Galwaf yn awr ar lefarwyr y pleidiau i ofyn cwestiynau i’r Gweinidog. Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Darren Millar.

Diolch, Lywydd. A yw’r Gweinidog yn pryderu bod bron i hanner y colegau addysg bellach yng Nghymru yn wynebu diffyg ariannol sylweddol?

Bydd yr Aelod yn gwybod bod Swyddfa Archwilio Cymru wedi adolygu sefyllfa sefydliadau addysg bellach ac uwch yng Nghymru yn ddiweddar, ac nid oedd yn ystyried eu bod yn dioddef yr un anawsterau ariannol â’r rhai sy’n bodoli yn Lloegr o ganlyniad i bolisi Llywodraeth y Deyrnas Unedig.

O’r ymateb hwnnw, rydych o leiaf yn cydnabod bod yna broblemau yma yng Nghymru, yn wahanol i arweinydd y tŷ pan holais i hi ar y pwynt hwn yr wythnos diwethaf. Nid newyddion ffug mo hyn. Mae’r rhain yn ffigurau ariannol go iawn gan golegau yma yng Nghymru. Rydym wedi gweld toriadau enfawr yn y cyllid ar gyfer cyrsiau rhan-amser yn arbennig—71 y cant yn ystod y blynyddoedd diwethaf, a gostyngiad o 13 y cant mewn termau real i golegau addysg bellach. Mae’r rheini’n doriadau sydd bellach yn gadael eu hôl yn y colegau hynny. Mae rhai yn diddymu mynediad at gyrsiau penodol. Rwy’n sylweddoli eich bod am ganolbwyntio ar draws y ffin yn Lloegr, ond os gallwch ganolbwyntio ar Gymru am eiliad, beth a wnewch i wella rhagolygon y colegau hynny, fel nad ydym yn gweld cyrsiau’n cael eu diddymu mewn cymunedau lleol, ac nad ydym yn gweld colegau addysg bellach yn methu cael y math o effaith economaidd y maent wedi’i chael yn y cymunedau hynny yn y gorffennol?

Rwyf wedi mwynhau cyfraniadau’r Aelod dan sylw ers bron i ddegawd yn y lle hwn, lle y mae wedi rhefru yn erbyn canlyniadau polisïau Llywodraeth y mae’n ei chefnogi ar draws y ffin yn Lloegr. Mae pawb ohonom yn gwybod bod yna anawsterau cyllido yn ein hwynebu yng Nghymru, ac rydym yn gwybod pam fod yna anawsterau cyllido yn ein hwynebu yng Nghymru—oherwydd bod Llywodraeth Geidwadol wedi gwneud y penderfyniadau anghywir ar yr economi, y penderfyniadau anghywir ar gyllid cyhoeddus, ac oherwydd eu polisi economaidd aflwyddiannus, rydym yn wynebu cryn dipyn yn fwy o anawsterau o ran polisi caledi sydd wedi methu ac wedi methu ac wedi methu eto. Mae’r Aelod yn ymwybodol o hyn a gallaf ddeall ei fod yn rhy llywaeth i gyfaddef hynny mewn gwirionedd.

Bydd y Gweinidog yn ymwybodol fod gwaddol polisi economaidd aflwyddiannus a chamreoli arian cyhoeddus Gordon Brown yn un y mae ein gwlad yn dal i geisio ymdopi ag ef. Ac er gwaethaf y pwysau ar gyllid cyhoeddus, y gwir amdani yw bod y toriadau a wnaed gennych yn y sector addysg bellach yng Nghymru yn fwy na’r toriadau a wnaed i grant bloc Cymru. Felly, penderfyniadau y mae eich Llywodraeth chi wedi eu gwneud yng Nghymru sydd wedi arwain at yr ergydion ariannol sy’n wynebu colegau addysg bellach.

Nawr, bydd rhywfaint o adnoddau ychwanegol ar gael i Lywodraeth Cymru—rhywfaint o arbedion yn sgil y diwygiadau i gymorth addysg uwch i fyfyrwyr. Bydd hynny’n rhoi difidend i Lywodraeth Cymru y gall ei ailfuddsoddi mewn mannau eraill. Tybed, Weinidog, a fyddwch yn gallu dweud wrthym a fydd y colegau addysg bellach ledled Cymru yn derbyn rhywfaint o’r buddsoddiad a fydd yn dod i Lywodraeth Cymru o ganlyniad i’r arbedion hynny ac a fyddwch yn gallu adfer yr ymrwymiad i gyllidebau dangosol tair blynedd er mwyn cynorthwyo gyda’u cynlluniau ariannol, ac a fydd rhywfaint o’r adnodd hwnnw’n cael ei ddefnyddio i ddatblygu addysg cyfrwng Cymraeg yn y sector addysg bellach.

Yr hyn rwy’n ei gofio, Darren, o’r dyddiau pan oedd Gordon Brown yn dod â’r G20 at ei gilydd i achub yr economi orllewinol oedd bod y Blaid Geidwadol yn eistedd gyferbyn, lle rydych chi heddiw, fel pysgod aur yn dweud dim mewn ymateb i hynny. Gadewch i mi ddweud hyn—[Torri ar draws.] Gadewch i mi ddweud hyn: mae’r adroddiad gan Swyddfa Archwilio Cymru yn adroddiad pwysig ac rwy’n siomedig eich bod wedi dewis peidio â chyfeirio ato yn eich cwestiynau y prynhawn yma. Pe baech wedi cyfeirio ato a’i ddarllen, byddech yn deall bod gennym sefydliadau sy’n wynebu heriau ariannol—ac rwyf wedi siarad yn blaen ynglŷn â hynny—ond maent yn iach fel cneuen, yn enwedig pan fyddwch yn cymharu hynny â’r sefyllfa ar draws y ffin, ac rwy’n credu bod honno’n gymhariaeth ddilys i’w gwneud.

Gadewch i mi ddweud hyn: rydym yn deall y sefyllfa gydag addysg cyfrwng Cymraeg. Sefydlodd fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet, grŵp i edrych ar hynny yr haf diwethaf. Bydd yn adrodd yr haf hwn a byddwn yn bwrw ymlaen â hynny. Rydym wedi darparu adnoddau ychwanegol ar gyfer addysg bellach. Byddwn yn parhau i ddiogelu addysg bellach, cyn belled ag y gallwn, a phan fyddwn yn eu diogelu, byddwn yn eu diogelu rhag Llywodraeth yr ydych chi’n ei chefnogi ar draws y ffin yn Lloegr.

Cyn i mi alw ar Llyr Gruffydd, a gaf fi ddweud nad oes unrhyw Aelod yn y Siambr hon yn llywaeth ac yn arbennig, byddwn yn dweud nad yw Darren Millar yn adnabyddus am y nodwedd arbennig honno, ac felly, nid ydym am gael rhagor o alw enwau, yn enwedig gan Weinidog sy’n cymryd lle Ysgrifennydd y Cabinet y prynhawn yma? Llyr Gruffydd.

Wel, rwy’n ofni dweud rhywbeth a dweud y gwir, ond, diolch, Lywydd. [Chwerthin.]

Rwyf innau am fynd ar ôl thema eithaf tebyg, ond efallai mewn modd gwahanol iawn—fe ddywedwn i fel yna. Mae’r pwyllgor addysg dros y misoedd diwethaf wedi clywed cryn dystiolaeth ynglŷn â’r pwysau y mae’r ysgolion yn ei wynebu ar hyn o bryd o safbwynt trafferthion gyda chapasiti a phwysau gwaith i athrawon ac yn y blaen, ond y thema glir sy’n dod nôl dro ar ôl tro yw sefyllfa ariannu ysgolion ar hyd a lled y wlad. Mae’r straen ar gyllidebau ysgolion yn ddifrifol iawn mewn sawl achlysur. Yn wir, mi ddywedodd un ei fod e wedi cyrraedd ‘breaking point’ yn ei brofiad e. Ac mae yna dystiolaeth hefyd nawr yn dangos bod ysgolion yn defnyddio ffynonellau ariannu sydd wedi eu rhoi at bwrpasau penodol mewn gwirionedd i gynnal lefel staffio ac nid o reidrwydd i gyflawni’r hyn y maen nhw i fod i’w gyflawni. A ydych chi’n ymwybodol o’r realiti yna fel Llywodraeth, ac os ydych chi, a ydych chi’n cydnabod nad yw sefyllfa o’r fath yn gynaliadwy?

Rwy’n deall bod ysgolion, lle bynnag y maen nhw, yn wynebu sefyllfa anodd iawn ambell waith oherwydd y sefyllfa ariannol a chyllidebol rydym i gyd yn ei ddeall, ac rydym yn deall pam y mae yno. A gaf fi ddweud hyn: os oes gan yr Aelod enghraifft benodol y mae ef eisiau cyfeirio ati, rwy’n hapus iawn i dderbyn llythyr ganddo fe yn esbonio beth yn union mae’n ei feddwl, ac fe wnaf i ateb yr enghraifft benodol? Ond rydym ni’n deall bod prifathrawon a llywodraethwyr yn delio gyda sefyllfa anodd ac rwy’n credu y dylai pob un ohonom ni gefnogi’r prifathrawon a’r llywodraethwyr am y ffordd maen nhw’n delio gyda’r sefyllfa ariannol yma.

Iawn. Wel, mi allwn i ddarllen y dyfyniad i chi, ond ni wnaf hynny; fe ysgrifennaf atoch chi. Ond, i bob pwrpas, mae yn honiad bod yr arian PDG yn cael ei gyfeirio at bwrpasau eraill, sydd, i bob pwrpas, yn propio lan y lefelau staffio mewn ysgolion.

Mae’r pwyllgor hefyd wedi clywed bod yna anghysondeb sylweddol yn yr arian y mae ysgolion yn ei dderbyn o un rhan o’r wlad i’r llall. Yn ôl ffigyrau sydd wedi eu casglu gan NAHT Cymru ar ‘age-weighted pupil units’ yng Nghymru, mae cyllid y pen ar gyfer disgyblion yn amrywio o £1,798 mewn un sir i £3,200 mewn sir arall. Mae hyn, wrth gwrs, yn ffactor sy’n cyfrannu at y darlun yma o bwysau ariannol sydd yn siŵr o fod yn cael effaith, wrth gwrs, ar yr amrywioldeb yma yn yr ansawdd dysgu rŷm ni’n clywed Estyn yn cyfeirio ato o hyd, a hefyd yn yr anghysondeb sydd yna o safbwynt darparu cyfleoedd datblygu proffesiynol i athrawon mewn rhai ysgolion a rhai siroedd, oherwydd nad yw’r adnoddau angenrheidiol oddi fewn i’r ysgolion i wneud hynny. A gaf i ofyn felly, a ydych chi’n credu bod yr anghysondeb ariannu yma yn dderbyniol, a beth mae’r Llywodraeth am ei wneud i geisio mwy o degwch ariannu, neu o leiaf system ariannu sy’n fwy cyson ar draws Cymru?

I’m not certain that I do accept that, because if we do accept that analysis and accept the suggestion that the Plaid Cymru spokesperson is making, then of course we would have one funding system for all schools across Wales. We would be nationalising, if you like, the local schools. I’m not sure that the Member is asking for that. I certainly wouldn’t wish to see that. So, you’re bound to have some kind of inconsistency, if I might call it that, in different parts of the country that reflects the priorities of the local education authority. That is a matter for local people and for local democracy. Do we believe that the importance of consistency is more important than local democratic needs or priorities? And I think that that’s the broader question.

Well, you make a valid point. ‘Some inconsistency’ was the term you used, but we’re talking here of almost double the spend in some areas as compared with others. So, what I was trying to ask was: what can we do to try and bring some consistency to that picture? There’s no doubting that the financial pressure is very grave and it’s going to lead to significant problems in the future. When you look at all the changes in the pipeline in education over the next few months and years—we’ve discussed the ALN Bill and the additional requirements as a result of that; we know of curriculum changes and the needs in terms of CPD of the workforce, and so on—now it’s clear that there will be huge increasing pressures on teachers and on school resources over the next few months, and at the very same time, of course, we see that staff are being dismissed—many of us are governors in schools that are having to make some very difficult decisions—where schools are cutting back on their budgets. Bearing in mind the research by NUT Cymru last year that revealed that some 52,000 school days had been lost in 2015 because of illness as a result of workplace stress, and bearing in mind the financial pressures that we’ve talked about, are you confident that schools in Wales have the capacity necessary to implement all of these changes that are in the pipeline, and not just implement them, but to implement them effectively?

Yes, I do. I know that that is not an adequate response. It’s one thing to list the problems and the challenges facing schools, but it’s quite another thing to resolve them. This Government has resolved problems and faced challenges and then ensured that we can invest in children’s education for the future, and we have done so. Through the kinds of changes that you’ve listed partially this afternoon, and you are aware of through the work of the committee, we are going to ensure that we invest in improving the standard of education for each child across Wales, and that is going to be a challenge, but we will ensure that schools will have the resources and the support to ensure that they can do that. And, yes, I am certain of it.

UKIP spokesperson, Michelle Brown.

Diolch i chi, Lywydd. Mae pobl yn tynnu fy sylw dro ar ôl tro at y ffaith fod yna argyfwng recriwtio yng Nghymru. Pa gamau rydych yn eu cymryd i ganfod y rhesymau pam fod athrawon o Loegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon yn dymuno gweithio yng Nghymru neu fel arall?

Rydym yn ceisio sicrhau bod gennym amgylchedd gwaith yng Nghymru y bydd athrawon yn ei werthfawrogi a’i fwynhau, fel ein bod yn gallu rhoi’r math o gefnogaeth, y cwricwlwm a’r adnoddau ar waith—mewn ymateb i Llyr Gruffydd. Byddwn yn sefydlu amgylchedd addysgu a fydd yn ddeniadol i athrawon, nid yn unig o wledydd eraill y Deyrnas Unedig, ond i bobl yng Nghymru yn ogystal.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Ni chlywais i chi’n dweud wrthym beth rydych yn ceisio’i wneud i ganfod pam y byddai athrawon eisiau dod i weithio yng Nghymru neu fel arall. Os nad ydym yn cyflenwi ein hathrawon ein hunain, mae angen i ni ddod o hyd iddynt o rywle arall. Felly, un o’r pethau y mae angen i ni ei ddeall yw pam y byddai pobl eisiau gweithio yng Nghymru a’r hyn sy’n gwneud iddynt beidio â bod eisiau gweithio yng Nghymru. Felly, pa fath o ymchwiliadau a gynhelir gennych i ganfod hynny?

Rydym yn deall—rydym wedi cynnal nifer o arolygon gweithlu yn ddiweddar ac rydym wedi creu Cyngor y Gweithlu Addysg, wrth gwrs, a fydd yn adrodd ar y materion hyn yn fanylach maes o law. Ond rydym yn deall mai un o’r materion pwysicaf o ran pobl yn gwneud penderfyniadau ynglŷn â ble y byddant yn byw a ble y byddant yn gweithio yw’r amgylchedd gwaith ei hun, a thrwy drin athrawon â pharch, rydym yn sicrhau eu bod yn cael eu gwerthfawrogi yn y gymdeithas, yn cael eu gwerthfawrogi yn yr ysgolion, a thrwy roi diwygiadau ar waith sy’n cael eu cefnogi a’u hariannu. Roeddech yn y pwyllgor y bore yma a chlywsoch y ddadl ar y Bil anghenion dysgu ychwanegol. Yng Nghymru, mae hwnnw’n cael ei ariannu; yn Lloegr, nid yw’n cael ei ariannu. Mae hynny’n dangos nad ydym ond yn creu diwygiadau i fethodoleg, dulliau a mecanweithiau addysgu, ond ein bod hefyd yn eu cefnogi. Rwy’n credu y bydd hynny’n cael ei werthfawrogi gan athrawon.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Mae gan y system addysg yng Nghymru enw gwael iawn yn anffodus. Pa un a ydych yn cytuno â’r enw gwael hwnnw, pa un a ydych yn cytuno bod y system addysg yng Nghymru yn haeddu’r enw gwael hwnnw ai peidio, rydym yn mynd i’w chael yn anodd iawn recriwtio gweithwyr proffesiynol ifanc sydd â theuluoedd ifanc, ymchwilwyr a gweithwyr proffesiynol meddygol, oni bai bod yr enw gwael hwnnw’n cael ei wella. Beth a wnewch i wella enw da’r system addysg yng Nghymru y tu allan i Gymru?

Rwy’n anghytuno’n llwyr â’r rhagdybiaeth. Rwy’n anghytuno â’r dadansoddiad. Rwy’n anghytuno â’r casgliad. A ydych chi’n ymwybodol o’r anhawster sy’n ein hwynebu yng Nghymru, Lywydd? Mae pobl yn gwneud y mathau hynny o sylwadau heb unrhyw dystiolaeth yn sail iddynt neu heb unrhyw fodd cynhaliol o gadarnhau’r mathau hynny o honiadau di-sail. Yr hyn sy’n digalonni llawer o bobl, rwy’n credu, nid yn unig ym maes addysg yng Nghymru, ond mewn agweddau eraill ar fywyd cyhoeddus yng Nghymru, yw’r ffordd y mae UKIP a’r Ceidwadwyr yn dod at ei gilydd o hyd i ddibrisio’r sector cyhoeddus, i ladd ar ysgolion cyhoeddus a sicrhau nad yw pobl yn gefnogol. Mae hon yn Llywodraeth a fydd yn cefnogi athrawon, yn cefnogi staff addysgu, yn cefnogi’r system addysg, a phan fyddwch chi’n eu bychanu, rydym ni’n eu dyrchafu.