Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliant 2 yn enw Paul Davies.

Symudwn ymlaen yn awr at ddadl Plaid Cymru ar gaffael ac adeiladu yn y sector cyhoeddus, a galwaf ar Dai Lloyd i gynnig y cynnig.

Cynnig NDM6268 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi pa mor bwysig yw cynllunio sgiliau ymlaen llaw er mwyn diwallu anghenion y diwydiant adeiladu yn y dyfodol i ddarparu prosiectau seilwaith yng Nghymru a thu hwnt.

2. Yn credu bod angen diwygio proses gaffael y sector cyhoeddus yng Nghymru er mwyn elwa’n llawn ar botensial cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol pŵer prynu sector cyhoeddus Cymru.

3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:

a) gyflwyno Bil Caffael i’w gwneud yn ofynnol i gyrff y sector cyhoeddus ddilyn polisi Llywodraeth Cymru ar gaffael, er mwyn sicrhau bod adeiladu yn cael yr effaith gymdeithasol ac economaidd fwyaf bosibl;

b) sefydlu fframwaith cenedlaethol ar gyfer proses gaffael y sector cyhoeddus yng Nghymru er mwyn sicrhau y caiff y dyheadau yn Natganiad Polisi Caffael Cymru eu gwireddu;

c) codi lefelau gwariant seilwaith cyfalaf er mwyn hybu’r economi yng Nghymru, gan roi hwb angenrheidiol i’r sector adeiladu;

d) ystyried yr achos dros sefydlu Coleg Adeiladu Cenedlaethol i Gymru er mwyn meithrin sgiliau o ansawdd uchel yn y diwydiant adeiladu.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Pwrpas ein dadl heddiw ydy amlygu’r angen am system well o gynllunio ar gyfer sgiliau a hyfforddiant, yn ogystal â gwella arferion caffael yn y sector adeiladu yng Nghymru. Mae nifer o brosiectau isadeiledd ar y gorwel dros y blynyddoedd nesaf sy’n cynnig cyfle euraidd i gwmnïau adeiladau ar draws Cymru—cwmnïau mawr a bach—yn ogystal â’r gadwyn gyflenwi ehangach. Mae rhai o’r prosiectau yma yn cynnwys y morlyn morlanw posib yn Abertawe, metro Caerdydd a’r Cymoedd, ffordd osgoi’r M4—pa bynnag opsiwn sy’n cael ei ddewis, bydd rhaid i rywun ei adeiladu—trydaneiddio rheilffyrdd Cymreig, ffordd osgoi Llandeilo a nifer eraill o brosiectau. Felly, i sicrhau bod Cymru’n elwa’n economaidd o’r prosiectau yma mae angen i Lywodraeth Cymru wella arferion caffael a sicrhau bod y sgiliau angenrheidiol a’r arbenigedd yn y gweithlu ar gael yma yng Nghymru. Mae angen gwneud gorau o’r cyfleoedd yma. Mae’n cynnig ni heddiw yn galw am fwy o wariant cyfalaf ar isadeiledd yng Nghymru i roi hwb ychwanegol i’r sector ar draws Cymru.

Y flwyddyn ddiwethaf, fe wnaeth yr OECD gynhyrchu adroddiad a oedd yn crybwyll y dylai economi fel y Deyrnas Unedig fod yn gwario rhyw 5 y cant o’i incwm cenedlaethol—GDP, felly—ar adnewyddu a moderneiddio ei seilwaith. Yn y flwyddyn honno, gwariwyd 1.5 y cant o werth GDP, sy’n is na’r ffigwr o 3.2 y cant yn 2010. Mae’r ffigwr yn is fyth yma yng Nghymru. Mae’r uchelgais yma wedi’i deall gan Lywodraeth yr Alban, sydd wedi datgan eu bod nhw’n creu rhaglen isadeiledd o dros £20 biliwn fel rhan o’i rhaglen lywodraethol dros y pum mlynedd nesaf. Os ydym ni yn mynd i ddod â blynyddoedd o ddirywiad economaidd yma yng Nghymru i ben, mae uchelgais yn hollbwysig. Mae angen i ni yng Nghymru godi ein gwariant ar isadeiledd i raddfa debyg ac uchelgais tebyg i’r hyn sy’n cael ei ddangos gan ein cefndryd Celtaidd yn yr Alban.

As part of our vision for a national infrastructure commission for Wales, we raised the need for the Welsh Government to jump on the opportunity provided to us to increase levels of capital spending in order to invest in our nation’s infrastructure. We are currently living in an era of cheap money with historic levels of low interest rates, which means there has never been a more cost-effective time to invest in infrastructure. In a country like Wales, some of the most basic infrastructure—the ability to traverse one’s country by rail from north to south, for instance—is missing, let alone the kind of infrastructure one needs and expects in the twenty-first century.

Wales’s construction sector faces significant challenges over the coming years in ensuring it has the necessary capacity to utilise the coming opportunities. In order for the sector to be able to meet these needs, improving productivity levels within the construction industry is paramount. Poor cash flow, often caused by poor payment practices along the supply chain, is a major barrier to productivity improvement. The construction sector in Wales is largely dominated by small to medium enterprises, many of whom play critical roles through the supply chain in delivering our public sector construction contracts. These small businesses are fundamental to the economic well-being of Wales and Plaid Cymru are determined that public procurement policy is used to support these businesses right across Wales.

Efficient cash flow is vital to smaller sub-contractors and it’s only fair that they receive prompt payment in accordance with contract performance for helping deliver the construction and infrastructure projects that are key to Wales’s economy. The use of project bank accounts in construction contracts is a commitment of the construction procurement strategy from July 2013 and also supports the Wales procurement policy statement that was issued in December 2012.

Let me just quickly explain why project bank accounts are so important for Welsh SMEs. With public sector construction projects, it is extremely unlikely that the client, such as the local authority, can go bust. Therefore, in that sense, the tier 1 constructor is protected against any possible upstream insolvency. However, those engaged in the supply chain, the majority of which will be small and medium-sized companies, are provided with no such protection. A project bank account is a secure pot, which ensures that everybody in the supply chain is paid, as the moneys do not have to go through the different tiers of contracting, and that’s why we support it. In January 2014, the former finance Minister announced three pilots across three different local authorities for the use of project bank accounts. However, since then, as far as I’m aware, there has been no movement, since then, to move forward and mandate project bank accounts across the board, as is the case in Scotland and Northern Ireland. By mandating project bank accounts in the public sector, the Welsh Government can, at least, afford protection to SMEs in Wales and improve their cash flow and payment certainty.

Action must also be taken in relation to cash retention. The withholding of retention is an outdated practice that is unnecessary in the modern construction industry. The best guarantee of quality lies in the choice of a competent and qualified supply chain that is committed to seeking to attain the highest applicable standards in health and safety, training and technical performance. An accreditation system and licensing regime, as in the US and Australia, could alleviate this problem entirely. Not only would this improve cash flow within the sector, but it would also improve health and safety standards, which is something we should all be championing.

In order to ensure that Wales reaps as much economic benefit as possible from future infrastructure projects in Wales and beyond, we need a construction industry that is leaner and fitter, with SMEs that are empowered to play a more productive role. In closing, improved construction procurement, through having integrated project teams involving all the supply chain, is the ideal—and produced this Senedd Chamber that we stand in today. Diolch yn fawr.

Diolch. Rwyf wedi dethol y ddau welliant i’r cynnig, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt, yn ffurfiol.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu’r cyfan ar ôl pwynt 1 a rhoi yn ei le:

2. Yn nodi gwaith Llywodraeth Cymru yn datblygu Datganiad Polisi Caffael Cymru sydd wedi lleihau rhwystrau rhag caffael ar gyfer busnesau bach a chanolig ar hyd a lled Cymru.

3. Yn cydnabod yr angen i gynyddu gallu o fewn sector cyhoeddus Cymru i fanteisio i’r eithaf ar effaith gwariant caffael o fewn economi Cymru.

4. Yn nodi bwriad Llywodraeth Cymru i ddatblygu rhaglen newydd ar gyfer caffael er mwyn helpu i alluogi sector cyhoeddus Cymru i wneud defnydd deallus o bolisi a deddfwriaeth ar draws Cymru.

5. Yn cydnabod cynlluniau buddsoddi cyfalaf Llywodraeth Cymru a’r cyfleoedd caffael sylweddol sy’n cael eu cyflwyno gan gynlluniau Metro De Cymru a Metro Gogledd-ddwyrain Cymru; rhaglen Ysgolion yr 21ain Ganrif; ffordd liniaru’r M4; adeiladu 20,000 o dai fforddiadwy; gwelliannau i rwydwaith trafnidiaeth Cymru a phrosiectau seilwaith sylweddol eraill.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Diolch. Galwaf ar Mohammad Asghar i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.

Gwelliant 2—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithredu mesurau a fydd yn rhoi contractau’r sector cyhoeddus o fewn cyrraedd cwmnïau Cymru, yn arbennig busnesau bach a chanolig.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Diolch i chi, Madam Llywydd. Rwy’n cynnig y gwelliant yn enw Paul Davies yn ffurfiol.

Mae caffael cyhoeddus yn chwarae rhan hanfodol yn economi Cymru. Dangosodd datganiad ysgrifenedig gan Lywodraeth Cymru ym mis Chwefror 2011 fod y sector cyhoeddus yng Nghymru yn gwario dros £4.3 biliwn ar nwyddau a gwasanaethau allanol. Mae hyn yn cyfateb i oddeutu un rhan o dair o’i gyllideb flynyddol. O’r ffigur hwn, mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn amcangyfrif bod 53 y cant wedi ei wario gan awdurdodau lleol. Os ydym i fanteisio’n llawn ar y potensial llawn a gynigir gan bŵer prynu’r sector cyhoeddus, mae angen diwygio. Mae’n amlwg fod angen craffu’n well, felly, ar y polisi caffael a’i effaith ar draws Cymru. Rhaid i Lywodraeth Cymru werthfawrogi rôl caffael fel offeryn ar gyfer ysgogi twf economaidd yn y wlad hon.

Ar hyn o bryd ceir adfywiad o brosiectau seilwaith ar raddfa fawr yng Nghymru. Mae’r cyhoeddiad diweddar calonogol am fargen ddinesig dinas-ranbarth bae Abertawe yn dilyn bargen ddinesig Caerdydd. Edrychwn ymlaen at brosiectau eraill sydd ar y gweill ar hyn o bryd megis ffordd liniaru’r M4, y môr-lynnoedd llanw amrywiol a’r prosiectau metro. Mae pob punt a werir mewn prosiectau seilwaith yn rhoi hwb o £1.30 i’r cynnyrch domestig gros yn uniongyrchol, gydag effaith anuniongyrchol o £2.84 am bob punt a werir. Mae’n hanfodol, felly, fod y sector cyhoeddus yng Nghymru yn canolbwyntio ar ddarparu’r budd mwyaf i gymunedau Cymru ac yn cymryd cyfrifoldeb am gynhyrchu twf economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol.

Drwy dargedu cyfleoedd recriwtio a hyfforddi mewn contractau cyhoeddus, gellir cyfrannu tuag at drechu problemau tlodi a llai o symudedd cymdeithasol. Mae sefydliadau yn y sector preifat a’r sector gwirfoddol yn hanfodol i economïau lleol a rhanbarthol. Rhaid iddynt adolygu contractau sector cyhoeddus mewn modd cadarnhaol, a dylai gyflawni busnes gyda hwy. Rhaid i’r sector cyhoeddus wneud gwell defnydd o’u pŵer prynu i greu cyfleoedd ar gyfer swyddi a hyfforddiant er mwyn adfywio, a manteisio i’r eithaf ar werth am arian. Rhaid inni gael diweddariadau rheolaidd, yn enwedig ar sut y mae awdurdodau lleol yn mabwysiadu ac yn rhoi’r egwyddorion hyn ar waith. Mae arnom angen yr holl wybodaeth am y contractau sy’n cael eu dyfarnu, a chanlyniad go iawn y contractau hyn ar economïau lleol. Rhaid symleiddio’r system geisiadau a’i gwneud yn haws, er mwyn sicrhau bod ceisiadau’n cael eu hannog, ac mae’n hanfodol fod pob proses gaffael yn gwbl dryloyw ac yn sicrhau sefydlogrwydd a hyder yn y system gaffael yng Nghymru. Felly, mae angen gweithdrefnau monitro cadarn i sicrhau bod tryloywder yn cael ei gynnal.

Mae angen cynyddu nifer y contractau sector cyhoeddus a ddyfernir i fusnesau yng Nghymru. Mae agor mwy o gyfleoedd contractio yn hanfodol i gyflenwyr lleol llai o faint a sefydliadau’r trydydd sector. Mae angen i ni chwalu’r rhwystrau drwy asesu cyfleoedd caffael y sector cyhoeddus. Mae’r Ffederasiwn Busnesau Bach wedi galw ers amser am rannu contractau’n gyfrannau, ac am barhau’r gwaith o symleiddio’r broses. Dirprwy Lywydd, mae angen i ni sicrhau bod y sector cyhoeddus yng Nghymru yn barod am yr her hon. Rhaid i ni roi chwarae teg i fusnesau bach a chanolig eu maint wrth iddynt gynnig am gontractau. Mae angen i ni fanteisio ar y posibiliadau a roddwyd i ni. Mae’n rhaid i ni sicrhau ein bod yn gwneud y gorau o’r manteision diwygio caffael cyhoeddus i bobl Cymru o hyn ymlaen. Diolch.

Rydw i’n mynd i ganolbwyntio ar rôl merched yn y gweithlu adeiladu. Nid ydy’r geiriau ‘merched’ ac ‘adeiladu’ ddim yn mynd efo’i gilydd yn draddodiadol, ond mae’n bryd i hynny newid. Ar hyn o bryd, mae llawer llai o ferched na dynion yn y sector yma. Gallai annog mwy o ferched i ymuno â’r gweithlu adeiladu oresgyn rhai o broblemau’r sector i’r dyfodol yn ogystal â chynnig llwybrau gyrfa newydd i ferched Cymru.

Mae’r sector adeiladu yng Nghymru yn tyfu’n gynt nag yn unman arall yn y Deyrnas Gyfunol. Gyda phrosiectau fel ffordd osgoi Bontnewydd yn Arfon a ffordd osgoi Llandeilo—heb sôn am fetro de Cymru, Wylfa, ac o bosib morlyn morlanw Abertawe—ar y gorwel, bydd galw cynyddol am weithwyr gyda sgiliau yn y sector. Mae partneriaeth sgiliau rhanbarthol gogledd Cymru yn amcangyfrif y bydd angen tua 8,500 o weithwyr pan fydd codi Wylfa Newydd ar ei anterth, a bydd codi ymwybyddiaeth o’r cyfleoedd hyn ymysg merched ifanc yn helpu i ymdrin â bylchau sgiliau yn y dyfodol.

O’r 113,000 o bobl sy’n gweithio yn y sector adeiladu, dim ond 10 y cant sydd yn fenywod. Mae menywod hefyd yn llawer mwy tebygol o wneud gwaith swyddfa, ac amcangyfrifir mai 1 y cant yn unig o weithwyr benywaidd sy’n gweithio ar safle. Byddai ymdrin â’r gwahaniaeth yma yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach yn galluogi’r sector i ddefnyddio potensial cronfa ehangach o lawer o ddoniau wrth iddo dyfu, a’i helpu i oresgyn prinder gweithwyr a sgiliau yn y dyfodol.

Prentisiaethau ydy’r llwybr hyfforddi allweddol i mewn i’r sector adeiladu, ond mae’r rhaniad yn amlwg iawn yn fan hyn, efo 99 y cant o brentisiaethau adeiladu, cynllunio a’r amgylchedd adeiledig yn cael eu llenwi gan ddynion. Yn amlwg, felly, mae angen gwneud llawer iawn mwy os ydym ni am gwrdd â’r galw am weithlu yn y dyfodol.

Un ffordd o wneud hynny ydy defnyddio caffael cyhoeddus mewn ffordd adeiladol, er mwyn helpu cyrff cyhoeddus i wneud mwy i ymdrin â’r anghydbwysedd rhwng y rhywiau a hyrwyddo cydraddoldeb yn y sector adeiladu. Mae wedi cael ei dderbyn yng Nghymru y dylai caffael cyhoeddus roi manteision economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol, ac fe gymerodd Llywodraeth Cymru gamau cadarnhaol i sicrhau hynny. Fodd bynnag, fe ellid cymryd camau pellach i ofalu bod caffael cyhoeddus hefyd yn helpu i hyrwyddo cyfartaledd rhwng y rhywiau.

Mae enghreifftiau o hyn yn cael ei wneud yn Ewrop, ac rydw i am gyfeirio at enghraifft o arfer da yn Berlin. Yn fanna, ar gyfer contractau mawr ar gyfer cwmnïau efo mwy nag 11 o weithwyr, mae’r contractau yn gorfod cynnwys mesurau i hyrwyddo gwaith menywod. Mae disgwyl i gwmnïau roi manylion am fesurau y byddan nhw’n eu mabwysiadu mewn datganiad ar wahân. Er nad ydy hwn yn rhan o’r broses ddyfarnu, mae disgwyl i gwmnïau gadw at eu datganiad. Mae’r mesurau yn cynnwys meddu ar gynllun cymwys i hyrwyddo menywod, cynyddu canran y menywod mewn swyddi uwch, oriau gweithio hyblyg, tâl cyfartal a chyfleusterau gofal plant. Mae’r cwmnïau yn cael eu monitro wrth iddyn nhw weithredu’r ymrwymiadau y maen nhw wedi cytuno arnyn nhw, ac maen nhw yn gallu wynebu sancsiynau os ydyn nhw’n methu â gwneud hyn.

Mae yna ddadl y dylai hi fod yn ofynnol i bob cwmni yng Nghymru sy’n derbyn arian cyhoeddus ddangos eu bod yn deall materion rhywedd yn eu sector a bod ganddyn nhw gynllun yn ei le i ymdrin â nhw. Felly, beth am ddechrau efo’r sector adeiladu? Mae caffael o’r math sy’n cael ei weithredu yn Berlin yn gallu bod yn ddull pwerus o gynyddu nifer y merched yn y gweithlu adeiladau, gan helpu goresgyn prinder y swyddi yn y sector i’r dyfodol. Diolch.

Rwyf am siarad am y cyfleoedd a ddaw yn sgil dau bolisi Llywodraeth. Un yw bod Carl Sargeant wedi cyhoeddi £30 miliwn yn ychwanegol tuag at adeiladu cartrefi newydd fforddiadwy, a’r llall yw targed Llywodraeth Cymru o greu 100,000 o brentisiaethau erbyn 2021.

Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn defnyddio’r cyfle hwn i gysoni’r prentisiaethau hyn â’r grym sgiliau yr ydym yn mynd i fod eu hangen ar gyfer economi Cymru yn y dyfodol. Ni fydd yn digwydd yn organig. Mae gofyn cael ysgogiadau gwleidyddol i wneud iddo ddigwydd.

Rwy’n cyfeirio’n arbennig at y ffordd yr ydym yn adeiladu’r cartrefi sydd eu hangen arnom ar gyfer y dyfodol. Mae adeiladwyr tai preifat yn amharod i newid ac yn parhau i adeiladu tai heb eu hinswleiddio’n ddigonol a thai nad ydynt yn cynhyrchu ynni cynaliadwy—cynghrair nad yw’n sanctaidd y chwe chwmni adeiladu tai mawr gyda’r chwe chwmni darparu ynni mawr. Nawr, mae’r diwydiant adeiladu’n gwybod bod modd cyflawni cartrefi carbon isel, ond mae’n rhaid i ni gael rheoliadau clir, sy’n berthnasol i bob adeilad newydd, yn ogystal â gweithlu gyda sgiliau digonol a lefelau priodol o wybodaeth am y sgiliau manwl sydd eu hangen ar gyfer adeiladu’r cartref di-garbon. Gobeithiaf nad yw gadael yr UE yn cael ei ddehongli fel arwydd i roi’r gorau i’r gofyniad i bob adeilad newydd fod yn ddi-garbon erbyn 2020.

Mae gennym enghreifftiau gwych wedi eu gwneud yng Nghymru ar ffurf y Pentre Solar a’r tŷ SOLCER, sy’n dangos bod gennym y wybodaeth, ond mae’n rhaid i ni ei chymhwyso. Mae angen i ni sicrhau bod gennym yr holl sgiliau prentisiaeth yn barod fel y gallwn adeiladu’r cartrefi sydd eu hangen arnom ar gyfer ein hanghenion ein hunain yma yng Nghymru a hefyd manteisio ar gyfleoedd ar gyfer gwaith adeiladu ar draws Ewrop. Felly, roeddwn yn synnu clywed gan uwch swyddog o Lywodraeth Cymru mewn cynhadledd yn ddiweddar i roi gwybod i gyflogwyr ynglŷn â’r ardoll prentisiaethau newydd, nad oedd yn gwybod sut y byddem yn darparu’r sgiliau manwl pwysig sydd eu hangen. Nid wyf yn credu bod hynny’n ddigon da.

Mae’n rhaid i ni gofio mai Gordon Brown a arweiniodd y ffordd yn 2006, drwy gyhoeddi polisi cartrefi di-garbon, a Phrydain oedd y wlad gyntaf i wneud ymrwymiad o’r fath. Pe baem wedi cadw at yr ymrwymiad hwnnw, byddem wedi sicrhau y byddai pob annedd newydd o’r flwyddyn ddiwethaf ymlaen yn cynhyrchu cymaint o ynni ar y safle drwy adnoddau adnewyddadwy ag y byddai ei angen arnynt mewn gwirionedd o ran gwresogi, dŵr poeth, goleuo ac awyru. Felly, roedd yn drasiedi llwyr fod George Osborne, dyn y chwe swydd, wedi cael gwared ar y mesurau hyn mewn rheoliadau ym mis Gorffennaf 2015—un o weithredoedd cyntaf y Llywodraeth Geidwadol newydd—wedi’i guddio yn yr hyn a alwyd yn gynllun cynhyrchiant. Dywedodd prif weithredwr Cyngor Adeiladu Gwyrdd y DU mai dyma oedd diwedd y polisi cartrefi di-garbon.

Mae ansicrwydd yn magu anweithgarwch, ac mae’r diwydiant bob amser yn amharod i roi camau cadarn ar waith i ddarparu cartrefi carbon isel a di-garbon, oni bai bod canllawiau a deddfwriaeth glir ar waith, am eu bod yn teimlo bod gan Lywodraethau hanes o symud y pyst gôl, ac yng ngoleuni’r hyn a ddigwyddodd gyda Gordon Brown a George Osborne, mae hynny’n ddealladwy. Ond rwy’n teimlo bod angen i Lywodraeth Cymru, fel mater o frys, ddangos arweiniad drwy osod rheoliadau adeiladu di-garbon fel bod y cartrefi newydd ar gyfer y dyfodol y byddwn yn eu hadeiladu yn cael eu hadeiladu i bara, fel y rhai a adeiladwyd dan arweiniad Aneurin Bevan yn y 1940au a’r 1950au cynnar, tai y mae galw mawr amdanynt o hyd fel cartrefi i fyw ynddynt.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Diolch i chi am eich sylwadau. Rwy’n mwynhau eich cyfraniad yn fawr, ond onid ydych, felly, yn difaru eich bod mewn gwirionedd wedi cefnogi targedau cymedrol iawn o ran newid rheoliadau o dan y Llywodraeth ddiwethaf, pan oedd eraill o’n plith yn dadlau dros gryfhau’r rheoliadau hynny?

Wel, rwyf bob amser wedi cefnogi rheoliadau cryfach a byddaf yn parhau i wneud hynny.

Felly, rwy’n meddwl bod gennym gyfle yma i gysylltu ein huchelgeisiau ar gyfer ein prentisiaid gyda’n hangen i adeiladu mwy o gartrefi. Felly, rwy’n meddwl bod llawer o heriau i’w goresgyn, gan nad mater o gael y sgiliau at ei gilydd yn unig ydyw; mae hefyd yn ymwneud â’r ffaith fod yna fylchau gwybodaeth yn ogystal o ran sicrhau ein bod yn deall y dulliau dylunio newydd, y deunyddiau newydd a’r technolegau sy’n newid drwy’r amser mewn perthynas â chynhyrchu ac arbed ynni.

Felly, bydd angen cael dealltwriaeth ac arbenigedd ehangach wrth ddewis technolegau ynni isel a di-garbon, yn enwedig, yn dibynnu ar y nodweddion penodol dan sylw, ond rwy’n teimlo bod hwn yn gyfle cryf iawn i sicrhau bod ein polisïau caffael a’n polisïau sgiliau yn cydgysylltu â’r angen am gartrefi gweddus ar gyfer y dyfodol.

Bydd fy nghyfraniad i’r ddadl heddiw yn canolbwyntio’n bennaf ar yr angen am fwy o gynllunio sgiliau a hyfforddiant yng Nghymru yn y sector adeiladu os ydym am sicrhau’r budd gorau posibl ar gyfer pobl Cymru o ran creu swyddi, defnyddio’r gadwyn gyflenwi leol a buddsoddi mewn sgiliau, fel y gallwn ateb gofynion ein prosiectau seilwaith sydd ar y ffordd.

Mae pwysigrwydd cynllunio sgiliau’n effeithiol i lwyddiant darparu seilwaith yn parhau i gael ei amlygu fel un o’r materion pwysicaf sy’n wynebu’r sector adeiladu a’r sector peirianneg yng Nghymru. Felly, er mwyn manteisio ar yr amgylchedd adeiladu sydd ar y cyfan yn gadarnhaol yng Nghymru ar hyn o bryd, rhaid i Lywodraeth Cymru a’r diwydiant weithio’n agos â’i gilydd i recriwtio pobl dalentog a hyfforddi’r gweithlu gan osgoi camgymharu sgiliau’n ddiangen ar yr un pryd wrth gwrs.

Ar gyfer cynllunio sgiliau, dylai arloesedd a chosteffeithiolrwydd fod yn ffactorau allweddol ar gyfer twf a diwygio yn y dyfodol. Mae partneriaeth agosach rhwng cyflogwyr a Llywodraeth Cymru yn hanfodol, wrth gwrs, yn ogystal â chysylltu gwybodaeth am y farchnad lafur â phartneriaethau dysgu a sgiliau rhanbarthol. Yng Nghymru, mae gennym bartneriaethau sgiliau rhanbarthol sy’n dwyn ynghyd ystod o gyrff perthnasol i gydlynu a chynllunio ar gyfer datblygu sgiliau. Fodd bynnag, nid oes unrhyw strwythur ffurfiol ar gyfer cydlynu eu gwaith ar lefel genedlaethol.

Yng nghynigion Plaid Cymru ar gomisiwn seilwaith cenedlaethol ar gyfer Cymru, roeddem yn galw am wneud cynllunio a rhagweld sgiliau yn rhan ganolog o gylch gwaith y comisiwn, a allai fod wedi darparu’r lefel honno o gydgysylltiad canolog. Wrth roi tystiolaeth i bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, cytunodd Cymdeithas Contractwyr Peirianneg Sifil Cymru a Bwrdd Hyfforddi Diwydiant Adeiladu Cymru y dylai sgiliau’r sector adeiladu fod yn rhan o gylch gwaith y comisiwn ac y dylai gynhyrchu cynllun seilwaith cenedlaethol ar gyfer sgiliau i ragweld gofynion ac osgoi bylchau yn y galw. Yn anffodus, gwrthododd Llywodraeth Cymru y syniad hwn, gan honni bod y strwythurau presennol yn briodol i ateb y galw yn y dyfodol. Mae’n debyg mai amser yn unig a ddengys a ydynt yn gywir ai peidio.

Mae ein cynnig heddiw yn galw’n benodol ar Lywodraeth Cymru i ystyried sefydlu coleg adeiladu cenedlaethol i Gymru. Yn ôl ym mis Chwefror 2015, ddwy flynedd yn ôl bellach, dywedodd y Gweinidog sgiliau ar y pryd fod Llywodraeth Cymru yn gweithio’n galed iawn i gael coleg adeiladu ar y gweill cyn gynted ag y bo modd ac y byddai’n cyd-fynd ag anghenion cyflogwyr. Fodd bynnag, hyd y gwn i, ychydig iawn sydd wedi digwydd ers hynny.

Felly, pam fod angen coleg adeiladu cenedlaethol ar gyfer Cymru? Dros y blynyddoedd, mae rhai prentisiaid wedi gorfod gadael Cymru i feithrin sgiliau adeiladu cydnabyddedig y diwydiant. Byddai’r coleg adeiladu cenedlaethol, fel endid strategol, yn sicrhau bod gan Gymru sgiliau cynhenid ar waith i ddiwallu anghenion y diwydiant ar hyn o bryd, ac yn y dyfodol, yn wir. Mae’r achos dros goleg adeiladu cenedlaethol wedi’i adeiladu o’r newydd yn seiliedig ar y model ar gyfer gweddill colegau adeiladu cenedlaethol y DU—i fodloni’r galw am gyrsiau nad ydynt ar gael ar hyn o bryd yng Nghymru. Byddai’n cynnig darpariaeth wedi’i theilwra’n well i anghenion y diwydiant yng Nghymru, gyda staff a chyfleusterau addysgu arbenigol a all helpu i godi proffil, ac atyniad y sector yn wir.

Gallai cyfleuster wedi’i adeiladu o’r newydd gynnig canolfan ragoriaeth bwrpasol gyda manteision sylweddol i ganiatáu, er enghraifft, ar gyfer cyfarpar ar raddfa fawr ac ymarfer realistig ar raddfa sy’n annhebygol o fod ar gael yn y ddarpariaeth bresennol, a galluogi cwmnïau adeiladu yng Nghymru i ddatblygu sylfaen ehangach o sgiliau er mwyn cystadlu’n effeithiol yng Nghymru, ac wrth gwrs, y tu allan i Gymru. Gallai cyfleuster o’r fath fod o fudd i sector adeiladu Cymru drwy ddod ag adnoddau ac offer datblygedig o fewn cyrraedd yn ariannol.

Ceir heriau sylweddol o’n blaenau os ydym am sicrhau bod gan y sector adeiladu yng Nghymru allu i gyflawni prosiectau seilwaith a’r prosiectau seilwaith yn y dyfodol y gwyddom eu bod ar y ffordd. Fodd bynnag, mae yna hefyd gyfleoedd sylweddol os rhoddir camau ar waith i ateb y galw hwnnw.

Rwy’n cydnabod bod camau wedi cael eu gwneud yn y blynyddoedd diwethaf, megis sefydlu canolfan arloesi adeiladu ar gyfer Cymru yn Abertawe sydd i agor ym mis Medi eleni. Fodd bynnag, mae angen endid strategol sy’n darparu os nad y cyfan, yna llawer mwy, yn sicr, o hyfforddiant y sector adeiladu sydd ei angen arnom yma yng Nghymru. Felly, neges allweddol o’r ddadl hon y prynhawn yma yw bod ymgysylltiad gwell â’r sector yn hanfodol bellach er mwyn blaengynllunio sgiliau’n well a sicrhau gwelliant hirdymor i’r ddarpariaeth hyfforddiant yn y sector adeiladu.

Diolch. Michelle Brown.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Onid yw’n wych ein bod bellach yn gallu cael y ddadl hon ac y bydd y canlyniadau mewn gwirionedd yn golygu rhywbeth? Felly, hoffwn yn gyntaf ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno’r ddadl. Wrth gwrs, ni fyddai unrhyw bwynt i ni drafod sut y gallwn wella caffael pe bai Plaid Cymru wedi cael eu ffordd ac wedi llwyddo yn eu hymdrechion i dwyllo’r cyhoedd i bleidleisio dros aros yn yr UE, gan na fyddai’r UE yn ein galluogi i reoli ein rheolau caffael ein hunain. Mae Plaid Cymru wedi gwneud llawer o hyn yn ddiweddar, cyflwyno dadleuon na fyddai’n golygu dim pe baem yn aros yn yr UE, ac eto ar yr un pryd maent yn dweud y bydd gadael yn drychineb. Nid yw’n dweud llawer am hyder y blaid yn eu cynigion eu hunain os ydynt yn honni, ar yr un pryd ag y maent yn eu cyflwyno, y byddem yn well ein byd pe na baem yn gallu eu gweithredu.

Mae gan y cynnig ei rinweddau, er hynny. Mae blaengynllunio sgiliau yn hanfodol, ac mae Llywodraethau yn gyson wedi methu gwneud hyn, a dyna pam y ceir prinder sgiliau adeiladu, nyrsys, meddygon ac yn y blaen ar hyn o bryd. Mae hefyd yn gwneud synnwyr perffaith y dylai pobl a busnesau Cymru gael mynediad haws at gontractau yn y sector cyhoeddus. Rwy’n tybio mai dyna y maent yn ei olygu, ond er eglurder, hoffwn ofyn: a yw Plaid Cymru yn siarad am swyddi yng Nghymru ar gyfer pobl Cymru pan soniant am fanteisio i’r eithaf ar effaith gymdeithasol ac economaidd adeiladu? Os ydynt, pam na ddywedant hynny? Nid yw’n ddim i fod â chywilydd ohono—mae’n un o’r pethau y pleidleisiodd y bobl sydd eisiau gadael yr UE drosto. Nid oes angen ei wisgo i fyny mewn geiriau corfforaethol ffansi, ond hefyd, peidiwch ag esgus nad yw’n rhywbeth yr oeddech yn dadlau yn ei erbyn pan oeddech yn ceisio darlunio UKIP fel plaid ymynysol.

Mae’n sicr yn wir y gallem wneud yn well o lawer o ran ymagwedd gydlynol tuag at gaffael, ond mae angen i ni hefyd fod yn ofalus nad ydym yn gwario cymaint o arian ar sicrhau ein bod yn cael elw cymdeithasol ac economaidd da am ein harian sector cyhoeddus fel bod y manteision yn cael eu colli oherwydd costau gweinyddol. Yn sicr ni ddylem fynd ar drywydd hen bolisi Llywodraeth Blair o ddyfeisio prosiectau a swyddi yn syml er mwyn gostwng lefelau’r ffigurau diweithdra—rhaid i unrhyw brosiect sy’n defnyddio arian cyhoeddus fod o fudd i Gymru yn ei hawl ei hun.

Rwy’n derbyn nad yw’r cynnig hwn yn ei gyfanrwydd yn ymwneud â gwario; ceir cyfeiriad perthnasol iawn at hyfforddiant. Rwy’n cytuno y dylid mynd i’r afael ag unrhyw brinder sgiliau yng Nghymru, ac os oes prinder sgiliau canfyddadwy yn y sector adeiladu, a’i fod yn parhau, dylid helpu colegau i ddatblygu cyfadran a chyrsiau sy’n cyflwyno hyfforddiant o ansawdd. Fodd bynnag, rwy’n poeni y gallai coleg cyfan yn ymroddedig i adeiladu ar ryw adeg arwain at awydd i adeiladu sy’n cael ei ysgogi’n fwy gan ymdrech i gyfiawnhau bodolaeth y coleg na bod gwir angen adeiladu ychwanegol—sefyllfa lle y mae’r gynffon yn dechrau ysgwyd y ci. Mae coleg adeiladu cenedlaethol yn ddatblygiad sy’n swnio’n fawreddog iawn, ac a fydd heb os yn stori sy’n ennill penawdau i Blaid Cymru os ydynt yn ennill eu dadl, ond mewn gwirionedd, nid yw’n cynnig unrhyw beth nad oedd modd ei ddarparu drwy’r cyfryngau presennol.

Os ewch â chynnig at ddarpar gefnogwr, fel arfer disgwylir i chi ddweud faint o arian sydd ei angen arnoch ac yn achos adnoddau cyfyngedig, pa wasanaethau y disgwyliwch weld arian yn cael ei gymryd oddi wrthynt er mwyn talu am y syniad newydd hwn. Nid yw Plaid Cymru yn dweud pa wasanaethau y byddent yn eu torri i ariannu eu cynigion am eu bod yn gwybod na fyddant byth mewn sefyllfa lle y mae’n rhaid iddynt ateb y cwestiwn hwnnw. Y tymor Cynulliad hwn, mae Plaid Cymru yn amlwg wedi mabwysiadu’r strategaeth o alw am brosiectau a allai fod yn ddrud—fe wyddoch fy mod yn iawn—gan wybod yn sicr na fydd byth yn rhaid iddynt eu cyflawni neu gael eu craffu yn eu cylch. Nid yw’r wleidyddiaeth ‘restr ddymuniadau’ anaeddfed hon yn datrys unrhyw broblemau ac mae’n camarwain y cyhoedd y gellir datrys ein holl broblemau heb ddargyfeirio cronfeydd presennol na chynyddu trethi. Diolch.

Diolch. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae’r angen i gysoni polisi ac ymarfer caffael ag uchelgeisiau economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol ehangach Cymru wedi cael ei gydnabod ers tro byd, ac roedd yn ffocws arbennig i fy rhagflaenydd fel Gweinidog cyllid, Jane Hutt, ac mae’n helpu i esbonio’r twf o un flwyddyn i’r llall yng nghanran y gwariant caffael a gasglwyd gan fusnesau Cymru. Mewn adeiladu, ffocws penodol y ddadl hon, mae’r ffigur hwnnw bellach dros 70 y cant, a hyn oll, Dirprwy Lywydd, a ninnau’n dal i fod yn yr Undeb Ewropeaidd.

Nawr, mae cynllunio ar gyfer y dyfodol yn hanfodol er mwyn sicrhau bod gan Gymru ddiwydiant adeiladu medrus iawn, sydd wedi datblygu’n dda ac yn cael ei gefnogi, diwydiant sy’n gallu diwallu ein hanghenion seilwaith a hybu economi Cymru. Mae’r cysylltiad cynhenid rhwng caffael cyhoeddus a datblygu gweithlu adeiladu medrus yn glir, ac mae’n dda bod y ddadl hon yn tynnu sylw at y berthynas honno.

I am, of course, grateful to Sian Gwenllian for her comments in highlighting the role that women can play in this sector, and the opportunities and challenges that exist in attracting young women into the construction workforce in the future.

Gall y ffordd y mae’r sector cyhoeddus yng Nghymru yn caffael prosiectau seilwaith ac adeiladu effeithio’n sylweddol ar ddarparu cyfleoedd cyflogaeth a hyfforddiant da ar draws y sector, ac ar draws y ddau ryw yn ogystal.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Nawr, mae gwelededd cynlluniau’r dyfodol ar gyfer buddsoddi yn ein seilwaith yn rhoi’r hyder sydd ei angen arno i’r sector adeiladu fuddsoddi mewn sgiliau. Dyna pam, hyd yn oed yn y cyfnod ansicr hwn, yr oeddwn yn awyddus i ddarparu rhaglen gyfalaf bedair blynedd yn ystod ein cylch cyllidebol diweddaraf.

Yn fy marn i, mae’r Llywodraeth wedi cyflwyno gwelliant i’r cynnig heddiw nid oherwydd bod gwahaniaethau mawr rhwng ein huchelgeisiau, ond oherwydd ein bod yn credu ar y pwynt hwn fod set wahanol o gamau gweithredu yn debygol o fod yn fwy effeithiol ar gyfer cefnogi’r sector adeiladu, ac i elwa’n llawn ar bŵer prynu y sector cyhoeddus yng Nghymru. Yn benodol, nid ydym o’r farn mai dyma’r foment iawn i gyflwyno Bil caffael fel y mae’r cynnig yn ei ofyn. Efallai y bydd goblygiadau pellgyrhaeddol i bolisi caffael yn deillio o’r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd, er bod hynny’n bell o fod mor glir ag y byddai rhai yma am i chi ei gredu.

Tynnodd Jenny Rathbone sylw, yn gwbl briodol, at ymrwymiad y Llywodraeth hon, fel y’i nodir yn y Papur Gwyn a gyhoeddwyd gennym ar y cyd â Phlaid Cymru, er mwyn sicrhau bod yr holl amddiffyniadau mewn cyflogaeth, mewn rheoliadau amgylcheddol ac mewn hawliau defnyddwyr a fwynheir gennym o ganlyniad i’n haelodaeth o’r Undeb Ewropeaidd yn parhau i gael eu darparu ar gyfer ein dinasyddion ar ôl Brexit. Fodd bynnag, mae deddfwriaeth yn galw am lefel o sicrwydd a fyddai’n anodd ei chyrraedd yn ystod y cyfnod o newid cyflym sydd o’n blaenau. Ar gyfer y cyfnod sydd i ddod, credwn fod angen i ni adeiladu ar y tirlun polisi sydd gennym ar waith yma yng Nghymru—datganiad polisi caffael Cymru, y gronfa ddata gwybodaeth am gymwysterau cyflenwyr, y cod ymarfer ar gyflogaeth foesegol mewn cadwyni cyflenwi—i wneud y gwahaniaeth yr ydym am ei weld o ran creu cyfleoedd ar gyfer swyddi a hyfforddiant, mynd i’r afael â chaethwasiaeth fodern, dileu cosbrestru a sicrhau’r gwerth gorau am y bunt gyhoeddus yng Nghymru.

Ac wrth gwrs, mae mwy o dir i’w ennill. Gwyddom o ganlyniadau ein rhaglen wirio ffitrwydd i gaffael fod gennym wahanol raddau o allu caffael ledled Cymru. Yn y sector llywodraeth leol, er enghraifft, mae rhai o’r cynghorau sy’n perfformio’n well ac sy’n cymhwyso’r polisi arloesi yn galluogi cyflenwyr wedi’u lleoli yng Nghymru i ennill dros 70 y cant o’r gwariant. Mewn cynghorau gyda gallu caffael llai datblygedig, cedwir cyn lleied â 36 y cant o’r gwariant caffael yng Nghymru. Felly, os ydym yn mynd i wneud y gorau o werth caffael, rydym yn canolbwyntio ar dyfu gallu fel bod ein polisïau arloesol yn cael eu cymhwyso’n unffurf ar draws Cymru.

Mae’r achos dros goleg adeiladu cenedlaethol wedi cael sylw yn y cynnig, ac mae Llyr Huws Gruffydd wedi nodi’r rhesymau’n fedrus pam y byddai syniad o’r fath am aros yn rhan o dirwedd bosibl yn y dyfodol at ddibenion cynllunio sgiliau. Am y tro, mae Bwrdd Hyfforddi’r Diwydiant Adeiladu a’r consortiwm a arweinir gan Brifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant, fel y dywedodd Llyr, yn sefydlu Canolfan Arloesi Adeiladu Cymru i gynnig cyfleusterau a hyfforddiant o’r radd flaenaf ar gyfer unigolion a chwmnïau adeiladu. Bydd pencadlys y ganolfan arloesi yn Abertawe, ond bydd ganddi safleoedd hefyd mewn colegau ledled Cymru, gan gynnwys Coleg Sir Gâr, Coleg Ceredigion, Coleg Cambria a Choleg y Cymoedd.

Lywydd, mae’n dir cyffredin rhwng y Llywodraeth a chynigydd y cynnig fod uchafu gwariant seilwaith cyfalaf yn ddull hanfodol o gefnogi economi Cymru yn gyffredinol, a’r diwydiant adeiladu yn arbennig. Yn erbyn y cefndir o setliadau heriol gan Lywodraeth y DU, byddaf yn ystyried pob dull sydd ar gael i gefnogi ein rhaglenni buddsoddi cyfalaf. Fy mlaenoriaeth gyntaf bob amser yw gwneud y defnydd mwyaf posibl o bob ceiniog o gyfalaf confensiynol sydd ar gael, ac yna ystyried y ffordd orau i ddefnyddio dulliau eraill.

Bydd y Llywodraeth yn gwneud y gorau o’r cyfleoedd a gyflwynir gan ein pwerau benthyca uniongyrchol newydd o 2019-20 ymlaen, sydd wedi cynyddu’n sylweddol o £500 miliwn i £1 biliwn. Rydym yn parhau i sicrhau bod awdurdodau lleol a chymdeithasau tai yn gwneud y gorau o’r cyfleoedd benthyca cost isel sydd ar gael iddynt, ochr yn ochr â harneisio modelau ariannu amgen, megis ein model buddsoddi cydfuddiannol yng Nghymru, a lansiwyd ar 23 Mawrth. Ac mae’n rhan o’n dymuniad i gael y math hwnnw o uchelgais ar gyfer ein dyfodol, fel y nododd Dai Lloyd wrth agor pan restrodd y prosiectau buddsoddi sylweddol sydd gennym— in the pipeline at present,

[Yn parhau.]—ac sy’n rhoi hwb i’r economi a’r sector adeiladu ar draws Cymru.

Llywydd, siaradodd Mohammad Asghar am welliant y Ceidwadwyr, y bydd y Llywodraeth yn ei gefnogi, oherwydd bod datganiad polisi caffael Cymru eisoes wedi cael effaith bwerus drwy leihau’r rhwystrau i gaffael, ac rydym yn defnyddio buddsoddiad cyhoeddus mewn prosiectau seilwaith ac adeiladu i sicrhau manteision lleol. Mae wedi agor y drws i gyflenwyr llai o faint a mwy lleol. Mae bron i dri chwarter y contractau adeiladu mawr a ddyfernir ar GwerthwchiGymru bellach yn cael eu hennill gan gontractwyr cynhenid. Ac mae ein polisi budd i’r gymuned wedi ei gwneud yn bosibl i 83 y cant o’r £1.3 biliwn o fuddsoddiad a fesurwyd gael ei ailgylchu yma yng Nghymru.

Llywydd, hoffwn ddiolch i’r rhai a gynigiodd y cynnig. Mae’r ddadl wedi bod yn werthfawr yn y pwyntiau y mae wedi’u codi ac yn ein helpu i wneud yn siŵr fod yn rhaid i ni ganolbwyntio yn awr ar gynorthwyo cyrff cyhoeddus i ddatblygu eu gallu i ddefnyddio’r polisïau sydd gennym yma yng Nghymru a gwneud yn siŵr eu bod yn cael eu rhoi ar waith yn y ffordd orau.

Galwaf ar Dai Lloyd i ymateb i’r ddadl.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Mae’n bleser i grynhoi’r ddadl yma ac i drio dod â’r gwahanol awgrymiadau rydym ni wedi’u clywed gan y gwahanol siaradwyr at ei gilydd. A gaf i ddiolch i Mohammad Asghar am ei gyfraniad graenus, fel arfer? Mi fyddwn ni’n cefnogi gwelliant y Ceidwadwyr, er ei fod, fwy neu lai, yn cefnogi’r un amcanion â ni, ond yn yr ysbryd yma o edrych yn gariadus ar ein gilydd, felly, ar draws fanna, pan fônt yn sylfaenol yn cytuno efo nifer sylweddol o beth rydym yn ei ddweud, rydym yn fodlon cefnogi hynny.

A allaf ddiolch yn fawr i Sian Gwenllian am ei chyfraniad arbennig am rôl merched yn y gweithle? Hoffwn fynd ar ôl trywydd pwysigrwydd cael mesurau yn eu lle, a gwneud yn siŵr ein bod ni’n mynd ar ôl yr holl fusnes caffael yma mewn modd sydd yn gwella cyfleodd i bobl ac ehangu cyfleodd, a gwneud yn siŵr bod yna ryw fath o gydwybod cymdeithasol y tu ôl i’r penderfyniadau caffael yn y byd caffael cyhoeddus. Mae caffael, fel y mae’r Ysgrifennydd Cabinet wedi cyfeirio ato, yn cynnig cyfleoedd enfawr i ni, ond hefyd, rydym yn credu bod angen diwygio ei weithredu, yn aml, ar hyd y llinellau y gwnaeth Sian Gwenllian eu hawgrymu.

A allaf hefyd ddiolch i Jenny Rathbone am ei chyfraniad ynglŷn â chartrefi sero carbon a phethau tebyg? Diolch yn fawr iawn i Jenny am ei chyfraniad doeth yn fanna. A hefyd i Llyr, a wnaeth bwysleisio pwysigrwydd sgiliau yn hyn, a hefyd y coleg i hybu’r sgiliau hynny yn y sector diwydiant adeiladu. A allaf hefyd longyfarch Michelle Brown ar ei chyfraniad, er roeddwn i wedi drysu braidd yn ystod y cyfraniad, ond mae wastad yn hwyl cael gwrando ar gyfraniadau rhai Aelodau yn y Siambr yma?

A hefyd, yr Ysgrifennydd Cabinet Mark Drakeford, a gaf hefyd eich llongyfarch chi ar eich cyfraniad? Mae’n amlwg bod yna gryn dipyn o gytundeb rhyngom ni fan hyn ar beth sydd angen ei wneud. Mae yna rai pethau sy’n ein dal ni yn ôl, yn naturiol. Rydym ni i gyd yn gwybod bod economi Cymru ar hyn o bryd, ein cyfoeth ni, felly—. Mae 75 y cant o’r cyfoeth yna’n dod o’r sector gyhoeddus a dim ond 25 y cant yn dod o’r sector breifat. Mae caffael cyhoeddus, felly, o’r sector gyhoeddus, yn gallu bod yn arf bwysig i drio gwyro’r ffigurau yna fel bod y sector gyhoeddus yn gallu buddsoddi ac ariannu yn y sector breifat, a chodi honno i fyny fel arf. Felly, un sector yn helpu’r llall er mwyn cynyddu’r gweithredoedd sydd yn digwydd yma. Mae yna ddiwydiant adeiladu allan fanna sydd eisiau gweld rhagor o adeiladu, fel gwnes i grybwyll ar y dechrau. Mae yna ryw £40 biliwn o brosiectau yn y ‘pipeline’ felly, a dyna pam mae eisiau gwireddu’r breuddwydion yna, rhyddhau’r pres efo’r comisiwn isadeiledd rydym ni wastad yn sôn amdano fo—ein NICW ni, felly—ac mae eisiau rhyddhau’r pres a mynd amdani. Ond rhan allweddol o hynny ydy’r busnes caffael cyhoeddus yma, ac mae yna ffordd o wella ein system caffael. Rydw i’n tueddu i gredu ein bod ni i gyd yn sylfaenol yn credu bod angen ychydig bach o ddiwygio ac mi fuasem ni’n gallu gwneud yn llawer gwell ar hyd y llinellau roedd Sian Gwenllian yn eu hawgrymu.

Ni allwn gytuno efo gwelliannau’r Llywodraeth heddiw, mae gen i ofn, er yr ysbryd yna y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi mynegi ei farn y prynhawn yma. Pwrpas ein cynnig ni ar gyfer y ddadl heddiw oedd amlygu sut y gall gweithredu ar faterion gael effaith bositif iawn ar ddiwydiant adeiladu yma yng Nghymru. Mae yna bobl yn ein diwydiant adeiladu ni sydd eisiau gweld agor y llifddorau, achos fel dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, yn y maes caffael, er enghraifft, mae’r sector gyhoeddus yn gyfrifol am dros 75 y cant o holl wariant caffael adeiladu yng Nghymru. Felly, fe all gweithredu uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru, a’r ymarferion a’r strategaethau caffael, gael effaith enfawr ar iechyd ein heconomi ni, a thrio gwneud rhywbeth ynglŷn â’r ‘split’ yna—y 75 y cant sector gyhoeddus a 25 y cant sector breifat. Mae’n wirioneddol angen codi y 25 y cant yna a chreu cyfoeth i’n gwlad.

Wrth gwrs, mae dadleuon y gwrthbleidiau yn aml yn gyfle i wneud pwyntiau gwleidyddol, yn naturiol, ond maent hefyd yn gyfle i drafod pynciau a materion a all gael effaith uniongyrchol bositif ar fywydau ein dinasyddion. Dyna rydw i’n gobeithio rydym wedi trio cyflawni’r prynhawn yma, wrth i bobl edrych ar ein diwydiant adeiladu ni a’r system gaffael a’r angen i wneud yn siŵr, pan fydd cwmnïau yn cael cytundeb i adeiladu beth bynnag yw e, fod y cytundebau yna yn rhedeg yn llym, yn amserol—fel y dywedais i yn fy nghyfraniad i i ddechrau—a ddim yn gwastraffu pres, ond hefyd fod pobl yn cael eu talu yn brydlon, ar amser a ddim yn gorfod aros am fisoedd cyn cael eu talu gan beryglu eu holl fodolaeth fel cwmni, fel sy’n gallu digwydd yn awr efo rhai cytundebau adeiladu. Felly, ar ddiwedd y dydd, gobeithio gwnewch chi gefnogi ein cynnig. Diolch yn fawr iawn i chi.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais felly ar yr eitem tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.