Eitem 5 ar yr agenda yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg: Asesu ar gyfer Dysgu—Dull Gwahanol yng Nghymru. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, Kirsty Williams.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae’r gair ‘dysgu’ yn golygu addysgu a dysgu. Fel y mae’r Athro Dylan William o Goleg Prifysgol Llundain wedi’i nodi, mae’r persbectif ieithyddol a diwylliannol hwn yn dangos yn daclus na ellir gwahanu ansawdd addysgu a dysgu. Mae asesu ar gyfer dysgu yn golygu bod yr addysgu bob amser yn ymaddasol, yn benodol i anghenion y dysgwr ac yn cefnogi codi safonau ar gyfer pawb.

Roedd adroddiad diweddar y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ar ein taith i ddiwygio addysg yn cydnabod bod ymrwymiad i wella addysgu a dysgu yn ein hysgolion yn weladwy ar bob lefel o’r system addysg. Roedd yr adroddiad yn argymell y dylai ein diwygiadau ganolbwyntio ar ddatblygu proffesiwn addysgu o ansawdd uchel, gan wneud arweinyddiaeth yn sbardun allweddol ar gyfer diwygio, a chan sicrhau tegwch o ran cyfleoedd dysgu a llesiant disgyblion, a symud tuag at system newydd o asesu, gwerthuso ac atebolrwydd sy’n gyson â chwricwlwm newydd yr unfed ganrif ar hugain.

Siaradais am ein cynlluniau i ddatblygu arweinyddiaeth yn y Siambr yr wythnos diwethaf. Heddiw, rwyf am ganolbwyntio ar asesu: sut beth yw asesu da, yr hyn rydym wedi ei wneud hyd yma a’r hyn y byddwn yn ei wneud i ddatblygu fframwaith asesu a gwerthuso newydd. Ac ar y ffordd, Dirprwy Lywydd, hoffwn chwalu rhai mythau am ein profion cenedlaethol hefyd. Mae gan asesu parhaus o ansawdd uchel rôl hanfodol i’w chwarae wrth addysgu, dysgu a chodi safonau. Dylai fod yn nodwedd naturiol ac annatod o ymarfer yn yr ystafell ddosbarth, a bydd trefniadau asesu yn y dyfodol yn rhoi blaenoriaeth i hyn. Rydym yn gweithio gydag ysgolion, consortia rhanbarthol ac yn derbyn cyngor arbenigwyr rhyngwladol ar asesu, megis Dylan William a John Hattie, er mwyn sicrhau bod yna bwyslais newydd ar asesu ar gyfer dysgu, a bod y dysgwr yn ganolog i’n hargymhellion.

Mae asesu ar gyfer dysgu yn enghraifft o addysgu ymatebol. Dyma’r bont rhwng addysgu a’r ffordd rydym yn darganfod a yw gweithgareddau a phrofiadau yn yr ystafell ddosbarth wedi arwain at y dysgu a fwriadwyd. Mae’n arf pwerus sy’n gallu sbarduno cynnydd a chodi lefelau cyrhaeddiad ein holl ddysgwyr. Ein gweledigaeth yw mai prif ddiben asesu yw darparu gwybodaeth a all lywio penderfyniadau ynglŷn â’r ffordd orau i ddatblygu dysgu pobl ifanc ac adrodd am y cynnydd hwnnw wrth eu rhieni a’u gofalwyr. Trwy wneud hynny, dylai asesu wella’r dysgu a wneir gan ddysgwyr, yr addysgu a wneir gan athrawon a dealltwriaeth rhieni a gofalwyr.

Mae ymchwil o bob cwr o’r byd wedi dangos bod asesu ar gyfer dysgu yn cynnig ffordd effeithiol i ni gyflawni ein hamcanion ar gyfer system addysg sy’n perfformio’n dda ac sy’n rhoi’r gallu i ddysgwyr fod yn ddysgwyr gydol oes. Y dysgwyr sy’n cael adborth o ansawdd uchel, sy’n deall lle maent arni yn eu dysgu, lle mae angen iddynt fynd nesaf, ac yn hollbwysig, sut i gyrraedd yno, yw’r rhai mwyaf tebygol o wneud y gwelliant mwyaf.

Fel y byddwch yn gwybod o fy natganiad ysgrifenedig yn ddiweddar, mae’n bosibl mai un o’r datblygiadau mwyaf cyffrous y bydd ysgolion yn ei weld yn y blynyddoedd i ddod yw’r newid o’r profion darllen a rhifedd papur traddodiadol y mae dysgwyr yn eu gwneud bob blwyddyn, i asesiad ar-lein ymaddasol wedi’i bersonoli. Bydd yr asesiadau newydd yn addasu anhawster y cwestiynau i gyd-fynd ag ymateb y dysgwr, gan gymhwyso i ddarparu her addas i bob unigolyn. Mae hyn yn golygu y bydd pob dysgwr yn cael cwestiynau sy’n gydnaws â’u sgiliau unigol ac yn eu herio mewn darllen a rhifedd. Bydd ysgolion yn cael gwybodaeth o ansawdd uchel wedi’i theilwra am sgiliau pob dysgwr a gallant ddefnyddio’r wybodaeth honno fel tystiolaeth ychwanegol i gynllunio’r camau nesaf ar gyfer addysgu a dysgu. Bydd y profion yn marcio eu hunain ac yn gydnaws â systemau rheoli gwybodaeth ysgolion. Bydd athrawon a dysgwyr yn cael adborth penodol ac uniongyrchol o ansawdd uchel, a bydd hynny’n rhoi gwell syniad iddynt ynglŷn â sut y gallant fynd i’r afael â chryfderau a gwendidau pob dysgwr. Ceir llawer o fanteision i weithredu asesiadau wedi’u personoli, ond gadewch i mi fod yn gwbl glir fod y profion papur cyfredol yn rhannu’r un diben yn union. Mae ychydig o fythau’n cylchredeg o hyd mewn perthynas â’r profion cenedlaethol, a hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i egluro’r sefyllfa.

Yn gyntaf, mae’r profion yn hollol wahanol i’r TASau yn Lloegr, lle y caiff canlyniadau eu cyhoeddi ac ysgolion yn cael eu graddio ar sail sgoriau profion. Cafodd ein profion eu gweithredu i gefnogi addysgu a dysgu, ac ni fwriadwyd iddynt fod yn asesiadau lle mae llawer yn y fantol. Nid yw Llywodraeth Cymru’n defnyddio canlyniadau’r profion i farnu perfformiad ysgolion. Yr allwedd i’n dull o weithredu yw bod y ffocws ar yr hyn y mae’r profion yn ei ddweud wrth athrawon, a hynny wedyn yn cael ei ddefnyddio i helpu i gynllunio ar gyfer camau nesaf y dysgwyr ac i ddatblygu sgiliau craidd a gwybodaeth. Ar hyn o bryd, gwyddom nad yw asesu ar gyfer dysgu yn rhywbeth sydd bob amser yn cael ei ddeall neu ei ymgorffori’n dda ym mhob ysgol. Dyna pam rwyf wedi ailffocysu gweithgareddau i wella hyder wrth ei ddefnyddio.

Yn gynharach eleni, deuthum â’r rhaglen wirio allanol i ben, ac amlinellais ein bwriad i sefydlu rhaglen a fyddai’n cynnal y nod gwreiddiol o wella asesiadau athrawon, ond gyda mwy o ffocws ar anghenion athrawon a’u dysgu proffesiynol. Yn ogystal, rydym wedi newid y dull o adrodd ar y fframwaith llythrennedd a rhifedd cenedlaethol. Yr wythnos diwethaf, hysbyswyd yr ysgolion na fyddai ond yn rhaid iddynt gynhyrchu adroddiadau rhieni ar y fframwaith llythrennedd a rhifedd cenedlaethol ar gyfer Cymraeg, Saesneg a mathemateg yng nghyfnodau allweddol 2 a 3, a datblygiad iaith, llythrennedd a chyfathrebu a mathemategol yn ystod y cyfnod sylfaen. Bydd cael gwared ar y disgwyliad i greu adroddiadau llythrennedd a rhifedd ar draws y cwricwlwm yn caniatàu i ysgolion ganolbwyntio eu hymdrechion ar ddatblygu llythrennedd a rhifedd wrth gynllunio cwricwlwm effeithiol a dulliau asesu ar gyfer dysgu.

Mewn dull cydlynol a chyfunol o godi safonau a disgwyliadau, mae asesu ac atebolrwydd yn hanfodol i’n diwygiadau parhaus a datblygu a chyflwyno’r cwricwlwm newydd. Fodd bynnag, yn y gorffennol, mae’r llinellau rhwng y ddau yn aml wedi bod yn aneglur, gan arwain at ganlyniadau negyddol anfwriadol yn yr ystafell ddosbarth a diffyg ffocws ar safonau cyffredinol. Yn ystod yr wythnosau nesaf, byddaf yn gwneud cyhoeddiadau pellach ynglŷn ag atebolrwydd. Gyda’i gilydd, bydd y rhain yn cydnabod ac yn hyrwyddo addysgu a dysgu o ansawdd uchel fel ein bod yn codi safonau, yn lleihau’r bwlch cyrhaeddiad ac yn darparu system addysg sy’n ffynhonnell wirioneddol o falchder cenedlaethol a hyder cenedlaethol.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad, ac am fy hysbysu yn ei gylch ymlaen llaw. Rwy’n credu y byddai pawb ohonom yn y Siambr hon yn cytuno ein bod am weld proses asesu drylwyr yma yng Nghymru sy’n deg i’r dysgwr, sy’n helpu i roi gwybod i athrawon sut i fynd ati yn y ffordd orau i ymateb i’w hanghenion, ond sydd hefyd yn gweithredu fel system feincnodi ar hyd a lled Cymru gyfan, fel y gallwn gymharu a chyferbynnu perfformiad disgyblion o fewn ysgolion ac yn wir, cymharu a chyferbynnu perfformiad gwahanol ysgolion hefyd. 

Gwyddom nad yw’r system gyfredol yn berffaith. Mae llawer gormod o hunanwerthuso, os mynnwch, yn y system gyfredol ac nid oes digon o safoni, ac felly dyna pam roeddwn yn falch iawn o groesawu’r newid tuag at brofion ar-lein mwy ymatebol wedi’u personoli pan gyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet hynny’n gynharach eleni, a chredaf fod hwnnw’n sicr yn gam i’r cyfeiriad cywir. Ond rwyf am ddweud, Ysgrifennydd y Cabinet, fod yn rhaid i ni hefyd beidio â bod ofn parhau i roi ein plant a’n pobl ifanc mewn sefyllfa arholiad gyda phrofion papur. Oherwydd yn y pen draw, y profion papur hynny lle mae llawer yn y fantol y byddant yn eu gwneud pan fyddant yn cyrraedd oedran TGAU a phan fyddant yn cyrraedd oedran Uwch Gyfrannol a Safon Uwch—ni fyddant yn eu dychryn cymaint os ydynt wedi cael llawer o brofiad o wneud prawf. Nid ydynt yn mynd i fod yn eistedd wrth gyfrifiaduron i wneud y profion hynny, felly mae’n bwysig eu bod yn cael profiad o’r profion hyn yn yr ystafell ddosbarth ac yn yr ysgolion ar wahanol adegau.

Nawr, rwy’n gwybod eich bod yn dweud—ac rydych yn hoffi gwahaniaethu’n fawr rhwng y profion TASau yn Lloegr a’r profion rydym wedi’u cael yn draddodiadol yma yng Nghymru, ac rydych yn dweud nad yw hynny’n rhywbeth lle rydym yn mynd i restru ysgolion. Ond yn y pen draw, mae angen iddynt fod yn bethau a ddefnyddir i reoli perfformiad mewn ysgolion, ac i reoli’r sylw y mae awdurdodau lleol yn ei roi i ysgolion a sylw consortia rhanbarthol i ysgolion os nodir gwendidau yn y canlyniadau hynny. Rwy’n credu ei bod yn iawn i ganlyniadau’r profion hynny gael eu rhannu gyda rhieni, oherwydd yn y pen draw, dylid grymuso rhieni i allu gwneud penderfyniadau ynglŷn â pha ysgolion y maent am i’w plant gael eu haddysgu ynddynt. Gorau po fwyaf o wybodaeth y gallant ei gael, yn fy marn i, gan gynnwys gwybodaeth am brofion a chanlyniadau’r profion hynny.

Rwy’n sylweddoli y gallwch wthio’r pendil yn rhy bell a defnyddio marcwyr yn unig ar bethau fel y cyflawniadau yn y mathau hyn o brofion a’u gorbwysleisio, os mynnwch, a methu ystyried pethau eraill yn briodol mewn ysgolion. Dyna pam rydym wedi bod yn gefnogol fel plaid i system y categorïau gwyrdd, melyn a choch a ddatblygwyd gan Lywodraeth Cymru, ac mae’n bwysig fod honno hefyd yn system gadarn. Ysgrifennydd y Cabinet, gwn eich bod am i honno fod yn system gadarn sy’n adlewyrchu perfformiad ysgolion mewn ystyr hollgynhwysol a chyfannol. Ond gadewch i ni beidio ag anghofio bod y canlyniadau y mae plant a phobl ifanc yn eu cael mewn profion fel y rhai rydym yn sôn amdanynt heddiw—yr asesu ar gyfer dysgu—yn ddangosydd pwysig o berfformiad ysgolion, a rhaid inni beidio â’u hanwybyddu.

Gwyddom fod y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd wedi dweud wrthym fod yna lawer o athrawon ar bob lefel sydd heb y sgiliau i weithredu asesiadau ffurfiannol o ansawdd a defnyddio’r data asesu hwnnw i gynorthwyo myfyrwyr gyda’u dysgu. Rwy’n credu ei bod yn iawn inni fynd ar ôl y pwynt hwnnw, ac roeddwn yn falch eich bod wedi cyfeirio at y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd a’r gwaith y maent yn ei wneud ar oruchwylio peth o weithrediad y gwaith hwn yn y dyfodol. Gwyddom hefyd, wrth gwrs, o arolwg diweddar Cyngor y Gweithlu Addysg o’r gweithlu addysg yng Nghymru, mai un o’r problemau eraill sydd gennym yw cyfathrebu’r newidiadau sy’n digwydd yma yn ein system addysg yng Nghymru i’n hathrawon. Tybed felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch ddweud wrthym sut y bwriadwch sicrhau bod yna ymateb priodol gan y gweithlu addysg i’r trefniadau profi newydd hyn wrth iddynt gael eu cyflwyno yma yng Nghymru, beth a wnewch i fonitro’r ffordd y mae’r gweithlu addysg yn defnyddio’r wybodaeth mewn ffordd hyderus i newid eu hymarfer er mwyn iddynt allu cynorthwyo dysgwyr yn well, a pha sicrwydd y gallwch ei roi i ni fel Cynulliad nad ydym yn cael gwared yn gyfan gwbl ar y profion papur mewn llythrennedd, rhifedd, a’r holl bynciau eraill, fel y gallwn barhau i baratoi ein plant yn dda wrth iddynt wynebu’r profion hynny lle mae llawer yn y fantol a ddaw yn nes ymlaen yn eu bywydau.

Diolch yn fawr iawn am eich cwestiynau, Darren. Roeddwn wedi gobeithio y byddai’r datganiad y prynhawn yma’n gallu helpu i ddatblygu dealltwriaeth ehangach o’r gwahaniaeth rhwng asesu ar gyfer dysgu, sy’n rhan hanfodol o’r ffordd yr awn ati i godi safonau yn ein hysgolion—a sut y mae hynny’n fater gwahanol iawn i’r hyn yw atebolrwydd. Mae’r ffaith fod y ddau wedi’u cydgysylltu yn y gorffennol, gyda pheth ohono’n seiliedig mewn realiti a pheth ohono, yn aml, yn un o’r mythau sy’n bodoli ym meddyliau addysgwyr, yn un o’r rhesymau pam nad ydym yn gwneud y cynnydd sydd angen i ni ei wneud. Gadewch i mi fod yn gwbl glir: mae angen atebolrwydd yn y system addysg yng Nghymru. Gwyddom o brofiad beth sy’n digwydd os na cheir atebolrwydd. Felly, byddaf yn parhau i sicrhau bod ein hysgolion, ein hawdurdodau addysg lleol, a’n consortia rhanbarthol yn cael eu dwyn i gyfrif am eu perfformiad.

Ond mae’n rhaid i fesurau atebol fod yn rhai cywir, ac rwy’n ofni bod yn rhaid iddynt fod wedi’u gwahanu oddi wrth egwyddorion asesu ar gyfer dysgu. Felly, rydych yn hollol gywir, byddwn yn parhau i ddefnyddio’r system gategoreiddio i allu darparu golwg gyfannol ar sut y mae ysgolion unigol yn perfformio. Byddwn yn parhau i ddatblygu cyfundrefn arolygu gadarn, a chyhoeddi adroddiadau arolygon drwy Estyn sy’n rhoi’r wybodaeth y mae rhieni ei hangen wrth iddynt edrych ar ddarpar ysgolion ar gyfer eu plant. Ac mae mwy y gallwn ei wneud i wella categoreiddio, ac o bosibl, yn fy marn i, ar y cyd â’n trafodaethau gydag Estyn, sut y gallwn wella’r drefn arolygu hefyd. Ond gadewch i mi fod yn glir: nid yw asesu ar gyfer dysgu yn rhan o’r gyfundrefn atebolrwydd honno. Yn syml iawn, nid yw’n ffordd gadarn—nid yw’n ffordd gadarn o ddefnyddio profion asesu i farnu perfformiad ysgol. Gall cohortau amrywio’n helaeth iawn.

Yr wythnos diwethaf, ymwelais ag ysgol Blaenymaes yn Abertawe. Mae’r plant sy’n dechrau yn yr ysgol gryn dipyn ar ei hôl hi’n ddatblygiadol o gymharu â’r hyn y byddech yn ei ddisgwyl yn y boblogaeth—[Torri ar draws.]—yn y boblogaeth yng Nghymru. Mae 60 y cant o’r plant hynny’n cael prydau ysgol—[Torri ar draws.]—prydau ysgol am ddim. Mae hynny’n wahanol iawn i ysgol yn yr un awdurdod addysg lleol, ac felly nid yw dibynnu’n unig ar sgoriau profion safonedig yn ffordd deg o farnu. [Torri ar draws.] Rydych yn llygad eich lle. Y ffordd rydym yn monitro’r ysgol yw yn ôl y cynnydd y maent wedi’i wneud, ac rwy’n falch iawn fod ysgol Blaenymaes wedi cael gwerthusiad ‘da’ a ‘da’ gan Estyn yn ddiweddar oherwydd y cynnydd y maent yn gallu ei wneud ar gyfer y plant. Ond ni fyddai’n iawn inni ddefnyddio sgoriau profion plant unigol i farnu perfformiad yr ysgol honno. Ond mae angen i rieni wybod. Yn bendant, mae angen i rieni wybod, ac nid oes unrhyw gynlluniau i atal rhieni rhag gweld sgoriau profion eu plant. Mae’n bwysig iawn fel rhiant, ac rwy’n fam fy hun a fy mhlant wedi cael yr asesiadau hyn yn ddiweddar iawn. Mae’n bwysig iawn i mi a rhieni eraill wybod ble mae fy mhlentyn arni, cael asesiad meincnod safonedig i weithio ochr yn ochr ag asesiadau’r athrawon unigol o fy mhlant.

Bydd y profion papur yn cael eu diddymu’n raddol, Darren, a byddant yn cael eu disodli’n raddol gan system ymaddasol ar-lein. Un o’r problemau gyda’r profion presennol yw nad ydynt yn ystyried ble mae plentyn arni. Gallem gael plentyn gyda nifer o anghenion dysgu ychwanegol sy’n eistedd o flaen prawf, yn edrych ar y papur, ac ni all ateb y cwestiwn cyntaf. Gallai hynny fod yn ddinistriol i hyder y plentyn. Y peth da am brawf ymaddasol ar-lein yw y bydd y cwestiynau’n addasu i allu’r plentyn, i weld ble mae arni, ac yn eu gwthio i weld faint y gallant ei wneud. Mae hynny’n newyddion da i bob plentyn, oherwydd gallwch gael darlun gwell a chywirach o ble mae’r plentyn arni. Mae’r syniad syml y bydd plant yn drysu’n llwyr os ydynt yn eistedd o flaen papur arholiad yn 16 oed yn wamal, os caf ddweud, Darren. Y realiti yw bod athrawon mewn ysgolion uwchradd yn paratoi eu plant ar gyfer sefyll yr arholiadau hyn drwy ddefnyddio papurau ffug, ffug arholiadau. Mae’r pethau hynny’n digwydd, a rhaid inni wahanu’r ddau beth.

Ceir anghenion dysgu proffesiynol. Mae angen i ni wella hunanasesu. Mae’n un o’r gwendidau yn ein system. Mae Estyn wedi cydnabod hynny. Dyna pam fod safoni parhaus yn wirioneddol bwysig. Ond drwy symud peth o’r pwyslais, mae hynny’n rhoi mwy o amser i athrawon ganolbwyntio ar ddatblygu eu sgiliau yn y maes hwn, ac fel y gwyddoch, rydym wedi neilltuo £5.6 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon ar gyfer cronfeydd dysgu proffesiynol y consortia.

Diolch i chi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Dywedodd Donaldson, wrth gwrs, yn ei adroddiad ‘Dyfodol Llwyddiannus’, mai anfodlonrwydd gyda’r trefniadau asesu cyfredol oedd un o’r negeseuon cryfaf a gafodd. Felly, mae’n dda gweld hynny’n cael sylw, ac rwy’n ofni defnyddio’r gair ‘profion’ yn awr braidd, ar ôl y drafodaeth honno. Mae wedi cael ei wyntyllu’n briodol, felly nid af ar ei drywydd yn ormodol, dim ond i gydnabod, wrth gwrs, yr hyn y mae Donaldson yn ei ddweud wrthym, y dylid defnyddio profion mor anaml â phosibl oherwydd eu heffaith ar y cwricwlwm ac addysgu a dysgu, gan mai’r perygl yw bod pobl yn cael eu dysgu ar gyfer y prawf, ac yna’n sydyn, fe fyddwch yn dal eich hun yn crwydro oddi ar y testun ac yn colli ffocws, o bosibl, ar y gwaith sydd angen ei wneud.

Ni chlywais i chi’n sôn am hunanasesu ac asesu cymheiriaid yn eich datganiad. Yn amlwg, maent yn ffactorau pwysig wrth annog plant a phobl ifanc i ysgwyddo mwy o gyfrifoldeb am eu dysgu eu hunain. Rwy’n gwybod bod fy mhlant yn cael meini prawf llwyddiant i lynu wrthynt pan fydd ganddynt waith cartref, lle y cânt dasg i’w chyflawni, ac mae angen iddynt ddeall sut y maent yn mynd i’w chyflawni, ac yna sut i ddangos yr hyn y maent wedi’i ddysgu o’r dasg honno. Felly, rwy’n siŵr y gallwch ddweud wrthym am bwysigrwydd hunanasesu ac asesu cymheiriaid yn y cyd-destun hwn, ac mae gan athrawon eu pasbortau dysgu proffesiynol yn awr—yr un fath ag ar gyfer disgyblion yn y dyfodol o bosibl; gwn fod Donaldson wedi crybwyll e-bortffolios ac e-fathodynnau hyd yn oed, i gofnodi cyflawniadau a phrofiadau allweddol, a thybed i ble rydym yn mynd ar hynny, pa un a yw hynny’n rhywbeth rydych yn mynd ar ei drywydd ai peidio.

Mae eich datganiad yn sôn am asesiad ymaddasol ar-lein wedi’i bersonoli, ac athrawon ac arweinwyr yn cael adborth penodol uniongyrchol o ansawdd uchel. Soniodd Donaldson hefyd, wrth gwrs, y dylem gynyddu’r defnydd o gyfryngau digidol ac archwilio’r cyfleoedd i wella uniongyrchedd adborth i rieni a gofalwyr. Felly, tybed a ellid ymestyn hyn i ganiatáu mynediad i rieni at rai agweddau ar hyn fel y gallant, mewn amser real os mynnwch, olrhain datblygiad eu plant. Gwn fod llawer o ysgolion yn defnyddio Incerts. A oes yna elfen sy’n addas ar gyfer y cyhoedd y gellid ei defnyddio yn hynny o beth, byddai’n dda clywed beth yw eich syniadau ar hynny.

Mae’n amlwg fod yna gryfderau yn perthyn i symud i system ar-lein fwy awtomataidd. Rwy’n edrych am sicrwydd—ac rwy’n siŵr y byddwch yn ei roi i mi—na fyddwn yn tynnu ein llygaid oddi ar y bêl o ran yr angen parhaus i adeiladu gallu athrawon i asesu, ac na fyddwn yn gadael y cyfan i gyfrifiaduron. Felly, mae hynny’n sicr yn rhywbeth y mae angen i ni fod yn wyliadwrus ohono.

Mae’r pwyllgor plant a phobl ifanc yn amlwg wedi bod yn craffu ar weithrediad y cwricwlwm newydd, a chlywsom safbwyntiau cyferbyniol am y berthynas rhwng llunio’r cwricwlwm a phennu’r fframwaith asesu. Roedd rhai pobl yn dweud, ‘Wel, dywedwch wrthym beth rydych eisiau ei asesu ac fe luniwn gwricwlwm i chi’, ac roedd eraill yn dweud—ac yn gywirach hefyd, yn fy marn i—fod cwricwlwm wedi’i yrru gan ddibenion yn dechrau gyda dibenion ac yn bwrw ymlaen o’r fan honno. Er bod eich ymateb braidd yn ddryslyd, efallai, i ni yn y pwyllgor nad yw’n iâr neu’n ŵy, ei fod yn iâr ac yn ŵy ar yr un pryd—nid wyf yn siŵr a yw hynny’n bosibl, ond hoffwn i chi dawelu ein meddyliau yn awr efallai fod y sector yn cael yr eglurder sydd ei angen arno am y rhyngberthynas, a grybwyllwyd gennym yn gynharach i raddau, mewn gwirionedd, fel y gallwn fod yn hyderus fod y prosesau asesu rydym yn symud tuag atynt yn briodol ar gyfer y cwricwlwm newydd a’r dyfodol yr ydym yn symud tuag ato.

Diolch yn fawr iawn, Llyr, am y cwestiynau a’r sylwadau hynny. Rydych yn hollol gywir; dywedodd yr Athro Donaldson wrthym y dylid defnyddio profion mor anaml â phosibl, ond roedd hefyd yn glir iawn yn ei adroddiad fod profion safonol allanol yn darparu gwybodaeth bwysig ar gyfer meincnodi a dylid ei defnyddio ar y cyd â phrofion ysgol ac asesiadau athrawon. Felly, ni ddywedodd Donaldson o gwbl y dylem roi’r gorau i gynnal profion cenedlaethol. Gwelai hynny fel rhan o ddarlun cyfannol o sut y gallwn ddatblygu ein cyfundrefnau asesu. A dweud y gwir, yr hyn yr argymhellodd yr Athro Donaldson yn ei adroddiad oedd, ac rwy’n dyfynnu:

‘Dylai dulliau arloesol o asesu, gan gynnwys dulliau rhyngweithiol, gael eu datblygu’.

Felly, mewn gwirionedd, mae symud tuag brofion ymaddasol rhyngweithiol ar-lein yn ymateb i argymhelliad a wnaed yn yr adroddiad hwnnw.

Rydych yn hollol glir: os edrychwch ar luniau pert o’r hyn y mae asesu ar gyfer dysgu yn edrych arno mewn gwirionedd, un o elfennau hanfodol hynny yw adolygu gan gymheiriaid a gallu plant eu hunain i edrych yn feirniadol ar eu gwaith eu hunain ac yn wir, helpu i farcio gwaith eu cyd-ddisgybl wrth eu hymyl. Nid wyf yn gwybod a yw eich plant yn defnyddio’r dull pinc ar ôl plesio/gwyrdd am gynnydd, sy’n eu galluogi i ddefnyddio aroleuwyr pinc i dynnu sylw at y darnau da, ac yna rydych yn defnyddio aroleuwr gwyrdd i nodi’r darnau sydd angen tyfu o bosibl, ac angen eu gwella, ond mae’n rhan bwysig iawn o strategaeth o ddatblygu’r hunanfeirniadaeth a’r gallu i nodi. Mae yna lwyth o ffyrdd arloesol o’i ddefnyddio. Atebion anghywir, er enghraifft: os yw dosbarth yn cael yr ateb yn gywir bob amser, pwy sy’n dysgu? Weithiau, mae angen inni gael pethau’n anghywir er mwyn nodi beth a’n harweiniodd i roi’r ateb hwnnw a myfyrio ar hynny. Felly, ceir llawer iawn o wahanol ddulliau. Ond mae’r gallu i ennyn diddordeb plant yn hynny, nid yn unig i gael eu gwaith wedi’i farcio gan athro neu fod athro’n gwneud sylwadau arno, ond mae gallu edrych yn feirniadol ar eu gwaith eu hunain a gwaith pobl eraill, mewn gwirionedd, yn hanfodol bwysig.

Fe sonioch am basbortau dysgu proffesiynol. Mae rôl bendant i’r pasbort dysgu proffesiynol, ond rwy’n meddwl y gallwn ei wneud yn well na’r hyn sydd gennym ar hyn o bryd. Nid wyf yn credu ei fod yn y cyflwr gorau posibl i ennyn diddordeb athrawon ynddo o ddifrif. Ond er lles plant, mae llawer iawn o ysgolion yn defnyddio strategaethau ar gyfer llunio e-bortffolios. Y bore yma, roeddwn yn trafod gyda phennaeth y defnydd o Building Blocks, sef ap a ddatblygwyd gan gwmni yn Llanelli. Maent yn ei ddefnyddio i gasglu a chofnodi gwaith. Mae’n galluogi pobl i fyfyrio ar hynny, ei rannu gyda chyd-ddisgyblion eraill i’w weld, a gallu ei anfon adref. Felly, rwy’n edrych ar beth arall y gallwn ei wneud i ddefnyddio’r math hwnnw o dechnoleg yn ein dysgu.

Un o’r gwelliannau sylweddol y gobeithiaf y bydd profion ymaddasol ar-lein yn eu rhoi i ni, Llyr, yw ymatebion mwy amserol. Fe fyddwch yn gwybod, fel finnau, fod ein plant wedi gwneud y profion nifer o wythnosau yn ôl. Nid wyf yn gwybod am ysgolion yn eich ardal chi, neu yn ardal Darren yn wir, ond byddaf yn cael profion fy mhlant yn ystod wythnos olaf y tymor mae’n debyg—wythnos olaf y tymor—pan nad oes llawer o amser i fynd i’r ysgol a chael trafodaeth gyda’r athro. Ac yna, daw gwyliau’r haf, a chollir y momentwm mewn perthynas â hynny. Felly, un o fanteision newid i’r system hon yw y byddwch yn cael canlyniadau ar unwaith a bydd ysgolion yn gallu ei wneud ar yr adegau o’r flwyddyn sy’n gweddu orau iddynt hwy a’u plant. Felly, rwy’n gobeithio mai un o fanteision symud tuag at hyn yw mwy o hyblygrwydd, ac y bydd yn caniatáu mwy o ymgysylltiad â rhieni wrth drafod canlyniadau profion gyda’u hysgolion, ac mae hynny’n hollbwysig.

Ar ôl ansawdd athro yn yr ystafell ddosbarth, gwyddom mai ymwneud rhieni yn addysg eich plentyn yw’r ail ffactor pwysicaf. Mae’n rhaid inni ddod o hyd i ffyrdd newydd ac arloesol o annog rhieni i ymwneud ag addysg eu plant. Unwaith eto, rwy’n meddwl, yn ddigidol—oherwydd, gadewch i ni wynebu’r ffaith, faint o rieni a welwch wrth gatiau’r ysgol gyda phawb ar eu ffonau clyfar—mae’r maes digidol yn un maes lle gallwn gynyddu’r sgyrsiau hynny rhwng ysgolion a rhieni am addysg eu plant.

Mae angen i ni wneud mwy o ran dysgu proffesiynol i gefnogi sgiliau athrawon mewn asesu ar gyfer dysgu. Fel y dywedais yn fy natganiad, ac fel y gwneuthum gydnabod yn fy natganiad, nid yw wedi gwreiddio i’r fath raddau ac mor gyffredinol ag yr hoffwn iddo fod, a bydd hyn yn parhau rhai o’r sgyrsiau sydd gennym ar y gweill gyda chonsortia rhanbarthol ynglŷn â dysgu proffesiynol.

Beth sy’n dod gyntaf a sut rydym yn asesu cwricwlwm newydd? Un o’r gwersi a ddysgasom gan yr Alban, rwy’n meddwl, yw eu bod wedi datblygu eu cwricwlwm ac wedi meddwl am yr asesu wedyn yn nes ymlaen. Dyna un o’r problemau y credaf fod system addysg yr Alban wedi dioddef yn ei sgil. Felly, rydym yn edrych ar asesu a gwerthuso wrth inni ddatblygu’r cwricwlwm, fel ein bod yn ymwybodol o’r ffaith fod angen inni gael dibenion yn sail iddo, ond ein bod hefyd yn ystyried sut y byddwn yn asesu ar gyfer hynny mewn gwirionedd, a sut y byddwn yn profi ar gyfer hynny wrth i ni ei ddatblygu. Felly, fe fyddwch yn ymwybodol fod y gwaith hwnnw’n mynd rhagddo, ar y cyd â’r gwaith ar y Meysydd Dysgu a Phrofiad, oherwydd os ydym yn ei adael tan y diwedd, ac yn ei gael fel rhywbeth ychwanegol, credaf y byddwn yn mynd yn groes i’r hyn y mae a wnelo asesu ag ef. Ac rwy’n dychwelyd at fy natganiad: ni ddylai asesu fod yn rhywbeth ychwanegol; dylai fod yn rhan annatod o ymarfer athrawon yn yr ystafell ddosbarth.

Ac yn olaf, Michelle Brown.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i chi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Er fy mod yn cefnogi’r defnydd o’r dechnoleg ddiweddaraf yn yr ystafell ddosbarth, rhaid iddo ddigwydd bob amser mewn ffordd sy’n gwella addysg ar gyfer y plentyn, ac nid yn unig i leddfu baich gwaith yr athro. Mwy o athrawon, nid mwy o gyfrifiaduron, ddylai’r ateb fod bob amser i athrawon sy’n gorweithio. Nid oes dim a all gymryd lle clod gan athro a berchir ac a hoffir gan eu disgyblion, ac ni all cyfrifiadur roi’r anogaeth y gall athro ei rhoi. Ar y naill law, rydym yn dweud wrth rieni ei bod yn syniad gwael i’w plant dreulio gormod o amser o flaen iPads a gliniaduron, ond pan fydd yn gyfleus i ni, rydym yn ei annog yn yr ystafell ddosbarth. Drwy gynyddu’r defnydd o gyfrifiaduron ar gyfer asesu, rydym yn israddio statws athrawon ac yn annog arwahanrwydd yn yr ystafell ddosbarth, pan ddylem fod yn meithrin rhyngweithio. Rhodd i athrawon oedd ‘Apple’ i fod erioed, nid rhywbeth i gymryd eu lle.

Croesawaf y ffaith fod Ysgrifennydd y Cabinet yn gweld gwerth asesiad wedi’i bersonoli, ond yn sicr byddwn yn cwestiynu a yw hyn yn rhywbeth newydd, fel y mae’r datganiad yn ei awgrymu. Yn sicr, mae athrawon yn asesu disgyblion mewn perthynas â datblygiad pob plentyn neu berson ifanc unigol ar sail barhaus yn barod. Yn sicr, maent wedi bod yn gwneud hyn ers i’r proffesiwn ddechrau. O ran ymdrech Ysgrifennydd y Cabinet i wahaniaethu rhwng y profion y mae disgyblion ysgolion yng Nghymru a Lloegr yn eu gwneud, byddwn yn dweud ei bod yn amherthnasol i’r plentyn beth fydd yr ysgol neu unrhyw un arall yn ei wneud gyda’r canlyniadau hynny. Prawf yw prawf o safbwynt yr unigolyn sy’n ei sefyll. 

Felly, hoffwn ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet pa ystyriaethau a roddodd i sicrhau bod plant yn parhau i gael eu haddysgu’n bennaf gan bobl yn hytrach na rhaglenwyr. A fyddai’n ddoeth argymell rhyw fath o fonitro i weld faint o amser y mae disgyblion yn ei dreulio’n gweithio ac yn cael eu hasesu drwy gyfrwng cyfrifiadur? A ydych wedi gofyn i’r bobl ifanc a’u rhieni am eu barn ar yr androideiddio cynyddol sy’n digwydd yn eu haddysg?

A gaf fi ddiolch i Michelle am ei chwestiynau? Gadewch i mi fod yn gwbl glir ar gyfer yr Aelod a’r Siambr: nid yw hyn yn ymwneud â chyfrifiaduron yn disodli athrawon; mae’n ymwneud â gallu rhoi gwybodaeth o ansawdd da ar unwaith i athrawon am alluoedd plentyn unigol—rhywbeth a wnawn mewn un ffordd ar hyn o bryd, ond rwy’n meddwl y gallwn wella arno.

Fel y dywedais yn fy natganiad, diben y profion hyn yw canolbwyntio’n gyfan gwbl ar y plentyn. Mae’n ymwneud â chael y wybodaeth sydd ei hangen arnom i athrawon a rhieni er mwyn asesu sut rydym yn helpu’r plentyn i ddatblygu mwy. Mae’r ffaith ei fod mewn gwirionedd yn lleihau’r baich gwaith ar athrawon ac yn rhoi gwybodaeth o ansawdd gwell inni mewn ffrâm amser well yn rhai o’r rhesymau eraill pam fod hyn yn beth da i’w wneud. Ond rwy’n ceisio barnu fy hun, ym mhob peth a wnaf, Michelle, ar sail y mantra ‘y plentyn yn gyntaf bob amser’. Rwyf o’r farn fod newid i’r systemau hyn yn well ar gyfer plant unigol yng Nghymru.

Rydym i gyd yn pryderu am amser o flaen sgrin i blant ac effaith technoleg ddigidol ar fywydau plant. Treuliasom lawer o amser yr wythnos diwethaf yn trafod hynny yn y Siambr. Rydym i gyd yn cydnabod bod yna anfanteision a manteision, ond gadewch i mi fod yn glir: mae hwn yn brawf dros gyfnod byr o amser y mae’n debyg y bydd y rhan fwyaf o ysgolion yn penderfynu ei wneud unwaith y flwyddyn yn unig. Nid yw’n golygu rhoi plant i eistedd o flaen sgrin am oriau bwy’i gilydd. Rwy’n ailadrodd: nid yw hyn yn ymwneud â disodli athrawon â chyfrifiaduron; mae’n caniatáu i ni harneisio grym technoleg newydd i helpu athrawon i wneud hyd yn oed yn well ar gyfer y plant yn eu dosbarth.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.