni fel Comisiwn i fynd â’r mater yma yn ei flaen. Wrth gwrs, byddaf yn parchu eu hymgynghoriad ac edrychaf ymlaen at weld eu hargymhellion terfynol ar senedd ieuenctid cyn y Nadolig.

I gloi, heddiw, hoffwn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i ymddiriedolwyr Ymgyrch Cynulliad Plant a Phobl Ifanc Cymru a’u hymgyrchwyr am eu hymroddiad i’w hachos. Am ddwy flynedd, maent wedi ymgyrchu’n ddiflino dros sefydlu cynulliad ieuenctid, gan greu corff gwych o waith ymchwil a thystiolaeth a fydd yn ein helpu ni i ddatblygu’r uchelgais yma. Diolch am ein hatgoffa nad yw ein dyletswydd i bleidleiswyr heddiw yn unig, ond i bob dinesydd o bob oedran sydd â rhan yn ein democratiaeth, yn y presennol a’r dyfodol. Os bydd y Cynulliad yn pleidleisio o blaid y cynnig yma y prynhawn yma, yna mi fydd yn fandad clir i’r Comisiwn symud ymlaen i weithio ar y manylion er mwyn sefydlu, yn y dyfodol agos, senedd ieuenctid gyntaf Cymru.

Diolch. Galwaf ar Llyr Gruffydd i ymateb i’r ddadl.

A gaf i ddiolch o waelod calon i bawb sydd wedi cyfrannu at y drafodaeth? Nid wyf yn cofio gymaint o unfrydedd ar unrhyw gynnig—heblaw efallai am gyfeiriadau at bleidleisio yn 16 oed. Yn sicr o safbwynt cynnwys y cynnig ei hunan, rwy’n meddwl bod y mandad yn mynd i fod yn glir ac yn unfrydol, a diolch i bob Aelod sydd wedi cyfrannu ac i bawb arall a fydd, wrth gwrs, yn cefnogi’r cynnig.

Mi oedd hi’n berffaith addas ein bod ni’n clywed ar ddechrau’r drafodaeth ynglŷn â’r modd y mae’r Cynulliad yma wedi bod yn arwain y gad ac wedi bod yn arloesi o safbwynt hawliau plant a phobl ifanc, o safbwynt creu comisiynydd plant a hefyd, wrth gwrs, fel sefydliad, o safbwynt y modd rydym yn ymfalchïo yn ein hygyrchedd ni fel sefydliad i bobl ifanc, a’r gwaith sy’n digwydd gydag ysgolion a’r 20,000 sydd wedi dod yma’n flynyddol fel rhan o’r cynlluniau hynny. ‘No brainer’ oedd disgrifiad Lynne Neagle o’r cysyniad yma o gael senedd i blant a phobl ifanc, ac rwy’n meddwl y byddem ni i gyd yn ategu hynny. Ac, wrth gwrs, roedd hi’n bwysig ei bod hi hefyd yn ein hatgoffa ni o’r hyn y mae’r Cenhedloedd Unedig wedi ei ddweud o safbwynt y diffyg darpariaeth sy’n bodoli ar hyn o bryd.

Diolch i Julie Morgan hefyd am ein hatgoffa ni am senedd ieuenctid y Deyrnas Unedig. Rwyf wedi gweld lluniau o bobl ifanc ar y meinciau gwyrdd yn San Steffan, ac maen nhw’n lluniau pwerus iawn, mae’n rhaid i fi ddweud. Nid dynion canol oed mewn siwtiau llwyd, ond pobl ifanc, ac, yn sydyn iawn, mae Tŷ’r Cyffredin yn edrych llawer mwy byw a llawer mwy perthnasol, a gwleidyddiaeth wedyn, wrth gwrs, yn sgil hynny yn dod yn llawer mwy byw ac yn llawer mwy perthnasol i’r bobl ifanc sydd, efallai, yn teimlo eu bod nhw’n ymbellhau oddi wrth wleidyddiaeth fel y mae hi yn y wlad yma.

Nid wyf o reidrwydd yn cytuno â Neil Hamilton bod sefydlu cynulliad i bobl ifanc yn rhyw fath o ‘halfway house’. Fe fyddwn i’n licio mynd yr ‘whole hog’, fel maen nhw’n dweud, a chael pleidlais i’r rhai sy’n 16 a senedd, a mwy hefyd wrth gwrs, achos proses barhaus yw hon, nid rhywbeth sy’n mynd i gael ei gyflawni ac wedyn dyna ni. Rwy’n meddwl bod senedd ieuenctid Rwanda y clywom ni amdani yn her i ni i gyd. Meddyliwch, senedd ieuenctid lle y mae aelod o’r senedd honno yn cael eistedd yn y senedd lawn. Dyna ichi her; dyna ichi her i ni i gyd. Ac rwy’n meddwl y byddai hynny’n beth gwych i’w efelychu, ac yn sicr yn sbarduno trafodaeth ynglŷn â ble rydym ni’n mynd nesaf o safbwynt ymbweru llais pobl ifanc yn y wlad yma.

Wrth gwrs, ar ôl y refferendwm yn yr Alban, mi welom ni don o bobl ifanc yn yr Alban yn sicr, ond hefyd ar draws y Deyrnas Unedig, yn dod yn rhan o wleidyddiaeth ac yn ymwneud fwyfwy â gwleidyddiaeth ieuenctid, ac fe’n hatgoffwyd ni fod y fforymau yna’n bodoli yn y rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig, wrth gwrs, i sianelu llawer o’r brwdfrydedd yna. Ac mae gan bobl ifanc, fel rydym yn gwybod, ofidiau gwirioneddol—am Brexit, am lymder, am ddiffyg hawliau yn y sector rhentu a mwy—ond yn rhy aml o lawer, nid yw’r gofidiau hynny’n cael eu clywed yn ddigonol, heb sôn, efallai, am gael eu gwrando arnyn nhw hefyd, sydd yn rhywbeth arall eto.

Ond, ble mae llais pobl ifanc yn y drafodaeth ar Brexit heddiw? Rŷm ni’n gwybod bod y Prif Weinidog wedi sefydlu grŵp ymgynghori ar Ewrop, ond nid wyf yn meddwl bod yna lais ifanc yn eistedd ar y grŵp yna, felly, sut ydym ni’n gallu sicrhau ein bod ni’n clywed lleisiau pobl ifanc o fewn y disgwrs a’r drafodaeth yna? Mae’r siarter gwaith ieuenctid sydd gennym ni yng Nghymru, wrth gwrs, a gyhoeddwyd gan y Llywodraeth rhyw chwe mis yn ôl, yn sôn am hawl pobl ifanc i gael, ac rydw i’n dyfynnu:

‘Cyfleoedd i gyfranogi yn y gwaith o wneud penderfyniadau trwy strwythurau anffurfiol a ffurfiol i ymgysylltu â phobl ifanc yn lleol ac yn genedlaethol’.

Wel, mae yna wagle ar lefel genedlaethol yn sicr, a’r darlun yn ddigon amrywiol, wrth gwrs, ar lefel leol.

As someone who began his career in the youth work sector, as a youth worker many years ago, I’m reminded of some of the basic principles of youth work in Wales, which talk about giving young people expressive opportunities, empowering opportunities, participative opportunities. Yet, on Brexit, a matter that will define not only our generation, but of course future generations as well, where is the voice of young people? If we get this wrong, then they’re the ones, clearly, who’ll be paying the price.

We were reminded of the divergence in voting. We know that, of course, between younger and older generations, but the lower turnout, as well, amongst the younger generation—30 per cent, I think it was, turnout amongst young people in that particular referendum. Now, of course, a youth assembly isn’t the answer, it’s not the only answer, but it does have a practical and a very symbolic significance, I think, as reflected in this discussion today.

Felly, rwy’n llongyfarch y Llywydd ar ei sylwadau. Yn amlwg, fe ddechreuwyd y drafodaeth hon yn gynnar iawn ar ôl ei phenodiad ac yn gynnar iawn ym mywyd y pumed Cynulliad yma. Mae yn gyfle i ni fel sefydliad ifanc, fel ein hatgoffwyd ni, i arloesi. Os ydy San Steffan, sydd ddim yn enwog am fod yn sefydliad sy’n arloesi, yn gallu cyflawni hyn, yna rydw i’n meddwl bod hynny’n adlewyrchu ar y sefyllfa siomedig sydd gennym ni yng Nghymru ar hyn o bryd. Rydw i’n croesawu’r ymrwymiad a’r cadarnhad o’r ymrwymiad gan y Llywydd, ac yn diolch bod y sgyrsiau a’r trefniadau eisoes ar waith.

Gwireddu cynulliad cenedlaethol i blant a phobl ifanc yw’r nod. Rydw i’n siŵr y byddwn ni’n unfrydol, gobeithio, yn cefnogi’r cynnig yma heddiw. Ond, fel y dywedais i, rhan o broses barhaus yw hon. Carreg filltir fydd cyflawni hynny. Gadewch inni gyrraedd y garreg filltir honno cyn gynted ag y gallwn ni. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.