Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliant 2 yn enw Paul Davies. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol.

Mae dadl nesaf Plaid Cymru ar ddatblygu economaidd yng Nghymoedd de Cymru, a galwaf ar Steffan Lewis i gynnig y cynnig—Steffan.

Cynnig NDM6310 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi bod Gwerth Ychwanegol Gros y pen yn ardaloedd NUTS2 y cymoedd canolog a chymoedd Gwent yn gyson is na chyfartaledd Cymru.

2. Yn nodi bod diweithdra yn y rhan fwyaf o awdurdodau lleol cymoedd de Cymru yn uwch na chyfartaledd Cymru.

3. Yn nodi bod ansicrwydd o ran gwaith, cyflogau isel a thlodi yn broblemau sylweddol yng nghymoedd de Cymru.

4. Yn nodi hanes o danfuddsoddi yng nghymoedd de Cymru gan Lywodraethau Cymru a’r DU.

5. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:

a) creu Asiantaeth Ddatblygu’r Cymoedd sydd â’r grym a’r atebolrwydd priodol;

b) gwneud penderfyniad cadarnhaol ynghylch prosiect Cylchffordd Cymru, yn amodol ar y diwydrwydd dyladwy arferol; ac

c) rhoi mwy o flaenoriaeth o ran buddsoddiad mewn swyddi a seilwaith yn y cymoedd.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae’n bleser gennyf gynnig y cynnig yn enw Rhun ap Iorwerth.

Mae cyn-feysydd glo de Cymru, y Cymoedd, wedi bod mewn cyflwr o argyfwng economaidd ers o leiaf streic gyffredinol 1926 mae’n debyg. Ac ers hynny, cafwyd nifer o fentrau dros y degawdau, yn aml mewn ymateb i aflonyddwch cymdeithasol, a phob un yn methu cyflawni’r nod o ffyniant teg i gymunedau’r Cymoedd, yn seiliedig ar arallgyfeirio o’r hen ddiwydiannau i rai newydd. Yn wir, gallwn fynd yn ôl at Ddeddf Ardaloedd Arbennig 1934 pan gafodd ardal de Cymru yn ei chyfanrwydd ei dynodi’n ardal economaidd arbennig, hyd at oes y cronfeydd strwythurol Ewropeaidd sydd ar fin dod i ben.

Mae cynnig Plaid Cymru heddiw yn nodi’n gyntaf beth yw cyflwr economaidd presennol ardal y Cymoedd, ac yn argymell camau i ailddiwydiannu, adfywio ac adfer cymunedau’r rhanbarth. Ym mhwynt (c) ein cynnig, rydym yn tynnu sylw at bwysigrwydd blaenoriaethu buddsoddiad. Mae hon yn thema bwysig iawn, gan y gallwn weld ar lefel gwladwriaethau ac is-wladwriaethau o gwmpas y byd effaith economi ddaearyddol anghytbwys yn llifo ac yn deillio o fuddsoddiad anghyfartal. Rydym yn ei weld yma yn y DU mewn perthynas â Llundain a de-ddwyrain Lloegr o gymharu â phob ardal arall, a hyd yn oed mewn gwledydd llai hefyd fel ein cymdogion yn Iwerddon sy’n ymyrryd yn gyllidol ac yn economaidd yn awr i ledaenu cyfle a buddsoddiad y tu allan i’r brifddinas-ranbarth yn Nulyn ac o amgylch y ddinas.

Yn fy marn i rydym angen Bil tegwch economaidd ac ariannol newydd yn y maes hwn, a dylid cyflwyno Biliau o’r fath ar lefel genedlaethol a lefel y wladwriaeth, ac y gallai hwnnw roi cyfle inni yn awr i weithredu polisi cymorth rhanbarthol pwrpasol newydd ar gyfer Cymru yng nghyd-destun gadael yr Undeb Ewropeaidd.

Mae pwynt (b) ein cynnig yn galw am benderfyniad cadarnhaol ar ran y Llywodraeth ar brosiect Cylchffordd Cymru, yn amodol ar ddiwydrwydd dyladwy arferol, wrth gwrs. Mae hwn yn benderfyniad y dywedwyd wrthym y byddai’n cael ei wneud mewn pedair i chwe wythnos yn ôl ym mis Chwefror eleni ac mae fy ffrind, yr Aelod dros Ddwyrain Caerfyrddin a Dinefwr, wedi mynegi yn gynharach yn y trafodion heddiw y gyfres drist o ddigwyddiadau a oedd ynghlwm wrth y mater hwnnw. Hoffwn ychwanegu at hynny fel rhywun, fel eraill yn y Siambr, sydd wedi treulio fy oes gyfan bron yng nghymunedau’r Cymoedd, ei bod yn siomedig ac yn drist ein bod yn dal i weld y broses o godi disgwyliadau lleol, dim ond i’w gadael heb eu cyflawni, ac mai dyma’r rheswm i raddau helaeth pam y mae cymaint o bobl, yn enwedig yn y Cymoedd, er nad yn y Cymoedd yn unig, mor sinigaidd am wleidyddiaeth a gwleidyddion a heb fawr o obaith ar gyfer y dyfodol, a pham eu bod yn teimlo’n ddi-rym ac wedi’u hymddieithrio. [Torri ar draws.]

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Os ydych am daflu darn arian i benderfynu pwy. Fe ildiaf i’r Aelod dros—.

Iawn; fe gaiff Lee fynd yn ail. Mewn perthynas â buddsoddi yn y seilwaith, a fyddech yn cytuno y bydd mentrau Llywodraeth Cymru mewn perthynas â buddsoddi yn y seilwaith o gwmpas y metro yn cael effaith sylweddol? A hefyd o ran y rhaglen galedi, o ran yr effaith enfawr y mae hynny wedi’i chael ar gymunedau’r Cymoedd, fod hwn yn ysgogiad y mae gwir angen inni fod yn gweithio’n galed i gyflwyno deiseb i Lywodraeth y DU yn ei gylch?

Rwy’n credu, yr Aelod dros Islwyn, y byddwn yn cytuno bod agenda caledi wedi bod yn hunandrechol, ei bod yn anghywir a bod cymunedau tlotaf y DU, gan gynnwys cymunedau’r Cymoedd, wedi dioddef mwy nag eraill o ganlyniad iddi. Wrth gwrs, mae’r prosiect seilwaith o gwmpas y metro yn rhywbeth yr ydym yn ei gefnogi’n llawn. Yr hyn y mae gennyf broblem gyda Llywodraeth Cymru ac eraill yn ei gylch, o ran y seilwaith trafnidiaeth, yw ei bod yn gwneud synnwyr perffaith i ni gynllunio hwnnw ar sail prifddinas-ranbarth y de-ddwyrain—yn wir, roeddwn yn cefnogi SEWTA a ddiddymwyd o dan y Llywodraeth flaenorol, oherwydd roedd hwnnw’n gorff cydgysylltu trafnidiaeth ranbarthol y credaf ei fod wedi gweithio’n effeithiol—ond o ran cynllunio economaidd, rwyf eto i gael sicrwydd gan Ysgrifennydd presennol y Cabinet dros yr economi ein bod yn mynd i gael ymagwedd briodol sy’n seiliedig ar le tuag at ddatblygu economaidd er mwyn gwneud y gorau o botensial y system metro. Rwy’n edrych ymlaen yn fawr at weld cynllun datblygu economaidd arloesol a strategaeth ddiwydiannol wedi’u cyhoeddi cyn yr haf gan Lywodraeth Cymru sy’n mynd i ddynodi cyfran economaidd benodol i bob rhan o’r wlad hon yn llwyddiant y wlad hon yn y dyfodol, gan mai dyna’r unig ffordd y cawn ffyniant teg i bawb.

Wrth gwrs, mae heriau’r Cymoedd, yn economaidd, wedi gwreiddio’n ddwfn, yn hirsefydlog ac angen mwy nag un ymyrraeth i wrthdroi’r duedd honno. Dyna pam ein bod yn galw am sefydlu asiantaeth ddatblygu’r Cymoedd, gydag adnoddau addas ac yn briodol atebol. Rydym wedi bod yn cymryd tystiolaeth yn ddiweddar yn y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol—mae rhai o’r aelodau yma y prynhawn yma—ar bolisi rhanbarthol yn y dyfodol yng Nghymru yn dilyn ein hymadawiad â’r UE. Byddwn yn cynghori’r holl Aelodau i edrych ar y dystiolaeth a gasglwyd gennym. Cawsom lawer iawn o dreiddgarwch a thystiolaeth ddefnyddiol, nid yn unig ar yr hyn sydd wedi gweithio o ran polisi rhanbarthol yng Nghymru yn y gorffennol a’r hyn nad yw wedi gweithio mor dda efallai, ond rydym hefyd wedi amlygu rhai posibiliadau diddorol a chyffrous ar gyfer y dyfodol. Ymhlith y darnau o dystiolaeth a gawsom roedd adroddiad gan y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd. Roeddent yn disgrifio’r newid y mae angen iddo ddigwydd ac sydd wedi digwydd mewn nifer o wledydd o safbwynt polisi rhanbarthol, ac mae un darn yr hoffwn ei ddyfynnu. Maent yn dweud bod polisïau rhanbarthol yn y gorffennol yn tueddu i ganolbwyntio ar fynd i’r afael â gwahaniaethau rhwng rhanbarthau drwy ddarparu cymorthdaliadau i’w digolledu am incwm is. Lluniwyd polisïau gan lywodraethau canolog drwy adrannau’r wladwriaeth a gyflwynai raglenni datblygu economaidd wedi’u diffinio’n gul. Câi’r dull hwn ei ystyried yn fwyfwy aneffeithiol ac anghynaliadwy o safbwynt ariannol. Mae’r ymagwedd newydd tuag at bolisïau rhanbarthol yn pwysleisio ffocws ar gystadleurwydd a gweithio gyda rhanbarthau i ddatgloi potensial twf. Mae goblygiadau pwysig i’r ymagwedd hon o ran sut y mae llywodraeth yn gweithio. Mae angen i lywodraethau weithio mewn ffordd fwy integredig ar lefel ranbarthol a lleol.

Hynny yw, nid gwneud pethau i bobl ac nid edrych ar ranbarthau’n benodol o ran eu hanfantais gystadleuol, ond datgloi’r potensial sydd eisoes yn bodoli yn y rhanbarthau a grymuso’r rhanbarthau hynny i fynd ymlaen i gyflawni eu potensial. Felly, mae hyn yn cyfateb i’r ymagwedd sy’n seiliedig ar le y soniais amdani yn fy ymateb i’r Aelod dros Islwyn yn gynharach, gan ddweud i bob pwrpas fod dyddiau llywodraethau’n gwneud pethau i ardaloedd ar ben a bod yn rhaid defnyddio polisi cyhoeddus i rymuso rhanbarthau i wneud pethau drostynt eu hunain.

Mewn astudiaethau a gynhaliwyd gan y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ymhlith eraill, dangosir bod ymagwedd seiliedig ar le tuag at bolisïau rhanbarthol yn effeithiol am wella perfformiad rhanbarthol yn y rhanbarthau hynny lle ceir hunaniaeth ranbarthol ddiriaethol. Mae’r Cymoedd yn rhanbarth diriaethol. Rydym yn gydgysylltiedig yn ddiwylliannol, yn gymdeithasol, yn hanesyddol. Mae endid y Cymoedd ymhlith y cryfaf yn y wlad hon, felly ceir cyfle rhagorol i dynnu ar y sail ddiwylliannol, hanesyddol a chymdeithasol honno a rennir i ddatgloi’r potensial. Felly, mae yna sail ar gyfer ffyniant, boed i’r Llywodraeth roi modd i’r rhanbarth wireddu’r ffyniant hwnnw yn awr. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr iawn. Rwyf wedi dethol y ddau welliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol. Felly, galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt yn ffurfiol.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

1. Yn cydnabod effaith rhaglen barhaus Llywodraeth y DU o gyni ar gymunedau cymoedd de Cymru a gweddill Cymru, ac yn galw ar lywodraeth nesaf San Steffan i fuddsoddi mewn twf economaidd mwy cytbwys ar draws y DU.

2. Yn cefnogi nod Llywodraeth Cymru i wneud Cymru’n genedl deg o ran swyddi lle y gall pawb fanteisio ar well swyddi sy’n nes at eu cartrefi.

3. Yn nodi gwaith Llywodraeth Cymru o ran:

a) cefnogi bron i 150,000 o swyddi yn ystod tymor y Cynulliad diwethaf. Roedd llawer o’r swyddi hyn yng nghymunedau’r cymoedd;

b) paratoi dull newydd o fynd i’r afael â datblygu economaidd er mwyn ysgogi twf rhanbarthol mwy cadarn;

c) cynllunio buddsoddiadau sylweddol mewn seilwaith yn y cymoedd ac ar draws Cymru mewn modd sy’n cefnogi economïau rhanbarthol mwy cydnerth ac sy’n atgyfnerthu cadwyni cyflenwi lleol;

d) sefydlu Tasglu Gweinidogol ar gyfer Cymoedd De Cymru sy’n cydweithio â chymunedau lleol er mwyn denu swyddi newydd, codi lefelau sgiliau a gwella gwasanaethau lleol;

e) datblygu rhaglen Swyddi Gwell yn Nes at Adre gan ddefnyddio ysgogiadau caffael i greu swyddi o werth mewn ardaloedd ag anghenion economaidd, fel y cymoedd; ac

f) sefydlu Comisiwn Gwaith Teg er mwyn helpu i greu economi lle y gall mwy o bobl yng nghymunedau’r cymoedd ac ar draws Cymru fanteisio ar swyddi da ac incwm sefydlog.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Yn ffurfiol, diolch. Galwaf ar Russell George i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.

Gwelliant 2—Paul Davies

Dileu pwynt 4 a rhoi yn ei le:

Yn nodi’r gwaith y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud i ddatblygu dinas-ranbarth Abertawe a phrifddinas-ranbarth Caerdydd, a fydd yn cynnig llawer o gyfleoedd cadwyn gyflenwi i gymoedd de Cymru.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf y gwelliant yn enw Paul Davies. Mae’n rhaid i mi ddweud, mewn egwyddor, fe allaf fi a grŵp y Ceidwadwyr Cymreig gefnogi cynnig Plaid Cymru heddiw, sy’n ceisio hybu’r buddsoddiad mewn swyddi a seilwaith yn y Cymoedd yn sgil hanes o danfuddsoddi, rwy’n credu, ar ran y Llywodraeth yma. Nid wyf yn meddwl y gallai neb ddadlau chwaith gyda honiad Plaid Cymru fod perfformiad economaidd y Cymoedd wedi bod yn is na chyfartaledd Cymru a’r DU yn gyson. Mae’r cynnig, wrth gwrs, yn methu cydnabod y cyfleoedd buddsoddi a chadwyn gyflenwi sylweddol a grëwyd gan Lywodraeth y DU drwy ddinas-ranbarthau Caerdydd ac Abertawe. Yn ddiddorol, er gwaethaf cyllid sylweddol gan yr UE, ychydig iawn o welliannau go iawn i ffyniant economaidd a welodd gorllewin Cymru a’r Cymoedd. Efallai mai dyna pam y pleidleisiodd cymaint o bobl y Cymoedd dros adael—teimlai’r bobl sy’n byw yn y Cymoedd nad oedd yr UE a Llywodraeth Cymru wedi cyflawni yn ôl eu haddewid.

Mae llywydd Siambrau Masnach De a Chanolbarth Cymru wedi dweud bod gan fargeinion dinesig Abertawe a Chaerdydd botensial i drawsnewid economi de Cymru ac rwy’n cytuno â hynny. Felly, rwy’n—

A wnaiff yr Aelod ildio?

Iawn, fe wnaf.

A fyddai’n cydnabod mai’r cyfan y mae’r bargeinion dinesig, yn hytrach na’r dinas-ranbarthau y credaf ei fod wedi’u crybwyll, a sefydlwyd, wrth gwrs, gan Lywodraeth Cymru yn ei wneud yw cymryd lle toriadau mewn gwariant cyhoeddus drwy galedi, a methiant Llywodraeth y DU i gydnabod yr achos dros ariannu teg? Felly, o’i roi yn ei gyd-destun llawn, mae’r ychydig gyllid hwn a basiwyd i lawr drwy’r bargeinion dinesig yn llawer llai na’r swm o arian a sugnwyd allan o Gymru gan y Llywodraeth.

Wel, roeddwn yn gwneud y pwynt fod yr ardal wedi cael buddsoddiad sylweddol gan yr UE, ond ni cheir gwahaniaeth go iawn. Mae hynny yng ngrym Llywodraeth Cymru—yn eu dwylo—o ran sut y gwerir yr arian hwnnw, ac nid yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw welliannau go iawn gyda hynny.

Felly, yn fy marn i, wrth gwrs, rwy’n croesawu cefnogaeth Llywodraeth y DU i’r rhanbarth drwy’r fargen ddinesig, sy’n anelu at godi’r ardal i 90 y cant o lefelau cynhyrchiant y DU. Mae bargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd hefyd yn fuddsoddiad mawr gwerth £1.2 biliwn a fydd, yn ôl yr hyn a ddywedir wrthym, yn creu 25,000 o swyddi newydd ychwanegol ac yn denu £4 biliwn ychwanegol o fuddsoddiad sector preifat. Felly, rwy’n credu y bydd datblygiadau o’r fath ym mhrifddinas-ranbarth Caerdydd yn gwella cyfleoedd Cymoedd y de. Felly, rwy’n ystyried gwelliant y Llywodraeth yn rhagrithiol iawn ar sawl lefel. Mae’n galw ar Lywodraeth San Steffan i fuddsoddi yng nghymunedau’r Cymoedd gan anwybyddu’r ysgogiadau sydd gan Lywodraeth Cymru at ei defnydd i sbarduno datblygiadau economaidd yn y rhanbarth.

Rydym eto i weld strategaeth economaidd, wrth gwrs, dros flwyddyn ar ôl iddi gael ei haddo gyntaf, ac mae hynny’n wahanol i Lywodraeth y DU, sydd wedi nodi ei strategaeth ddiwydiannol uchelgeisiol, sy’n canolbwyntio ar economïau rhanbarthol a fydd yn darparu sefydlogrwydd a chyfeiriad i ddiwydiant Prydain. At hynny, nid yn unig y mae gwelliant y Llywodraeth yn anwybyddu’r buddsoddiad sylweddol arfaethedig gan Lywodraeth y DU ar brosiectau seilwaith mawr, gan gynnwys cynnydd i gyllideb cyfalaf Llywodraeth Cymru, ond mae hefyd yn galw am y defnydd o ysgogiadau caffael i hybu’r broses o greu cyflogaeth ystyrlon mewn ardaloedd lle ceir angen economaidd megis y Cymoedd.

Wrth gwrs, cafwyd adolygiad o gaffael cyhoeddus yng Nghymru yn 2012, ac nid yw caffael wedi newid yn sylweddol yng Nghymru mewn perthynas â gwelliannau cyfalaf. Dim ond 44 o gontractau gwerth dros £0.5 miliwn a ddyfarnodd Llywodraeth Cymru yn 2016, a dim ond 36 y cant a aeth i fusnesau wedi’u lleoli yng Nghymru. Felly, rwy’n credu bod hynny’n rhagrith pellach ar ran y Llywodraeth yma ac mae’n dangos eu bod wedi methu cyflwyno cynllun cydlynol i nodi sut y bydd yn gwella economi’r Cymoedd. Felly, byddwn yn annog yr Aelodau i gefnogi ein gwelliant, sy’n ceisio cydnabod, er tegwch, ymrwymiad Llywodraeth y DU i wella safonau byw, twf economaidd a Chymoedd de Cymru sy’n fwy llewyrchus. Mae hyn yn rhywbeth nad yw’n mynd i ddigwydd—a byddech yn disgwyl i mi ddweud hyn, wrth gwrs—os na etholwn Theresa May a Llywodraeth Geidwadol gref ar 8 Mehefin.

Rwy’n croesawu’r ddadl hon ac yn croesawu diddordeb Plaid Cymru yn ein cymunedau yng Nghymoedd de Cymru. Yn wir, rwy’n casglu gan y wasg fod yr Aelod dros Ddwyrain Caerfyrddin a Dinefwr yn cynnal cyfarfod cyhoeddus yng Nghastell-nedd heno, felly gallaf argymell Neuadd Gwyn iddo fel lleoliad perfformio rhagorol. Mae ganddo lawer i’w gynnig o safbwynt theatr, ffilm, a phantomeim wrth gwrs [Chwerthin.] Rwy’n siŵr y bydd y cyfle i gyffroi aelodau’r blaid yn lleol gyda’i bregethu efengylaidd yn llesol iddo yn y dyfodol—ac efallai yn y dyfodol heb fod yn bell iawn. Ond bydd pobl yn ein cymunedau yn y Cymoedd yn barnu Plaid Cymru yn ôl ei gweithredoedd, ac nid yn ôl y pregethau a’r sloganau. Byddant yn cofio mai’r tro diwethaf y bu Plaid Cymru’n gyfrifol am y briff datblygu economaidd, pan oedd Lehman yn dymchwel, roeddent yn blaenoriaethu adeiladu ffyrdd osgoi ym Mhorthmadog, felly ni fyddant yn anghofio’r camau gweithredu hynny ar eu rhan—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

A chymunedau—. A chymunedau yn—[Torri ar draws.] Ni fyddaf yn cymryd ymyriadau.

Na, nid wyf yn credu—[Torri ar draws.] Un eiliad. Nid wyf yn credu bod yr Aelod yn ildio. Nid wyf yn credu bod yr Aelod yn ildio—

Nid wyf yn credu ei fod chwaith.

Nac ydy, ac felly os hoffai’r Aelod ddechrau eto, gan fy mod wedi colli’r frawddeg olaf oherwydd yr holl weiddi. Felly, a allwch fynd yn ôl a dechrau eto. Diolch.

Mae cymunedau yng Nghastell-nedd Port Talbot, Merthyr Tudful a Rhymni, yn Ogwr, yn Rhondda Cynon Taf, ym Mlaenau Gwent, yng Nghaerffili, ac yn Nhorfaen yn gwybod un ffaith: pe bai Plaid Cymru yn cael ei ffordd byddai’r arian sydd ar gael i’r awdurdodau lleol hynny’n llai, nid yn fwy—arian yn cael ei gymryd oddi wrth gynghorau’r Cymoedd i rannau eraill o Gymru. Felly, pan fyddant yn dod i’r Siambr ac yn curo eu bronnau a phwyntio’u bysedd, mae’r cyfan yn swnio braidd yn wag.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Fe wnaf, iawn.

A yw’r Aelod yn meddwl bod yr addewidion hynny’n swnio braidd yn wag, mewn gwirionedd, yn enwedig yn achos Cylchffordd Cymru? Oherwydd maent yn esgus cefnogi, ond mae eu prif weithredwr wedi dweud ar goedd mai prosiect Cylchffordd Cymru yw’r prosiect mwyaf chwerthinllyd a dinistriol erioed. Dyna brif weithredwr Plaid Cymru. O ble y daw hynny? O flog. Blog sydd bellach wedi’i dynnu i lawr—

Ymyriad yw hwn nid araith, os gwelwch yn dda.

Rwy’n credu ei bod yn werth nodi bod yr addewidion gwag hyn, yn wir, yn wag.

Diolch i chi am enghraifft arall o safon ddwbl. Diolch i chi am hynny. Ar ddiwedd y llynedd cynhaliais gynhadledd—[Torri ar draws.]

Mae’n ddrwg gennyf. A allwn ni gael rhywfaint o dawelwch? A allwn ni gael rhywfaint o dawelwch ar y meinciau, os gwelwch yn dda? A gawn ni ymdawelu? Mae hyn yn bwysig i’r Aelodau yn ne Cymru ac yn bwysig i Gymru gyfan, felly a gawn ni wrando, os gwelwch yn dda?

Ar ddiwedd y llynedd, cynhaliais gynhadledd yng Nghastell-nedd i edrych ar yr economi leol, ac rwy’n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi a’r Gweinidog sy’n gyfrifol am dasglu’r Cymoedd ac am sgiliau am wneud amser gyda’u swyddogion i drafod canfyddiadau’r digwyddiad hwnnw a’r adroddiad a ddeilliodd ohono. Fel y byddant yn gwybod, mae pobl yng nghymunedau’r Cymoedd yn fy etholaeth yn chwilio yn awr am ymagwedd newydd. Yr hyn y mae pobl o bob oedran ei eisiau yn ein Cymoedd yw gwaith, ac er fy mod o ddifrif yn canmol Llywodraeth Cymru ar ein ffigurau diweithdra isel yng Nghymru, mae pawb ohonom yn gwybod ei bod yn anodd dod o hyd i swyddi mewn rhannau o’n Cymoedd, yn enwedig os ydych heb weithio ers blynyddoedd neu efallai nad ydych erioed wedi gweithio. Felly, pan fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cyhoeddi ei strategaeth economaidd newydd, fel y mae’n gwybod, bydd fy etholwyr yn chwilio am atebion penodol ar gyfer ein cymunedau, ac nid ateb un maint sy’n addas i bawb, ond mesurau sy’n mynd i’r afael â heriau penodol ein Cymoedd.

Byddem wrth ein bodd yn gweld cyflogwyr mawr yn dychwelyd i bennau ein Cymoedd, ond rydym hefyd yn gwybod ein bod wedi ceisio gwneud hynny, ac rydym wedi cael trafferth i gyflawni hynny. Mae’r heriau’n enfawr, ond gwyddom y gellid gwneud llawer mwy i ddefnyddio grym caffael y sector cyhoeddus er mwyn ceisio darparu gwell swyddi yn nes at adref. Felly, rwy’n croesawu rhaglen beilot y Llywodraeth i weld sut y gall ddefnyddio ei phŵer prynu’n ddeallus i greu a meithrin cyflenwyr a chyflogwyr mewn mannau lle mae swyddi’n brin, ac rwy’n annog Llywodraeth Cymru i fod mor uchelgeisiol ac mor feiddgar ag y gall fod. Ond hefyd rydym angen i’n busnesau preifat mawr weld eu hunain fel stiwardiaid ein heconomïau lleol a mynd ati’n rhagweithiol i helpu i gynorthwyo cyflogwyr lleol eraill i dyfu a chyflogi pobl leol.

Gadewch i ni hefyd ei gwneud yn haws i bobl ddechrau busnes bach yn y Cymoedd. Gadewch inni ddatblygu’r lleoedd byw/gweithio hynny, neu ganolfannau busnes a rennir, wedi’u cysylltu â band eang da a’u pweru ag ynni gwyrdd cost isel. Mae ynni’n ddiwydiant sy’n rhan o dreftadaeth ein Cymoedd a gall fod yn rhan o’u dyfodol hefyd, nid yn unig fel rhai sy’n derbyn manteision cymunedol, ond fel crëwr swydd ac fel ased cymunedol. Rwy’n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet a’r Gweinidog yn deall potensial hyn, ac rwy’n gobeithio y gall y tasglu gyflwyno cynlluniau cadarn i ddarparu’r math hwnnw o gyfle.

Rwy’n gobeithio y gallaf arllwys ychydig o olew cydsyniol ar ddyfroedd cythryblus y berthynas rhwng Plaid Cymru a’r Blaid Lafur. Byddai unrhyw un yn meddwl, o’r areithiau a’r ymyriadau diwethaf, fod yna ymgyrch etholiadol yn mynd rhagddi. Gall UKIP gytuno â chynnig Plaid Cymru heddiw, ac yn wir, gyda gwelliant y Ceidwadwyr. Mae’r cynnig ei hun yn gyhuddiad amlwg o fethiant pob Llywodraeth dros y genhedlaeth neu ddwy ddiwethaf i wneud rhywbeth am y sefyllfa sy’n bodoli, a chafodd ei disgrifio’n eglur iawn gan Steffan Lewis yn ei araith, ac mae wedi bod felly ers nifer o ddegawdau. Mae’n rhywbeth a ddylai beri pryder i bawb ohonom, ond yr un peth na allwch ei ddweud yn gredadwy, rwy’n meddwl, yw bod hyn yn ganlyniad i bolisi caledi, fel y’i gelwir, y Llywodraeth bresennol. Hynny yw—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Ddim eto; nid wyf wedi bod wrthi ers munud eto. Go brin y gellid disgrifio Llywodraeth sydd wedi bod ag un o’r diffygion cyllidebol mwyaf erioed, ar wahân i ryfeloedd Napoleon a’r ail ryfel byd, dros y 10 mlynedd diwethaf—ac mae hyn yn cynnwys y Llywodraeth Lafur a ragflaenodd hon—fel un sy’n cyflawni polisi o galedi. Heddiw, mae gennym ddiffyg Llywodraeth o £52 biliwn y flwyddyn—3 y cant i 4 y cant o’r cynnyrch domestig gros—ac mae wedi bod cyfuwch â 10 y cant o’r cynnyrch domestig gros yn 2010. Mae dyled genedlaethol a oedd yn £1 triliwn yn 2010 yn £1.8 triliwn heddiw. Yn bendant, ni ellir ystyried bod gwario arian i’r graddau hynny yn galedi. Rwy’n credu ei bod yn sarhad ar y Groegiaid a’r Sbaenwyr a’r Portiwgeaid, sy’n dioddef cyfangu economaidd digynsail ers dirwasgiad mawr y 1930au, i alw’r hyn sydd wedi digwydd ym Mhrydain yn dilyn argyfwng ariannol 2008 yn ‘bolisi caledi’. Gallwn yn sicr feirniadu. Gallwn yn sicr feirniadu Llywodraeth y DU am ei blaenoriaethau yn ei chynlluniau gwariant, ond nid wyf yn meddwl y gallwn feirniadu’r raddfa gyffredinol o wariant fel pe bai ganddo unrhyw beth i’w wneud ag achos y problemau y mae Cymoedd de Cymru yn dioddef o’u herwydd heddiw.

Daw hynny â mi, rwy’n meddwl, at brif bwynt fy araith, sef ein bod wedi cael ymyrraeth ddiddiwedd gan y Llywodraeth yn y Cymoedd yn ystod fy oes, a beth y mae wedi’i gyflawni—y pwynt a wnaeth Russell George funud yn ôl. Ydym, rydym wedi gwella’r seilwaith, rydym wedi gwneud llawer o bethau da, ond nid yw wedi trawsnewid cyfleoedd bywyd a gobeithion pobl y Cymoedd mewn gwirionedd. Mae cyllid yr UE oddeutu £300 miliwn y flwyddyn. Diferyn o ddŵr yn y môr ydyw. Mae’n ddiwerth o gymharu â faint o arian y dylai’r sector preifat ei wario er mwyn creu’r niferoedd sydd eu hangen o’r mathau o swyddi sydd eu hangen arnom. Dyna’n union y byddai prosiect Cylchffordd Cymru, wrth gwrs, yn ei wneud—prosiect trawsnewidiol os gwelais un erioed. Ac mae’n siomedig iawn fod y Llywodraeth wedi bod mor wangalon ac mor hwyrfrydig—

A wnaiff yr Aelod ildio?

[Yn parhau.]—i ddod i benderfyniad ar hyn. Fe ildiaf.

Rwy’n rhoi rhywfaint o gydnabyddiaeth i chi: ar ôl bod yn rhan o Lywodraeth a gafodd effaith drawsnewidiol ar y Cymoedd, rydych mewn sefyllfa i farnu. [Chwerthin.] Ond ar Gylchffordd Cymru, fel aelodau o’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, rydym ein dau wedi darllen adroddiad yr archwilydd cyffredinol ar hynny, ac mae pryderon sylweddol ynddo am y ffordd y mae’r prosiect wedi cael ei drin hyd yn hyn. Oni fyddai’n well rhoi amser i wneud hyn yn iawn, i wneud yn siŵr na chawn eliffant gwyn arall?

Er gwaethaf yr holl oedi, a’r hyn a elwir yn ‘ddiwydrwydd dyladwy’ a gyflawnwyd gan Lywodraeth Cymru, y pwynt yw na wnaeth yr archwilydd cyffredinol unrhyw sylw dilornus am y prosiect sector preifat ei hun, ond gwnaeth lawer o sylwadau dilornus am allu gweision sifil a chynghorwyr Ysgrifennydd y Cabinet i ddod i benderfyniad ar yr hyn sy’n gyfran fechan iawn o gyfanswm yr arian a werir yn y pen draw os yw’r prosiect yn mynd rhagddo. Oes, wrth gwrs fod rhaid i ni wneud diwydrwydd dyladwy, ond nid yw’r cyfyngiadau ar y risgiau i’r cyhoedd sy’n amlwg yn y prosiect hwn yn gymesur o gwbl â’r buddiannau arfaethedig sy’n debygol o godi. Wedi’r cyfan, y cwbl y gofynnir i’r Llywodraeth ei wneud yw darparu gwarant amodol eilaidd o gyfran o’r cyllid sector preifat—nid oes arian cyhoeddus yn mynd tuag at y prosiect—ac ni ddaw’n weithredol hyd nes y caiff yr asedau eu creu mewn gwirionedd. Felly, bydd y rhwymedigaeth wrth gefn, sy’n llai na 50 y cant, yn cael ei sicrhau ar 100 y cant o’r asedau, ac ni fyddai Llywodraeth Cymru ond ar y bachyn am uchafswm o £8.5 miliwn y flwyddyn, oherwydd byddai’n gwarantu’r taliadau blynyddol sy’n ddyledus i Aviva, prif noddwr y cynllun, dros gyfnod o 20 mlynedd, felly pe bai’r prosiect, yn dechnegol, yn methu’n gyfan gwbl, byth yn gwneud unrhyw arian a heb fodd o werthu’r un o’r asedau byth, mae yna bosibilrwydd o golli £8.5 miliwn dros oddeutu 20 mlynedd, sydd o ystyried maint yr adnoddau sydd ar gael i Lywodraeth Cymru, yn ddim byd.

Pe bai’r prosiect hwn yn mynd rhagddo ac yn llwyddo, ar gefn y gwelliannau i’r seilwaith trafnidiaeth a gyflwynodd Rhianon Passmore i’r ddadl yn ei hymyriad yn gynharach, a llawer o bethau da eraill sy’n digwydd yn ogystal, fel y gwelliant i ffordd Blaenau’r Cymoedd, a thrydaneiddio’r rheilffyrdd hefyd gobeithio, yna hwn fyddai catalydd go iawn y newid a fyddai o fudd i gymunedau’r Cymoedd gogleddol sydd, ar hyd fy oes, wedi bod yn Sinderela’r Deyrnas Unedig.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith, Ken Skates.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i’r Aelodau am eu cyfraniadau heddiw, a hefyd am roi cyfle i mi ymateb. Hoffwn ailadrodd penderfyniad absoliwt Llywodraeth Cymru i ledaenu ffyniant i bob rhan o Gymru, gan gynnwys Cymoedd de Cymru. Ein dyhead yw creu ffyniant i bawb.

Nawr, fel y gŵyr yr Aelodau, rydym ar hyn o bryd yn gwneud gwaith i adnewyddu ein strategaeth economaidd er mwyn datblygu economi pob rhanbarth o Gymru’n llawnach, ac felly mae’r ddadl heddiw yn amserol iawn yn wir. Yng nghyfraniad ystyriol Steffan Lewis, rwy’n credu ei fod yn y bôn wedi cyflwyno’r cyfiawnhad dros y weledigaeth rwyf eisoes wedi’i hamlinellu ar gyfer ein hymagwedd ranbarthol newydd sy’n seiliedig ar le tuag at ddatblygu economaidd. Rwy’n credu ei bod yn bwysig yn y ddadl hon ein bod yn cydnabod yr heriau, ond hefyd, yn hollbwysig, y cryfderau yn economi’r Cymoedd, er mwyn i ni ddatblygu’r strategaeth honno’n effeithiol, ac wrth edrych ar y data, ein bod yn deall yn union ble y dylid targedu ein hymdrechion cyfunol.

Nawr, er bod gwerth ychwanegol gros y pen yn is na chyfartaledd Cymru yn y Cymoedd canol a Chymoedd Gwent, cynhyrchiant y Cymoedd canol yw’r uchaf yng Nghymru, ond yng Nghymoedd Gwent, mae’r cynhyrchiant yr un fath â chyfartaledd Cymru. Felly, mae’n amlwg—yn hollol amlwg—fod pobl y Cymoedd yn gweithio’n galed. Ond nid ydynt o reidrwydd yn cael yr adenillion a haeddant am y gwaith caled hwnnw.

Mae anweithgarwch economaidd a’r gwaith a wnawn fel Llywodraeth Cymru drwy ein rhaglen gyflogadwyedd newydd yn hanfodol i fynd i’r afael â’r problemau strwythurol yng nghymunedau’r Cymoedd, ac mewn llawer o gymunedau mwy ôl-ddiwydiannol ledled Cymru. Mae diweithdra yn y rhan fwyaf o awdurdodau lleol yng Nghymoedd de Cymru wedi gostwng yn gyflymach na chyfartaledd Cymru dros y flwyddyn ddiwethaf. Yn yr amser hwnnw gostyngodd y gyfradd ddiweithdra ym Mlaenau Gwent a Merthyr Tudful 2.8 y cant ac 1.6 y cant yn y drefn honno, ond rydym i gyd yn gwybod bod camu ymlaen yn y gwaith i rai sydd â gwaith yn dal i fod yn broblem fawr, felly hefyd y swm o waith o ansawdd sydd ar gael i bobl. Yn rhy aml rydym wedi gweld gwaith achlysurol o ansawdd gwaeth yn cymryd lle gwaith da, medrus, sy’n talu’n dda, heb fawr o ddiogelwch na sicrwydd ar gyfer y dyfodol. Nid economi wedi’i hachlysuroli yn y modd hwn yw’r dyfodol y mae unrhyw un ohonom ei eisiau ar gyfer cymunedau’r Cymoedd. Rhaid i ni gofio, fodd bynnag, nad un ardal unffurf yw’r Cymoedd wedi’i difetha gan yr un problemau ar draws yr holl gymunedau. Mewn rhai ardaloedd, rydym wedi gweld adfywio’r economi, gan hybu ffigurau cyflogaeth a gwella sgiliau, cyrhaeddiad addysgol, iechyd a lles. Mae enillion yn Rhondda Cynon Taf a Chaerffili yn agos at neu’n uwch na chyfartaledd Cymru, ac mae cyfradd gyflogaeth rhai rhwng 16 a 64 oed yng Nghymru ar gynnydd, ac yng ngorllewin Cymru a’r Cymoedd y mae’n tyfu gyflymaf.

Mae’r ystadegau diweddaraf hyn yn galonogol iawn, gan ddangos cyfradd gyflogaeth sy’n gwella, yn enwedig yng ngorllewin Cymru a’r Cymoedd. Yn nhymor diwethaf y Cynulliad, cafodd bron i 150,000 o swyddi ar draws y gadwyn gyflenwi eu cefnogi neu eu creu gan y Llywodraeth. Roedd llawer o’r rhain yng nghadwyni cyflenwi nifer o sectorau, ac ar draws cymunedau’r Cymoedd, cafodd miloedd lawer o bobl waith o ganlyniad i’n hymyriadau. Nid oes ond angen edrych ar gwmnïau fel General Dynamics i weld y ffydd sydd gan gyflogwyr erbyn hyn mewn gweithwyr medrus ar draws cymunedau’r Cymoedd. Ond rydym hefyd yn gwybod nad yw’r enillion, fel y dywedais yn gynharach, yn y twf economaidd yn ystod y blynyddoedd diwethaf wedi gostwng yn gyfartal ar draws Cymru, y DU, neu’r byd yn wir. Mae llawer o gymunedau ym Mlaenau’r Cymoedd yn teimlo nad ydynt yn rhan o stori twf a welsom ar draws y wlad a’r byd. Felly, fel Llywodraeth, rydym yn gweithio’n ddiflino i sicrhau bod yr amodau economaidd cywir ar gyfer creu a diogelu swyddi cynaliadwy ledled y Cymoedd ac ar draws Cymru yn parhau—swyddi gwell yn nes at adref ym mhob rhan o Gymru.

Y llynedd, sefydlasom dasglu’r Cymoedd i helpu i hybu twf a ffyniant economaidd ar draws yr ardal. Mae’r tasglu’n rhoi cyfle go iawn i gefnogi dull sy’n seiliedig ar gryfderau ac i fanteisio ar gyfleoedd mewn hinsawdd sy’n newid i ddatblygu a thyfu economi’r Cymoedd. Mae gan y tasglu fandad clir iawn i ymgysylltu â’r cymunedau y mae’n eu gwasanaethu ac i gyflwyno cynllun uchelgeisiol, a bydd yn gwneud hynny ym mis Gorffennaf. Bydd yn cynnwys gosod targed o greu 10,000 o swyddi yn y Cymoedd. Ond mae angen i ni hefyd wneud yn siŵr fod pobl sy’n byw yng ngymunedau’r Cymoedd yn meddu ar y sgiliau sydd eu hangen i gystadlu am y swyddi hyn. Dyma pam y mae’r rhaglen gyflogadwyedd hefyd yn hanfodol bwysig. Bydd y tasglu’n gweithio’n agos gydag arweinwyr y fargen ddinesig i sicrhau ein bod yn manteisio i’r eithaf ar gyfleoedd i bobl yn y Cymoedd, a byddwn yn cynnal ein rhaglen fuddsoddi, gan gynnwys gwaith deuoli ar yr A465, y prosiect ffordd mwyaf sy’n cael ei gyflwyno heddiw—prosiect a gafodd ei atal gan Blaid Cymru, ond sy’n cael ei gyflawni gan y Blaid Lafur.

Bydd metro de Cymru, fel y nododd yr Aelodau, yn gatalydd allweddol ar gyfer buddsoddi, a byddwn yn gweithio gyda’n partneriaid lleol i sicrhau bod buddion twf economaidd yn cael eu cysylltu’n agos â datblygiad y metro.

A ydych yn dirwyn i ben?

Credaf y bydd y gwaith a gyflwynwn fel Llywodraeth yn darparu ffyniant i bawb—ffyniant i’r Cymoedd, ffyniant i bob cymuned ar draws y Cymoedd. Dirprwy Lywydd, rydym yn deall bod Cymoedd de Cymru angen, ac yn wir yn haeddu bod yn ganolog i ffocws y Llywodraeth. O dan y Llywodraeth hon, fe fyddant.

Diolch. Galwaf ar Adam Price i ymateb i’r ddadl, yn fyr. Diolch.

Amser cyfyngedig iawn sydd gennyf, felly fe ddywedaf hyn yn unig. Rwy’n meddwl bod y Cymoedd—hanes economaidd, hanes gwleidyddol, y Cymoedd, wedi cael ei nodweddu gan ddau fath o ddyfalbarhad, rwy’n credu, dros y 80 mlynedd diwethaf: parhad y problemau sydd wedi bod yno yr holl ffordd yn ôl at yr argyfwng yn y 1920au a’r 1930au a chreu polisi rhanbarthol y DU yn Neddf Ardaloedd Arbennig 1934, a gafodd ei geni yng Nghymoedd de Cymru. Rydym yn dal i siarad am yr un problemau sylfaenol yn y bôn, ond ar ffurf wahanol. Y math arall o ddyfalbarhad yw parhad yr addewidion a wnaed gan wleidyddion—addewidion a wnaed i gael eu torri. Boed hynny’r ddwy fenter ar gyfer y Cymoedd a gawsom yn y 1980au a’r 1990au—a dyma ni, 40 mlynedd yn ddiweddarach, yn siarad am yr un problemau.

Rwy’n dymuno’n dda i Ysgrifennydd y Cabinet gyda’i strategaeth economaidd newydd. Mae angen syniadau economaidd newydd ar Gymru gyfan, gan nad yw’r rhai sydd gennym wedi ein gwasanaethu. Ond rhaid i mi ddweud hyn: rwy’n poeni, gan fod strategaeth yn dilyn strwythur, a’r strwythur yr ydym wedi’i fabwysiadu, y dull dinas-ranbarth, cafodd ei fewnforio gennym yn slafaidd o dros y ffin yn Lloegr. Dyma syniadau’r cyn-Ganghellor, cofiwch—y syniadau economaidd aflwyddiannus. Y problemau economaidd unigryw—a chyfleoedd, ie, oherwydd mae cyfleoedd yno hefyd—na ellir mynd i’r afael â hwy’n llawn, na fyddant yn cael eu didoli, os ydym yn mynd ati’n syml i fewnforio’r syniadau aflwyddiannus sy’n seiliedig ar fodel dinas-ranbarth. Wyddoch chi, nid yw’r syniad hwn fod llanw sy’n codi yn codi pob cwch—economeg o’r brig i lawr i lawr, neu o’r gwaelod i fyny—yn gweithio, ni fydd yn gweithio ar gyfer y Cymoedd. Nid yw wedi gweithio dros 70 mlynedd, a dyna pam y mae angen syniadau newydd go iawn. Yn anffodus, nid oes gennym syniadau newydd ym mholisi’r Llywodraeth.

Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.