1. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella mynediad at leoliadau profiad gwaith ar gyfer disgyblion ysgolion uwchradd yng Nghymru? OAQ(5)0647(FM)

Rydym ni’n parhau i weithio gydag ysgolion uwchradd a chyflogwyr i helpu i baratoi pobl ifanc ar gyfer y byd gwaith. Mae hyn yn cynnwys ariannu'r prosiect Dosbarth Busnes, a ddarperir gan Gyrfa Cymru mewn partneriaeth â Busnes yn y Gymuned, sydd wedi sefydlu 81 o bartneriaethau ysgol-fusnes ledled Cymru.

Diolch i chi am yr ateb yna, Prif Weinidog, ond, mewn blynyddoedd a fu, pan anfonwyd disgyblion ysgol uwchradd ar leoliadau i gael profiad o’r byd gwaith, dyletswydd Gyrfa Cymru oedd sicrhau bod y cyflogwyr a'u gweithleoedd yn amgylcheddau addas, diogel, a bod gofynion cyfreithiol o ran yswiriant ac asesu risg wedi eu bodloni. Fodd bynnag, mae eich Llywodraeth chi wedi gorfodi Gyrfa Cymru i ddiddymu’r gwasanaeth hwn yn raddol oherwydd toriadau i’r gyllideb, gan gael gwared ar y cyfle i bobl fwynhau’r fantais o leoliadau profiad gwaith. A all y Prif Weinidog esbonio sut y bydd peidio â chynnal yr archwiliadau diogelwch hyn oherwydd toriadau i’r gyllideb yn hybu ac yn ehangu mynediad at leoliadau profiad gwaith yng Nghymru?

Yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae Gwynedd ac Ynys Môn wedi gwneud y penderfyniad i dynnu'n ôl o gynnig lleoliadau profiad gwaith i ddisgyblion. Mewn rhannau eraill o Gymru, mae ysgolion ac awdurdodau lleol wedi gweithio gyda'i gilydd i ddod o hyd i atebion newydd mewn ymateb i’r newid i’r gwasanaethau a ddarperir gan Gyrfa Cymru yn 2015.

Prif Weinidog, mae profiad gwaith yn hollbwysig i bobl ifanc, ac mae'r rheini ag anawsterau dysgu a chyflyrau niwrolegol eraill efallai, fel awtistiaeth, y byddwn yn eu trafod yfory, yn aml yn ei chael hi’n anodd mynd allan i'r gweithle. Nawr, ceir rhai ysgolion sy’n cynnal lleoliadau gwaith cymathedig, ac, i’r rheini, mae'n wych gan eu bod nhw mewn amgylchedd diogel a chyfarwydd. Ond mae angen i bobl eraill i fynd allan a chael y profiad hwnnw, gan ei fod yn eu helpu wrth symud ymlaen i fod yn oedolion. Beth arall all Llywodraeth Cymru ei wneud i annog cyflogwyr i gyflogi pobl â’r cyflyrau a’r anawsterau dysgu hynny, fel y gallant gael y profiad hwnnw, fel y gallant symud ymlaen i fod yn oedolion a bod yn hyderus eu bod yn gallu mynd allan i’r gweithle?

Rydym ni’n annog ysgolion i geisio creu’r cysylltiadau hynny â chyflogwyr. Rwy'n credu ei bod yn bwysig i rai pobl ifanc gael y profiad hwnnw yn gyntaf mewn amgylchedd mwy rheoledig sy'n eu gwneud nhw’n fwy cyfforddus, ac yna, wrth gwrs, edrych ar gael lleoliadau gwaith yn y dyfodol. Ond bydd rhai enghreifftiau—mae’r Aelod dros Aberafan eisoes wedi crybwyll rhai—lle mae ysgolion yn gweithio'n rhagweithiol i ddarparu lleoliadau ar gyfer pobl ifanc ag anghenion dysgu penodol.

Diolch, Llywydd. Mae yna siom fawr wedi bod yn fy etholaeth i wrth i ddisgyblion blwyddyn 10 a 12 glywed nad ydyn nhw am gael mynd ar leoliadau profiad gwaith eleni. Rwy’n datgan diddordeb fel tad i un ferch ym mlwyddyn 10 ac un ferch ym mlwyddyn 12. Ond, a wnaiff y Prif Weinidog gytuno efo’r datganiad yma y mae swyddogion cyngor Ynys Môn yn sicr yn dweud sy’n wir, sef mai’r hyn sydd wrth wraidd y penderfyniad yma, y tu hwnt i unrhyw amheuaeth, ydy penderfyniad Llywodraeth Cymru i dynnu cyllid ac, felly, capasiti oddi ar Gyrfa Cymru i wirio lleoliadau, fel maen nhw wedi’i wneud yn y gorffennol?

In my view, it’s the councillors who should run the local councils and not the officers, but it’s only Gwynedd and Ynys Môn that has taken this decision. I know that other authorities are looking at new ways of ensuring that placements are available.

Prif Weinidog, y ffordd orau o wella mynediad at leoliadau profiad gwaith i ddisgyblion Cymru yw gwella cysylltiadau rhwng ein hysgolion a diwydiant. Er bod llawer o enghreifftiau da ar draws y wlad, nid yw'n ddigon. Pa gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i sicrhau bod pob ysgol yng Nghymru yn cynnal cysylltiadau agos gyda busnesau lleol?

Bydd y rhan fwyaf o ysgolion eisiau gwneud hynny beth bynnag. Fel y dywedais, mae mwyafrif yr awdurdodau lleol yng Nghymru yn gweithio—ac maen nhw wedi cael digon o rybudd—i weld y cysylltiadau hynny'n cryfhau. Roedden nhw’n gwybod bod y newidiadau’n dod yn 2015, ond, er gwaethaf hynny, wrth gwrs, mae awdurdodau lleol wedi bod yn gweithio'n rhagweithiol i gynnal y cysylltiadau hynny.

Prif Weinidog, mae gan Lywodraeth Cymru raglen Cyfuno arloesol sy'n cyfrannu at lawer o nodau Deddf Llesiant a Chenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Nod y rhaglen Cyfuno yw annog a grymuso pobl ifanc i gymryd rhan weithredol yn y celfyddydau, diwylliant a threftadaeth, ac yn yr un modd mae’n cynnwys lleoliadau profiad gwaith arloesol. Hefyd, mae'r rhaglen Cyfuno yn 2017 yn cynnwys blaenoriaethau cyflogaeth a sgiliau. Prif Weinidog, onid yw hyn yn dystiolaeth bellach fod Llywodraeth Cymru yn annog blas deinamig ar y byd gwaith o bob rhan o fywyd Cymru i blant ysgolion Cymru, a sut wedyn all Llywodraeth Cymru adeiladu ar yr arfer gorau rhagorol hwn?

Rydym ni bob amser yn edrych ar arfer da i weld a ellir ymestyn yr arfer hwnnw ar draws Cymru gyfan. Mae'n iawn, wrth gwrs, bod pobl ifanc yn cael y cyfle nid yn unig i ennill cymwysterau, ond hefyd i ddeall yr hyn sy’n ofynnol yn y byd gwaith a bod â golwg eang ar fywyd. Dyna y bwriedir i fagloriaeth Cymru ei ddarparu hefyd. Ond rydym ni bob amser yn edrych ar enghreifftiau o arfer da i weld a ellir ei ymestyn.