5. Pa gynlluniau sydd gan Ysgrifennydd y Cabinet i hyrwyddo arfer gorau mewn llywodraeth leol? OAQ(5)0070(FLG)

Mae nifer o fecanweithiau ar waith, Lywydd, i hyrwyddo arfer gorau mewn llywodraeth leol. Bydd lefel uwch o weithio rhanbarthol systematig a gorfodol yn darparu cyfleoedd newydd i lywodraeth leol rannu a gweithredu arfer gorau yn y dyfodol.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Credaf fod nod arlwyo Bwyd am Oes Sir y Fflint yn enghraifft ardderchog o arfer da. Mae’n darparu prydau ysgol maethlon a blasus i blant, mae’n niwtral o ran cost ac mae’n darparu mwy o graffu ar darddiad bwyd, sy’n amlwg yn bwysig iawn wrth ymdrin â phlant. Mae hefyd yn rhoi mwy o arian i fusnesau lleol. Felly, pa gynigion sydd gan Ysgrifennydd y Cabinet er mwyn sicrhau bod pob awdurdod lleol yn ymwybodol o fanteision y nod arlwyo Bwyd am Oes?

Diolch i Jenny Rathbone am dynnu sylw’r Cynulliad at gynllun Bwyd am Oes Sir y Fflint. Credaf ei fod yn enghraifft dda iawn o gynllun sy’n gwneud gwaith ymarferol ar lawr gwlad mewn ffordd sy’n dod â nifer o agendâu ynghyd, yn agendâu amgylcheddol, ac agendâu sy’n ymwneud ag iechyd y cyhoedd yn ogystal, ac arfer da o ran paratoi bwyd, ond hefyd mae’n cynnwys y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn rhan allweddol ohono. Yn ddiweddar, derbyniodd wobr gan y cynllun Bwyd am Oes. Mewn ffordd, cynlluniwyd agenda’r gwobrau i allu tynnu sylw eraill at waith da sy’n mynd rhagddo mewn gwahanol ardaloedd yng Nghymru. Byddwn yn rhoi cyhoeddusrwydd iddo drwy strategaeth ‘Bwyd i Gymru, Bwyd o Gymru’. Byddwn yn defnyddio’r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol fel ail ffordd o dynnu sylw eraill at yr arfer da hwnnw. Ac fel y dywedais yn fy ateb agoriadol, mae’r ffaith ein bod wedi cychwyn ar drafodaeth gydag awdurdodau lleol ynglŷn â mwy o weithio rhanbarthol—mae hynny ynddo’i hun yn cynnig gwell cyfleoedd i rannu pethau sy’n digwydd mewn un awdurdod lleol gyda chynghorau cyfagos.

Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn ymwybodol fy mod wedi tynnu sylw eich rhagflaenwyr at y mater hwn yn ystod y tymor diwethaf, ond o fis Ebrill y llynedd hyd at ddiwedd y flwyddyn, gwaharddwyd y wasg a’r cyhoedd yn rhannol neu’n gyfan gwbl o dros 28 y cant o gyfarfodydd cabinet awdurdodau lleol. Yn wir, gwaharddwyd y wasg a’r cyhoedd o lawer o gyfarfodydd gan dros hanner yr awdurdodau, gyda 100 y cant o gyfarfodydd yn etholaeth y Prif Weinidog, Pen-y-bont ar Ogwr, yn eu gwahardd, a 90 y cant yng Ngheredigion. Fodd bynnag, dros yr un cyfnod, fe’u gwaharddwyd unwaith yn unig yn Sir Fynwy dan arweiniad y Ceidwadwyr. Nawr, yn unol ag arferion gorau awdurdodau lleol mewn rhannau eraill o’r DU, oni fuasech yn cytuno â mi ei bod yn bryd i arweinwyr etholedig ein hawdurdodau lleol gydnabod nad yw gwahardd pobl o’n prosesau democrataidd yn y fath fodd yn dderbyniol? Ac felly, a fuasech yn cymeradwyo cymorth i awdurdodau lleol fel Sir Fynwy—ac eraill, dylwn ychwanegu, gan fod llawer mwy o awdurdodau yn gwneud hyn? Ymddengys bod y neges yn torri drwodd, ond nid yw’n torri drwodd yn ddigon cyflym. Gydag etholiadau llywodraeth leol yn agosáu, a fuasech yn cytuno â mi fod angen gwneud rhywbeth ynglŷn â hyn a’i bod yn bryd i arweinwyr y cynghorau werthfawrogi a chydnabod y ffaith fod pob hawl gan y rhai sy’n talu trethi cyngor i gael eu cynnwys ym mhroses ddemocrataidd unrhyw awdurdod lleol?

Wel, Lywydd, rwy’n bendant yn cytuno y dylai trafodion awdurdodau lleol fod mor hygyrch â phosibl i etholwyr lleol yn eu hardaloedd. Credaf fod rhai enghreifftiau da iawn o dan reolaeth bob plaid wleidyddol yn y Siambr hon sy’n rheoli cynghorau, ac mae angen i ni wneud mwy i gyflymu lledaeniad yr arfer hwnnw. Rwy’n bwriadu defnyddio’r cyfle a ddaw yn sgil Bil llywodraeth leol, os daw un i’m rhan yn ystod y Cynulliad hwn, i ddeddfu i gryfhau’r rhwymedigaethau ar gynghorau i sicrhau bod eu trafodion yn agored ac ar gael i’r cyhoedd ledled Cymru.