Mae hynny’n ein harwain ni at yr eitem nesaf, sef dadl Plaid Cymru ar newid yn yr hinsawdd. Rwy’n galw ar Simon Thomas i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6129 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cymeradwyo Cytundeb Paris Confensiwn Fframwaith y Cenhedloedd Unedig ar Newid Hinsawdd fel cam ar y llwybr tuag at Gymru ddi-garbon.

2. Yn galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig i fynd â’r neges hon i’r Gynhadledd ar Newid Hinsawdd ym Marrakech ym mis Tachwedd 2016.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Lywydd. Rwy’n falch iawn o gyflwyno dadl Plaid Cymru i’r Cynulliad heddiw, ac rwy’n gobeithio’n fawr y bydd pawb yn y Cynulliad yn ei chefnogi, gan mai diben y ddadl yw dangos cefnogaeth o Gymru i’r cytundeb rhyngwladol ar newid yn yr hinsawdd a gafwyd ym Mharis ychydig cyn y Nadolig y llynedd. Rydym yn gwneud hynny cyn i’r cytundeb gael ei roi ar waith yn rhyngwladol ar 4 Tachwedd, a’r ffaith y bydd y cytundeb yn cael ei drafod yng Nghynhadledd y Partïon ym Marrakesh yn nes ymlaen y mis hwn. Yn ôl yr hyn rwy’n ei ddeall, bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn mynychu’r gynhadledd honno. Rwyf am ei grymuso ac rwyf am iddi fynd â neges gref o Gymru ein bod yn rhan o’r frwydr ryngwladol i fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd a’n bod yn dymuno chwarae ein rhan, a’n bod yn dymuno gwneud mwy na chwarae ein rhan—rydym yn dymuno arwain mewn cynifer o ffyrdd ag y gallwn fel cenedl.

Rwyf am i Gymru fod yn ‘arwr sero’, fel y dywedant, yn arwr di-garbon, a gweithio ar lwybr sy’n ein harwain i gyfeiriad gwahanol i ddefnyddio carbon ar gyfer ein hynni, a defnyddio ffynonellau amgen. Gwnaf hynny â diddordeb personol iawn hefyd, gan i mi ymweld yn ddiweddar iawn â Phen y Cymoedd yn etholaeth fy nghyfaill, etholaeth Vikki Howells, a’r cwm lle y cefais fy magu, sef Aberdâr a Chwm Cynon.

Pen y Cymoedd yw’r fferm wynt ynni adnewyddadwy fawr, sydd newydd gael ei hadeiladu ar draws Blaenau’r Cymoedd, ac sy’n ymestyn o Ogwr bron â bod, draw tuag at Ferthyr Tudful. Mae oddeutu saith deg o dyrbinau wedi cael eu codi uwchben Glofa’r Tŵr. Rydych yn pasio Glofa’r Tŵr er mwyn cyrraedd Pen y Cymoedd. Roedd fy hen ewythr yn gweithio yng Nglofa’r Tŵr. Yn wir, yn y 1950au, ef oedd arweinydd y criw a dorrodd drwodd o Aberdâr i’r Rhondda. Nid oeddent yn siarad gormod am hynny; nid oedd cymaint o gystadleuaeth rhwng y Cymoedd yn y dyddiau hynny. Ond fe dorrodd drwodd o Lofa’r Tŵr ac arwain y criw a dorrodd drwodd i uno’r pyllau o dan y mynydd hwnnw. Ac mae’r mynydd hwnnw bellach ar gau ar gyfer glo, ond mae’n agored ar gyfer gwynt, mae’n agored ar gyfer ynni adnewyddadwy, mae’n agored ar gyfer dyfodol newydd.

Ac mewn gwirionedd, mae’r ddadl hon yn ymwneud â chroesawu’r dyfodol. Nid ydym yn edrych yn ôl i’r gorffennol. Yn yr un dyffryn, mae pwll glo brig ym Mryn Pica lle y bu fy nhad yn gweithio. Nid wyf yn dymuno dychwelyd i’r gorffennol hwnnw, rwy’n dymuno dychwelyd i ddyfodol ynni yn y Cymoedd a gweddill Cymru sy’n wirioneddol ddiogel a chynaliadwy, sy’n darparu swyddi o ansawdd uchel ar gyfer ein pobl ifanc, ac sy’n iach—ac sy’n iach. Pan fydd yr oddeutu saith deg o dyrbinau hynny ym Mhen y Cymoedd yn ddiangen, neu pan fydd angen eu hailbweru, efallai, neu hyd yn oed yn cael eu tynnu i lawr am ein bod wedi symud ymlaen, ni fyddant yn gadael unrhyw beth ond mawn ar eu holau. Ni fyddant yn gadael tomenni glo i gladdu pentrefi, ac ni fyddant yn gadael llygredd i ddinistrio ein hafonydd. Felly, dyma pam y mae’n rhaid i ni groesawu chwyldro di-garbon go iawn a chwyldro ynni go iawn yng Nghymru. A dyna pam fod Paris mor bwysig. Pan fydd gennych sefyllfa lle y mae Tsieina—dywedir wrthym mai Tsieina yw’r llygrwr carbon mwyaf ac nad yw’n gwneud dim ynglŷn ag ynni adnewyddadwy, ond mae’n rhaid i mi ddweud wrthych fod Tsieina wedi goddiweddyd yr Undeb Ewropeaidd mewn perthynas ag ynni adnewyddadwy—yn cwyno y bydd Trump yn tynnu allan o gytundeb Paris, mae’r byd wedi newid. Mae’r byd wedi newid ac mae’n rhaid i ni newid gyda hynny, ac yn fwy na hynny, mae’n rhaid i ni arwain y newid hwnnw yma yng Nghymru.

Felly rydym wedi cyflwyno’r ddadl hon heddiw, gan obeithio y bydd y Cynulliad cyfan yn ymuno gyda ni i anfon y neges honno. Mae hefyd yn gyfle i adolygu’r hyn y mae’r Llywodraeth wedi ei nodi ar gyfer ei hun a’r hyn y mae’r Llywodraeth yn debygol o’i gyflawni yn y dyfodol agos, gan fod y Llywodraeth hon wedi nodi targedau cadarnhaol ac uchelgeisiol da iawn, o ran polisi ac o ran deddfwriaeth. Felly, i ddechrau, mae gennym ostyngiad o 3 y cant yn ein basged ein hunain o ostyngiadau nwyon tŷ gwydr domestig i’w cyflawni o flwyddyn i flwyddyn o 2011 ymlaen. Rydym yn ceisio anelu at ostyngiad o 40 y cant mewn allyriadau nwyon tŷ gwydr gros erbyn 2020 yn erbyn llinell sylfaen 1990, ymrwymiad y mae Gweinidogion wedi cadarnhau wrthyf ei fod yn parhau’n ymrwymiad i’r Llywodraeth hon, er nad yw yn y rhaglen lywodraethu. A phasiwyd Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 gennym yn y Cynulliad blaenorol, a oedd yn nodi dull newydd o fesur a mynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd, gan gynnwys y nod hirdymor, erbyn 2050, o gyrraedd 80 y cant yn is na’r llinell sylfaen o allyriadau nwyon tŷ gwydr, a dyna ble rydych yn dechrau nesu at fod yn ddi-garbon o ddifrif, a lle y byddwn yn dechrau gweld newidiadau go iawn yng Nghymru.

Felly, rydym eisiau gwybod beth y mae’r Llywodraeth yn debygol o’i wneud o dan Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) ac o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, sydd, wrth gwrs, yn cynnwys saith nod lles gyda nifer ohonynt—tri ohonynt, mewn gwirionedd—yn ymwneud yn benodol â newid yn yr hinsawdd. Felly, y cyd-destun yw, os oes unrhyw un yn amau na ddylem gymeradwyo cytundeb rhyngwladol gan nad ydym yn senedd aelod-wladwriaethol ryngwladol, rwy’n derbyn hynny, ond mae ein deddfwriaeth eisoes wedi golygu ein bod bron â bod yno, felly pam na ddylem ddatgan yn rhyngwladol yn awr ein bod yn dymuno ymuno â chenhedloedd eraill i wneud hynny? Fodd bynnag, mae yno wendid, a byddai’n esgeulus peidio â defnyddio dadl fel hon i dynnu sylw at rai o’r gwendidau yn fframwaith y Llywodraeth ei hun.

Ceir cynnig o dan y Ddeddf amgylchedd am gyllidebau carbon a thargedau interim, ond ni fyddant yn cael eu cyhoeddi tan 2018, felly rydym eisoes yn colli peth o’r ysgogiad cychwynnol a’r symud ymlaen y dylem fod yn ei weld. Mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi cynhyrchu rhaglen lywodraethu, ond cynhyrchodd raglen lywodraethu a chyllideb ddrafft cyn iddi gyhoeddi ei nodau ar gyfer Deddf cenedlaethau’r dyfodol, felly mewn gwirionedd dyna roi’r drol o flaen y ceffyl—siarad am yr hyn rydych yn ei wario cyn i chi benderfynu ar beth y dylech fod yn gwario’r arian hwnnw, a dyna’r ffordd anghywir o wneud pethau. Mae’n gyfle a gollwyd yn y cylch cyllideb hwn a gobeithiaf y bydd y Llywodraeth yn ei gywiro yn y cylch cyllideb nesaf.

Ac yn anffodus, mae Pwyllgor Ynni a Newid yn yr Hinsawdd y DU sy’n archwilio—[Torri ar draws.] Mewn eiliad, os caf; rwyf am orffen y pwynt hwn. Mae Pwyllgor Ynni a Newid yn yr Hinsawdd y DU sy’n archwilio rhaglen y Llywodraeth ar gyfer lleihau allyriadau carbon yn dweud nad ydym yn mynd i gyrraedd ein targed ar gyfer 2050 oni bai ein bod yn rhoi camau mwy cadarn a mwy dwys ar waith. Ildiaf i Mark Reckless.

Mae’r Aelod yn dweud y dylem wybod faint y mae’r Llywodraeth yn ei wario. Bydd yn cofio, fel y cofiaf innau, y Llywodraeth Lafur yn gwneud môr a mynydd, cyn yr etholiad, ynglŷn â’r oddeutu £70 miliwn y byddent yn ei wario bob blwyddyn ar brosiectau newid yn yr hinsawdd. Yn wir, fe wnaeth yr Ysgrifennydd Cabinet blaenorol feirniadu’n go hallt y rhai a gredai y byddai’n well gwario’r arian hwn mewn mannau eraill, ac eto fe ddysgom heddiw yn ein pwyllgor y bydd gostyngiad o 35 y cant i £49 miliwn yn y gyllideb hon dros y ddwy flynedd nesaf, ac mai’r meysydd mwyaf yw’r rhai a ailddosbarthwyd i mewn i’r gyllideb hon er mwyn rhoi’r argraff o weithredu yn erbyn newid yn yr hinsawdd, ond yr hyn oeddent mewn gwirionedd oedd amddiffyn rhag llifogydd, sy’n gostwng oddeutu 45 y cant, a’r rhaglen tlodi tanwydd i helpu pobl dlotaf ein cymdeithas gydag inswleiddio, sy’n gostwng 28 y cant. Beth y mae’n ei gredu y mae hynny’n ei ddweud am ymrwymiad go iawn y Llywodraeth hon?

Roeddwn yn credu am eiliad fod datganiad wedi tyfu’n araith, ond dyna ni. Mae’r Aelod yn gywir, wrth gwrs, a chawsom y dystiolaeth y bore yma yn y pwyllgor. Mae’r ymrwymiad wedi lleihau, a chredaf fod cwestiwn go iawn gan y Llywodraeth i’w ateb. Bydd fy nghyd-Aelodau’n mynd i’r afael â’r pwynt ynglŷn ag effeithlonrwydd ynni, yn benodol, yn ystod y ddadl hon, gan fy mod yn credu bod her yma i’r Llywodraeth hon wneud yr hyn mae’n ei ddweud, fel petai.

Byddai’n rhaid i mi ddweud wrth yr Aelod, fodd bynnag, fod hyd yn oed gostyngiad o oddeutu £70 miliwn i £50 miliwn yn well na dileu’r gyllideb yn gyfan gwbl, sef yr hyn y credaf a oedd yn ei ymrwymiadau maniffesto, felly—. Credaf fod yn rhaid i ni ddweud hynny. Ond bydd gweddill fy araith yn canolbwyntio ar ddiffygion y Llywodraeth yn hyn o beth.

Credaf ein bod yn colli cyfle enfawr yma hefyd i symud ymlaen mewn perthynas ag ynni adnewyddadwy. Gwn fod rhai yma’n amau gallu ynni adnewyddadwy i ateb ein problemau o bosibl, ond mae ynni adnewyddadwy yn pwtgylchedu’r sawl biliwn o flynyddoedd y mae’n ei gymryd i greu nwy a glo. Mae gennym blanhigion sy’n gallu defnyddio cloroffyl i gymryd ynni’r haul a’i droi’n garbon. Nid oes angen hynny arnom bellach; mae ein technoleg wedi symud ymlaen. Rydym yn cymryd ynni’r haul yn uniongyrchol drwy ynni solar ac ynni gwynt, gan fod ynni gwynt yn ynni solar, ac rydym yn ei gymryd a’i ddefnyddio’n uniongyrchol at ein dibenion eu hunain. Yr unig beth sydd ei angen arnom yw ffordd o’i storio—storio yw’r bwlch sydd ar goll—ond mae gwaith anhygoel yn cael ei wneud mewn mannau mor bell oddi wrth ei gilydd â Llanbedr Pont Steffan a Threfforest ar ddatblygu ffyrdd gwirioneddol arloesol o storio ynni adnewyddadwy.

Felly, gadewch i ni ystyried hwnnw’n gyfle, a gadewch i ni hefyd groesawu heriau anferth ond prosiectau seilwaith pwysig fel y morlyn llanw ym mae Abertawe y mae’n rhaid i Lywodraeth San Steffan ei gefnogi yn awr, prosiect y mae’n rhaid iddo ddigwydd, o ran gwariant ar seilwaith a sgiliau, ond hefyd fel arwydd o newid yn yr agwedd y byddwn yn ei mabwysiadu tuag at ynni yn y dyfodol. Gwn fod y Llywodraeth yn cefnogi hynny, ond gobeithiaf yn fawr iawn y bydd y Llywodraeth yn gefnogol mewn ffordd ymarferol, ac y bydd yn edrych ar ffyrdd y gall gefnogi’r gadwyn gyflenwi o’i gwmpas, yn edrych ar ffyrdd y gall anfon neges i San Steffan ein bod yn barod i gychwyn gyda’r morlyn llanw, a bod gan Gymru y sgiliau a’r bobl a’r gallu i greu swyddi a’r uchelgais i weld hynny’n digwydd yma.

Fel sydd eisoes wedi’i grybwyll—oherwydd roedd fy sylwadau terfynol ar y toriadau i’r dyraniad cyfalaf, ond mae Mark Reckless eisoes wedi eu crybwyll, felly rwyf am gloi drwy ddweud fy mod yn edrych ymlaen ar y cam hwn at y ddadl hon gan fy mod yn credu’n wirioneddol fod hyn yn rhywbeth a ddylai ein huno. Credaf yn gryf fod hyn yn rhywbeth lle y gallwn ddadlau ynghylch manylion yr hyn y dylem ei wneud i fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd, ond y syniad yw y gall Cymru, gyda thraddodiad anrhydeddus o gynhyrchu ynni, gyda thraddodiad sgiliau cryf iawn o ddefnyddio ein hadnoddau naturiol ar gyfer anghenion ynni, a thraddodiad anrhydeddus iawn hefyd o gydweithredu a chydweithio’n rhyngwladol, anfon neges gref iawn. Caiff ei chlywed ym Marrakesh—bydd, bydd llais Cymru, hyd yn oed, yn cael ei glywed ym Marrakesh. Gwn y byddai’r Gweinidog yn dymuno gwneud hynny beth bynnag, ond drwy ddod at ein gilydd fel Cynulliad, gallwn sicrhau bod ein llais yn cael ei glywed. Gobeithiaf hefyd y gall y Cynulliad ei hun gael ei gynrychioli ym Marrakesh, gan fy mod yn credu ei bod yn bwysig i seneddau fynychu digwyddiadau cydweithredol rhyngwladol hefyd. Gwn y bydd seneddau eraill yno, a gobeithiaf y byddwn yn manteisio ar y cyfle.

Hoffwn ddiolch i Simon Thomas am gyflwyno’r ddadl bwysig hon. Mae’n llygad ei le fod llawer o dir cyffredin ar y mater hwn. Mae cytundeb Paris, a gymerodd 23 mlynedd i’w gwblhau, yn enghraifft ddigynsail o undod byd-eang ar un o’r materion pwysicaf sy’n ein hwynebu. A dyna yw ein cyfle gorau, hyd yn oed os nad yw’n mynd yn ddigon pell, i fynd i’r afael â newid di-droi’n-ôl a thrychinebus yn yr hinsawdd. Cytunaf ag ef hefyd nad yw’r Llywodraeth yn gwneud digon, a bod rhai polisïau yn ein harwain i’r cyfeiriad anghywir.

Credaf mai’r enghraifft fwyaf dybryd yw’r polisi a gyhoeddwyd yn y gyllideb ddrafft ar gyfer cymhorthdal tuag at barcio am ddim yng nghanol trefi—£3 miliwn a roddwyd i mewn am fod Plaid Cymru wedi mynnu polisi untro, nad oes unrhyw dystiolaeth drosto, i gynyddu’r ddibyniaeth ar geir. Felly, credaf fod yna rywfaint o safonau dwbl yma. A chredaf ei bod yn her i bawb ohonom—mae’n her i bawb sy’n rhan o wleidyddiaeth fodern. Rydym yn cydnabod bod hon yn her hirdymor, rydym yn deall y pwysau tymor byr i’n harwain ar wahanol lwybrau, ond mae’n rhaid i ni fod yn ddigon dewr i lynu at ein hargyhoeddiadau a gwrthsefyll hynny. Roeddwn yn siomedig iawn ac yn teimlo’n rhwystredig iawn fod y gyllideb ddrafft wedi cynnwys y polisi hwn, a ninnau fel Cynulliad Cenedlaethol wedi pleidleisio yn ei erbyn ychydig wythnosau yn ôl yn unig. Mae’n rhaid i ni wrthsefyll y wleidyddiaeth pot mêl sy’n mynd i’n taro ni sydd heb fwyafrif yn y Cynulliad hwn, ac mae temtasiwn i gael penawdau mewn papurau newydd lleol. Ond mewn gwirionedd, mae angen i ni edrych y tu hwnt i hynny.

Enghraifft arall yw’r astudiaeth ddichonoldeb y mae Simon Thomas wedi bod yn galw amdani, ar gyfer y rheilffordd rhwng Aberystwyth a Chaerfyrddin. Unwaith eto, credaf y byddai pob un ohonom sydd wedi gwneud y daith honno wrth ein boddau’n gweld hynny, ond y gwir yw y gallai cost yr astudiaeth ddichonoldeb ddyblu nifer y bysiau sy’n cyflawni’r un daith yn awr. Gallem weithredu yn awr. [Torri ar draws.] Gyda chyllideb gyfyngedig, Simon Thomas, y naill neu’r llall yw hi ar hyn o bryd. Negodwyd rhywbeth gennych ynglŷn â pharcio ceir a aeth â ni i’r cyfeiriad anghywir, ac mae’r astudiaeth ddichonoldeb i’r rheilffordd rhwng Caerfyrddin ac Aberystwyth yn mynd ag adnoddau oddi wrth rywbeth y gellid ei wneud i fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd yn awr yn y tymor byr. Credaf y dylem—[Torri ar draws.] Fe gymeraf ymyriad.

Rwy’n awyddus i wybod sut rydych chi’n dylanwadu ar y gyllideb, fel Aelod Cynulliad Llafur ar y meinciau cefn, os ydych mor flin ynglŷn â sut y mae Plaid Cymru yn dylanwadu ar y gyllideb?

Wel, rwy’n siŵr fod y Gweinidogion yn gwrando’n ofalus iawn arnaf yn awr—dyma sut rwy’n dylanwadu ar y gyllideb. Nid oes gennyf yr un pŵer â phlaid leiafrifol o ran pasio’r gyllideb. Ond mae pwynt difrifol yma. Credaf y gallwn uno ar hyn, ac yn sicr, cytunaf y dylem roi pwysau ar Lywodraeth Cymru i weithredu mor bendant ag y bo modd er mwyn sicrhau ein bod yn cyflawni ein holl rethreg ar yr angen i fynd i’r afael â’r heriau sy’n wynebu cenedlaethau’r dyfodol. Felly, gadewch i ni ganolbwyntio ar yr hyn y gallwn gytuno yn ei gylch.

Mae Simon Thomas wedi crybwyll y morlyn llanw ym mae Abertawe, a chredaf fod gan hwnnw gefnogaeth drawsbleidiol, ac mae hefyd wedi crybwyll effeithlonrwydd ynni mewn tai, a byddwn, unwaith eto, yn hoffi pe bai Llywodraeth Cymru yn gwneud mwy ar hynny. Mae llawer o waith wedi cael ei wneud gyda chynlluniau Nyth ac Arbed a hoffwn pe gallem fynd y tu hwnt i hynny. Beth am gymryd mantais ar y gyfradd llog isel i fuddsoddi mewn cynllun mwy uchelgeisiol? Am gost o oddeutu £3 biliwn, gallem greu 9,000 o swyddi gyda chynllun uchelgeisiol a allai dynnu cryn dipyn o garbon allan o’r amgylchedd, cynhyrchu sgiliau lleol, manteision enfawr i iechyd—a phe bai hynny’n cael ei gyflawni ar lefel y DU gyfan, gallai gael gwared ar 23 tunnell fetrig o garbon o’r atmosffer. Felly, mae angen i ni gael dychymyg. Credaf fod angen i ni feddwl yn hirdymor, mae angen i ni wrthsefyll pwysau tymor byr a dilyn y dystiolaeth o ran beth sy’n gweithio. Yn y ffordd honno, credaf y byddwn yn parchu ysbryd cytundeb Paris ar newid yn yr hinsawdd.

Mae llawer y gallwn gytuno arno, ond mae Simon Thomas yn iawn—mae camgymeriadau yn cael eu gwneud ar hyn o bryd—ond credaf fod angen i Blaid Cymru gymryd cyfrifoldeb am eu rôl yn hynny hefyd.

Rwyf am ganolbwyntio ar ynni adnewyddadwy, ond yn gyntaf roeddwn am grybwyll rhywbeth a ddywedodd Simon Thomas ynglŷn â’r ffermydd gwynt a chau’r pyllau yn Aberdâr. Dylai fod yn ymwybodol, fodd bynnag, fod cloddio glo brig yn dal i ddigwydd yng Nglofa’r Tŵr, ac mae hynny’n rhywbeth yr hoffwn droi cefn arno yma yng Nghymru, a dyna pam y credaf fod canolbwyntio ar ynni adnewyddadwy mor bwysig i Gymru.

Yn 2011, nododd y Panel Rhynglywodraethol ar y Newid yn yr Hinsawdd y gallai yn agos at 80 y cant o gyflenwad ynni’r byd gael ei ddarparu gan ynni adnewyddadwy erbyn canol y ganrif pe bai’r polisïau cyhoeddus iawn yn galluogi hynny i ddigwydd, ac wrth wneud hynny, gallai dorri oddeutu traean oddi ar allyriadau nwyon tŷ gwydr. Felly, ein huchelgais o hyd yw cynhyrchu cymaint o drydan ag a ddefnyddir yng Nghymru o ffynonellau adnewyddadwy erbyn 2035. 

Gwyddom fod gennym gryn botensial yn amgylcheddol, yn economaidd ac yn gymdeithasol i elwa ar ein hadnoddau naturiol. Er fy mod yn cefnogi’r hyn sy’n dod mewn perthynas â chael pwerau o hyd at 350 MW, ni fydd yn syndod i neb yma heddiw glywed bod Plaid Cymru eisiau gweld pob un o’r pwerau dros ein hadnoddau naturiol yn cael eu datganoli i’r sefydliad hwn fel y gallwn harneisio ein pwerau a’n holl botensial. Un o’r problemau mwyaf i mi oedd bod dŵr yn fater wedi’i gadw’n ôl yn San Steffan yn y Ddeddf Llywodraeth Cymru gyntaf, pan fo dŵr yn adnodd naturiol allweddol i ni a dylai fod yn rhywbeth y gallwn fod yn berchen arno a’i drefnu yma yng Nghymru.

Nid wyf ychwaith yn derbyn y ddadl nad yw’n bosibl i ni yma yng Nghymru newid y tirlun er nad yw rhai o’r pwerau hynny o fewn ein gafael. Dywedodd Pwyllgor Amgylchedd a Chynaliadwyedd y Pedwerydd Cynulliad yn ei adroddiad, ‘Dyfodol Ynni Craffach i Gymru’, ei fod yn argymell sefydlu cwmni gwasanaeth ynni ambarél dielw, er mwyn i awdurdodau lleol, dinas-ranbarthau neu gymunedau allu cynnig cyflenwad ynni’n lleol, a diwygio polisi cynllunio fel ei fod yn blaenoriaethu prosiectau ynni adnewyddadwy cymunedol a lleol. Rydym wedi dweud dro ar ôl tro y byddai’r pethau hyn yn helpu i lunio ein dyfodol ein hunain yma yng Nghymru, a dyna pam, fel Aelod sy’n cynrychioli cwm Tawe, ei bod yn wych gweld datblygiadau yno, megis Awel Aman Tawe, sy’n datblygu’r datblygiadau llai o faint hyn. Ond mae’n rhaid i ni weld llawer mwy o fuddsoddi yn hyn, oherwydd, fel delfrydwr, hoffwn weld sefyllfa lle nad oes corfforaethau rhyngwladol yn rhedeg ein ffermydd gwynt ac yn mynd ag elw oddi wrthym yng Nghymru. Rwyf am weld Cymru yn y dyfodol sy’n cael ei rhedeg gennym ni fel cenedl. Mae angen i ni edrych ar wledydd fel Denmarc a gwledydd Nordig eraill—gan fod gennyf ryw led-obsesiwn â’r gwledydd Nordig am wahanol resymau, credaf y dylem edrych ar yr hyn y maent yn ei wneud gyda’r agenda amgylcheddol. Pan edrychwch ar ffermydd gwynt, maent ym mhobman ac mae’n normaleiddio sut y mae pobl yn eu gweld ac yn eu hystyried, ac mae ganddynt yr ymagwedd hamddenol iawn honno tuag at eu datblygiad, ond ymddengys fod datblygiadau o’r fath bob amser yn broblem i ni.

Mae Awel Aman Tawe wedi sefydlu cwmni solar ffotofoltaig cydweithredol, Egni, sy’n datblygu ynni solar ffotofoltaig ar adeiladau cymunedol. Gwn fod ein cynghorwyr yn Wrecsam, er enghraifft, wedi gwneud ymdrech i osod paneli solar ar bob un o’u tai cymdeithasol—ac rwy’n siŵr y bydd y Gweinidog yn gwybod am hynny—er mwyn iddynt allu helpu’r bobl yn y tai hynny’n uniongyrchol, ond hefyd er mwyn helpu Cymru a’r mentrau cymdeithasol yn y sector penodol hwnnw. Mae hefyd yn y broses o sefydlu fferm wynt gymunedol sy’n cynnwys dau dyrbin yn Nyffryn Aman Uchaf a Chwm Tawe, a bydd yr holl elw o’r cynllun yn mynd tuag at y broses adfywio yn lleol. Maent yn ceisio cyflawni hyn, ac er bod pobl leol yn gefnogol, nid yw wedi mynd ymhellach na’r camau cynllunio. Felly, mae’n ymwneud â gweithio gyda grwpiau cymunedol ac ysgolion i sicrhau eu bod yn deall pwysigrwydd ynni adnewyddadwy.

Gyda’r seilwaith cywir yn ei le, gan gynnwys newidiadau i’r system gynllunio, gallai hynny alluogi llawer mwy o’r cynlluniau hyn ledled Cymru. Credaf fod 104 o gynlluniau ynni cymunedol yng Nghymru ac roedd llawer mwy—mae’n ddrwg gennyf fy mod yn cymharu â’r Alban eto—ond roedd dros 11,940 o safleoedd ynni adnewyddadwy unigol yn yr Alban. Felly, hoffwn wybod pam rydym yn llusgo ar ôl yr Alban pan allwn fuddsoddi llawer mwy, ‘does bosibl, yn y maes hwn. Diolch yn fawr.

Rwy’n hapus iawn i gefnogi’r cynnig hwn, fel y mae plaid y Ceidwadwyr Cymreig. A gaf fi ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno’r ddadl y prynhawn yma?

Mae cytundeb Paris, fel rydym wedi’i nodi, yn bwysig iawn. Gobeithiwn y bydd yn sicrhau ein bod yn cadw’r cynnydd yn y tymheredd o dan 2 radd canradd a’n bod yn anelu am ostyngiad o 1.5 gradd—mae hynny’n uchelgeisiol tu hwnt ac mae llawer o bobl yn teimlo bod cynnydd o’r fath eisoes yn anochel. Felly, mae’n galw am i allyriadau gyrraedd eu brig cyn gynted ag y bo modd, ac am ostyngiadau cyflym ar ôl hynny. Mae’n bwysig iawn ein bod, fel gweinyddiaeth ddatganoledig, fel y ddeddfwrfa yma, yn archwilio blaenoriaethau ac ymrwymiadau’r Weithrediaeth a’r hyn y maent yn nodi yn eu cyllideb ddrafft a gofyn y mathau hyn o gwestiynau ynglŷn â sut y byddwn yn chwarae ein rhan i sicrhau’r math hwnnw o gynnydd.

Hoffwn ganolbwyntio ar bethau sy’n effeithio ar Gymru’n arbennig. Yn amlwg, mae’n gytundeb rhyngwladol ac mae llawer o bethau am y bartneriaeth rydym yn ei harwain gyda’r byd sy’n datblygu y credaf eu bod yn arbennig o berthnasol—ond ar gyfer diwrnod arall efallai. Mae arnom angen partneriaethau gyda dinasyddion gweithgar a chyrff anllywodraethol. Rwy’n credu’n wirioneddol fod hyn yn allweddol i’r ddadl gyfan. Heb fod dinasyddion yn cytuno â’r dewisiadau ac yn ein hannog i wneud rhai o’r dewisiadau—megis, efallai, peidio â chael meysydd parcio yng nghanol dinasoedd bob amser a gwella trafnidiaeth gyhoeddus a theithio llesol mewn pob math o ffyrdd—a hefyd y cyrff anllywodraethol i chwarae rôl graffu a chynnig arferion gorau a datblygu syniadau newydd yn ogystal. Mae hynny’n amlwg yn eithriadol o bwysig.

Sylwaf fod cytundeb Paris yn cyfeirio at ddinasoedd â rôl allweddol i’w chwarae o ran lleihau allyriadau. Rwy’n credu ein bod angen chwyldro ym maes dylunio trefol, a dweud y gwir, a’r modd rydym yn byw yn ein dinasoedd. Gallwn droi hynny’n fantais fawr, ac mae’n golygu ein bod yn rhoi pobl, yn enwedig plant, yn gyntaf yn hytrach na thrafnidiaeth fodurol a thechnolegau eraill fel aerdymheru, hyd yn oed mewn hinsawdd fel ein hinsawdd ni, ym mhob math o adeiladau yn awr. Rhaid ailedrych ar y pethau hyn a’u herio.

Roeddwn yn falch iawn fod Theresa May wedi defnyddio ei haraith gyntaf yn y Cenhedloedd Unedig i addo bod y DU yn mynd i gadarnhau cytundeb Paris erbyn diwedd y flwyddyn, a bod Llywodraethau eraill wedi symud ymlaen yn ogystal, gyda hyd yn oed mwy o gyflymder mewn rhai achosion, fel bod cytundeb Paris yn dod yn ffurfiol, rwy’n credu, o ran ei roi mewn grym ddydd Gwener. Felly, rwy’n meddwl y dylem gofio hynny ddydd Gwener. Yn allweddol i’r hyn y mae’r gwladwriaethau’n ei addo, mae cael cyfraniadau a bennir yn genedlaethol, a’u bod yn cael eu hadolygu bob pum mlynedd i’w gwneud yn fwy uchelgeisiol. Rwy’n credu y bydd yn bwysig iawn fod y gweinyddiaethau datganoledig yn rhan o’r broses honno, ac os oes gan y Gweinidog unrhyw wybodaeth am hynny a sut y byddwn yn cymryd rhan yng nghyfraniad a bennir yn genedlaethol y DU, byddwn yn falch iawn o glywed.

A gaf fi gloi drwy atgoffa pawb pa mor ddifrifol yw’r sefyllfa bresennol? Erbyn hyn mae yna lefelau carbon deuocsid o 400 rhan y filiwn yn yr atmosffer: mae hynny 40 y cant yn uwch na’r lefelau cyn-ddiwydiannol. Mae hyn yn fesuradwy. Mae hyn yn rhywbeth na ellir ei wrthbrofi. Mae yna bobl sy’n cwestiynu effaith y cynnydd ar yr atmosffer, wrth gwrs, er bod rhaid i mi ddweud ei bod yn hynod gredadwy bellach mai dyna’r prif gyfrannwr at y cynnydd cyflym yn y tymheredd rydym wedi’i weld. Yn y pedair blynedd diwethaf, mae mwy na thriliwn o dunelli o iâ wedi cael eu colli oddi ar len iâ Gwlad yr Iâ. Byddai hynny’n llenwi 400 miliwn o byllau nofio Olympaidd. Mae yna hefyd berygl clir bellach o ddolenni adborth yn datblygu a fydd yn cyflymu’r broses o golli iâ o’r Arctig. Mae dŵr tawdd, er enghraifft, yn gallu treiddio i’r creigwely, iro’r sylfaen a chyflymu symudiad rhewlifau. Mae hyn wedi cael ei alw gan un unigolyn yn ‘ganibaliaeth dŵr tawdd’, ac mae’n ystyriaeth go frawychus yn wir. Ar ddiwedd yr oes iâ ddiwethaf, Lywydd, cododd lefel y môr fwy na throedfedd bob degawd. Nid oes gennym gymaint o iâ ag a oedd ganddynt bryd hynny, ond mae canlyniadau diflaniad rhew’r Arctig, gyda pheth ohono—mae rhan go helaeth ar yr Ynys Las ar dir, wrth gwrs, ac mae llawer o iâ ar dir yn yr Antarctig—ac er na fydd rhew sy’n arnofio yn effeithio ar lefel y môr, fe fydd hyn yn effeithio ar y lefel, a gallem wynebu angen cyflym i addasu i’r hyn sydd eisoes yn rhan anochel o’r system. Ond dylem wneud cymaint â phosibl yn awr i atal unrhyw ddifrod gwaeth na’r hyn sydd bellach yn anochel.

Mae newid yn yr hinsawdd yn fygythiad byd-eang wrth gwrs, ac yn galw am ymateb byd-eang. Bydd cydweithrediad rhyngwladol, gyda phob cenedl yn gwneud ei rhan, yn hanfodol er mwyn lliniaru’r bygythiad y mae newid yn yr hinsawdd yn ei greu, ac i ymateb i effeithiau cynhesu ar ein byd. Bydd cytundeb Paris, fel y crybwyllwyd, yn dod i rym ymhen deuddydd, ar 4 Tachwedd. Ar ôl cael ei gytuno ym mis Rhagfyr 2015, cafodd ei gadarnhau’n hynod o gyflym o ystyried ei fod yn gytundeb rhyngwladol, sy’n gynsail, gobeithio, i gytundebau eraill a allai fod ar y gorwel yn y dyfodol cymharol agos. Mae’n awgrymu bod yna gydnabyddiaeth gynyddol o’r angen dybryd i wneud rhywbeth cyn y gwneir difrod anadferadwy i’n planed. Un canlyniad annisgwyl o’r gynhadledd oedd bod y nod ar gyfer allyriadau wedi ei godi y tu hwnt i’r hyn a gytunwyd yn flaenorol. Er bod penderfyniad eisoes wedi’i wneud i gadw tymereddau’n llawer is na 2 radd yn uwch na lefelau cyn-ddiwydiannol ac ymdrechu i gyfyngu ar y cynnydd yn y tymheredd i 1.5 gradd yn uwch na’r lefelau cyn-ddiwydiannol, mae’r cytundeb bellach yn gosod nod hefyd i allyriadau gyrraedd eu brig cyn gynted â phosibl ac i sicrhau cydbwysedd rhwng allyriadau o weithgarwch dynol a’u hamsugno gan ddalfeydd carbon rywbryd yn ystod ail hanner y ganrif.

Mae angen i ni weld Llywodraeth Cymru yn cyd-fynd â’r cynnydd hwn yn yr uchelgais byd-eang. Mae pob gwlad, beth bynnag fo’i maint, yn gallu chwarae rhan ystyrlon yn lleihau allyriadau, ond bydd angen ymagwedd newydd, radical arnom. Yn wir, ategaf alwad David Melding am chwyldro. Rydym wedi gweld Cymru yn llusgo ar ôl gwledydd eraill, fel y mae fy nghyd-Aelod Bethan Jenkins wedi sôn. Yn yr Alban, bu cynnydd gwirioneddol ac fel gwlad ddatganoledig, dylai fod yn ysbrydoliaeth i ni yma. Nid yw’n ddigon da nad yw allyriadau wedi lleihau mwy na 18 y cant yng Nghymru ers 1990, wrth i rew môr leihau ac wrth i lefelau’r môr godi.

Mae Deddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol yn ymrwymo Cymru i fod yn genedl sydd, wrth iddi fynd ati i wneud unrhyw beth i wella lles economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol Cymru, yn ystyried a yw gwneud rhywbeth o’r fath yn gyfraniad cadarnhaol i les byd-eang. Rhaid i hyn fod yn fwy na dyhead dymunol ar bapur. Rhaid iddo arwain at roi camau go iawn ar waith, a hynny ar frys. Dylai Llywodraeth Cymru ddechrau drwy ategu cytundeb Paris cyn mynychu cynhadledd newid hinsawdd Marrakesh yn ddiweddarach y mis hwn. Byddai hyn yn arwydd fod Cymru o ddifrif ynglŷn â’i chyfrifoldeb i weithio i fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd ochr yn ochr â’n cymdogion ac fel rhan o’r gymuned fyd-eang.

Bydd pleidlais y DU i adael yr Undeb Ewropeaidd yn gwneud pethau’n anos. Gallai gwaith ar y cyd â gweddill y cyfandir fod mewn perygl ar adeg pan fo’i angen yn fwy nag erioed, ond mae hefyd yn rhoi cyfle i Gymru ddilyn trywydd penodol a mwy uchelgeisiol. O ystyried yr awyrgylch gwleidyddol presennol yn Lloegr, ni fyddai’n syndod pe gwelem ddeddfwriaeth amgylcheddol yn cael ei glastwreiddio pan fydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Gan fod cyfrifoldeb dros yr amgylchedd eisoes wedi’i ddatganoli, gall Cymru fod yn fwy radical a pharhau i fod yn gadarn yn ein hymrwymiad i leihau allyriadau. Ar y pwynt hwn—rwy’n teimlo mewn hwyliau optimistaidd iawn heddiw—rwy’n gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet heddiw yn dangos a yw ei Llywodraeth yn barod i fanteisio ar y cyfle sy’n dod yn y blynyddoedd i ddod i Gymru gymryd ei lle ym mhob cynhadledd fyd-eang a sefydliad rhyngwladol fel aelod yn ei hawl ei hun, fel cenedl is-wladwriaethol, o ran newid yn yr hinsawdd a’r amgylchedd—y byddwn yn mynd ati i geisio aelodaeth i’n gwlad mewn sefydliadau byd-eang lle y bu’r Undeb Ewropeaidd yn ein cynrychioli yn y gorffennol efallai, ac i sicrhau nad yw’r Deyrnas Unedig yn siarad ar ein rhan ar ôl i ni adael yr Undeb Ewropeaidd.

Wrth gwrs, mae effaith gadael yr UE yn fwy na gwleidyddol yn unig. Bydd cyllid yr UE sydd ar hyn o bryd yn cefnogi prosiectau amgylcheddol yn cael ei golli. Bydd angen i raglenni fel Glastir, y cynllun rheoli tir cynaliadwy, ddod o hyd i gyllid amgen i gymryd lle’r cymorth o gronfa amaethyddol yr UE ar gyfer datblygu gwledig. Ni allwn adael i fentrau newid yn yr hinsawdd fel hyn ddiflannu pan ddaw’r cyllid o Ewrop i ben. Bydd canlyniadau methu gweithredu yn ddifrifol. Bydd yna effaith enfawr ar fywydau pobl ar draws y byd. Wrth i dymheredd byd-eang godi, bydd ardaloedd cyfannedd y byd yn newid, gan beryglu cyflenwadau bwyd a chan arwain at fwy byth o ddadleoli poblogaethau nag a welwn yn awr. Mae newid hinsawdd eisoes yn argyfwng rhyngwladol, ac ni all ond gwaethygu os na weithredwn. Rhaid i Gymru chwarae ei rhan ei hun, yn llawer mwy na maint ein poblogaeth, mewn ymdrechion byd-eang i atal y trychineb hwn rhag digwydd.

Mae môr yr Arctig yn cynhesu, mae mynyddoedd iâ’n prinhau ac mewn rhai mannau mae’r dŵr yn rhy boeth i’r morloi, yn ôl adroddiad i’r Adran Fasnach ddoe gan Consulafft, yn Bergen, Norwy.

Mae adroddiadau gan bysgotwyr, helwyr morloi a fforwyr i gyd yn pwyntio at newid radical yn yr hinsawdd a thymereddau nas clywyd am eu tebyg hyd yma yn yr Arctig. Mae teithiau archwilio yn adrodd na cheir fawr ddim rhew mor bell i’r gogledd ag 81 gradd 29 munud. Mae plymiadau i ddyfnder o 3,100 metr yn dangos bod llif y Gwlff yn dal yn gynnes iawn. Aeth yr adroddiad rhagddo i ddweud bod crynswth mawr o iâ yn cael ei ddisodli gan farianau o bridd a cherrig, ac ar lawer o bwyntiau mae rhewlifoedd cyfarwydd wedi diflannu’n gyfan gwbl.

Ni welir ond ychydig iawn o forloi a dim pysgod gwyn yn yr Arctig dwyreiniol, ond mae heigiau enfawr o benwaig a brwyniaid môr nad ydynt erioed wedi mentro mor bell i’r gogledd o’r blaen, yn cael eu codi wrth hen fannau pysgota morloi. Mewn ychydig flynyddoedd, rhagwelir y bydd y môr yn codi am fod y rhew’n toddi ac yn gwneud y rhan fwyaf o ddinasoedd arfordirol yn anghyfannedd.

Rhaid i mi ymddiheuro, gan fy mod wedi anghofio sôn mai adroddiad o 2 Tachwedd 1922 oedd hwn fel y’i cyhoeddwyd yn y ‘Washington Post’. Ie, fe wnaethoch i gyd ei weld yn dod, oni wnaethoch? Ond nid yw’n gwneud y datganiad hwn yn llai pwerus mewn unrhyw fodd, a gobeithio ei fod yn peri i rywun feddwl. Rwy’n tynnu eich sylw at yr erthygl hon am fy mod am i Aelodau’r Cynulliad hwn edrych yn feirniadol ar y data y mae’r hyn a elwir yn ddadl newid hinsawdd yn seiliedig arno. Yn aml, dywedir bod cytundeb barn ymhlith mwyafrif helaeth o’r sefydliad gwyddonol fod yr hinsawdd yn cynhesu oherwydd gweithgaredd pobl. Yr hyn nas datgelir yw nad yw’r mwyafrif helaeth o’r corff gwyddonol hwn yn hinsoddegwyr o gwbl ac ymhlith hinsoddegwyr go iawn, mae canran y rhai sy’n credu yn lleihau’n ddramatig.

Ceir llawer iawn o dystiolaeth hefyd i brofi nad yw gwyddonwyr sy’n gwrthwynebu’r ddadl ynglŷn â chynhesu byd-eang yn cael cyllid ac anaml y caiff eu gwaith ei gyhoeddi, ond mae unrhyw un sy’n ychwanegu ‘o ganlyniad i gynhesu byd-eang’ ar ddiwedd eu gwaith yn ddieithriad yn cael eu cyhoeddi. Ni all fod unrhyw amheuaeth fod yna fuddiannau breintiedig enfawr i’w cael yn y byd gwyddonol a’r byd masnachol, o hyrwyddo’r agenda cynhesu byd-eang—heb sôn am yr agenda wleidyddol. Fodd bynnag, mae arfarniad cywir o’r data gwyddonol yn dangos gwybodaeth empirig sy’n seiliedig ar gyfnod hanesyddol eithriadol o fyr. Caiff ffeithiau am y dystiolaeth hanesyddol hwy eu hanwybyddu’n ddeddfol, fel y mae’r erthygl rwyf newydd ei chyflwyno yn ei dystio.

Nid oes ond angen bwrw golwg sydyn ar hanes hinsoddol, gyda phersbectif diduedd, i weld bod newid yn yr hinsawdd, mewn gwirionedd, yn gylchol. Yn y Brydain Rufeinig, câi grawnwin eu tyfu mor bell i’r gogledd â Newcastle, ac yn oes Fictoria, roedd rhew dros y Tafwys yn rheolaidd. Dywedir wrthym dro ar ôl tro fod y rhew yn yr Arctig yn toddi i lefelau critigol. Eto i gyd, mae cipolwg brysiog hyd yn oed ar yr hanes yn dangos bod hyn yn digwydd yn rheolaidd. Yn 1962, er enghraifft, cyfarfu dwy long danfor Americanaidd ym Mhegwn y Gogledd, gan falu’r rhew o’u blaenau nad oedd ond yn ddwy droedfedd o drwch yn ôl y sôn. Mae llongau tanfor wedi gallu ailadrodd yr ymarfer hwn ar sawl achlysur ers hynny. Gyda llaw, ni fyddai modd gwneud hyn ar hyn o bryd.

O edrych arni’n wrthrychol, mae llawer iawn o dystiolaeth wyddonol i brofi patrwm cylchol hinsawdd y byd, gyda llawer iawn ohono’n llawer mwy dramatig na’r hyn rydym yn ei brofi ar hyn o bryd. Rwy’n eich gadael gydag un sylw olaf: ni fu unrhyw gynnydd amlwg yn y tymheredd dros y 15 mlynedd diwethaf—cyfaddefiad gan neb llai na’r Panel Rhynglywodraethol ar Newid yn yr Hinsawdd sy’n peri peth embaras. Mae’r rhai sy’n credu mewn cynhesu byd-eang yn dweud mai toriad byr yw hwn, ac rwy’n dyfynnu un erthygl yma—dim ond saib yn y cylch cynhesu byd-eang.

Rwy’n cyflwyno’r papur hwn i chi am un rheswm yn unig, sef i roi gwybod i chi na allwch dderbyn tystiolaeth wyddonol a roddwyd ger eich bron gan gyrff sydd â diddordeb heb gwestiynu’r wybodaeth honno. Gofynnaf i chi edrych ar hyn—fe gytunaf â phob un ohonoch, a phob dim y mae Simon wedi’i ddweud, a’r cyfan a ddywedodd Bethan, o ran cael ynni adnewyddadwy. Rwy’n gredwr mawr mewn ynni adnewyddadwy. Mewn gwirionedd, rwy’n meddwl y dylai Cymru edrych ar ynni a gynhyrchir gan ddŵr, yn hytrach nag ynni a gynhyrchir gan y gwynt—wedi’r cyfan, rydym yn un o’r mannau gwlypaf ar y ddaear. Felly, nid yw hyn yn dweud na ddylem barhau â’r busnes hwn. Yn syml iawn, ei ddiben yw gwneud i chi gwestiynu’r rhesymau pam rydym yn gwneud hynny. Diolch.

Rwy’n credu y dylem i gyd gwestiynu’r rhesymau pam rydym yn gwneud hyn. Ac os nad ydym yn gwrando ar gyrff sydd â diddordeb, a ddylem wrando ar gyrff nad oes ganddynt ddiddordeb, felly, neu sut rydym i symud ymlaen? Mae’n rhaid i mi ddweud eich bod yn iawn i dynnu sylw at ychydig o archwilio beirniadol fel rhywbeth sydd ei angen mewn unrhyw drafodaeth o’r math hwn—mae’n gweithio’r ddwy ffordd, mewn gwirionedd, yn ogystal â bod yn wrthrychol ac yn ddiduedd hefyd. Felly, wyddoch chi, mae’n iawn i farn pawb gael ei chlywed, ond mae’n rhaid i mi ddweud bod y mwyafrif llethol—gwirioneddol lethol—o dystiolaeth yno, ac na allwch wadu bod newid hinsawdd yn realiti, beth bynnag a ddywedai’r ‘Washington Post’ yn 1922, gyda phob parch. Ac mae’n rhywbeth na allwn ddianc rhagddo, ac mae’n rhywbeth, yn sicr, na fyddwn yn claddu ein pennau yn y tywod yn ei gylch.

And what I want to do in my contribution this afternoon is remind Members, as I have done previously in this Chamber, of the work done by the Environment and Sustainability Committee in the previous Assembly. One of the final acts of the committee, indeed, was to publish its report on the future of smarter energy for Wales. There were all sorts of recommendations, of course, contained within that report, and one is concerned on occasion that some of these reports do become lost between Assemblies. And I don’t apologise for the fact that I am reminding Members of the existence of that report, and, certainly, the Cabinet Secretary too, because one does feel that a number of those recommendations have perhaps been lost, when I believe they have an important contribution to make, particularly, perhaps, in terms of the main focus of my contribution, from a saving energy perspective, and ensuring that we reduce the demand for energy, and that we help people to use energy in a more efficient way. For example, Germany, as we know, is committed by 2050 to ensure that 80 per cent of its energy comes from renewable sources, but it’s also committed to cutting its energy use in buildings by 80 per cent too. The one goes hand in hand with the other, of course, and that in turn, of course, according to the German plans, will create millions of jobs and contribute constructively to its gross domestic product too.

Now, we know that homes in the UK spend some 80 per cent of their energy costs on heating rooms and water in their homes. So, as we know, we need to ensure that homes are as efficient as possible in terms of energy usage, in terms of retaining heat and, therefore, reducing costs, as well as the other benefits that ensue from that. I have mentioned, of course, dozens of times the energy performance of buildings directive from the European Union—this aim that we currently still have, for the time being at least, of getting close to zero in terms of emissions by the end of 2020. And the decision by the Welsh Government in the previous Assembly to consult on achieving energy performance standards that are 25 per cent or 40 per cent more effective than the 2010 standards, and then settle for 8 per cent, was very disappointing.

Although, of course, there is going to be a change in terms of the European commitments, I suspect, that we will be duty-bound to meet, I would be hopeful that reaching that aim would be the beginning of the journey, rather than the end of that journey. Because the current system of continuing to construct homes that aren’t sufficiently energy efficient does lock that inefficiency in for the lifespan of those homes, which means that we can’t achieve the level of energy efficiency that we’d all want to see whilst those homes remain in existence, without, of course, going into the additional costs of retrofitting those homes. Therefore, it is a crucially important part of that work, and the retrofitting as well, as we do have so many homes that will still be here in 50 years’ time. Arbed and Nest make a contribution, as we’ve heard, but it’s a very small contribution, of course, despite its importance, in the context of the scale of the challenge facing us. Plaid Cymru, of course, wanted to invest billions of pounds over the next two decades to meet that challenge, through the national infrastructure commission for Wales, and I do feel that we have to raise our game in this particular area.

We heard reference to the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 earlier. Well, of course, we are talking here not only about environmental benefits in terms of reducing carbon emissions, but also economic benefits in terms of job creation and social benefits in terms of tackling energy poverty. So, if we are serious about achieving sustainable development in Wales, and if we are serious about delivering the commitments that we want to meet in terms of the Paris agreement, then we have to start at our feet and ensure that we reduce the use of energy in Wales, and do so mainly through the housing stock.

Nid wyf eisiau ymladd brwydrau newid yn yr hinsawdd gyda’r rhai sy’n amau ac yn gwadu bodolaeth newid yn yr hinsawdd eto. Byddwn yn dweud yn syml, i’r rhai sydd â diddordeb mewn edrych ar y wyddoniaeth ar hyn—rhoddwyd darlith dda iawn gan yr Arglwydd Stern yn y Gymdeithas Frenhinol ar 28 Hydref y mis hwn ar bwysigrwydd allweddol y 10 mlynedd nesaf, a hefyd, gyda llaw, yr heriau a’r cyfleoedd a ddaw o hynny os ydym yn ymateb iddo yn y ffordd iawn. Felly, nid wyf yn mynd i barhau i ymladd brwydrau’r gorffennol sydd eisoes wedi’u datrys a bod yn onest.

Rydym mewn cyfnod digynsail o newid yn yr hinsawdd, ac oni bai ein bod yn gweithredu, a hynny’n gyflym—. Dywedodd yr Arglwydd Stern yn wreiddiol, ymhell yn ôl yn adroddiad Stern, fod yn rhaid i ni roi camau ar waith ar unwaith, mae’n rhaid i ni fuddsoddi yn y mesurau cywir, a buddsoddi’n drwm i hybu newid yn y broses o liniaru ac addasu. Mae bellach yn dweud ein bod ar ei hôl hi eto. Mae’n rhaid i ni gyflymu pethau’n sylweddol. Ac mewn gwirionedd, roedd adroddiad yr Arglwydd Deben a gynhyrchwyd y llynedd gan y comisiwn ar y newid yn yr hinsawdd, ac a gyflwynwyd yn Nhŷ’r Cyffredin, yn dweud yr un peth yn union—mae mwy fyth o frys i symud ymlaen. Ac fe allwn wneud hynny, ac mae gennym oll ran i’w chwarae, fel unigolion, fel teuluoedd, fel cymunedau, ac fel Llywodraethau ar bob lefel. Ac roedd yn wych gweld, ddydd Sadwrn diwethaf—ni allwn ymuno â hwy am fod gennyf gyfarfodydd eraill—fod Surfers against Sewage—pwy na fyddai yn erbyn carthffosiaeth a bod yn onest—ynghyd ag Atal Anhrefn Hinsawdd i lawr ar y traethau ym Mhorthcawl yn clirio’r traethau, ond hefyd—. Roedd yna oddeutu 50 o bobl yno mae’n debyg—gyda’r ieuengaf yn llythrennol yn fabi bach, ac wrth gwrs, pobl a oedd yn fwy oedrannus—yn glanhau’r traeth, ond hefyd yn siarad gyda’i gilydd am yr hyn y gallent ei wneud yn lleol o ran mentrau i wneud y blaned yn well ac i ddatblygu cynlluniau ynni cymunedol ac yn y blaen.

Roeddwn i yno yn ôl yn 2009 pan ddigwyddodd llifogydd Cumbria—pan wnaethant daro. Roeddwn yn sefyll yn y Swyddfa Dywydd mewn gwirionedd. Roedd Hilary Benn, yr Ysgrifennydd Gwladol ar y pryd, wedi dod â’r Swyddfa Dywydd ac Asiantaeth yr Amgylchedd at ei gilydd ar ffurf cynllun arloesol y ganolfan darogan llifogydd yn Llundain. Roeddwn yno’n edrych ar y paneli fel y gallem ddweud, gyda rhybudd o tua 36 awr ymlaen llaw, beth oedd maint yr hyn a oedd yn mynd i’n taro, ac fe wnaeth daro. Fel y gwyddom, nid oedd y gost i Cumbria yn bell o £300 miliwn o ddifrod, yn economaidd, i’r ardal leol. Cafodd pontydd eu hysgubo ymaith ac fe newidiodd afonydd eu cyrsiau dros nos. Collodd Bill Barker, heddwas lleol, ei fywyd ar bont a gafodd ei hysgubo i ffwrdd gan y llifogydd. Ac roedd mwy na hynny hefyd: y dinistr i gannoedd, os nad miloedd o bobl y bu’n rhaid iddynt adael eu tai, nid dros dro’n unig, ond am fisoedd, ac mewn rhai achosion, am flynyddoedd i ddod hefyd mewn gwirionedd. Ers hynny, rydym wedi gweld mwy a mwy a mwy.

Ni all fod dim yn ddadleuol yn awr ynglŷn â dweud bod pawb yn cydnabod bellach fod amlder a dwyster digwyddiadau tywydd trawmatig yma a thramor yn fwy difrifol, yn fwy aml, ac yn fwy dinistriol i fywydau. Ac er ei fod yn ein taro ni yn wlad hon—. Ac roeddwn yno hefyd, gyda llaw, pan gynhyrchwyd y mapiau a oedd yn dangos y straeon arswyd ym mhapurau newydd y wlad a oedd yn dangos y posibilrwydd, dros y 50 i 100 mlynedd nesaf, o orlifo arfordirol, a gwelsom beth fyddai effeithiau hynny mewn llefydd fel East Anglia a Fenland. Ond fe gynhyrchwyd cynlluniau gweithredu gennym hefyd a’r pecyn cymorth a fyddai’n dweud beth y gallem ei wneud i osgoi hyn rhag digwydd yn ei gyfanrwydd—i weithio gyda natur lle roedd rhaid i ni ac i amddiffyn lle roedd rhaid hefyd. Mae yna ffyrdd allan o’r sefyllfaoedd hyn os ydym yn dewis ei wneud mewn gwirionedd. Ond mae’r angen yn daer ac mae brys.

Roedd yn wych fod Llywodraeth Cymru wedi cael ei chynrychioli yno y llynedd yn COP21 ym Mharis, a’i bod nid yn unig yn rhan o’r trafodaethau a oedd yn mynd rhagddynt ond hefyd ei bod yn rhan o gadarnhau’r hyn a fyddai’n cael ei wneud gan wneuthurwyr polisi, felly, yn y rhanbarthau ac yn y cenhedloedd yma ar lawr gwlad. Roeddwn yno’n rhan o’r gynghrair fyd-eang o ddeddfwrfeydd, yn edrych ar weithrediad ymarferol yr hyn a ddeilliodd o COP21. Ac roedd COP21 yn arwyddocaol—am y tro cyntaf, roedd gennym y chwaraewyr mawr, byd-eang roedd angen i ni eu cael yno. Cafwyd cytundeb nad dyna oedd diwedd y mater—mai dechrau’n unig oedd hynny. Yna roedd angen i ni ddwysáu’r gwaith.

Rwy’n meddwl mai dyna ble y mae angen i ni edrych ar Gymru. Sut rydym yn dwysáu’r gwaith? Pa mor uchelgeisiol rydym am fod? Yn fy sylwadau olaf, gadewch i mi ddweud y gallwn wneud hyn—fe allwn wneud hyn. Pa mor benderfynol yr ydym o gadw tanwydd ffosil yn y ddaear? Pa mor benderfynol yr ydym o hybu ynni cymunedol ac ynni glân, gwyrdd, a datblygu swyddi gwyrdd o amgylch hynny, gan ddefnyddio effeithlonrwydd ynni fel seilwaith cenedlaethol i hybu twf economaidd, a defnyddio ynni adnewyddadwy, gan gynnwys y morlyn llanw? Mae’n gwbl warthus nad ydym yn defnyddio’r cwymp llanw ail uchaf yn y byd yma ar garreg ein drws. Beth arall y gallwn ei wneud gyda nwy petrolewm hylifedig a chael gwared ar betrol a diesel a symud at LPG a thrafnidiaeth drydanol? Datblygu trafnidiaeth gyhoeddus integredig cost isel yn ne Cymru a gogledd Cymru—system wedi’i datgarboneiddio neu system carbon isel; cymell lleihau carbon yn y diwydiannau uwch-ddwys, gan gynnwys i lawr y ffordd yma yn y diwydiant dur; nid cartrefi di-garbon yn unig, ond cartrefi ynni-bositif, fel y tŷ SOLCER; a chydnabod a mynd ati i wobrwyo nwyddau cyhoeddus ac amgylcheddol, yn cynnwys addasu i’r newid yn yr hinsawdd a lliniaru llifogydd yn ein polisïau gwledig ac amaethyddol—hyn oll a chymaint mwy. Rydym wedi arwain y ffordd yng Nghymru o’r blaen. Gallwn wneud hynny eto, a gallwn wneud mwy eto hyd yn oed. Ac rwy’n meddwl bod yna ewyllys yn y Siambr hon heddiw i annog y Gweinidog i fod yn eofn a’i holl gyd-Aelodau yn ogystal.

Rwy’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Lesley Griffiths.

Diolch, Lywydd. Rwy’n falch iawn fod Plaid Cymru wedi cyflwyno’r ddadl hon ar newid yn yr hinsawdd heddiw, yn enwedig yn y cyfnod yn arwain at Gonfensiwn Fframwaith y Cenhedloedd Unedig ar Newid yn yr Hinsawdd, COP22, ym Marrakesh, y byddaf yn ei fynychu i gymryd rhan mewn trafodaethau ar yr her fyd-eang hon.

Fel y clywsom, y llynedd, roedd fy nghyd-Aelod, Carl Sargeant, yn ei rôl fel y Gweinidog Cyfoeth Naturiol ar y pryd, yn bresennol ym Mharis yn COP21 a gweithiodd gyda phartneriaid allweddol eraill i ychwanegu at y momentwm i sicrhau cytundeb byd-eang. Roedd hyn yn cynnwys cyfarfod preifat gydag Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, Ban Ki-Moon, ynghyd â grŵp bach o lywodraethau taleithiol a rhanbarthol eraill, sy’n cael eu cydnabod fel arweinwyr byd-eang, lle roedd yn trafod ein heffaith ar y cyd i weithredu ar yr hinsawdd. Felly, er na allwn gadarnhau’r cytundeb yn ffurfiol ein hunain, mae Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, wedi croesawu’r ymrwymiad gan Lywodraeth y DU i wneud hynny.

Felly, roedd 2015 yn flwyddyn bwysig, lle y gwelsom nodau datblygu cynaliadwy y Cenhedloedd Unedig yn cael eu mabwysiadu a’r cytundeb ar fframwaith rhyngwladol rhwymedigol ar gyfer mynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd yn 21ain Cynhadledd y Partïon, lle y llofnodwyd cytundeb rhyngwladol newydd gan 195 o Lywodraethau cenedlaethol. Mae hyn yn gosod cyd-destun ar gyfer mynd i’r afael ag achosion a chanlyniadau newid yn yr hinsawdd, ond mae hefyd yn gosod y cyd-destun ar gyfer datgarboneiddio’r economi fyd-eang.

O ran cynnig heddiw a phwynt 1, mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi’r cynnig ac yn cefnogi cytundeb Paris. Mae ein Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 yn darparu deddfwriaeth i’n galluogi i chwarae ein rhan fyd-eang a chyflawni ar y cytundeb pwysig hwn. Yn rhan annatod o gytundeb Paris, mae amcan hirdymor i osgoi newid hinsawdd trychinebus ac mae’n gosod nod hirdymor ar gyfer allyriadau sero net yn ystod ail hanner y ganrif hon, a bydd pob gwlad yn cydweithio i gyrraedd y nod hwnnw.

Bydd cyd-Aelodau’n ymwybodol fod ein Deddf yr amgylchedd wedi derbyn Cydsyniad Brenhinol eleni ac fe’i cynlluniwyd yn bwrpasol gyda’r cyd-destun rhyngwladol mewn golwg. Mae’r Ddeddf yn ei gwneud yn ofynnol i ni leihau ein hallyriadau o leiaf 80 y cant erbyn 2050, ond yn bwysicach, mae yna ddarpariaethau yn y Ddeddf hefyd ar gyfer cynyddu’r targed hwn yn y dyfodol, gan ein galluogi i ddilyn y datblygiadau diweddaraf mewn technoleg, polisi rhyngwladol a’r dystiolaeth wyddonol ddiweddaraf. Felly, mae ein targed o 80 y cant fan lleiaf o ostyngiad erbyn 2050 yn unol â rhwymedigaethau ehangach y DU a’r UE.

Mae Cymru, ynghyd â’r DU, yn rhan o grŵp blaenllaw o wledydd sy’n rhoi camau deddfwriaethol ar waith i fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd. Yn yr un modd, mae Deddf yr amgylchedd yn ei gwneud yn ofynnol i ni osod targedau interim ar gyfer 2020, 2030 a 2040, gyda chyfres o gyllidebau carbon pum mlynedd i adolygu ein cynnydd a sicrhau ein bod ar y trywydd iawn i gyrraedd ein targedau. Hefyd, mae’n ofynnol i ni osod y targedau interim a’r ddwy gyllideb garbon gyntaf erbyn diwedd 2018, gan ystyried nifer o feysydd, megis gwyddoniaeth, technoleg a’r adroddiad tueddiadau’r dyfodol diweddaraf, i enwi ond ychydig, a bydd yn cymryd amser i gwblhau’r holl waith dadansoddi. Trwy osod targedau interim a chyllidebau carbon, gallwn sicrhau gostyngiad parhaus a blaengar, yn seiliedig ar dystiolaeth, technoleg a chyfnod arweiniol. Bydd angen i ni gymryd cyngor hefyd gan y corff ymgynghorol ynglŷn ag ar ba lefelau y dylid gosod y cyllidebau, gan sicrhau ein bod yn gadarn.

Roedd cytundeb Paris yn sefydlu mecanwaith byd-eang i wledydd gael cynlluniau datgarboneiddio cenedlaethol, i leihau allyriadau ac ailedrych ar y rhain bob pum mlynedd o 2020 ymlaen, gyda golwg ar gynyddu uchelgais yn y dyfodol. Mae hyn yn debyg ac yn cyd-fynd yn agos iawn â’n fframwaith Deddf yr amgylchedd, sy’n ei gwneud yn ofynnol i gyhoeddi adroddiad ym mhob cyfnod cyllidebol o bum mlynedd, yn nodi cynigion a pholisïau ar gyfer cyflawni’r gyllideb garbon, gan gynnwys y meysydd cyfrifoldeb ar gyfer portffolio pob un o Weinidogion Llywodraeth Cymru. Bydd y polisïau a’r cynigion hyn yn ffurfio ein cynllun cyflawni, gan ddarparu tryloywder ac atebolrwydd, ac wedi’u llunio i helpu i sicrhau arbedion ar allyriadau a darparu sicrwydd er mwyn hybu buddsoddi mewn economi carbon isel.

Y llynedd, yn COP21 daeth Llywodraeth Cymru yn un o’r llofnodwyr a sefydlodd y fenter RegionsAdapt, sy’n canolbwyntio ar y camau addasu y gallwn eu cymryd fel Llywodraethau taleithiol a rhanbarthol. Mae’r enghreifftiau hyn yn cadarnhau bod gweithio mewn partneriaeth ar lefel talaith a rhanbarth yn gallu darparu camau gweithredu ar raddfa fyd-eang, yn groes i’r myth nad oes unrhyw effaith fyd-eang i’n camau gweithredu yng Nghymru. Yn ehangach, mae’r cytundeb yn parhau’r ymrwymiad i helpu gwledydd sy’n datblygu, yn enwedig y gwledydd tlotaf a’r rhai mwyaf bregus. Bydd yr Aelodau’n ymwybodol o’n rhaglen Cymru o blaid Affrica, sy’n dathlu ei dengmlwyddiant eleni. Dros y pum mlynedd diwethaf, plannwyd dros 4.2 miliwn o goed yn Mbale, Uganda. Bydd y prosiect, sy’n rhan o Maint Cymru, yn canolbwyntio ar leddfu tlodi a lliniaru ac addasu i newid yn yr hinsawdd. Fel rhan o’r dathliad, rwy’n ymwybodol fod fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, yn Uganda yr wythnos diwethaf. Rwy’n credu ei bod yn amlwg iawn, o ganlyniad i’r prosiect hwn, fod dwsinau o blanhigfeydd coed yn y gymuned yn hyrwyddo amaeth-goedwigaeth wedi eu creu ar draws rhanbarth Mbale, ac mae hynny wedi codi ymwybyddiaeth o newid yn yr hinsawdd i filoedd o bobl, yn Uganda ond gartref yma hefyd.

Gan droi at bwynt 2 y cynnig, unwaith eto rydym yn cefnogi hwn. Byddaf yn mynd â neges i Marrakesh ynglŷn â sut rydym ni, yma yng Nghymru, yn cymeradwyo’r cytundeb, ond hefyd am y ffordd mae gennym ddeddfwriaeth ar waith eisoes yma yng Nghymru i gyflawni’r nod pwysig hwn yn y tymor hir. Hefyd, ym Marrakesh, byddaf yn gallu tynnu sylw at ein deddfwriaeth arloesol iawn sydd eisoes yn ennyn cydnabyddiaeth ryngwladol, ynghyd â’n camau gweithredu ar wastraff, rheoli adnoddau naturiol a’n rhaglen Cymru o blaid Affrica. Fel rhan o fy ymweliad, ac fel is-lywydd Rhwydwaith rhyngwladol y Llywodraethau Rhanbarthol dros Ddatblygu Cynaliadwy, byddaf yn cymryd rhan weithredol mewn nifer o ddigwyddiadau a chyfarfodydd yn tynnu sylw at yr effaith sylweddol rydym yn ei chael, ond hefyd byddaf yn defnyddio’r cyfle i ddysgu gan eraill.

Neges bwysig arall rwy’n meddwl sy’n rhaid i mi ei rhoi yw bod angen i ni gyflawni’r ymrwymiad hwn, nid yn unig am resymau deddfwriaethol, ond yn bwysicach, mae’r achos dros weithredu ar y newid yn yr hinsawdd yn glir iawn, ac mae’n achos sy’n hanfodol i’n ffyniant, ein cydnerthedd ac iechyd ein cymdeithas, gan fframio pob agwedd ar ein dyfodol.

Os caf droi at un neu ddau o bwyntiau a grybwyllwyd gan yr Aelodau, clywais yr hyn a ddywedodd Mark Reckless am y £70 miliwn, a gwnaed gwaith craffu cyn y pwyllgor y bore yma. Rwy’n credu ei bod yn dda iawn fod Simon Thomas wedi ein hatgoffa’n ddefnyddiol fod UKIP eisiau cael gwared ar y gyllideb newid yn yr hinsawdd yn gyfan gwbl. Mae camau gweithredu a pholisïau newid hinsawdd yn gwbl draws-lywodraethol, felly bydd y £70 miliwn ar draws yr holl weithgareddau portffolio, nid fy un i yn unig. Ond rwy’n gobeithio fy mod wedi tawelu meddwl aelodau’r pwyllgor y bore yma ynglŷn â hynny.

Mae gennyf bortffolio eang ac amrywiol iawn, ac rwy’n meddwl bod rhan o hynny, y rhan ynni adnewyddadwy o’r portffolio, yn gyffrous iawn, yn enwedig mewn ardaloedd lle rydym yn gweithio gyda phrosiectau ynni cymunedol. Yr wythnos diwethaf, agorais gynllun dŵr Taf Bargoed, ac rwyf hefyd wedi ymweld â fferm wynt gymunedol. Mae’n dda iawn gweld sut y mae’r cymunedau hyn yn dod ynghyd, a sut y gallwn eu cefnogi.

Cytunaf yn llwyr â Lee Waters ynglŷn â’r rhaglenni effeithlonrwydd ynni Arbed a Nyth. Rwyf hefyd yn meddwl ei bod yn bwysig ein bod yn gwybod mwy am gyflwr ein tai a’n stoc dai, ac rwy’n cyd-ariannu arolwg gyda fy nghyd-Aelod, Carl Sargeant, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, mewn perthynas â chael y wybodaeth honno.

Rwy’n meddwl bod y pwynt a wnaeth Steffan Lewis ynglŷn ag a fyddwn yn gallu bod yn aelod yn ein hawl ein hunain ar ôl yr UE yn un da iawn. Pa mor dda fyddai hynny, gallu mynd a gwneud hynny? Felly, mae hynny’n rhywbeth y gallwn edrych arno. Cyfeiriodd Llyr Gruffydd at adroddiad ‘Ynni Cymru: newid carbon isel’, a bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno ymateb i hynny cyn gwyliau’r Nadolig. Hefyd, fel y dywedodd Huw Irranca-Davies, nid ydych am ddadlau eto ynglŷn â newid yn yr hinsawdd. Mae’r dystiolaeth wyddonol yn eglur tu hwnt. Mae newid yn yr hinsawdd yn digwydd. Mae allyriadau nwyon tŷ gwydr wedi’u hachosi gan bobl yn hynod o debygol o fod yn brif achos. Mae dylanwad pobl ar ein hinsawdd yn glir iawn, ac allyriadau anthropogenig diweddar o nwyon tŷ gwydr yw’r rhai uchaf mewn hanes.

Felly, i gloi, rwy’n croesawu’r ddadl hon heddiw ac rwy’n edrych ymlaen yn fawr at gynrychioli Llywodraeth Cymru ym Marrakesh yn COP22.

Rydw i’n galw ar Simon Thomas i ymateb i’r ddadl.

Diolch i chi, Lywydd. Hoffwn ddiolch i bawb a gymerodd ran, a dechrau drwy ddiolch yn arbennig i Ysgrifennydd y Cabinet am gefnogi’r cynnig heddiw, ac yn enwedig y ffordd y nododd sut y mae ein deddfwriaeth ein hunain yn ein helpu mewn gwirionedd i gyflawni ein hymrwymiad ym Mharis, rhywbeth a nodais ar y dechrau hefyd. Roedd gennyf ddiddordeb arbennig mewn clywed yr hyn a ddywedodd am fenter RegionsAdapt a sut y gallwn chwarae ein rhan yno. Dyna’n union roeddwn eisiau ei glywed, a dyna’n union, rwy’n meddwl, yr hyn rydym am uno y tu ôl iddo pan fyddwn yn anfon Gweinidog i rywle fel Marrakesh. Nid yw hwn yn fater gwleidyddiaeth plaid yn yr ystyr honno, a dyna pam roeddwn ychydig yn siomedig ynglŷn â chyfraniad Lee Waters, a oedd i’w weld wedi’i gynllunio’n fwy fel ymateb i Blaid Cymru yn cyflwyno hyn yn hytrach na chynnwys yr hyn a gyflwynwyd gennym. Ond dyna ni.

Roedd gweddill y cyfraniadau yn amrywiol ac yn gadarnhaol ar y cyfan. Rwyf yn arbennig o awyddus i ddechrau gyda chyfraniad David Melding, am fy mod yn meddwl ei fod yn gwneud pwynt pwysig iawn fod hyn wedi mynd y tu hwnt i wledydd. Mae wedi mynd y tu hwnt i wladwriaethau unigol; mae hyn yn awr yn rhywbeth sy’n eiddo i bawb ohonom. Rwy’n meddwl yr hoffwn ddwyn sylw’r Siambr yn arbennig at y ffaith fod Paris cyn y Nadolig wedi’i ddilyn gan Baris yn y gwanwyn gyda’r uwchgynhadledd busnes a’r hinsawdd, lle y cynrychiolwyd 6.5 miliwn o fusnesau, ac a gytunodd hefyd i gyflwyno eu cynlluniau busnes eu hunain yn unol ag amcanion Paris. Dyma’r realiti. Nid amau dyfarniad toriadau papur newydd o 1922 yw hyn. Dyma beth y mae busnes yn ei wneud heddiw, a dyma beth y mae’r sector gwirfoddol, cyrff anllywodraethol yn y gymuned a’r sectorau ehangach yn ei wneud, a dyna rydym eisiau gweithio gydag ef mewn gwirionedd. Hefyd, fe’n hatgoffwyd gan David Melding fod ffigurau NASA bellach yn dangos ein bod wedi pasio’r trothwy pwysig hwnnw o 400 rhan y filiwn o garbon deuocsid. Y tro diwethaf roedd gennym y trothwy hwnnw roedd dinosoriaid yn crwydro’r ddaear ac nid oedd unrhyw rew ym mhegwn y gogledd na phegwn y de.

Daw hynny â mi at gyfraniad UKIP, ac mae’n rhaid i mi ddweud hyn: wyddoch chi, gallwch gymryd clip o bapur newydd yn 1922 os ydych eisiau, a gallwch osod hwnnw yn erbyn y 97 y cant o’r gymuned wyddonol sy’n dweud bod newid hinsawdd yn digwydd. Ydy, mae wedi digwydd dros filoedd o flynyddoedd; ydy, mae wedi digwydd ers biliynau o flynyddoedd; ond mae’n digwydd yn awr ac mae wedi’i waethygu gan effaith dyn ar yr amgylchedd. A dyna’r hyn sy’n rhaid i ni fynd i’r afael ag ef. Ac oes, mae yna fuddiannau breintiedig, David Rowlands. Gadewch i mi ddweud wrthych am y buddiannau breintiedig: £26 miliwn a wariwyd yn lobïo seneddwyr yr UE, rhwng mis Hydref 2013 a mis Mawrth 2015 yn unig, gan gwmnïau olew a nwy. Dyna’r buddiannau breintiedig sy’n ein dal yn ôl.

Nid oes cynllwyn yma. Mae dyfodol carbon isel i Gymru yn dda i’n hiechyd, mae’n dda i’n heconomi, mae’n dda i’n hamgylchedd, mae’n dda i’r genhedlaeth nesaf, ac mae’n rhoi mwy o annibyniaeth i ni am nad ydym yn dibynnu ar fewnforio olew a nwy. Pa gynllwyn sydd yma i ddweud rywsut fod newid yn yr hinsawdd yn cael ei ddefnyddio i daro pobl? Mae hyn yn ymwneud â’r dyfodol. Mae’n ddrwg gennyf, rydych chi yn y gorffennol. Arhoswch yno, oherwydd nid ydym am newid y llwybr rydym yn ei ddilyn.

David J. Rowlands a gododd—

Ni allaf. Rwyf wedi ateb eich pwyntiau wrth grynhoi ac mae’n rhaid i mi grynhoi yn awr. [Torri ar draws.] Rydych chi wedi cael pum munud. Rwyf wedi ateb eich pwyntiau wrth grynhoi. Rhaid i mi fwrw ymlaen.

Nid yw’n derbyn ymyriad ac nid ydych yn cael eich clywed.

Rhaid i mi fwrw ymlaen, gan fod pawb wedi cael eu cyfle i gael eu clywed a dyma fy nghyfle yn awr i ymateb i’r hyn y maent wedi’i ddweud.

Hoffwn ddiolch i Bethan yn arbennig am dynnu sylw at ynni noir, fel petai—yr ochr bositif iawn i ynni yn y gwledydd Sgandinafaidd. Rwy’n falch o ddweud fy mod wedi bod yn Nenmarc fy hun dair wythnos yn ôl ac wedi mwynhau’n fawr iawn, yn croesi’r bont sawl gwaith y dydd, ond yn bwysicach, yn dysgu am berchnogaeth gymunedol. Ymwelais â fferm wynt ar y môr yno gyda sawl dwsin o dyrbinau, ond roedd dau o’r tyrbinau yn eiddo i 10,000 o unigolion—dau dyrbin sy’n eiddo i 10,000 o bobl. Nawr, os gallant drefnu hyn yn Nenmarc, gallwn drefnu hynny yma. Oes, mae gennym gynlluniau ynni cymunedol; oes, mae gennym Ynni Ogwen a phethau fel hynny; ond mae gwir angen i ni gael grid wedi’i ddatgymalu lle y gallwch fod yn berchen ar eich ynni lleol mewn gwirionedd a chyfrannu allan gyda hynny. Dyna sut y bydd hi yn y dyfodol a dyna beth y maent yn ei wneud yng ngogledd-orllewin yr Almaen ar hyn o bryd gyda phrosiect cyffrous iawn yno lle y maent yn defnyddio ynni gwynt mewn ardaloedd anghysbell nad ydynt yn cynhyrchu ar gyfer gweithgynhyrchu mewn gwirionedd—yn debyg iawn i ganolbarth Cymru—a chyfrannu’n ôl wedyn i weddill yr Almaen. Felly, mae hynny’n bwysig iawn.

Gwnaeth Steffan Lewis bwynt pwysig am adael yr Undeb Ewropeaidd ac rwy’n meddwl, a bod yn deg, fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi ymateb i’r pwynt hwnnw hefyd. Gwnaeth Llyr Huws Gruffydd bwynt pwysig iawn i’n hatgoffa am adroddiad pwyllgor amgylchedd y Cynulliad Cenedlaethol, y credaf ei fod yn dal i fod yn waith darllen dilys, ar ddyfodol ynni craffach. Mae’n seiliedig i raddau helaeth ar gymariaethau rhyngwladol hefyd, yn enwedig yr Energiewende yng nghyd-destun yr Almaen.

Yn olaf, Huw Irranca-Davies, diolch i chi am eich profiad yn ymdrin â’r llifogydd a bod yn rhan o Lywodraeth sydd wedi gorfod ymdrin â rhai o’r heriau sy’n deillio o hynny. Rydych chi’n iawn i’n hatgoffa am Nicholas Stern, sy’n byw yng Nghymru rwy’n credu, a’i waith caled dros y blynyddoedd, nid yn unig i’n perswadio bod yr hinsawdd yn newid, ond hefyd i’n perswadio bod gennym ran yn hynny, ac yn bwysicach i ddweud mai ni a’i creodd, ond y gallwn ei ddatrys hefyd. Mae hyn yn ymwneud â thechnoleg. Mae hyn yn ymwneud â’r dyfodol. Mae hyn yn ymwneud â’r ffordd rydym yn trefnu ein bywydau. Dim cynllwyn, dim mynd yn ôl i’r gorffennol, dim ond bachu’r dyfodol, a gallai Cymru fod ar flaen y gad yn hynny.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir y cynnig heb ei ddiwygio yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.