Yr eitem nesaf ar ein hagenda yw datganiad Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Lles a Chwaraeon ar gynllun cyflawni 2017-2020 ar gyfer cyflyrau niwrolegol. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, Vaughan Gething, i gyflwyno'r datganiad.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ar 27 Gorffennaf eleni, cyhoeddais y cynllun cyflawni newydd ar gyfer cyflyrau niwrolegol. Mae'r cynllun hwn yn ailddatgan ein hymrwymiad parhaus i sicrhau bod gan y rhai yr effeithir arnyn nhw gan gyflyrau niwrolegol gyfle i gael gofal mewn da bryd pan fydd ei angen arnyn nhw, a hynny mor agos i’w cartrefi â phosibl.

Cyhoeddwyd y cynllun yn gyntaf ym mis Mai 2014. Mae’n canolbwyntio ar godi ymwybyddiaeth o gyflyrau niwrolegol, gan sicrhau diagnosis cyflym, rhoi gofal cyflym ac effeithiol, a chydweithio ar draws sectorau er mwyn helpu pobl i fyw gyda'u cyflwr. Mae'r cynllun hefyd yn ceisio gwella'r wybodaeth sydd ar gael am gyflyrau niwrolegol a’u triniaeth, yn ogystal â helpu i dargedu ymchwil i achosion, triniaethau a meddyginiaethau. Mae'r cynllun cyflawni yn nodi ein disgwyliadau gan yr holl randdeiliaid ac yn darparu fframwaith ar gyfer ei weithredu gan fyrddau iechyd, ymddiriedolaethau'r GIG a sefydliadau partner.

Mae cyflwr niwrolegol hirdymor yn effeithio ar fwy na 100,000 o bobl yng Nghymru. Mae'r cyflyrau yn amrywio o—heb roi rhestr gynhwysfawr—barlys yr ymennydd, nychdod cyhyrol, Parkinson, hyd at sglerosis ymledol ac epilepsi ac eraill. Mae nifer o bobl eraill yn dioddef o gyflyrau niwrolegol byrdymor neu anfynych.

Gwnaed cynnydd da ers cyhoeddi’r cynllun gwreiddiol yn 2014. Yn y datganiad o gynnydd blynyddol diwethaf, a gyhoeddwyd ym mis Mawrth, roedd lleihad yn yr amser cyfartalog a wariwyd gan unigolyn yn yr ysbyty, gan ddisgyn o 6.4 diwrnod yn 2010-11 i 4.2 diwrnod yn 2015-16. Mae hyd yr arhosiad yn dilyn mynediad dewisol hefyd wedi disgyn o 3.9 diwrnod i 2.2 diwrnod, a gwelwyd lleihad tebyg mewn mynediadau brys, o 9.2 diwrnod i saith diwrnod.

Ynghyd â gwelliannau cadarnhaol i driniaeth a gofal cleifion niwrolegol, gwelwyd cynnydd sylweddol yn nifer y cleifion a gafodd eu recriwtio i fod yn rhan o ymchwil iechyd a gofal niwrolegol mewn astudiaethau clinigol yng Nghymru: cymerwyd rhan gan 511 o gleifion yn 2015-16, o’i gymharu â 300 o gleifion yn 2010-11.

Gofal niwrolegol yw’r degfed maes gwariant uchaf i’r GIG yng Nghymru. Dros y pedair blynedd hyd at 2015, cododd hyn 65 y cant, i £293.7 miliwn. O ran gwariant fesul pen o’r boblogaeth, mae hynny'n cyfateb i £91.76 y pen. Mae'r cynllun a ddiweddarwyd yn cynnwys camau allweddol, sy'n adeiladu ar seiliau'r cynllun blaenorol ac yn parhau i lywio'r weledigaeth ar gyfer gwella gwasanaethau ledled Cymru yn fwy effeithiol, yn gyflymach, ac ar y cyd â gweledigaeth leol pob bwrdd iechyd ar gyfer eu trigolion nhw. Ymysg y camau gweithredu mae annog byrddau iechyd yn gryf i siarad a gwrando ar eu cleifion a'u rhanddeiliaid, a chryfhau eu partneriaethau gydag awdurdodau lleol a'r trydydd sector.

Mae'r cynllun yn ailddatgan penderfyniad Llywodraeth Cymru i sicrhau bod pobl yn cael diagnosis cyflymach lle bynnag y bo modd. Mae camau gweithredu yn y cynllun yn ei gwneud hi yn ofynnol i fyrddau iechyd a rhwydweithiau gymryd camau i godi ymwybyddiaeth o gyflyrau niwrolegol ar lefel gofal sylfaenol, a rhoi'r mynediad a'r cymorth cywir i asesiadau a phrofion arbenigol. Mae'r cynllun hefyd yn cydnabod swyddogaeth werthfawr y trydydd sector, sydd wedi dod ynghyd o dan un ymbarél fel Cymdeithas Niwrolegol Cymru. Mae'r gynghrair yn ceisio codi ymwybyddiaeth ymhlith gweithwyr gofal iechyd proffesiynol, gan ddefnyddio cyllid a gafwyd gan y grŵp gweithredu ar gyflyrau niwrolegol.

Felly, rydym ar hyn o bryd mewn sefyllfa i symud ymlaen yn gyflymach. Mae'r grŵp gweithredu ar gyflyrau yn rhoi arweiniad a chefnogaeth i wneud hynny yn genedlaethol. Mae'r grŵp gweithredu hwnnw yn dwyn ynghyd yr holl fyrddau iechyd, y trydydd sector, a Llywodraeth Cymru i gydweithio â'i gilydd. Mae'r grŵp hwnnw wedi nodi blaenoriaethau ar gyfer 2017-18. Mae'r rhain yn cynnwys datblygu dull cyd-gynhyrchiol o gynyddu ymwybyddiaeth o gyflyrau niwrolegol, rhoi gwybodaeth glir a chyson am gleifion, sicrhau bod darpariaeth o wasanaethau niwroleg ar gael yn gyson i gleifion o bob oedran ledled Cymru, datblygu gwasanaethau niwroadferol cyson a chydlynol i gleifion o bob oedran, a datblygu ac ymateb i brofiadau cleifion a mesurau canlyniadau. Mae'r blaenoriaethau hyn yn parhau i gael eu cefnogi gan £1 filiwn o gyllid bob blwyddyn. Gyda'i gilydd, mae'r grwpiau cyflyrau niwrolegol a’r grwpiau gweithredu ar gyfer strôc wedi parhau i gydweithio a chyfuno eu harian ar gyfer prosiect ar y cyd. Er enghraifft, defnyddiwyd arian cyfunol i gyflwyno rhaglen wella gwerth £1.2 miliwn ar gyfer adsefydlu niwrolegol Cymru gyfan.

Yn 2016, bu'r grwpiau gweithredu yn gweithio gyda’i gilydd i ddatblygu mesurau profiad o ran y claf, neu PREMs, a mesurau canlyniadau o ran y claf, neu PROMs, ar gyfer strôc a chyflyrau niwrolegol yng Nghymru. Nod y rhaglen hon yw cael cipolwg ar wasanaethau o safbwynt y claf a defnyddio'u profiadau gwirioneddol i helpu i wella ein gwasanaethau. Erbyn mis Mawrth y flwyddyn nesaf, y nod yw bod gan Gymru PREMs a PROMs y gellir eu gweinyddu, eu casglu a'u coladu ar lefel genedlaethol. Dylai'r rhain helpu i nodi anghydraddoldebau mewn darpariaeth iechyd a gofal ledled Cymru, a chefnogi’r gwaith o werthuso datblygiad y gwasanaethau, a dangos newid dros amser.

Gall cleifion gael mynediad i’r gronfa driniaeth newydd a gyhoeddais ddechrau'r flwyddyn hon. Rydym wedi adeiladu ar y system deg sydd gennym ar waith trwy sicrhau bod y gronfa yn cefnogi pob meddyginiaeth newydd sydd wedi dangos bod cydbwysedd da rhwng y gost a'r pris a godir gan y gwneuthurwr i’r GIG. Mae'r gronfa wrth wraidd ein dull ni, sy'n seiliedig ar dystiolaeth, o sicrhau bod meddyginiaethau newydd ar gael, ac mae'n cefnogi mynediad cyflymach i'r ystod lawn o feddyginiaethau newydd sydd wrthi’n cael eu gwerthuso.

Trwy Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi £1.2 miliwn yn Uned Cyweirio’r Ymennydd a Niwrotherapiwteg Mewngreuanol, neu Uned BRAIN, a sefydlwyd ym mis Mai 2015 ac a arweinir gan Brifysgol Caerdydd. Nod yr uned hon yw creu darpariaeth o therapïau newydd o ran y celloedd, cyffuriau a ffactorau twf i gleifion sydd â chlefydau niwrolegol a niwroddirywiol na ellir eu trin ar hyn o bryd, fel sglerosis ymledol.

Mae’n rhaid inni wneud y gorau o'n hadnoddau yng Nghymru—nid yn lleiaf o ran sgiliau, ymroddiad a gwaith caled ein staff clinigol, y rheolwyr gwasanaeth, a'n sefydliadau trydydd sector. Rydym yn awyddus i greu perthynas fwy cyfartal rhwng cleifion a gweithwyr proffesiynol gofal iechyd, gan alluogi pobl i gyd-gynhyrchu eu triniaeth yn seiliedig ar eu gwerthoedd, eu hamcanion a'u hamgylchiadau.

Er bod meysydd lle mae cynnydd wedi bod yn amlwg, yn aml trwy gydweithio rhwng GIG Cymru, y trydydd sector, a phartneriaid eraill, ni fyddaf, wrth reswm, yn brin o gydnabod bod gwaith eto i’w wneud. Mae'r cynllun cyflawni a ddiweddarwyd ar gyfer cyflyrau niwrolegol yn cydnabod hyn ac mae'n cynnwys cyfres o gamau gweithredu er mwyn parhau i adeiladu ar y cynnydd hwn ac yn y pen draw i wella'r gwasanaethau ar gyfer y rhai sy’n dioddef o gyflwr niwrolegol, ni waeth ymhle yng Nghymru y mae rhywun yn byw. Hoffwn i achub ar y cyfle hwn i ddiolch i'r rheini sydd wedi cymryd rhan yn y cynnydd hyd yn hyn, a chynnig fy nghefnogaeth a’m hanogaeth barhaol i'r rhai sy'n gyfrifol am ddatblygu’r gwaith.

Codwyd yr holl gwestiynau gyda mi gan aelodau o Gynghrair Niwrolegol Cymru a'r grŵp trawsbleidiol ar gyflyrau niwrolegol, yr wyf yn ei gadeirio. Mae'r cynllun cyflenwi niwrolegol diwygiedig yn cydnabod bod canllawiau cenedlaethol yn nodi bod Llywodraeth Cymru yn disgwyl gweld gofal effeithiol i bobl â chyflwr niwrolegol, ac mae'r Sefydliad Cenedlaethol dros Iechyd a Gofal Rhagoriaeth wedi cyhoeddi cyfres o argymhellion ar gyfer y GIG yng Nghymru a Lloegr, gan ganiatáu i fyrddau iechyd a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol bennu’r lefel o wasanaeth y mae disgwyl iddyn nhw ei ddarparu ar gyfer pobl sy'n byw gyda sglerosis ymledol. Er hynny, yn ôl Cymdeithas Sglerosis Ymledol Cymru, nid yw'r safon yn cael ei bodloni. Pa gamau fyddwch chi, felly, yn eu cymryd i sicrhau bod byrddau iechyd lleol yn rhoi'r data sylfaenol angenrheidiol a fyddai'n ffordd o gael gwell ddealltwriaeth o driniaethau a gwasanaethau MS ledled Cymru ac yn galluogi gwasanaethau i gael eu comisiynu’n effeithiol, a sicrhau bod safon ansawdd NICE ar gyfer MS yn cael ei weithredu’n gyson ledled Cymru?

Mae clefyd niwronau motor yn lladd y traean sy’n dioddef ohono o fewn blwyddyn, a mwy na’r hanner o fewn dwy flynedd o’r diagnosis, a ddaw fel rheol o ganlyniad i ball ar yr anadl. Mae'r Gymdeithas Clefyd Niwronau Motor yn cefnogi cyhoeddi'r cynllun cyflawni hwn ar gyfer cyflyrau niwrolegol, ond maen nhw’n gofyn i Lywodraeth Cymru sicrhau bod byrddau iechyd lleol yn cyhoeddi cynlluniau cyflawni lleol a bod sefydlu fforymau lleol, sy’n hawdd eu cael, i ddefnyddwyr gwasanaethau niwrolegol yn cael y flaenoriaeth ar gyfer ymgysylltu mewn deialog gyd-gynhyrchiol—y term a gafodd ei ddefnyddio gennych chi—a chaniatáu i'r cyhoedd graffu ar gynlluniau cyflawni lleol a’u monitro. Maen nhw’n gofyn i Lywodraeth Cymru lunio adroddiadau blynyddol, neu sicrhau bod byrddau iechyd lleol yn cynhyrchu adroddiadau blynyddol, gan ddangos tystiolaeth glir a chadarn o gynnydd o ran camau allweddol, a hynny mewn iaith sy’n hawdd ei deall gan y rhai y mae cyflyrau niwrolegol yn effeithio arnyn nhw. Maen nhw hefyd yn gofyn am roi’r un ystyriaeth i gyflyrau niwrolegol prin fel MND, clefyd niwronau motor, a sicrhau bod cynlluniau gweithredu ac adroddiadau blynyddol yn darparu tystiolaeth gadarn sy’n benodol i gyflyrau unigol o ran dangosyddion canlyniadau a mesurau sicrwydd. Felly, byddwn yn gofyn i chi ymateb i ofynion Cymdeithas Clefyd Niwronau Motor.

Yn 2016, roedd y grwpiau gweithredu, meddwch chi yn eich datganiad, yn gweithio mewn partneriaeth i ddatblygu mesurau profiad o ran y claf a mesurau canlyniadau o ran y claf, neu’r PREMs a’r PROMs. Mae niwroffysoiotherapyddion wedi nodi mai’r gwaith allweddol a wnaeth y grŵp trawsbleidiol ar gyflyrau niwrolegol oedd tynnu sylw at bwysigrwydd gwasanaethau adsefydlu, a phwysleisiwyd na all canolbwyntio estynedig ar adsefydlu fod yn rhywbeth dros dro yn unig. Maen nhw’n ddiolchgar bod rhywfaint o'r buddsoddiad newydd o'r cynlluniau cyflawni ar gyfer strôc a chyflyrau niwrolegol wedi ei gyfeirio at wasanaethau adsefydlu, a phwysleisiwyd bod ganddyn nhw weithwyr rhagorol ac arbenigwyr clinigol medrus. Ond maen nhw’n awyddus i chi ymateb i'w datganiad nhw fod angen iddynt weld datblygiad parhaol ledled Cymru ar gyfer cadw a gwobrwyo'r gweithwyr hyn.

Mae gweithwyr proffesiynol ym maes ffisiotherapi yn awyddus iawn i weld mesuriadau canlyniadau sy'n ystyrlon i gleifion a defnyddwyr y gwasanaeth, ac maen nhw’n cyfeirio at y gwaith o ddatblygu'r PROMs a’r PREMs fel ffordd ymlaen bwysig iawn lle mae angen i glinigwyr fesur y pethau iawn i ardystio i ganlyniadau. Eto, sut yr ydych chi am ymateb i'w datganiad fod angen i gleifion a defnyddwyr gwasanaeth, fel ei gilydd, allu rhoi adborth ar y gwasanaethau y byddan nhw’n eu cael?

Ers i'r cynllun cyflawni ddechrau yn 2014, mae nifer y bobl sy'n byw gyda dystonia yng Nghymru wedi dyblu hyd 5,000, ac oherwydd y galw am wasanaethau ar gyfer dystonia, yn enwedig pigiadau Botox, ni fu unrhyw gynllun i wneud triniaeth dystonia yn gynaliadwy yng Nghymru. Mae Cymdeithas Dystonia felly'n bryderus iawn y bydd canslo apwyntiadau yn y gogledd a'r de yn gyson yn golygu y bydd cleifion a defnyddwyr y gwasanaeth yn ceisio llawdriniaeth ysgogi yn nwfn yr ymennydd oherwydd eu pryder ynghylch colli eu swyddi a'u safle ariannol. Sut, felly, yr ydych chi’n ymateb i'w hargymhellion nhw y dylai clinigau Botox yn y Gogledd a’r De gynnwys ffisiotherapydd dystonia arbenigol yn y clinig, a bod angen mwy o ymwybyddiaeth yn lleol, yn enwedig ym meddygfeydd y meddygon teulu, i ostwng amseroedd aros, a bod angen rhagor o hyfforddiant mewn offthalmoleg a gwasanaethau Clust, Trwyn a Gwddf ynghylch gweinyddu pigiadau Botox, a'r angen am ddulliau holistaidd gwell, gan gynnwys cefnogaeth seicolegol ac emosiynol? Yna, yn olaf, sut fyddech chi'n ymateb i'w pryder nhw mai Cymru yw'r unig wlad yn y DU lle nad oes ymgynghorwyr arbenigol mewn dystonia, a'r unig le yn y DU lle nad oes niwroffysiotherapyddion arbenigol?

Yn 2016, tynnodd arolwg o brofiadau cleifion canser yng Nghymru sylw at sut y caiff diagnosis mwy na thraean o diwmorau gradd uchel ar yr ymennydd eu gwneud yn sgil derbyniad brys i'r ysbyty. Mae ymwybyddiaeth ehangach o arwyddion a symptomau tiwmor yr ymennydd, yn ôl yr Elusen Brain Tumour Charity, yn hanfodol er mwyn cael diagnosis cynharach a gwella’r canlyniadau i gleifion. Felly, a wnaiff y Gweinidog sicrhau bod codi ymwybyddiaeth o diwmorau ar yr ymennydd yn cael blaenoriaeth wrth weithredu'r cynllun cyflawni hwn?

Ynghyd â meddygon plant, mae Bobath Cymru, y ganolfan arbenigol i blant â pharlys yr ymennydd, yn ceisio sefydlu cofrestr ar gyfer plant yng Nghymru sy’n dioddef o barlys yr ymennydd. Pa gefnogaeth all Llywodraeth Cymru ei roi i hyn?

Rwy’n tynnu tua’r terfyn trwy gyfeirio at gyflwyniad yn y cyfarfod diwethaf ar 28 Gorffennaf yn y Gogledd o’r grŵp trawsbleidiol ar gyflyrau niwrolegol, sef cyflwyniad gan Bwyllgor Gwasanaethau Arbenigol Iechyd Cymru. Sut ydych chi'n ymateb i'w datganiad o ran darparu gwasanaethau i gleifion niwrolegol â phroblemau iechyd meddwl mai dim ond dau atgyfeiriad a gafwyd o'r Gogledd, a'u bod yn pryderu ynghylch i ble yr oedd cleifion yn y Gogledd gyda'r cyflyrau diagnostig deuol hynny yn mynd? Mynegwyd pryder ganddyn nhw mai ychydig iawn o argymhellion adolygiadau dilynol sydd wedi eu rhoi ar waith mewn gwirionedd, ac yn benodol maen nhw’n tynnu sylw at ddatblygiad gwasanaeth niwroadsefydlu yn y Gogledd ac integreiddio'r gwasanaethau niwroradioleg ledled y De. Diolch.

Diolch i chi am y nifer mawr o gwestiynau. Rhoddaf gynnig ar fynd trwy nifer ohonyn nhw, ond byddaf yn hapus, os bydd rhai’n cael eu hepgor yn yr amser cyfyngedig sydd ar gael, i ymateb yn uniongyrchol i ohebiaeth gan y gynghrair ei hunan, yr wyf wrth gwrs yn cyfarfod â hi ddwywaith y flwyddyn.

Ar eich pwynt ar ganllawiau NICE, yn benodol o ran bodloni’r safonau ar sglerosis ymledol, wrth gwrs rydym yn awyddus i wella ein gwasanaethau. Yr hyn yr wyf yn ei gredu sy'n bwysig iawn wrth fod â chynllun a bod â’r adroddiadau yw cydnabod y cynnydd sydd wedi ei wneud gennym ni, ond hefyd, fel y dywedais i, gan gydnabod bod angen inni wneud rhagor. Felly, nid ydym yn ceisio rhoi’r wedd orau ar ein gwendidau ar hyn o bryd. Rydym yn ceisio bod yn ddidwyll am y ffaith ein bod yn dymuno gweld gwelliant pellach. Cyflyrau cymharol brin yw’r rhain. Mae clefyd niwronau motor, yr ydych wedi sôn amdano, ac y mae Nick Ramsay yn ei grybwyll yn rheolaidd yn y Siambr hefyd, yn gyflwr arbennig o brin. Felly, mae'n cael ei gynnwys yn y cynllun ar gyflyrau niwrolegol ond hefyd yn y cynllun clefydau prin. Nodais i hynny, mewn gwirionedd, yn yr ohebiaeth a anfonais i at yr holl Aelodau ym mis Awst, mewn ymateb i gwestiynau a llythyrau gan Nick Ramsay ac eraill.

Felly, o ran adborth a dealltwriaeth ac a ydym mewn gwirionedd yn cyflawni ein gwasanaethau, mae hynny'n rhan o'r rheswm pam mae’r gwaith PROMs a PREMs mor bwysig—er mwyn deall yr hyn sy'n bwysig i'r claf a'i deulu, yr hyn sy'n bwysig iddyn nhw, ac a yw’r profiad o’u gofal a'u triniaeth a'r canlyniadau sy'n bwysig iddyn nhw’n cael eu cyflawni a'u darparu mewn gwirionedd. Yr hyn sy’n wirioneddol bwysig i mi yw ein bod yn cyflawni rhywbeth ystyrlon ledled y wlad ac nad ymarferiad o roi tic ym mhob blwch mohono, ond ei fod yn ein helpu ni i ddeall yr hyn yr ydym yn ei gyflawni ar hyn o bryd a lle mae angen inni wella, ac yna, wrth gwrs, i ddeall a ydym mewn gwirionedd yn cyflawni hynny'n ymarferol. Bydd hynny'n bwysig i bobl ag MS, yn ogystal ag i bobl sydd â chlefyd niwronau motor ac ystod o feysydd eraill yr ydych wedi eu trafod hefyd. Rwy’n derbyn o ddifrif y pwynt bod angen tystiolaeth o gynnydd yn lleol, ond mewn iaith sy'n hawdd ei deall.

Rydym yn cydnabod, ymhlith ac o gwmpas y bobl hynny yn y gwasanaeth iechyd—gan gynnwys, os mynnwch chi, y cleifion arbenigol a’r eiriolwyr—ei bod yn hawdd i ni ddefnyddio iaith sy'n cau pobl allan ac nad yw hynny'n ei gwneud hi'n hawdd i bobl ddeall yr hyn yr ydym yn ceisio ei fynegi. Rwy'n meddwl bod hynny'n rhywbeth y mae angen i'r gwasanaeth iechyd ochel rhagddo, felly rwy'n derbyn hynny ac mae hynny'n rhywbeth y byddaf yn ei ystyried.

Ynglŷn â’r gwasanaethau niwroffysiotherapi ac adsefydlu yn gyffredinol, rwy'n credu bod y pwyntiau a wnaethoch chi, â phob parch, wedi eu trafod yn y datganiad, ac nid dim ond y cyfeiriad at PROMs mewn PREMs, ond hefyd y buddsoddiad—y buddsoddiad sylweddol—gan y grŵp gweithredu strôc a'r grŵp niwrolegol hefyd, yn cydnabod eu diddordebau cyffredin wrth godi ymwybyddiaeth a gwella ansawdd y gwasanaeth adsefydlu hwnnw.

Ar bwnc dystonia, cefais gyfle i gwrdd â grŵp o gleifion dystonia o'r blaen, gyda Vikki Howells yn ei swyddfa yng Nghwm Cynon. Felly, rwy'n cydnabod y pryderon gwirioneddol sydd yn bodoli am allu ein gwasanaethau i ddarparu gofal amserol, ond hefyd y gwasanaethau eraill sy'n digwydd. Felly, mae'r materion yr ydych chi’n eu codi eisoes wedi eu codi gyda mi gan Vikki a'i hetholwyr. Rydym wedi trefnu i gysylltu â Bwrdd Iechyd Caerdydd a'r Fro, sydd mewn gwirionedd yn darparu'r gwasanaeth y byddai ei hetholwyr hi yn ei dderbyn.

Eto, rhoddaf ystyriaeth i’r pwynt ynghylch ymwybyddiaeth mewn gwasanaethau gofal iechyd lleol—Meddygon Teulu ac eraill - ond hefyd ynghylch gwella gwasanaethau arbenigol o gwmpas y rheini nad ydyn nhw yn glinigau Botox yn unig, ond, fel y dywedwch chi, yn ffisiotherapi hefyd.

Ar y pwyntiau am barlys yr ymennydd, rwyf o’r farn fod hynny'n rhywbeth y mae angen i mi ei ystyried o ran tanddatgan y nifer isaf o atgyfeiriadau a sut yr ydym mewn gwirionedd yn sicrhau bod y gwasanaeth iechyd yn gwir ddeall yr angen sy'n bodoli yn y Gogledd a pha mor briodol yw ein hymateb ni a’n rheolaeth ni o hynny yn y gymuned.

Diolch yn fawr iawn am y diweddariad. Mae gen i bedwar o gwestiynau yn deillio o’r datganiad heddiw. Mae’r cyntaf yn gysylltiedig â gwariant. Fe glywsom ni yn y datganiad yna bod yna gynnydd o 65 y cant wedi bod mewn gwariant ar gyflyrau niwrolegol yn y pedair blynedd hyd at 2015. Tybed a fyddai’n bosib cael eglurhad dros y ‘trend’ yna, achos mae’n sicr yn ymddangos yn ormod o gynnydd i fod wedi’i yrru gan ffactorau demograffig yn unig.

O ran PREMs a PROMs a’r bwriad i ddatblygu system a all ddod â chanlyniadau i ni allu cymharu ar draws byrddau iechyd Cymru, rwy’n croesawu hynny. Ond, pa ystyriaeth, tybed, sydd wedi’i roi i’n galluogi ni i feincnodi hefyd yn erbyn y gwasanaethau iechyd eraill ar draws y Deyrnas Gyfunol?

Yn drydydd, ac wrth sôn am gymharu efo gwledydd eraill, mae Cynghrair Niwrolegol Cymru yn dweud bod Cymru yn syrthio ar ei hôl hi o ran amseroedd aros am asesiadau. Mae’r datganiad rydym wedi’i glywed yn cydnabod bod diagnosis cynnar yn hanfodol, ond pa fuddsoddiad gallwch chi bwyntio ato fo sydd yn dangos bod y Llywodraeth yn ceisio sicrhau bod diagnosis yn digwydd yn gynharach?

Ac yn olaf, mae sicrhau bod gennym ni ddigon o nyrsys arbenigol yn allweddol i’r gofal sy’n cael ei gynnig i gleifion. Felly, pa adnoddau sydd yn cael eu darparu i helpu i gynyddu apêl gweithio fel nyrs niwrolegol arbenigol fel gyrfa, ac i sicrhau bod y cymorth ar gael i alluogi nyrsys i ddilyn y llwybr gyrfa yma?

Diolch i chi am y cwestiynau hyn. Ar eich pwynt ynglŷn â'r cynnydd mewn cyllid, roeddem yn cydnabod ei bod yn fwy o flaenoriaeth i ni. Mae cael y cynllun ar gyflyrau ynddo’i hun wedi bod yn ganolbwynt sylw. Rwy'n credu bod honno’n ffaith sy'n adlewyrchu ein bod yn diwallu anghenion y cyhoedd yn well, ond hefyd y cynnydd wrth ddatblygu triniaethau. Felly, nid wyf i’n credu bod unrhyw amheuaeth am hynny, mae’n ymwneud â sut y gwnawn ni hefyd y defnydd gorau ohono. Rwyf i o’r farn mai peth da yw hyn. Gallwn ni ganolbwyntio ar y ffaith ein bod yn gwario mwy ar y cyflyrau penodol hyn sy'n effeithio ar ystod gymharol eang o bobl ac a all gael effaith sylweddol arnyn nhw hefyd.

Ar eich pwynt am y PROMs a’r PREMs a’r gymhariaeth â thair gwlad arall y DU, dyma un o'r heriau, onid e? Oherwydd os ydym yn datblygu mesurau pwrpasol yng Nghymru sy'n ateb anghenion pobl yma yng Nghymru a'ch bod yn gofyn i'r bobl hynny, 'Beth sy'n bwysig i chi, sut ydym ni'n cofnodi hynny'n iawn, am eich profiad a'ch canlyniadau, gan fod hynny'n help inni gael cyfeiriad?', yr her fydd y gellid cael gwahanol ddatganiadau neu lefelau gwahanol o barodrwydd i wneud felly mewn cenhedloedd eraill.

Yn sicr, nid wyf am geisio siarad ar ran Jeremy Hunt ar y materion hyn, ond ni fyddwn yn disgwyl y byddai ganddo ddiddordeb mewn datblygu cyfres o fesurau sy'n rhoi ystyriaeth briodol i'r profiadau a'r canlyniadau a ddymunir ar gyfer cleifion Cymru. Mae gennyf i ddiddordeb mewn gweithredu yn gywir ynglŷn â hyn. Byddwn yn hoffi sgwrs gall. Yn hytrach na chyda gwleidyddion, mae'n debyg ei bod yn haws ar draws y gwasanaeth i gleifion, grwpiau'r trydydd sector a chlinigwyr gael sgwrs am y math o fesurau a phrofiadau sydd o bwys ac a oes modd i gael rhywbeth sy'n eich galluogi i gael rhyw fath o gymhariaeth â gwledydd eraill y DU. Ond mae'n rhaid i mi ddweud, o'm safbwynt i fy hun, er y byddai'n ddymunol gwneud hynny, nid dyma fy niddordeb pennaf yn y gwaith hwn. Fy mhrif ddiddordeb yw sut yr ydym yn sicrhau bod gennym wasanaeth sy'n ymateb yn gywir i'r hyn sy'n bwysig i'r dinesydd yn ei brofiad a'i ganlyniadau, sy'n helpu i arwain gwelliannau i wasanaethau, cynllunio a chyflwyno gwasanaethau.

Ar fuddsoddiad a diagnosis cynharach, mae hyn i raddau yn rhan o’n dealltwriaeth o ymwybyddiaeth, oherwydd nid rhywbeth ar gyfer y boblogaeth gyffredinol yn unig mo ymwybyddiaeth. Yn wir, mae’n ymwneud â gweithwyr proffesiynol gofal iechyd yn gallu adnabod symptomau’n gynharach a chyfeirio pobl at y llwybr cywir o driniaeth a gofal. Felly, mae hynny'n rhan o'r hyn a nodwyd gennym o ran blaenoriaethau'r grŵp gweithredu yn y blynyddoedd i ddod, a’r her fydd, o ystyried yr amrediad o gyflyrau yr ydym yn sôn amdanyn nhw, y bydd peth o hynny'n amrywio o un cyflwr i’r llall. Pan fyddwn yn trafod rhywun, dywedwch, sydd â pharlys yr ymennydd, wel, mae'n haws deall sut mae gwneud diagnosis arno nag, er enghraifft, ar rai o'n cyflyrau lle mae’r claf yn gwaethygu’n gyflymach. Felly, mae her yn bodoli o ran deall sut yr ydym yn gwneud hynny i gyd. Felly, yn hytrach nag un ddarpariaeth ar gyfer pawb, mae’n ymwneud mewn gwirionedd â sut yr ydym yn buddsoddi yn y darlun ehangach hwnnw.

Ac ar eich pwynt olaf ar nyrsys yn benodol—. Ac rwy'n falch eich bod chi'n siarad am broffesiwn gofal iechyd sy'n fwy na meddygaeth, oherwydd mae angen inni ddeall, yn llawer o’r gwelliant yr ydym yn ei weld yn digwydd, fod swyddogaeth nyrsys a nyrsys arbenigol yn enwedig yn wir bwysig. A dyna un o'r pethau y dylem geisio tynnu sylw atyn nhw yn y cyfleoedd sy’n bodoli yn ein system. Mae hefyd yn rhannol pan fyddwn yn edrych ar, 'Beth yw'r cynnig fydd yn annog pobl i ddod i mewn ac aros yma yng Nghymru?'—pobl sy'n lleol a'r rhai a allai fod yn awyddus i symud yma hefyd. Yn ddiddorol, gan fy mod i wedi bod yn crwydro o gwmpas yn gwrando ar staff gofal iechyd, fe welwch chi amrywiaeth o uwch nyrsys sy'n symud i gael swyddi a chyfleoedd. Rwyf i wedi cwrdd â nifer o bobl sydd wedi symud o'r system yn Lloegr, naill ai i ddod i Gymru neu i ddychwelyd i Gymru hefyd. Ond rwyf i'n credu mai'r cynnydd mwyaf i’w wneud yw sut yr ydym ni’n mynd ati i recriwtio, i gadw a hyfforddi ein gweithwyr ein hunain. Oherwydd mae llawer iawn o’r bobl sy’n mynd i fyd nyrsio yn bobl leol. Fel y gwyddoch, bydd nyrs dan hyfforddiant sy'n cychwyn ar y rhaglen israddedig yn eu hugeiniau hwyr.  Pobl yw’r rhain yn bennaf sydd â chyfrifoldebau a chysylltiadau ac sy'n annhebygol o fod yn gallu bod yn symudol yn y ffordd y maen nhw, er enghraifft—. Mae hyfforddi pobl ar gyfer meddygaeth yn un o'n heriau ni. Mae cael pobl sydd yn israddedigion, ac yna eu cadw nhw, yn fwy anodd, yn wahanol i rywun sydd yn eu hugeiniau hwyr. Felly, mae gennyf ddiddordeb arbennig i weld pa lwyddiant a gawn ni gyda'n hymgyrch eang i nyrsys, ‘Hyfforddi. Gweithio. Byw.', er mwyn deall pa mor llwyddiannus y buom ni, a chredaf y bydd o fudd uniongyrchol i gleifion yn yr ardaloedd hyn, ond hefyd i’n staff a'r cyfleoedd yr ydym yn dymuno eu rhoi iddyn nhw hefyd.

Diolch ichi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae cyflyrau niwrolegol yn effeithio ar ddegau o filoedd o bobl yng Nghymru a gobeithio y bydd y cynllun cyflawni diweddaraf hwn yn adeiladu ar y gwelliannau a wnaed i'r gwasanaethau a gynlluniwyd i gynorthwyo'r bobl hynny. Er bod nifer o gyflyrau niwrolegol yn bresennol ar enedigaeth, gall nifer mawr ddod i’r amlwg ar unrhyw amser yn ystod oes rhywun. Felly, mae'n bwysig ein bod yn codi ymwybyddiaeth o'r cyflyrau hyn, nid yn unig ymhlith gweithwyr proffesiynol, ond hefyd ymhlith y cyhoedd, gan y bydd adnabod yr arwyddion yn gynnar yn arwain at ddiagnosis a thriniaeth gynharach. Rwy’n croesawu’r pwyslais y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi ar wella ymwybyddiaeth yn y cynllun cyflawni hwn. Fel y mae'r cynllun yn ei amlygu, mae gan lawer o gyflyrau niwrolegol symptomau y gellir eu camgymryd am gyflyrau mwy cyffredin, gan arwain at gamddiagnosis. Bydd hyfforddi staff gofal cychwynnol a thimau gofal iechyd i adnabod arwyddion cyflyrau niwrolegol, gobeithio, yn lleihau nifer yr achosion o gleifion sy'n cael diagnosis hwyr neu anghywir.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r camau allweddol ar gyfer diagnosis amserol yn ei gwneud yn ofynnol i fyrddau iechyd sicrhau bod sganiau CT ar gael yn amserol ac uniongyrchol i feddygon teulu. Rwy’n croesawu’r cam hwn yn fawr iawn, ond rwy’n gofidio nad ydym yn gwneud y defnydd gorau o offer diagnostig. Mewn llawer ardal, ni yw sganwyr CT yn cael eu defnyddio trwy’r amser. Beth mae eich Llywodraeth chi yn ei wneud i sicrhau bod gennym ni ddigon o staff diagnostig i ddefnyddio ein sganwyr fin nos ac ar benwythnosau?

Un o gonglfeini’r cynllun cyflawni newydd yw sicrhau gofal ac adsefydlu cyflym, effeithiol a diogel. Rydym wedi gwneud llawer o gynnydd yn y maes hwn, yn enwedig o ran cymeradwyo meddyginiaethau newydd ar gyfer trin cyflyrau niwrolegol. Ond rydym yn cymryd gormod o amser i ddod â’r driniaeth honno at y cleifion. Er enghraifft, roedd yn rhaid i gleifion MS aros bron i ddwy flynedd ar ôl i Sativex gael ei gymeradwyo cyn iddyn nhw allu ei gael, a hynny oherwydd nad oedd y clinigau ar gael yr oedd eu hangen i roi'r cyffuriau.

Mae angen monitro ar lawer o'r triniaethau newydd sydd yn yr arfaeth ar gyfer cyflyrau niwrolegol a rhaid eu gweinyddu mewn clinig cleifion allanol. Yng Nghaerdydd, mae rhestr aros o chwe wythnos ar gyfer trwytho cyffuriau. Ysgrifennydd y Cabinet, beth all eich Llywodraeth chi ei wneud i sicrhau bod Byrddau Iechyd Lleol yn cynllunio ar gyfer darparu digon o welyau dydd i weinyddu cyffuriau, fel na fydd unrhyw oedi rhwng cymeradwyaeth NICE neu AWMSG a bod y driniaeth ar gael i gleifion?

Mae adsefydlu yn hanfodol i sicrhau bod cleifion â chyflyrau niwrolegol—derbyniadau brys i'r ysbyty—. Yn anffodus, mae amserau aros am adsefydlu niwroleg yn rhy faith o lawer. Ysgrifennydd y Cabinet, beth mae eich Llywodraeth chi am ei wneud i fyrhau amserau aros ar gyfer adferiad niwro yng Nghymru?

Rwy'n llawn gefnogi’r cyfeiriad yr ydych yn mynd iddo gyda'r cynllun diweddaraf hwn, ac yn edrych ymlaen at weithio gyda chi i sicrhau ein bod yn gwella'r canlyniadau i gleifion Cymru sy'n dioddef o gyflyrau niwrolegol. Diolch yn fawr iawn.

Diolch am eich cwestiynau. Rydych yn tynnu sylw at y ffaith, ac fel y dywedais i yn fy natganiad, fod mwy na 100,000 o bobl yng Nghymru yn cael eu heffeithio gan y grŵp hwn o gyflyrau. Ar ben hynny, wrth gwrs, mae eu teuluoedd a'u gofalwyr; bydd yn effeithio ar eu bywydau nhw hefyd. Rhoddaf gynnig ar fynd drwy eich cwestiynau. Rwy'n credu gyda'r pwynt olaf, yn sicr fe wnes i geisio ateb y pwynt ynghylch gwella adferiad niwro, yn fy natganiad a hefyd mewn ymateb i restr cwestiynau Mark Isherwood.

Ar y pwynt ehangach am oedi yn y driniaeth rhwng y gymeradwyaeth a’r ddarpariaeth, mae ’na rywbeth bob amser am sut yr ydych chi'n bwriadu darparu triniaeth ar ôl iddi fynd drwy'r broses werthuso. Rydym yn sôn yma am feddyginiaethau yn hytrach na mathau eraill o driniaeth. Ac mae ‘na rywbeth hefyd yma am yr hyn yr ydym yn ceisio ei ddiwygio yn fwy cyffredinol yn y ffordd yr ydym yn rheoli'r system yng Nghymru. Dyna pam yr wyf wedi cael sgyrsiau adeiladol iawn â Chymdeithas Diwydiant Fferyllol Prydain ynglŷn â sut y mae hyn yn gweithio, ac am gael sgwrs yn gynharach gan fod ganddyn nhw gyffuriau yn cael eu datblygu, ynghylch pryd fydd y gwasanaeth yn dod yn ymwybodol o'r hyn y maen nhw'n ei wneud a’r hyn sy'n debygol o ddigwydd. Oherwydd rhan o'r her yn y gorffennol ynglŷn â chael cymeradwyaeth i rai o'r amrywiadau mewn triniaeth â meddyginiaethau hyd nes y byddant ar gael, fu’r gallu i gynllunio ar gyfer y gwasanaeth hwnnw, i newid gwahanol rannau o'r gwasanaeth ei hunan. Nid oedd yn fater mor syml â rhoi meddyginiaeth newydd ar y presgripsiynau, ond yn hytrach mae angen i chi gynllunio o’i gwmpas hefyd. Roedd hynny'n esbonio peth o'r oedi cyn bod Sativex ar gael.

Ac, eto, ysgrifennais at yr Aelodau ym mis Mawrth yn amlinellu ein sefyllfa, ac rwyf wedi cael gohebiaeth wedyn gan Gymdeithas Sglerosis Ymledol Cymru hefyd, a fu'n ddefnyddiol, rwy'n credu, i gyrraedd y man lle mae gennym bellach ddarpariaeth wirioneddol genedlaethol. Mae yna heriau penodol ynglŷn â sefydlu’r llwybr cyfan hwnnw yn y De, ac rwy’n credu bod yr heriau hynny wedi eu datrys. Ac os na, mae'r cynnig wedi ei wneud i’r Gymdeithas Sglerosis Ymledol gael cwrdd â chadeirydd bwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro i redeg trwy unrhyw faterion sy'n weddill. Credaf ei bod yn bwysig inni gydnabod a chadw drws agored i ddeall yr hyn y gallwn ei wneud i wella. Ond yn y Gogledd mae yna heriau penodol lle mae pobl yn mynd i'r system yng ngogledd orllewin Lloegr. Nid oedd rhai pobl yn cael presgripsiwn am Sativex gan glinigwyr yn Lloegr, er ei fod ar gael iddyn nhw fel cleifion a oedd yn preswylio yng Nghymru. Mae hynny'n tynnu sylw at y ffaith bod hwn yn faes yr ydym ni wedi gwneud mwy o gynnydd ynddo na gwledydd eraill y DU. Y ni yw’r unig wlad yn y DU o hyd sydd wedi sicrhau bod Sativex ar gael yn rheolaidd o fewn y Deyrnas Unedig.

Ar eich pwynt ynglŷn â'r defnydd gorau o offer diagnostig, credaf fod angen inni feddwl yn iawn am y ffordd yr ydym yn cynllunio a chyflwyno'r gwasanaeth, oherwydd mae gennym y gweithlu yn ogystal â'r offer. Ac, mewn gwirionedd, bydd angen gweithlu sy’n gallu staffio’r offer hwnnw pan ddefnyddir ef, ac mae angen i mi gael fy argyhoeddi bod angen mwy o weithlu arnom ar wahanol adegau o’r diwrnod, a sicrhau bod yr offer ar gael drwy’r dydd a’r nos, gydol yr wythnos. Mae rhywfaint o hynny’n dibynnu ar a gafodd y claf dderbyniad dewisol neu dderbyniad argyfwng, ond, mewn gwirionedd, rwyf i o’r farn fod hynny'n fater o gynllunio’r gweithlu’n gywir ac nid yn fater o fod â mwy o offer yn ein meddiant. Mae angen inni feddwl am y ffordd y gallwn wneud y defnydd gorau o'n capasiti a'n gallu ar draws y system. Ond mae yna rywbeth yno am ofal iechyd lleol yr wyf i, eto, yn credu fy mod wedi ceisio tynnu sylw ato wrth ateb cwestiynau eraill ynghylch sut yr ydym yn darparu a chefnogi pobl yn ein gwasanaeth iechyd lleol, sef ymyrryd a rhoi triniaeth a gofal pryd y gallen nhw ac y dylen nhw, yn ogystal â chanfod a yw'r cyflyrau hyn yn bresennol a deall sut mae'r driniaeth honno'n dod yn ei blaen.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Hoffwn i ganolbwyntio fy nghyfraniad heddiw ar faterion yn ymwneud â dystonia, sef y trydydd cyflwr niwrolegol mwyaf cyffredin yng Nghymru, ond mater y mae’r ymwybyddiaeth ohono yn brin ar y cyfan ymysg y cyhoedd. Ac fe hoffwn ddiolch ichi am ddod i'm hetholaeth a chyfarfod ag etholwyr sy'n aelodau o grŵp cymorth dystonia de Cymru, a gwrando ar eu pryderon ynghylch triniaeth Botox. Byddwch yn falch o wybod, ers hynny, eu bod nhw wedi sôn wrthyf i am welliant o fewn y gwasanaeth hwnnw, er fy mod yn cytuno â rhai o'r sylwadau a gododd Mark Isherwood hefyd. Felly, heb ailadrodd y sylwadau hynny, fy nghwestiwn i chi yn syml yw hyn: gydag achosion o dystonia yn cynyddu, sut y gall Llywodraeth Cymru integreiddio’r gwaith o hyrwyddo gwell dealltwriaeth o'r cyflwr yn ei gynllun cyflawni ar gyfer cyflyrau niwrolegol?

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Diolch am y cwestiwn ac am dynnu sylww, fel y dywedwch, at y trydydd cyflwr niwrolegol mwyaf cyffredin, ac mae hynny'n rhan o'r hyn yr ydym yn disgwyl ei weld wrth symud ymlaen gyda'r cynllun hwn, gan na allwch chi honni eich bod yn awyddus i gael cynllun ar gyfer gwelliant yn y gwasanaethau hyn os ydych wedyn am anwybyddu'r trydydd cyflwr mwyaf cyffredin. Rwy’n falch o glywed yn uniongyrchol gennych chi fod y cyfarfod a gawsom ni wedi gwneud gwahaniaeth i'r grŵp hwnnw o gleifion, gan fy mod yn cydnabod nad oedd y gwasanaeth yn y man y byddem yn dymuno iddo fod ynddo, a'r eglurdeb a’r sylw a ddaeth gerbron cadeirydd y bwrdd iechyd ac arweinydd y bwrdd iechyd—rwy'n falch o weld bod hynny'n gwneud gwahaniaeth. Yr her sydd gennym nawr, y mae cyfnod y cynllun hwn yn ei gwmpasu, yw sut mae gwneud hynny’n gynaliadwy yn gyffredinol, a chredaf y bydd diddordeb parhaus Aelodau fel chi yn sicrhau nad yw hwn yn gyflwr a fydd yn llithro oddi ar yr agenda ein byrddau iechyd.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet.