Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliant 2 yn enw Paul Davies.

Symudwn yn awr at eitem 7, sef dadl Plaid Cymru ar ysgol feddygol ym Mangor, a galwaf ar Sian Gwenllian i gynnig y cynnig. Sian.

Cynnig NDM6308 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi anawsterau parhaus o ran hyfforddi a recriwtio staff meddygol (gan gynnwys meddygon) mewn sawl rhan o Gymru, yn enwedig Cymru wledig a gogledd Cymru.

2. Yn galw am ddatblygu ysgol feddygol ym Mangor fel rhan o ddatblygiad Cymru gyfan tuag at gynyddu hyfforddiant, recriwtio a chadw meddygon yng Nghymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, ac mae’n bleser gen i gynnig y cynnig yma. Mae prinder meddygon yn y gogledd, ac yn ardaloedd gwledig Cymru, yn creu her anferth i’r gwasanaethau gofal iechyd. Mae modd ceisio taclo’r broblem yn y tymor byr, ond hefyd mae angen symud ymlaen i gynllunio ar gyfer atebion parhaol, hirdymor. Mae angen hyfforddi mwy o ddoctoriaid yn y gogledd, yr ardal lle mae’r prinder ar ei waethaf. Dyma un ffordd i fynd i’r afael ar yr argyfwng mewn ffordd synhwyrol a pharhaol. Y llynedd, roedd hanner holl swyddi ymgynghorwyr arbenigol gogledd Cymru heb eu llenwi—hanner o’r swyddi yma yn wag—ac mae goblygiadau hynny yn bellgyrhaeddol.

Daeth Joyce Watson i’r Gadair.

Mae problem efo meddygaeth teulu, hefyd. Mae gan bwyllgor meddygol gogledd Cymru bryder ynglŷn â chynaladwyedd dros dreian o feddygfeydd yn y rhanbarth: mae un o bob tair meddygfa mewn perig. Mae’r pwyllgor yn dweud bod angen 70 meddyg teulu ychwanegol ar fyrder yng ngogledd Cymru. Yn ogystal â’r effaith ar gleifion, mae cost ariannol i’r prinder. Fe gododd gwariant ar staff meddygol o asiantaethau 64 y cant yn y ddwy flynedd a aeth heibio, tra mae’r wybodaeth ddiweddaraf yn awgrymu y bydd Betsi Cadwaladr wedi gwario mwy na £21 miliwn ar staff meddygol o asiantaethau yn yr 11 mis hyd at ddiwedd Chwefror 2017—£21 miliwn; eu swm nhw eu hunain ydy hynny—ac nid ydy swm felly yn gynaliadwy nag yn synhwyrol. Ond fe ellid cynnal ysgol feddygol newydd am swm llawer llai na hynny.

Mae Plaid Cymru wedi dadlau yn gyson fod ysgol feddygol newydd yn y gogledd, yn gwasanaethau rhannau gwledig ein gwlad, yn rhan o’r ateb. Mae astudiaethau mewn gwahanol wledydd wedi dangos bod tair ffactor yn ganolog i ddenu meddygon i weithio mewn ardaloedd gwledig: yn gyntaf, cefndir gwledig, un ail, fod y darpar feddyg yn cael profiadau clinigol ac addysgol cadarnhaol mewn lleoliadau gwledig fel rhan o hyfforddiant meddygol israddedig, ac, yn drydydd, fod hyfforddiant ar gyfer lleoliadau gwledig wedi cael ei dargedu yn benodol ar y lefel ôl-raddedig.

Mae un o raglenni hyfforddi meddygol mwyaf llwyddiannus mewn ardal wledig yn gynllun rhwng pum talaith yn yr Unol Daleithiau, Washington, Wyoming, Alaska, Montana ac Idaho—cynllun WWAMI. Mae graddedigion y sefydliad yma yn dychwelyd i ymarfer mewn ardaloedd gwledig ar raddau llawer uwch na graddedigion o’r mwyafrif o ysgolion meddygol gwladwriaethol yn yr Unol Daleithiau. Mae 83 y cant o raddedigion WWAMI yn ymarfer mewn practis gwledig. Yn ysgol meddygaeth prifysgol Calgary, mae graddedigion o gefndiroedd gwledig ddwy a hanner gwaith mwy tebygol o ymarfer mewn practis gwledig na graddedigion o gefndir dinesig. Yn Norwy, roedd 56 y cant o raddedigion ysgol feddygol prifysgol Tromsø yn y gogledd yn aros mewn ardaloedd gwledig. Roedd 82 y cant o raddedigion a oedd yn dod yn wreiddiol o ogledd Norwy yn aros yno. Yn syml, mae darpar feddygon o ardaloedd gwledig yn tueddu i aros yn yr ardal wledig lle maen nhw wedi cael eu hyfforddi.

Felly, a ydy hi’n ymarferol bosib cael ysgol feddygol ym Mangor? Ydy, yn bendant. Mae gan Iwerddon saith ysgol feddygol; mae gan yr Alban bump, gan awgrymu bod un ysgol feddygol ar gyfer pob miliwn o’r boblogaeth yn bosib. Tua miliwn yw poblogaeth ardal bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr a bwrdd iechyd Powys efo’i gilydd, ond wedyn, fe ellid ychwanegu poblogaeth rhan o diriogaeth wledig bwrdd Hywel Dda at y ffigwr i ddod â ni yn grwn at y miliwn. Felly, mi fyddai trydedd ysgol feddygol i Gymru yn cyd-fynd efo strwythurau’r Alban ac Iwerddon.

Mae Plaid Cymru wedi dadlau’n gyson mai ym Mangor y dylid lleoli yr ysgol feddygol newydd. Byddai ysgol feddygol newydd ym Mhrifysgol Bangor yn adeiladu ar arbenigedd ysgol gwyddorau meddygol y brifysgol a’r hyfforddiant clinigol sy’n barod yn cael ei gynnig yn nhri ysbyty cyffredinol y rhanbarth. Mae tystiolaeth yn awgrymu bod angen i ysgol newydd weithio ar y cychwyn efo ysgol feddygol sydd wedi ei sefydlu’n barod. Mae sawl enghraifft o ysgolion newydd yn adeiladu ar arbenigedd gwyddorau meddygol eu prifysgolion. Felly, mae yna ffordd amlwg ymlaen, a gydag amser, gall Bangor ddatblygu yn ysgol feddygol yn sefyll ar ei thraed ei hun.

I grynhoi, mae ysgol feddygol newydd yn hanfodol os ydy Cymru am daclo’r prinder sylweddol o feddygon sy’n wynebu’r wlad. Yn y gogledd ac yn ardaloedd gwledig Cymru, mae nifer o feddygon yn agosáu at oed ymddeol ac nid oes digon o bobl ifanc yn cael eu hyfforddi yno. Mae Llywodraethau ledled y byd yn ymateb i sefyllfaoedd tebyg drwy gynyddu’r cyfleoedd hyfforddi sydd ar gael. Mewn ardaloedd gwledig sy’n wynebu problemau tebyg i Gymru, mae sefydliadau hyfforddi newydd yn cael eu sefydlu. Mae’r ysgolion meddygol yn cael eu lleoli yn yr ardaloedd gwledig eu hunain. Nid yw addasu’r strwythurau sy’n bodoli’n barod ddim yn gweithio. Mae’r sefydliadau newydd yma, yn eu tro, yn creu cenedlaethau newydd o ddoctoriaid sy’n aros i wasanaethu yn yr ardaloedd lle maen nhw wedi cael eu hyfforddi, gan ddelio efo’r prinder a gwella ansawdd y gofal i bobl yr ardaloedd hynny.

Mae’n bryd symud ymlaen efo atebion tymor hir a chynllunio ar gyfer sefydlu ysgol feddygol newydd, law yn llaw â’r dulliau tymor byr sydd ar waith ar y funud. Diolch.

I have selected the two amendments to the motion. I call on the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport to move formally amendment 1, tabled in the name of Jane Hutt.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

1. Yn croesawu ymgyrch recriwtio Llywodraeth Cymru Gwlad Gwlad: Hyfforddi Gweithio Byw sy’n annog gweithwyr gofal iechyd proffesiynol, gan gynnwys meddygon, i ddewis Cymru fel lle i hyfforddi, gweithio a byw ynddo.

2. Yn nodi:

a) y cafwyd cynnydd o 19 y cant yn y gyfradd ymgeisio ar gyfer hyfforddiant mewn meysydd arbenigol i feddygon teulu yn 2017 a bod 84 y cant o’r llefydd hyfforddi ar gyfer meddygon teulu wedi’u llenwi ers i Gwlad Gwlad: Hyfforddi Gweithio Byw gael ei lansio, o’i gymharu â 68 y cant ar y cam hwn yn 2016;

b) bod mwy na 1,000 yn rhagor o ymgynghorwyr cyfwerth ag amser llawn yn gweithio yng Nghymru yn 2016 nag oedd ym 1999; ac

c) y cafwyd cynnydd o 12 y cant yn nifer y meddygon teulu oedd yn gweithio yng Nghymru rhwng 1999 a 2016.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol, Gadeirydd.

I call on Mark Isherwood to move amendment 2, tabled in the name of Paul Davies.

Gwelliant 2—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda sefydliadau iechyd ac addysg ar ddwy ochr y ffin i lunio rhaglen feddygol fwy cynhwysfawr ac ehangach ar gyfer gogledd Cymru.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Diolch. Rydym yn cefnogi galwad y cynnig hwn am ddatblygu ysgol feddygol ym Mangor fel rhan o ddull Cymru gyfan o gynyddu hyfforddiant, recriwtio a chadw meddygon yng Nghymru. Fel y mae Coleg Brenhinol y Meddygon yn dweud,

Mae problemau recriwtio’n bygwth bodolaeth llawer o ysbytai a meddygfeydd yng Nghymru. Mae angen i ni hyfforddi mwy o feddygon a nyrsys yng Nghymru gyda’r nod o’u cadw i weithio yma.

Ond roeddent yn dweud bod traean y lleoedd hyfforddiant meddygol craidd yng Nghymru heb eu llenwi yn 2016, gyda’r ffigur hwn yn codi i dros 50 y cant yn ysbytai Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr.

Fel y dywedodd pennaeth Ysgol Gwyddorau Meddygol Prifysgol Bangor yr wythnos diwethaf, rhaid i Gymru ehangu ysgolion meddygol i fynd i’r afael â phrinder meddygon, yn enwedig meddygon teulu, yn y dyfodol. Ni fyddai angen ond nifer cymharol ychydig o staff academaidd ychwanegol ac mae Prifysgol Bangor mewn sefyllfa ddelfrydol i feithrin a recriwtio myfyrwyr o’r Gymru wledig a chymunedau Cymraeg eu hiaith.

Fel y dywed Confensiwn Pensiynwyr Cenedlaethol Cymru, mae mynediad digonol at wasanaethau meddygon teulu yn hanfodol er mwyn cynnal iechyd a symudedd cyffredinol, ac o ganlyniad, i helpu i atal unigedd ac unigrwydd, ond mynegodd yr ymatebwyr bryder fod anawsterau i gael apwyntiad mewn amser rhesymol yn gysylltiedig â niferoedd meddygon teulu.

Fel y dywedais yma bythefnos yn ôl,

‘Mae blynyddoedd lawer ers i mi drafod gyntaf yr angen am ysgol feddygol ym Mangor gyda’i his-ganghellor blaenorol... Mae tair blynedd ers i Bwyllgor Meddygol Lleol Gogledd Cymru rybuddio, mewn cyfarfod yn y Cynulliad, bod ymarfer cyffredinol yn y gogledd yn... wynebu argyfwng, yn methu â llenwi swyddi gwag, gyda meddygon teulu yn ystyried ymddeol.’

Ac roeddent yn mynegi pryder bod y cyflenwad blaenorol o feddygon teulu o ysgol feddygol Lerpwl, o ble roedd eu cenhedlaeth hwy o feddygon teulu wedi dod yn bennaf, wedi’i dorri i raddau helaeth.

Felly gofynnais i’r Prif Weinidog sicrhau bod yr achos busnes ar gyfer ysgol feddygol newydd ym Mangor yn cynnwys trafodaeth â Lerpwl, er mwyn sicrhau ein bod yn cadw meddygon lleol yn lleol. Fel y dywedodd yn ei ateb, yr hyn sy’n hynod o bwysig yw bod unrhyw ysgol feddygol yn gweithio’n agos gydag eraill

‘er mwyn sicrhau bod y cynaliadwyedd hwnnw yno yn y dyfodol.’

Felly rwy’n cynnig gwelliant 2, sy’n galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda sefydliadau iechyd ac addysg ar y ddwy ochr i’r ffin i adeiladu rhaglen feddygol fwy cynhwysfawr ac ehangach yng ngogledd Cymru.

Bydd sicrhau cynaliadwyedd yn galw am hyfforddi, recriwtio a chadw meddygon yn lleol, a bydd hyn yn ei gwneud yn ofynnol i’r prifysgolion, bwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr a Glannau Mersi i weithio gyda’i gilydd ac adeiladu rhaglen feddygol fwy cynhwysfawr ac ehangach yng ngogledd Cymru, gydag arbenigeddau’n cael eu darparu gan y prif ysbytai perthnasol ar y ddwy ochr i’r ffin.

Flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn, diystyrodd Llywodraeth Lafur Cymru rybuddion ein bod yn wynebu argyfwng meddygon teulu yng ngogledd Cymru, rhybuddion a roddwyd gan gyrff proffesiynol yn cynnwys BMA Cymru, Coleg Brenhinol y Meddygon Teulu yng Nghymru a gennyf i a fy nghyd-Aelodau yng nghabinet yr wrthblaid ar ran staff GIG Cymru a chleifion a fynegodd eu pryderon wrthym. Gyda’r rhybuddion hyn wedi’u hanwybyddu, gwelsom bractis meddyg teulu ar ôl practis meddyg teulu yng ngogledd Cymru yn rhoi rhybudd y byddant yn terfynu eu contractau gyda’r bwrdd iechyd. Eto i gyd yng nghynhadledd BMA Cymru y llynedd, ar yr un penwythnos ag yr hysbysodd practis meddyg teulu arall yn y gogledd y byddent yn terfynu eu contract gyda’r bwrdd iechyd, honnodd y Prif Weinidog, Carwyn Jones, nad oedd unrhyw argyfwng o ran recriwtio meddygon teulu.

Wrth ymateb i ymgyrch Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yng Nghymru, ‘Rhoi Cleifion yn Gyntaf: Cefnogi Ymarfer Cyffredinol’ yn ystod y Cynulliad diwethaf, cyfarfûm â grŵp o feddygon teulu yng ngogledd Cymru, a’u prif bryder, yn ôl yr hyn a ddywedwyd wrthyf, oedd recriwtio. Er bod oed cyfartalog meddygon teulu yng ngogledd Cymru dros 50, roeddent yn dweud wrthyf na allent gael myfyrwyr meddygol i ddod i hyfforddi yn y gogledd. Roeddent yn dweud wrthyf fod yna broblem benodol gyda’r ffordd—ac rwy’n dyfynnu—’y mae Caerdydd yn recriwtio myfyrwyr meddygol’, a bod angen i fyfyrwyr meddygol gael eu cymell i ddod i ogledd Cymru, yn enwedig siaradwyr Cymraeg, a datblygu meddygon sy’n hanu o Gymru.

Mae angen gweithredu hefyd i fynd i’r afael â’r sefyllfa hurt lle mae nyrsys yn cael eu recriwtio dramor i wneud iawn am brinder nyrsys yng Nghymru ond gwrthodir cyllid i brifysgol Glyndŵr i hyfforddi nyrsys lleol nad ydynt yn gallu mynd i ffwrdd i’r brifysgol, ac sydd felly’n mynd dros y ffin i system Lloegr yng Nghaer. Yn ôl y BMA, mae ffigurau 2014 yn dangos mai Cymru oedd â’r nifer isaf o feddygon teulu am bob 1,000 o bobl yn y DU. Fodd bynnag, fel arfer, gwrthododd Llywodraeth Lafur Cymru yr holl rybuddion hyd nes ei bod yn argyfwng arnom ac yna—rwy’n dyfynnu—’aethant ati i ddethol canrannau i gelu’r gwirionedd eu bod yn gwneud rhy ychydig, yn rhy hwyr’. Mae hyn yn rhan o’r ateb.

Hoffwn alw ar Lee Waters.

Diolch yn fawr, Cadeirydd. Nid oes amheuaeth fod cynnydd aruthrol wedi’i wneud gydag ymyrraeth Llywodraeth Cymru dros y flwyddyn ddiwethaf, gyda chynnydd o 12 y cant yn nifer y meddygon teulu yng Nghymru ers i’r Cynulliad gael ei sefydlu, ac yn y flwyddyn ddiwethaf yn unig, mae nifer y lleoedd hyfforddi meddygon teulu a lanwyd yn 84 y cant, tra oedd yn 60 y cant flwyddyn yn ôl. Felly, mae ymyrraeth Llywodraeth Cymru i gynnig cymhellion a thalu ffioedd arholiadau i feddygon teulu yn dangos arwyddion calonogol o gynnydd, ond mae’n amlwg fod y gweithlu yn newid, ac mae angen inni gydnabod nad oes ateb syml i’r angen i’r angen i recriwtio a hyfforddi mwy o feddygon teulu. Mae’n amlwg fod y gweithlu iau’n awyddus i weithio’n rhan-amser ac yn hyblyg, ac nad ydynt bellach yn cael eu denu yn y modd yr arferent gael eu denu i ardaloedd gwledig ac o’r dinasoedd. Mae angen i ni gydnabod hynny, felly rwy’n credu bod angen inni newid y model sydd gennym mewn gofal sylfaenol, ac mae hyn yn galw am drafodaeth aeddfed.

Cefais gyfarfod neithiwr ym Mhorth Tywyn lle roedd dros 250 o bobl yn bresennol—cyfarfod wedi’i drefnu gennyf i a Nia Griffith, sydd wedi bod yn Aelod Seneddol dros Lanelli—ac roedd pryder enfawr ymhlith y cyhoedd, wedi’i waethygu gan y ffaith fod y bwrdd iechyd lleol yn gwrthod trafod â phobl yn ddigon cynnar pan fo angen i wasanaethau newid. Ym Mhorth Tywyn, ym meddygfa Harbour View, practis sy’n cynnwys un meddyg teulu—un o’r practisau un meddyg teulu olaf yn Hywel Dda—mae’r meddyg teulu yno, Dr Lodha, wedi penderfynu ymddeol. Rhoddodd wybod i’r bwrdd iechyd am hyn ym mis Chwefror, ac nid yw cleifion wedi cael gwybod tan yn awr—gyda rhai ohonynt yn cael gwybod drwy sgrap o bapur ar ddrws y feddygfa—fod y feddygfa’n cau. Maent yn ofni cael eu gwasgaru ymhlith meddygon teulu ‘cyfagos’ yn Nhrimsaran, Cydweli a Phont-iets, lle nad oes trafnidiaeth gyhoeddus ar gael yn hwylus a lle mae’r meddygon teulu presennol wedi cau eu rhestrau. Felly, mae pryder dealladwy yn y dref ac mae’r bwrdd iechyd wedi gwrthod ymgysylltu â’r cyhoedd ar hyn. Rwy’n meddwl bod gennym broblem yma, oherwydd gwelsom ym mhractis Minafon yng Nghydweli yr oeddwn yn falch o wahodd yr Ysgrifennydd Iechyd draw i’w weld yn gynharach yn y flwyddyn—pan oeddent yn ymgysylltu â’r gymuned, gallent ddod â hwy gyda hwy wrth fynd ati i ddod o hyd i atebion mwy creadigol i fodel gwahanol o ymarfer cyffredinol, model y mae cleifion bellach yn cydnabod ei fod yn cynnig manteision wrth iddo ddechrau ymwreiddio. Yn hytrach na dibynnu’n unig ar feddygon teulu, gall cael fferyllwyr ac ymarferwyr nyrsio a ffisiotherapyddion wrth law gynnig gwasanaeth gwell.

Ond yn amlwg, mae newid yn achosi pryderon, a dyna pam ei bod yn bwysig cynnwys y cyhoedd yn y drafodaeth o’r cychwyn cyntaf. Ond tro hwn, fel o’r blaen, cynhaliodd Hywel Dda broses breifat lle bu’r panel dan arweiniad eu dirprwy gadeirydd yn dadansoddi data poblogaethau sy’n newid ac yn y blaen a phenderfynu, ar sail eu crebwyll gorau, y dylai’r feddygfa gau heb archwilio unrhyw ddewisiadau eraill yn gyhoeddus. Yn sicr mae hyn yn gamgymeriad, oherwydd, fel rhan o’r broses wirio gychwynnol y maent yn mynd drwyddi, rhaid cael ymgysylltiad â chleifion. Pan allwch drin cleifion fel oedolion a dangos iddynt beth yw’r opsiynau a dod â hwy gyda chi yn y dewis hwnnw, gallwch sicrhau ateb gwell.

Maent wedi methu gwneud hynny yn yr achos hwn. Maent wedi ymgysylltu â mi fel Aelod Cynulliad etholedig a chynrychiolwyr etholedig eraill yn yr ardal ac o ganlyniad, mae gennym fater bellach sy’n achosi pryder mawr yn lleol. Rwy’n gobeithio y byddant yn ailystyried hynny ac yn ymgysylltu’n briodol â’r gymuned, gan eu bod yn teimlo, yn gywir ddigon, eu bod yn haeddu gwasanaeth priodol, pan fo tref Porth Tywyn yn tyfu a phan fo anghenion y boblogaeth yn newid. Felly, byddwn yn annog y Llywodraeth i ystyried, pan fydd y newidiadau hyn yn digwydd ledled Cymru, sut y caiff yr angen i ymgysylltu â chymunedau ei gynnwys ar y dechrau yn rhan annatod o’r broses honno, fel nad ydym yn cael y ffars o sefyllfa lle mae’r cleifion yn clywed gyntaf am newid i’w gwasanaeth ar sgrap o bapur ar ddrws.

Hoffwn alw ar Michelle Brown.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno’r ddadl hon. Mae UKIP yn llwyr gefnogi’r cynnig hwn, ond mae’r cwestiwn a ofynnais y tro diwethaf y trafodwyd y syniad hwn yn y lle hwn yn dal i sefyll. Onid ydym yn meddwl bod angen gwneud mwy i wella a hyrwyddo’r cynnig bywyd sydd ar gael i weithwyr proffesiynol er mwyn eu cael i ddod i ogledd Cymru neu i beidio â gadael yn y lle cyntaf?

Yn bendant mae gennym broblem recriwtio yng Nghymru. Er y gallai ysgol feddygol yng Nghymru arwain at nifer o raddedigion meddygol yn aros yng Nghymru—gobeithio y byddant yn sylweddoli lle mor wych ydyw i fyw a gweithio ac aros ynddo—nid yw’n ateb i bob dim. Hoffwn ychwanegu hefyd fod gan ysgol feddygol yng ngogledd Cymru fwy o obaith o ddenu a chadw siaradwyr Cymraeg. Felly, rwy’n llwyr o blaid y cynnig. Ond gall meddygon cymwys ddewis byw a gweithio yn unrhyw ran o’r byd fwy neu lai. Felly, nid yw’r ffaith eu bod wedi symud ychydig gannoedd o filltiroedd i lawr y ffordd i hyfforddi yn mynd i wneud gwahaniaeth wrth benderfynu a ydynt yn mynd i ddychwelyd at eu gwreiddiau ai peidio.

Mae gwelliant Llafur yn dangos eu bod yn ceisio gwadu bod yna broblem. Mae GIG Cymru yn y cyflwr anobeithiol y mae ynddo heddiw oherwydd gwrthodiad Llafur i dderbyn y problemau nad ydynt wedi’u datrys. Mae Llafur yn gwneud cymaint o ddrama o hawlio mai hwy yw unig warcheidwaid y GIG, ond am resymau etholiadol, ni allant gyfaddef eu bod, ar ôl blynyddoedd o fod mewn grym, yn dal i fod heb ei gael yn gywir.

Mae angen i ni werthu’r ffordd o fyw sydd i’w chael yma. Mae Cymru’n lle prydferth a heddychlon i fyw ynddo, fe gewch fwy o werth am eich arian o ran eiddo, a gall cymudo’r pellter rhwng eich darn bach eich hun o’r nef a’r gwaith fod mor hir neu fyr ag y dymunwch. Rhyngom, rwy’n siŵr y gallem greu rhestr hir o resymau pam y mae’n lle mor wych i fyw a gweithio ynddo.

Ond hyd yn oed os gallwn werthu Cymru fel lle dymunol i weithio ac arddangos harddwch gogledd Cymru, os oes gennych deulu a’ch bod yn rhoi cymaint o bwys ar addysg ag y mae rhywun sydd â gradd feddygol yn amlwg yn ei wneud, a fyddech eisiau i’ch plant gael eu taflu ar drugaredd loteri system ysgolion Cymru, sy’n bendant yn ganlyniad methiannau’r Llywodraeth? Rhaid gwneud rhywbeth.

Er nad wyf yn argyhoeddedig y bydd ysgol feddygol yng ngogledd Cymru yn datrys y problemau recriwtio a chadw staff, rwy’n cefnogi cynllun fel hwn sy’n cynyddu posibiliadau o ran swyddi a chyflogaeth yng ngogledd Cymru, a byddai agor cyfleuster o’r fath yn gwneud hynny, yn ddi-os. Byddai’r ysgol feddygol hefyd yn cynyddu nifer y lleoedd hyfforddi a fyddai ar gael yn genedlaethol. Felly, rwy’n cefnogi cynnig Plaid Cymru a byddwn yn annog Aelodau eraill y Cynulliad hwn i’w gefnogi hefyd. Diolch.

A’r siaradwr olaf, Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr iawn, Gadeirydd. Fe gadwaf fy sylwadau yn fyr. Yn gynharach yn y Siambr fe fuom ni’n trafod bwriad Plaid Cymru i hyfforddi a recriwtio 1,000 yn rhagor o feddygon yng Nghymru. Roeddwn i’n hynod o siomedig, mae’n rhaid i mi ddweud, efo ymateb y Gweinidog.

This is aspirational, but not achievable’ oedd geiriau’r Ysgrifennydd Cabinet. Rydym ni’n sôn fan hyn am raglen 10 mlynedd. Mae hyn yn rhywbeth sy’n angenrheidiol—rydw i’n gobeithio ein bod ni’n gytûn ar hynny: ein bod ni angen rhagor o feddygon yng Nghymru. Mae o yn rhywbeth sy’n uchelgais, yn sicr, gennyf fi. Rydw i’n gobeithio y gall o fod yn rhywbeth rydw i’n ei rannu ar draws y Siambr efo Aelodau eraill. Ond mae o hefyd yn realistig, ond gall ddim ond fod yn realistig os ydym ni’n cynyddu faint rydym ni’n eu hyfforddi o ran meddygon yng Nghymru. Beth sy’n siomedig hefyd, o glywed yr Ysgrifennydd Cabinet, ydy bod ysgolion meddygol yng Nghymru yn dweud wrthyf i eu bod nhw’n hyderus y gallan nhw hyfforddi hyn yn rhagor o feddygon yng Nghymru dros y 10 mlynedd nesaf. Mae’n amlwg, rydw i’n meddwl, fod yna gonsensws yn tyfu o fewn y byd addysg meddygol yng Nghymru y gall Bangor chwarae ei rhan o ran cyfrannu y meddygon ychwanegol yma i ni.

Rydw i’n siomedig hefyd—rydw i’n siomedig ar sawl lefel heddiw—fod y Llywodraeth, yn eu gwelliant nhw, wedi tynnu unrhyw gyfeiriad at ddatblygu addysg feddygol ym Mangor allan o’r hyn rydym ni’n ei drafod heddiw. Rydw i’n deall pam eich bod chi am dynnu sylw at beth rydych chi’n ei weld fel llwyddiannau o ran recriwtio meddygon dros y blynyddoedd diwethaf—rydw i’n rhoi hynny i chi—ond pam tynnu’r cyfeiriad at Fangor allan o’n cynnig ni heddiw? Fel mae Sian wedi’i egluro, mi fydd cyrraedd ysgol feddygol ‘full blown’, os ydych chi’n licio, hunangynhaliol ym Mangor yn rhywbeth a allai gymryd rhai blynyddoedd. Rydym ni’n cydnabod hynny’n llawn, ond mae angen i hynny fod fel nod yn y pen draw, ac mae angen symud ar frys rŵan tuag at gael myfyrwyr meddygol wedi’u gwreiddio mewn adran addysg feddygol ym Mangor. Mi gyfeiriaf at Brifysgol Keele, sydd ag ysgol feddygol rŵan. Dechreuodd fel rhan o ysgol feddygol Prifysgol Manceinion. Mae yna’r mathau yna o bartneriaethau y gallwn ni eu dechrau rŵan, o’r flwyddyn nesaf ymlaen, yn gweithio efo Prifysgol Caerdydd ac Abertawe, er enghraifft. Mae angen hyn, mae angen y meddygon arnom ni, mae angen datblygu’r arbenigedd mewn meddygaeth cefn gwlad, ac mae angen datblygu’r arbenigedd o ran datblygu addysg feddygol cyfrwng Cymraeg hefyd yn hynny o beth. Felly, ar sawl lefel, rydw i angen gweld fan hyn yn symud tuag at gonsensws o ran y cyfeiriad rydym ni’n mynd iddo fo.

Now, I’ll finish with reference to a couple of points made from Michelle Brown. Does this solve the recruitment and training problem that we have in Wales? Goodness me, no. It doesn’t resolve it, but it could be one heck of a contribution to what we’re trying to achieve. And to Lee Waters—like yourself, I have spent a career in communications so I agree with you entirely that engagement is important. You can engage as much as you like. You can send the local health board and chief executives round to every single patient’s house to explain that there’s a problem with the local surgery, but unless you have the doctors coming through the system, you will always be faced with this problem that we have, which is leading to the closure of surgeries in Burry Port and in Porthcawl and in many other places that we’re hearing about in Wales. So, support this, and aim high. Let’s get this medical school in Bangor. Wales needs it. Wales’s patients need it.

Galwaf yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon—Vaughan Gething.

Diolch, Cadeirydd. Rwy’n ddiolchgar i Blaid Cymru am gyflwyno’r ddadl hon heddiw. Fel Llywodraeth, mae ein gwelliant yn ei gwneud yn glir: ers datganoli, rydym wedi gweld cynnydd sylweddol yn y niferoedd yn ein gweithlu meddygol, ond mae’r Llywodraeth hon yn bell o fod yn hunanfodlon. Er gwaethaf y llwyddiannau yr ydym yn tynnu sylw atynt, rydym yn cydnabod bod heriau o hyd mewn rhai arbenigeddau meddygol a rhai ardaloedd daearyddol yng Nghymru, yn union fel y mae heriau ar draws gweddill y DU. Dyna pam ein bod wedi ymrwymo, yn ein rhaglen lywodraethu, i barhau i weithredu er mwyn denu a hyfforddi mwy o feddygon teulu, nyrsys, a gweithwyr iechyd proffesiynol eraill i Gymru. Er mwyn cyflawni’r ymrwymiad hwnnw, lansiwyd ein hymgyrch i annog meddygon, gan gynnwys meddygon teulu, i ddod i Gymru i hyfforddi, gweithio a byw. Rydym wedi gweld effaith gynnar sylweddol gydag 84 y cant o lefydd hyfforddi meddygon teulu wedi’u llenwi ar ddiwedd rownd 1, o’i gymharu â 68 y cant ar yr un adeg y llynedd. Mae hynny’n cynnwys cyfraddau o 100 y cant o lefydd wedi’u llenwi yng nghynlluniau hyfforddi meddygon teulu Sir Benfro, gogledd-ddwyrain Cymru, a gogledd-orllewin Cymru.

Bydd yr Aelodau’n ymwybodol, wrth gwrs, fy mod wedi lansio ail gam Hyfforddi, Gweithio, Byw ar gyfer nyrsys yr wythnos diwethaf. Mae’r effaith gychwynnol o ran gweithgarwch cyfryngau cymdeithasol wedi bod yn galonogol iawn, gyda’n fideo hyrwyddo wedi cael ei gweld 30,000 o weithiau, a’n cynnwys yn cyrraedd dros 110,000 o bobl.

Nawr rwy’n gwybod bod y cynnig yn galw am ysgol feddygol ym Mangor, ac mae Sian Gwenllian wedi bod yn gyson iawn yn ei galwadau ar y mater hwn. Fel y gwnaeth y Prif Weinidog yn glir yn y Siambr hon, yn yr wythnosau nesaf byddaf yn gwneud datganiad—fel y nodais y byddwn bob amser yn ei wneud—ar derfyn y gwaith a gomisiynais i ystyried y ddarpariaeth addysg a hyfforddiant meddygol yng ngogledd Cymru, gan gynnwys yr achos dros ysgol feddygol newydd. Nid wyf am geisio ymrwymo un ffordd neu’r llall cyn i’r gwaith hwnnw ddod i ben—dyna esbonio’n syml pam nad yw gwelliant y Llywodraeth yn cyfeirio at ysgol feddygol. Mae’n rhan o achos cyflawn rwyf wedi ymrwymo i’w gyflawni, wedi ymrwymo i ymateb iddo a dod yn ôl at yr Aelodau yn ei gylch, a byddaf yn gwneud hynny.

Ond beth bynnag fydd canlyniad y gwaith hwn, rydym yn gwybod bod angen i ni fod yn hyblyg ac archwilio pob opsiwn mewn perthynas ag addysg a hyfforddiant yng ngogledd Cymru. Mae gweithio ar draws ffiniau eisoes yn digwydd mewn mannau megis hyfforddiant arbenigol ar gyfer pediatreg, a sefydlu swyddi hyfforddi is-arbenigol ar gyfer anesthesia. Felly, er gwaethaf y cyfraniad digyfaddawd o negyddol gan Mark Isherwood, rwy’n hapus i gadarnhau y bydd y Llywodraeth yn cefnogi’r gwelliant yn enw Paul Davies.

Rwy’n awyddus i ymdrin ag ailffurfio’r 1,000 o feddygon—1,000 o feddygon dros 10 mlynedd o ran yr hyn sy’n ychwanegol, neu o ran yr hyn rydym ar hyn o bryd yn eu hyfforddi yn awr. Rydym eisoes yn hyfforddi—dros 10 mlynedd, byddwn wedi hyfforddi’r nifer honno o feddygon. Ond mae hyfforddi meddygon yn rhan o ddyfodol hirdymor y gwasanaeth iechyd—yr amser, yn ôl yr hyn a ddeallwn, y mae’n ei gymryd i hyfforddi meddygon, felly mae recriwtio a chadw ein gweithlu presennol yn rhan fawr o ble mae angen i ni fod, gan gynnwys y cyfraddau hyfforddi y soniais amdanynt yn gynharach. Mae yna ddull hirdymor o fynd ati yn hyn i gyd, ac mae’n rhaid i hynny gynnwys y modelau gwaith y disgwyliwn i bobl ddod atynt, ac mae hefyd yn cynnwys y modd y byddwn yn darparu’r hyfforddiant hwnnw mewn gwirionedd hefyd.

Os ydym, fel y nododd Lee Waters, eisiau cael y pwynt ehangach ynglŷn â model gwahanol o ymarfer cyffredinol, lle mae meddygon teulu yn gweithio fel rhan o dîm ehangach, mae angen inni hyfforddi pobl i weithio yn y ffordd honno hefyd, oherwydd mae’r ffordd y mae ymarfer cyffredinol yn gweithio yn erbyn hyn yn wahanol iawn i 10 ac 20 mlynedd yn ôl, ac yn y 10 ac 20 mlynedd nesaf, bydd yn wahanol eto. Mae yna bob amser angen cyson i addasu—rydym yn gorfod deall pa niferoedd o wahanol weithwyr proffesiynol meddygol sydd eu hangen arnom i ddarparu’r math o wasanaeth y mae pobl, yn ddigon teg, yn ei ddisgwyl. Felly dyna pam rydym yn parhau i fuddsoddi mewn addysg a hyfforddiant i’r gweithlu gofal iechyd ehangach—rydym yn dal i’w wneud yng nghyrsiau gogledd Cymru ac ym Mhrifysgol Bangor. Felly caiff cyrsiau eu comisiynu mewn nyrsio, bydwreigiaeth, radiograffeg a chyrsiau peilot ar gyfer cymdeithion meddygol, yn ogystal â’r cyrsiau a gynigir yn ysgol glinigol Bangor. Nawr mae cymdeithion meddygol yn enghraifft dda o ddatblygu’r gweithlu ehangach mewn gofal iechyd. Maent yn dal i fod ar y cam treialu, ond rydym yn meddwl eu bod yn rhan o’r dyfodol, felly mae deall beth y mae Abertawe a Bangor yn ei ddarparu o ran y garfan newydd o gymdeithion meddygol yn bwysig i ni, yn ogystal â’r camau a gymerwn i wneud yn siŵr eu bod yn rhan o’n system gofal iechyd yng Nghymru, gyda llwybr gyrfa go iawn mewn modelau gofal a fydd yn gwneud gwahaniaeth.

Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.

Nid wyf yn credu bod llawer i gytuno yn ei gylch mewn perthynas â chyfraniad Michelle Brown, ond rydym yn wirioneddol o ddifrif ynglŷn â diogelu a sefyll dros y gwasanaeth iechyd gwladol—nid yw’n ymwneud â chalcwlws etholiadol, mae’n ymwneud â’n hymrwymiad a’n gwerthoedd, nid yn unig o ran creu’r gwasanaeth, ond i’w gynnal ar gyfer y dyfodol. Ac rwy’n cydnabod yr heriau a amlinellodd Lee Waters eto—fel yr Aelod lleol, mae’n hollol iawn i dynnu sylw at bryderon yn ei gymuned, ac rwy’n deall y pwynt a wneir ynglŷn â’r modd y mae newid o unrhyw fath yn cael ei drafod gyda’r cyhoedd, yn hytrach na’i gyflwyno i’r cyhoedd ynglŷn â’r hyn sy’n rhaid digwydd yn awr. Mae hwnnw’n bwynt da a wnaed yn dda, ac rwy’n deall y byddwch yn cyflwyno sylwadau uniongyrchol i’r bwrdd iechyd yn y dyddiau nesaf.

Ond yma yn y Llywodraeth hon, rydym wedi ymrwymo i gyflenwi gweithlu GIG sy’n parhau i ddarparu gofal o ansawdd uchel, ac yn feddygol, mae’n parhau i dyfu yn wyneb caledi parhaus gan Lywodraeth y DU. Ceir nifer o heriau yr ydym yn eu cydnabod yn onest ac yn barod, ond maent yn heriau yr ydym yn eu hwynebu ar eu pen, ac edrychaf ymlaen at adrodd ar fwy o lwyddiant y bydd y Llywodraeth hon yn ei gyflawni gyda’n partneriaid yn y gwasanaeth iechyd gwladol a thu hwnt.

Diolch. A galwaf ar Sian Gwenllian i ymateb i’r ddadl. Sian.

Diolch yn fawr iawn i chi i gyd am eich sylwadau. Diolch i Mark Isherwood am gyflwyno nifer o ddadleuon, ac rydw i’n cytuno—oes, mae angen gweithio ar y cyd ar draws y gogledd ac efo Lerpwl a Manceinion, a phwy bynnag arall sydd eisiau gweithio efo ni i wella’r sefyllfa. Mi oedd Lee Waters yn sôn am broblemau yn ardal bwrdd Hywel Dda, ond peidied â rhoi yr holl fai ar y byrddau iechyd. Mae cynllunio gweithlu meddygol yn gyfrifoldeb i’ch Llywodraeth chi, ac mae diffyg cynllunio gennych chi wedi creu rhai o’r problemau rydych chi yn eu hwynebu heddiw yn eich ardal. Rydw i, fel rydych chi wedi sôn, yn siarad fel Aelod Cynulliad Arfon—ydw, ac wrth gwrs mi fuaswn i yn dadlau o blaid lleoli sefydliad newydd cenedlaethol yn fy etholaeth i. Ond rydw i hefyd yn argyhoeddedig y byddai trydedd ysgol feddygol ym Mangor yn gwella gwasanaethau gofal i bawb ar draws y gogledd, a hefyd ar draws ardaloedd gwledig Cymru.

Yr wythnos diwethaf, mi wnes i gyhoeddi hwn—’Delio â’r Argyfwng: ysgol feddygol newydd i Gymru’, sef adroddiad annibynnol sydd yn dod â’r dystiolaeth o wahanol wledydd a dadleuon i gyd ynghyd. Gobeithio’n wir y cewch chi i gyd yma gyfle i’w ddarllen o. Mae o’n gosod allan yr achos yn glir ac yn gadarn iawn fod angen yr ysgol feddygol yma. Felly, rwy’n gobeithio, fel mae’r Ysgrifennydd Cabinet wedi sôn, y cawn ni gyhoeddiad buan ynglŷn â hyn, ac rwy’n mawr obeithio y bydd y cyhoeddiad yn un cadarnhaol—diolch; mae’r Ysgrifennydd Cabinet wedi ei ddarllen o—ond y cawn ni gyhoeddiad buan cadarnhaol yn dweud yn glir fod angen yr ysgol feddygol, a’ch bod chi fel Llywodraeth yn mynd i fod yn cynllunio yn fanwl ar gyfer hynny yn fuan iawn. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.