Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliant 2 yn enw Paul Davies.

Dyma ni’n cyrraedd dadl Plaid Cymru ar weithlu’r gwasanaeth iechyd. Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6520 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi bod prinder meddygon, nyrsys a gweithwyr iechyd proffesiynol eraill yn peri risgiau i ddiogelwch cleifion a’r gallu i gyflenwi gwasanaethau’n ddiogel.

2. Yn gresynu at fethiant Llywodraeth Cymru i weithredu cynllun gweithlu effeithiol a chynaliadwy ar gyfer GIG Cymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Un o’n trysorau mwyaf gwerthfawr ni, sy’n cael ei werthfawrogi uwchlaw pob gwasanaeth cyhoeddus arall yng Nghymru, rydw i’n siŵr, ydy’r gwasanaeth iechyd, yr NHS, ac adnodd mwyaf gwerthfawr yr NHS ydy’r gweithlu—y bobl hynny sydd, drwy gyfuniad o’u sgiliau nhw, a’u hymroddiad nhw, yn sicrhau bod pob un ohonom ni yn gallu cael y gofal gorau posib pan rydym ni ei angen o fwyaf. Un o’r dyletswyddau mwyaf sydd gan Lywodraeth Cymru wedyn ydy gwneud yn siŵr bod y gweithlu yna yn cael y gefnogaeth sydd ei angen arno fo—yn cael ei gynllunio yn ofalus, fel bod gennym ni y bobl iawn yn y llefydd iawn efo’r sgiliau iawn i ofalu am gleifion, a bod yna ddigon o bobl yn cael yr anogaeth i ddod i mewn i’r gwasanaeth iechyd ac yn derbyn y hyfforddiant gorau posibl i’w wneud o yn wasanaeth cynaliadwy ar gyfer y dyfodol.

Yn anffodus, rydym ni yn gwybod yna wendidau mawr yn y cynllunio gweithlu yna ar hyn o bryd, sy’n creu gwir broblemau ac yn bygwth gallu’r NHS i ddarparu ar gyfer pobl Cymru. Mi fydd rhai ohonoch chi wedi gweld adroddiadau newyddion yr wythnos yma yn dilyn ymchwil Plaid Cymru i gofrestrau risg byrddau iechyd Cymru, lle mae pob un ohonyn nhw yn adnabod diffygion gweithlu—prinder meddygon, prinder nyrsys—fel risgiau gwirioneddol ar y lefel uchaf. Mae adroddiadau risg y byrddau yn sobri rhywun: yn sôn am anallu i ddarparu gwasanaethau neu gleifion yn wynebu risg o niwed y gellid ei osgoi. Y prynhawn yma, mi wnawn ni fynd drwy rai o’r gwahanol elfennau o gynllunio gweithlu yr ydym ni’n meddwl mae’n rhaid eu blaenoriaethu yn llawer mwy nag ydym ni’n ei weld gan y Llywodraeth Lafur ar hyn o bryd. Mae cleifion Cymru, mae staff yr NHS rŵan, a staff yr NHS yn y dyfodol, yn haeddu gwell.

Mi wnaf i yn gyntaf drio paentio darlun o le rydym ni arni rŵan. Caiff rhai o’m cyd-Aelodau ymhelaethu ar sawl agwedd o gynllunio gweithlu ac effaith cael gweithlu sydd ddim yn gynaliadwy rŵan ar gleifion. Cymru sydd ag un o’r lefelau isaf yn Ewrop o feddygon y pen. Mae prinder mewn nifer o arbenigeddau, yn cynnwys meddygaeth frys, paediatreg, obstetreg, sydd wedi arwain at golli’r gwasanaethau hyn yn llwyr mewn rhai llefydd, canoli mewn llefydd eraill, troi at wasanaethau wedi’u harwain gan nyrsys mewn llefydd eraill, a chanlyniadau yn cynnwys amseroedd aros hirach, triniaethau wedi’u canslo, diffyg staff yn siarad Cymraeg, ac mae hynny’n cael effaith gwirioneddol ar allbynnau i gleifion sy’n dymuno cael gofal Cymraeg. Yn y cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet yn gynharach heddiw, mi dynnais i sylw’n benodol at y ffaith bod triniaeth thrombectomi wedi cael ei thynnu’n ôl yng Nghaerdydd dim ond rhyw naw mis ar ôl iddi gael ei chyflwyno oherwydd bod staff wedi’u colli a neb i gymryd eu lle nhw.

Mae gofal sylfaenol yn wynebu heriau difrifol—problemau recriwtio, problemau cadw staff yn arwain at amseroedd aros hirach am apwyntiadau a phwysau annerbyniol, wedyn, yn cael ei roi ar y meddygon teulu sydd gennym, ac mae’r nifer hwnnw’n gostwng. Mae niferoedd meddygon teulu wedi gostwng mewn termau absoliwt o 2,026 i 2,009 dros y tair blynedd diwethaf. Dim ond 25 yw’r nifer, ond pan rydych chi’n ystyried bod mwy a mwy yn dewis gweithio’n rhan-amser, mae’r nifer cyfatebol o GPs llawn-amser yn debyg o fod wedi gostwng ar raddfa llawer mwy, ac nid yw’r ffigwr hwnnw o ‘full-time equivalents’ ddim yn cael ei gyhoeddi bellach, ers 2013, oherwydd pryderon am safon data. Rydym ni angen y data hynny er mwyn gwybod lle rydym ni arni.

Ystyriwch wedyn bod chwarter ein holl feddygon teulu ni o fewn degawd i oed ymddeol, ac mae graddfa’r broblem o’n blaenau ni yn dod i ffocws cliriach. Mi ddywedodd Dr Eamonn Jessup, cadeirydd pwyllgor meddygol lleol gogledd Cymru yn ddiweddar ei fod o’n bryderus am gynaliadwyedd un o bob tri o bractisys meddygon teulu’r Gogledd. Mae prinder staff meddygol llawn amser yn arwain at gostau mawr hefyd—costau locyms a gweithwyr asiantaeth bellach o gwmpas £150 miliwn yn flynyddol ac yn codi; £44 miliwn y flwyddyn ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr yn unig, i fyny o £31 miliwn mewn mater o dair blynedd. Felly, rydym ni angen mwy o feddygon.

Ond ar yr un pryd, rydym wedi gweld gostyngiad o 13 y cant y llynedd yn nifer y rhai o Gymru a wnaeth gais i astudio meddygaeth. Un y cant o ostyngiad oedd yna ar draws Prydain. Dim ond rhyw 30 y cant o fyfyrwyr meddygol yng Nghymru sy’n hanu o Gymru, o’i gymharu ag 85 y cant o fyfyrwyr meddygol Gogledd Iwerddon yn dod o Ogledd Iwerddon, ffigwr cyfatebol o 80 y cant yn Lloegr a 55 y cant yn yr Alban. Rydw i wedi adrodd y ffigurau yma dro ar ôl tro yma, ond mae yn dangos sefyllfa wir druenus. Rydym yn awchu am ragor o feddygon ond yn methu ag annog ein pobl ifanc i ystyried meddygaeth fel gyrfa, neu ddim digon ohonyn nhw, ac wedyn yn methu â rhoi llefydd i ddigon ohonyn nhw i astudio yma yng Nghymru. Mi wnaiff Sian ymhelaethu ar hynny, yn cynnwys, wrth gwrs, ein galwad ni ar ddatblygu addysg feddygol israddedig llawn ym Mangor.

A ydym yn hyfforddi mwy o feddygon teulu o ystyried ein bod ni’n ddesprad hollol am fwy ohonyn nhw? Er bod y pwysau ar ofal sylfaenol wedi cynyddu’n sylweddol dros y 10 mlynedd diwethaf, mae’r targed ar gyfer y nifer rydym eisiau’u hyfforddi wedi aros yn ei unfan—136. Yn Lloegr, mae’r targed wedi codi 30 y cant oherwydd eu bod nhw’n sylweddoli maint y broblem. Rydym ninnau hefyd angen gosod targedau uwch.

Mi wnaf i droi at nyrsio. Ar newyddion ITV ddoe, yn ymateb i ymchwil Plaid Cymru y gwnes i sôn amdano ar gofrestrau risg, mi ddywedodd Tina Donnelly o’r Coleg Nyrsio Brenhinol,

If you’re saying that an extreme risk is that you have got a shortage of nursing staff, then the responsibility would be to close beds because you should not be operating at that level where you are knowingly staffing your wards with insufficient staffing levels because that will compromise patient safety. And that is unacceptable.’

This is what Hywel Dda’s risk register says:

There is a risk of: Avoidable harm to patients, avoidable detriment to the quality of patient care and delays in A&E pathway. This is caused by: Lack of Registered Nurses leading to unsafe staffing levels in Emergency Departments.’ and

Baseline staffing levels not meeting NICE guidelines. Vacancies within registered nurse establishments.’

A study of UK wards by Professor Anne Marie Rafferty found that mortality increased by 26 per cent on wards with lower nurse staffing levels. In California, where a safe staffing law was introduced, mortality rates for 30 days fell by 10 to 13 per cent. A 2011 review of RCN members showed that 25 per cent of RCN members were not receiving continuous professional development, and in 2013, that rose to 43 per cent. Many LHBs have placed a moratorium on nursing staff being allowed to undertake any training. Welsh nurses are less likely to have received so-called mandatory training—we’re talking about equipment training, moving and handling, infection control—than in any other UK country. And 9.7 per cent in 2013 had received no such training at all—almost double the figure for the UK as a whole. This paints a really bleak picture of an NHS where nursing staff aren’t being given the supports that they need, and that is bad for patients.

The chief nursing officer’s guidance recommends a ratio of one registered nurse to seven patients cared for on medical and surgical wards—1:11 at nights. The responses to a recent Royal College of Midwives survey of members indicates that, on average, 9.7 patients to one registered nurse on day shifts in Wales. Eighty-five per cent of the respondents reported more than seven patients to one registered nurse. That’s not good enough. Other survey findings: only 55 per cent of nurses felt satisfied with the care they could give; 32 per cent felt they had enough time to care for patients. I could go on. We already have accepted the principle, through legislation here, of the need to ensure safe staffing levels. We cannot let slip the need to get the right number of nurses with the right training, the right support, in order to give patients the care that they need.

I’ll leave it there for now. We’ll have more from my Plaid Cymru colleagues here. In 2014, we launched a detailed policy paper on how we would train and recruit 1,000 extra doctors. A 10-year plan, with marginal gains, involving a range of policies: financial incentives; making the NHS more attractive for doctors to work; investments in medical education and training, including the development of medical training in the north. In 2016, we added the training and recruitment of 5,000 nurses and midwives over a 10-year period. We know this can’t be done overnight, but we need to be setting a trajectory. Now, this is a challenge, and these are challenges for Government. I’m looking forward to the debate this afternoon, looking forward to the response from the Cabinet Secretary, because I can tell you, lots of people working hard in the NHS in Wales are looking for far better from the Government and workforce planning than what they currently see.

Rwyf wedi dethol y ddau welliant i’r cynnig. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd i gynnig yn ffurfiol welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

1. Yn nodi’r effaith y gall prinder meddygon, nyrsys a gweithwyr iechyd proffesiynol eraill ei chael ar ddarparu gwasanaethau.

2. Yn croesawu ymrwymiad holl staff GIG Cymru i ddarparu gofal iechyd tosturiol o safon uchel.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Galwaf ar Mark Reckless i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Mark Reckless.

Gwelliant 2—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymgynghori â sectorau perthnasol i sicrhau bod cynllunio’r gweithlu yn digwydd mewn modd cydlynol.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Rwy’n cynnig y gwelliant yn enw Paul Davies.

Pan soniais am gynllunio gweithlu’r GIG bythefnos yn ôl yn y cwestiynau i’r Prif Weinidog, gofynnais pam, ar ôl 20 mlynedd o Lafur yn rheoli Cymru, fod yna adroddiadau Llywodraeth Cymru sy’n dweud bod angen gwaith sylweddol o hyd ar recriwtio a chadw staff meddygol i fod yn addas at y diben. Ni chefais ateb gan y Prif Weinidog ar y pryd, a gall Ysgrifennydd y Cabinet ddweud nad yw ond wedi bod yn ei swydd ers blwyddyn, ond ni all Llafur ddweud nad ydynt wedi cael amser i weithredu cynllun. Maent wedi bod mewn grym yng Nghymru ers 20 mlynedd. Datganolwyd pwerau gan Lafur i Lafur. Llafur yng Nghymru a benderfynodd flaenoriaethu eu ffrindiau mewn llywodraeth leol yn hytrach na’r GIG, ac nid oes neb i’w feio felly am fylchau yn y GIG yng Nghymru ar wahân i Lafur.

Er gwaethaf hynny, byddant yn ddiau yn ceisio rhoi’r bai ar y Ceidwadwyr yn San Steffan, ac eto byddai’r meddyg neu’r nyrs ieuengaf a hyfforddwyd yng Nghymru, y byddai’r Blaid Geidwadol yn gyfrifol am eu hyfforddi, yn 38 mlwydd oed erbyn hyn. Llywodraeth Cymru a ddylai ateb pam y mae 187 yn fwy o feddygon a 287 yn fwy o nyrsys wedi gadael y GIG yng Nghymru yn y 10 mis diwethaf nag sydd wedi ymuno â’r gwasanaeth. Nid yw’n ddigon i’r Llywodraeth nodi, yn ei gwelliant, fod prinder o weithwyr iechyd proffesiynol. Mae angen iddynt dderbyn eu bod yn gyfrifol.

Dros bedair blynedd gyntaf y Cynulliad, roedd Llywodraeth Cymru yn uniongyrchol gyfrifol am gynllunio gweithlu’r GIG. Ers hynny, maent wedi rhoi cynnig ar amrywiaeth o ddulliau a strwythurau gyda lobsgows o wahanol gyrff wedi cymryd rhan. Rwy’n gobeithio’n wirioneddol y bydd y dull o weithredu a argymhellir yn awr gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd o gael awdurdod iechyd arbennig ar gyfer cynllunio’r gweithlu yn fwy llwyddiannus na’r hyn a aeth o’r blaen.

Mae gennyf dri chwestiwn penodol rwyf eisiau eu gofyn iddo os gall eu hateb ar ddiwedd y ddadl am y cynlluniau hynny. Y cyntaf: yn y pen draw, a fydd yr awdurdod iechyd arbennig yn annibynnol go iawn neu a fydd yn gwneud yr hyn y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ddweud? Yr ail: sut y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn sicrhau bod yr awdurdod iechyd arbennig yn sicrhau hyder y rhai sy’n gweithio yn y GIG? Pam fod yna gymaint o bryder, o ystyried adroddiadau Mel Evans a’r Athro Williams? Rwy’n derbyn yr hyn a ddywedodd yn gynharach—na fydd yn gorff cynrychiadol—ond a yw’n deall hyd a lled y pryder ynglŷn â hyn, yn enwedig yn y Coleg Nyrsio Brenhinol, fel y mae ein gwelliant yn ei nodi? A beth fydd yn ei wneud i leddfu’r pryderon hynny? Yn olaf, sut y byddwn yn gwybod, ar ddiwedd tymor y Cynulliad, fod cynllunio gweithlu’r GIG yn gweithio? Ac a wnaiff dderbyn y cyfrifoldeb os nad yw’n gweithio?

Unwaith eto, mae’n bleser cymryd rhan yn y ddadl ar faterion gweithlu’r GIG, ac yn amlwg, byddaf yn canolbwyntio ar feddygon a nyrsys, y rhannau rwy’n gwybod fwyaf amdanynt. Yn amlwg, mae pawb ohonom yn ymwybodol iawn o’r prinder meddygon teulu. Mae ffigurau Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yn dangos bod oddeutu 400 o swyddi meddygon teulu’n wag yng Nghymru heddiw. Pan fo practisau’n hysbysebu am feddyg teulu newydd, weithiau ni fyddant yn cael unrhyw geisiadau o gwbl. Mae’n anodd iawn gorfod llenwi swyddi gwag y dyddiau hyn.

Nawr, nid fel hyn y bu erioed. Rwyf fi gryn dipyn yn hŷn nag oed y myfyrwyr meddygol y soniodd Mark Reckless amdanynt, ac yn yr hen ddyddiau, roedd bod yn ymarferydd cyffredinol yn alwedigaeth ddewisedig. Mewn geiriau eraill, roedd yna giw o bobl, a byddai’n rhaid i chi ymladd yn galed iawn i gael swydd meddyg teulu nôl yn y 1980au cynnar. Felly, nid oedd hi bob amser fel hyn, ond mae llawer o bethau wedi newid. Un o’r pethau a newidiodd, yn amlwg, oedd bod y Ceidwadwyr yn 1990 wedi cyflwyno’r farchnad fewnol ac wedi dryllio gwaith cynllunio’r gweithlu a gawsom yn y GIG yn y 1960au, y 1970au a’r 1980au yn llwyr. Rydym yn dal i fod heb adennill y tir yn llawn.

Nawr, mae ymarfer cyffredinol ei hun wedi newid, yn amlwg. Mae bellach yn ddi-baid ac yn ddi-dor. Unwaith eto, yn ôl yn y 1980au a’r 1990au—

A wnaiff yr Aelod ildio?

Mark.

A yw’n dweud o ddifrif fod y broblem gyfan sydd gennym gyda chynllunio’r gweithlu a phrinder staff yn y GIG, gan gynnwys meddygon teulu yng Nghymru, yn deillio o ganlyniad i gyfnod o saith mlynedd rhwng 1990 a 1997?

Fy ail iaith yw hi, ond ni ddywedais hynny, iawn. [Chwerthin.] Ond dechreuodd y pydredd yn 1990, oherwydd roedd gennym drefniadau cynllunio’r gweithlu cenedlaethol hyd at y pwynt hwnnw, ac fe’i dinistriwyd gan gystadleuaeth y farchnad fewnol. Rydym yn adennill pethau yn awr, yn araf, ond rydym yn dal i fod heb adennill y tir a gollwyd. Felly, erbyn hyn, mae ymarfer cyffredinol yn ddi-baid, yn ddi-dor, gydag achosion cymhleth sydd angen eu datrys bob 10 munud drwy gydol y diwrnod gwaith—50 neu 60 o gleifion, pob un â phroblemau cymhleth—gan fod y materion symlach wedi’u brysbennu allan i gael eu gweld gan gyd-weithwyr iechyd proffesiynol.

Felly, sut y mae hyn yn effeithio ar gleifion sydd wedi cael anhawster mawr i weld meddyg teulu? Amseroedd aros cynyddol am apwyntiadau rheolaidd, dim sicrwydd y cewch weld eich meddyg teulu y buoch yn ei weld ers blynyddoedd, ac nid oes nyrs practis ar gael bob amser, gan fod prinder nyrsio yn ogystal. Mae hynny’n golygu, yn y pen draw, fod cynnydd yn y niferoedd sy’n mynd i adrannau damweiniau ac achosion brys yn ogystal. Mae diffyg nyrsys ardal yn golygu, fel arfer, eich bod fel claf yn gweld nifer o wahanol nyrsys yn awr, ac nid yr un neu ddau o wynebau cyfarwydd a arferai fod pan oedd nyrs ardal yn gysylltiedig â phob practis meddyg teulu yn ddi-ffael. Nid yw hynny’n wir bellach, gan nad oes gennym ddigon o nyrsys ardal. Nawr, mae ein cleifion yn ymwybodol iawn o’r pwysau gormodol hwn. Mae’n trosglwyddo i’n cleifion, ac nid yw rhai ohonynt yn ein ffonio pan ddylent, ac mae hynny’n niweidiol iddynt hwy hefyd.

Felly, beth sydd angen digwydd? Wel, mae’n ymwneud â recriwtio a chadw staff, fel y nododd Rhun. Os af ymlaen, mae cadw nyrsys a meddygon yn ymwneud â’r telerau a’r amodau hynny. Mae’n ymwneud â chael gwared ar y cap cyflog ar gyfer gweithwyr y GIG, yn enwedig nyrsys. Mae’n ymwneud â chydnabod ymrwymiad, allgaredd a gwaith caled, teithio’r filltir ychwanegol, ar ran nyrsys, meddygon, porthorion, ffisiotherapyddion, therapyddion galwedigaethol a’r gweddill i gyd—yn cael eu gwerthfawrogi gan y rheolwyr adnoddau dynol yn ein hysbytai, ac nid yw hynny’n wir bob amser bellach, fel nad yw staff yn teimlo eu bod yn cael eu hecsbloetio, eu gorweithio, dan bwysau i weithio shifftiau ychwanegol i lenwi’r bylchau yn y rota, bob amser yn gorfod brwydro am amser o’r gwaith i astudio, i sefyll arholiadau neu i wneud gwaith ymchwil. Mae meddygon wedi colli eu hystafell gyffredin, lle’r arferent siarad â chydweithwyr am bethau, ar alwad. Bellach, nid ydynt mewn timau penodedig, mae’r hen gwmnïaeth wedi mynd—maent bob amser ar alwad gyda gwahanol feddygon. Nid oes byth ddigon o welyau.

Mae pethau felly’n cynyddu’n bwysau annioddefol pan fyddwch yn gwneud penderfyniadau bywyd a marwolaeth nad oes gennych amser i ailedrych arnynt. Gyda dyletswydd o onestrwydd—ardderchog—i ddweud y gwir bob amser—gwych—sut y mae cysoni hynny â’r modd y caiff chwythwyr chwiban eu trin, gan fod chwythu’r chwiban, er gwaethaf yr holl eiriau caredig, yn dal i allu rhoi diwedd ar yrfa? Dyna un o’r pethau y mae meddygon iau hefyd yn ei ddweud wrthym ac y mae ein nyrsys yn ei ddweud wrthym. Ond hyd yn oed pe baem yn llwyddo i atal y gwaedlif o nyrsys a meddygon cymwys iawn sy’n gadael y GIG yn awr, ac yn cadw’r staff sydd gennym yn llawn—hyd yn oed pe baem yn gwneud hyn oll, nid ydym yn hyfforddi digon o feddygon a nyrsys yn y lle cyntaf. Hyd yn oed os yw pob meddyg sy’n graddio o Gaerdydd ac Abertawe yn aros yng Nghymru, yn aros yn y GIG, nid oes gennym ddigon o feddygon iau a meddygon teulu yn awr. Mae angen inni hyfforddi rhagor yn y lle cyntaf. Yn ogystal â rhoi trefn ar y materion cadw, mae angen inni hyfforddi rhagor yn y lle cyntaf. Dyna pam y mae angen ysgol feddygol newydd ym Mangor. Dyna pam y gallem ddyblu nifer y myfyrwyr meddygol sy’n graddio o Abertawe—wyddoch chi, gwasgaru’r llwyth o gwmpas. Mae angen i ni hyfforddi mwy o feddygon, yn enwedig ar gyfer ardaloedd gwledig, ar gyfer ardaloedd Cymraeg eu hiaith, i ychwanegu at yr hyfforddiant sydd eisoes yn ardderchog yn Abertawe a Chaerdydd yn awr. Diolch yn fawr.

Rwy’n codi i gefnogi’r gwelliannau i’r cynnig a gyflwynwyd gan arweinydd y tŷ, yr Aelod dros Fro Morgannwg.

Mae’r gwasanaeth iechyd gwladol yn un o greadigaethau mwyaf unrhyw Lywodraeth a etholwyd yn ddemocrataidd yn hanes y ddynoliaeth. Mae’n cael ei gydnabod yn fyd-eang fel y model gofal gorau posibl. Rydym ni, ar y meinciau Llafur Cymru hyn, yn clodfori cyflawniadau Llywodraeth Lafur 1945 yn creu gwasanaeth iechyd gwladol i genedlaethau dilynol ei fwynhau. Rwy’n cofio hanes fy nhad-cu, glöwr yn y Cymoedd, a ddywedodd wrthyf ei fod wedi mynd at y bwrdd cymorth ariannol i ofyn am arian i’w wraig feichiog, a’i fod wedi cael ei wrthod ac fe aeth adref, a bu farw ei wraig. Ac roedd hyn yn y dyddiau cyn y gwasanaeth iechyd gwladol.

Yn y ddau ddegawd ers i’r Cymry bleidleisio o blaid datganoli, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi ymrwymo’n ddifrifol i bobl Cymru ei bod yn sicrhau bod y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru yn aros yn driw i egwyddorion Nye Bevan a’r gweledyddion Llafur a’i creodd. Rydym wedi rhoi ein harian ar ein gair. Ar ben hynny, rydym hefyd, fodd bynnag, yn cydnabod yn llawn, fel y gwnaeth Ysgrifennydd y Cabinet heddiw, fod yna brinder mewn mannau penodol mewn nifer o feysydd, gan adlewyrchu’r patrwm ar draws gwasanaeth iechyd gwladol y Deyrnas Unedig. Dywedwyd rywdro fod gwir berffeithrwydd yn amherffaith, ac roedd y doethion hynny o Fanceinion, y brodyr Gallagher o’r enwog Oasis, yn iawn—mae’r GIG yn ymgorffori hyn—mae’n berffaith oherwydd ei fod yn amherffaith.

Mae’r GIG yn gwasanaethu bodau dynol sydd bob un ohonynt yn rhannu un nodwedd gyffredin, sef eu marwoldeb. Salwch, afiechyd a marwolaeth yn y pen draw fydd tynged pawb yn y Siambr hon. Fe wnaeth hyd yn oed y Deresa May gref a chadarn heddiw, ar ddiwedd cynhadledd y Torïaid, fradychu ei dynoliaeth gydag amddiffyniad hurt o gyfalafiaeth na ellid ond prin ei ddehongli drwy ei pheswch di-baid, a dymunaf wellhad buan iddi—er y gwnewch faddau i mi os gobeithiaf y caiff hi ei P45 cyn gynted ag y bo modd, er lles ac iechyd pobl Cymru.

Diolch i fuddsoddiad gan Lywodraeth Lafur Cymru, erbyn hyn mae mwy o feddygon a nyrsys yng Nghymru nag erioed o’r blaen. Rhwng sefydlu’r Cynulliad Cenedlaethol yn 1999 a 2016, rydym wedi gweld cynnydd o 44 y cant yn nifer y nyrsys, cynnydd o 88 y cant yn nifer y meddygon ymgynghorol, a chynnydd o 12 y cant yn nifer y meddygon teulu yng Nghymru.

Diolch i Lafur Cymru, mae mwy yn cael ei fuddsoddi bellach mewn gofal iechyd nag erioed o’r blaen. Mae Cymru yn gwario £160 yn fwy y pen ar iechyd a gwasanaethau cymdeithasol wedi’u cyfuno nag yn Lloegr. Ac mae’r buddsoddiad hwn wedi golygu bod y GIG yng Nghymru yn trin mwy o bobl nag erioed o’r blaen, yn gyflymach nag erioed o’r blaen, wrth i fwy o feddygon teulu a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill lenwi swyddi ar draws Cymru.

Mae honiadau ynglŷn â phroblemau staffio yng Nghymru yn haerllug hefyd pan ddônt gan Lywodraeth Dorïaidd y DU sydd wedi torri £1.2 biliwn oddi ar gyllideb gyffredinol Llywodraeth Lafur Cymru o’i gymharu â 2010-11, ac sydd wedi torri £4.6 biliwn oddi ar wariant gofal cymdeithasol yn Lloegr. Gadewch i ni feddwl am y toriad i gyllideb Llywodraeth Cymru dros y saith mlynedd ddiwethaf o bolisi cyni aflwyddiannus y Llywodraeth Dorïaidd: £1.2 biliwn hyd yn hyn, gyda mwy i ddod. Mae’n haerllug braidd, onid yw? Pan fo angen, gall y Canghellor Torïaidd, ‘Spreadsheet Phil’, ddarganfod coeden arian hud a’i hysgwyd i gael £1 biliwn i’w roi i’r DUP, i gadw Llywodraeth flinedig ac aflwyddiannus yn ei lle ar amser benthyg. Ac rwy’n gwybod ei fod yn wirionedd anghyfleus i rai o’r Aelodau yma, ond bob tro y gofynnir i’r Cymry pwy yr hoffent eu cael i’w llywodraethu, mae pobl Cymru yn siarad yn glir ac yn pleidleisio Llafur Cymru, ac mae’n ymddiriedaeth nad ydym yn ei chymryd yn ganiataol. Dyna pam y gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, sy’n gyd-Aelod talentog iawn o Lafur Cymru, yr Aelod dros Dde Caerdydd a Phenarth, yn rhoi ei egni’n ddyddiol i sicrhau bod y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru yn heini i ateb gofynion cynyddol poblogaeth sy’n heneiddio.

Rwy’n falch fod Llafur Cymru wedi buddsoddi yn y bwrsari hyfforddi nyrsys pan fo Lloegr wedi torri’r llwybr hwn i broffesiwn hynafol a gwerthfawr tu hwnt.

Rwyf am gloi drwy ddiolch i ddynion a menywod ymroddedig y gwasanaeth iechyd gwladol—y meddygon, y nyrsys, y parafeddygon—sy’n ymrwymo i un o’r ymdrechion mwyaf a wnaed gan unrhyw Lywodraeth: diogelu iechyd a lles ein pobl, a byddwn ni yn Llafur Cymru yn eu cefnogi. Diolch.

Rydym ni’n wynebu argyfwng yng Nghymru o ran niferoedd meddygon. Mae hynny’n gwbl glir, ac mae’r argyfwng yn bodoli yn sgil methiant y Llywodraeth i gynllunio’r gweithlu, i hyfforddi meddygon newydd, yn ogystal â recriwtio o wledydd eraill.

Mae Plaid Cymru yn blaid sydd yn ymdrechu i gynnig atebion i broblemau sydd yn bodoli yma yng Nghymru. Mae’r argyfwng ar ei waethaf yn y gogledd. Ym Mai 2017, roedd 141 o swyddi meddygol Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr yn wag. Mae hyn yn cynrychioli 37 y cant o’r holl swyddi sy’n wag yn NHS Cymru. Felly, mae’r ateb yn amlwg: sefydlu ysgol feddygol newydd yn y gogledd er mwyn hyfforddi cenhedlaeth newydd o feddygon er budd cynaliadwyedd y gwasanaeth iechyd yn y tymor hir. Ond, yn anffodus, mae’r Blaid Lafur yn dal ati yn styfnig i wrthod y syniad yma, er gwaethaf yr holl dystiolaeth a barn arbenigol, fel yr ydym ni wedi eu hamlinellu yn ein hadroddiad ni ‘Delio â’r Argyfwng’.

Mae yna sôn wedi bod am y gost, ac rydw i wedi delio efo’r gost o’r blaen yn y Siambr yma, felly nid wyf i’n mynd i ymhelaethu ar hynny, dim ond eich hatgoffa chi o hyn: dros y tair blynedd diwethaf, fe wariodd bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr dros £80 miliwn ar feddygon locwm. Wedyn, yr wythnos diwethaf, fe ddywedodd y Prif Weinidog hyn yn y lle yma,

Rydym ni’n gwybod y byddai’n anodd’—

Hynny yw, yn anodd sefydlu ysgol feddygol ym Mangor— gan fod ysgolion meddygol mawr mewn dinasoedd mawr ag ysbytai mawr, sydd â llawer mwy o amrywiaeth mewn arbenigedd.’

Mwy o esgusodion di-sail. Y broblem ydy bod y Llywodraeth yn colli’r pwynt yn gyfan gwbl yn y fan hyn, oherwydd mi fuasai’r tair ysbyty ar draws y gogledd yn hyfforddi myfyrwyr ar leoliad gwaith, ac mi fuasen nhw’n derbyn hyfforddiant yn y gymuned hefyd. Dim ond 800 o welyau sydd gan Ysbyty Athrofaol Cymru yng Nghaerdydd, ac mae gan y brifysgol dros 1,500 o fyfyrwyr meddygol. Mae’r brifysgol yn defnyddio ysbytai eraill ar draws y rhanbarth yn yr un modd ag y buasai ysgol feddygol ym Mangor yn defnyddio’r holl ysbytai a’r holl gyfleusterau sydd ar gael ar draws y gogledd. Mae gan Iwerddon saith ysgol feddygol, ac mae yna bump yn yr Alban, sy’n awgrymu bod cymhareb o un ysgol feddygol i bob miliwn o bobl yn ymarferol. Byddai trydedd ysgol feddygol yng Nghymru yn cyfateb i’r strwythurau yn yr Alban ac Iwerddon. Bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr sydd efo’r boblogaeth fwyaf o holl fyrddau iechyd Cymru—bron i 700,000 o bobl. Ychwanegwch boblogaeth siroedd gwledig eraill Cymru, ac mi gyrhaeddwch ffigwr o 1 filiwn o bobl yn fuan iawn.

Mae’r Prif Weinidog wedi honni hefyd fod diffyg amrywiaeth mewn arbenigedd yn y gogledd. Heblaw am arbenigaethau bychain arbenigol iawn fel cardiothorasig a ‘neurosurgery’, mae gennym ni bob dim sydd ei angen yn y gogledd. Digon hawdd fyddai sortio dysgu’r ddau arbenigedd yna hefyd efo mymryn o weledigaeth. Mae cefnogaeth Llafur—diffyg cefnogaeth Llafur—yn dechrau mynd yn jôc, a’r esgusodion yn wan. Mae llawer o brifysgolion yn Lloegr ac ar draws y byd efo ysbytai bychain yn eu hymyl nhw, er enghraifft Lancaster a Keele. Mewn tref fechan o’r enw Salina, rhyw dair awr o Ddinas Kansas yn yr Unol Daleithiau, mae yna ysgol feddygol wedi cael ei sefydlu efo’r bwriad o sicrhau bod y graddedigion yn gwasanaethu mewn ardaloedd gwledig wedi iddyn nhw raddio. Gwirionedd y sefyllfa ydy nad ydyw unrhyw un o honiadau’r Llywodraeth yn dal dŵr. Efo uchelgais ac arweinyddiaeth gref, fe all y Llywodraeth fynd i’r afael efo’r argyfwng yn y gogledd—yr argyfwng sy’n bodoli oherwydd diffyg doctoriaid a staff meddygol. Mae’n rhaid i’r Llywodraeth fod yn barod i fod yn flaengar, i wrando ar dystiolaeth, ac i roi plwyfoldeb i’r naill ochr.

Hoffwn ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno’r ddadl hon a’r cyfle i siarad ynddi. Rwy’n cytuno â’r teimlad sy’n sail i’r cynnig hwn. Mae prinder staff o fewn y GIG yn niweidiol i ofal cleifion. Nid oes diwrnod yn mynd heibio pan nad ydym yn wynebu erthyglau newyddion sy’n amlinellu effaith prinder staff ar y GIG yng Nghymru. Rydym wedi gweld cynnydd o 400 y cant yn nifer y cleifion sy’n aros mwy na blwyddyn am lawdriniaeth, ac mae 39 y cant o bobl Cymru yn ei chael hi’n anodd gwneud apwyntiad gyda meddyg teulu. Yn ogystal â’r effaith y mae prinder staff yn ei chael ar y claf, mae’n rhaid i ni ystyried yr effaith y mae’n ei chael ar weithwyr y GIG. Mae prinder staff yn rhoi pwysau ychwanegol ar staff presennol.

Yn fy mhrofiad i, drwy gydol y toriad, fel y nodais, roedd yna ysbyty yn fy rhanbarth lle’r oedd staff yn brin dros ben ar yr uned gardiaidd—i’r graddau eu bod yn gofyn i aelod o staff ddychwelyd i wneud shifft ddwbl. Felly, er mwyn ateb y galw hwn, mae ein staff GIG gweithgar ac ymroddedig yn cael eu gorfodi i weithio am fwy o amser a threulio llai o amser gyda chleifion. Mae hyn yn effeithio ar ysbryd staff ac mae mwy a mwy o staff yn gadael y GIG, gan waethygu’r sefyllfa.

Mae dros 5 y cant o staff ysbyty yn absennol oherwydd salwch a gorfodir byrddau iechyd i ddibynnu ar staff asiantaeth drud i wneud iawn am y diffyg. O ganlyniad, mae gwariant ar nyrsys asiantaeth a meddygon locwm wedi codi i’r entrychion ac wedi gorfodi llawer o fyrddau iechyd i orwario. Mae diffyg gwaith priodol ar gynllunio’r gweithlu dros y degawdau diwethaf wedi ein gadael mewn sefyllfa beryglus. Mae gennym brinder staff yn cael eu recriwtio ym mhob arbenigedd, ac eto mae’r galw am wasanaethau’n cynyddu. Nid ydym eto mewn sefyllfa lle y caiff diogelwch cleifion ei roi mewn perygl yn rheolaidd, ond oni bai ein bod yn gallu cau’r bwlch, dyna fydd yn digwydd.

Yn ôl Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol, gallai bron i chwarter y gweithlu meddygon teulu ymddeol yn ystod y 10 mlynedd nesaf. Maent yn galw am gynyddu nifer y lleoedd hyfforddi meddygon teulu, i godi i 200 y flwyddyn. Pan ystyriwch mai 127 o leoedd hyfforddi yn unig oedd gennym eleni, mae’n dangos maint y broblem sy’n ein hwynebu.

Ddoe, clywsom y newyddion fod cleifion strôc yn ne Cymru, fel y nododd Rhun, yn cael eu hamddifadu o’r driniaeth orau sydd ar gael oherwydd sefyllfa’r tri radiolegydd sy’n gallu cyflawni thrombectomi: mae un wedi ymddeol, mae un yn absennol oherwydd salwch, ac mae’r trydydd wedi derbyn swydd yn rhywle arall. Mae prinder radiolegwyr yn golygu bod gennym fwy a mwy o bobl yn aros yn hwy ac yn hwy am brofion diagnostig.

Rhaid i ni hefyd sicrhau nad yw unrhyw newidiadau a gyflwynwn i iechyd a gofal cymdeithasol yn gosod beichiau ychwanegol ar y staff presennol. Bydd cynigion Llywodraeth Cymru ar gyfer gweithredu cam 2 o Ddeddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 yn arwain at ddileu’r gofyniad i gael isafswm o nyrsys mewn cartrefi gofal sy’n darparu gofal nyrsio. Bydd hyn yn niweidio gwasanaethau eraill fel gwasanaeth nyrsys ardal, sydd eisoes yn ei chael hi’n anodd ateb y galw sy’n aruthrol uwch na’r capasiti.

Rydym yn cyrraedd pwynt o argyfwng ac edrychaf ymlaen at glywed sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu mynd ati i gynllunio’r gweithlu yn y dyfodol. Mae arnom angen ymgyrch recriwtio meddygol sy’n blaenoriaethu myfyrwyr domestig ac yn annog pobl ifanc yng Nghymru i ddod yn radiolegwyr, seicolegwyr, ffisiotherapyddion, a’r llu o weithwyr gofal iechyd proffesiynol, nid nyrsys a meddygon yn unig. Mae angen inni gynllunio ar gyfer poblogaeth sy’n heneiddio a gweithlu sy’n heneiddio. Ac yn anad dim, mae angen inni gynllunio ar gyfer gweithlu sy’n gallu ateb y galw yn y dyfodol a darparu gofal i gleifion sy’n ddiogel, yn effeithiol ac yn fforddiadwy. Mae’r ddibyniaeth gynyddol ar staff asiantaeth a meddygon locwm drud—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Fe wnaf mewn munud—yn anghynaliadwy ac rwy’n annog Llywodraeth Cymru i gynllunio i wneud mwy o ddefnydd o staff banc. Gyda’r pwyntiau hyn mewn golwg, bydd UKIP yn cefnogi’r cynnig yn ogystal â gwelliant y Ceidwadwyr Cymreig. Byddwn yn ymatal ar welliant Llywodraeth Cymru gan ei fod yn cydnabod yr effaith y mae prinder staff yn ei chael ar ein staff ymroddedig yn y GIG, ond mae’n methu mynd i’r afael â’r mater.

Hoffwn ofyn cwestiwn i chi hefyd, os caf, Rhianon. A wyf fi’n cael gwneud hynny?

Na chewch.

Roedd hi eisiau ymyrryd.

Nid yw yn y Llywodraeth eto, felly ni chewch ofyn cwestiwn iddi ar y pwynt hwn.

Na, na, roedd hi eisiau ymyrryd.

A ydych wedi gorffen eich cyfraniad?

Ydw. Byddwn yn cefnogi gwelliant Plaid Cymru—

Nid yw’n bosibl ymyrryd felly.

Fe ildiais i chi.

Llyr Gruffydd.

Diolch, Llywydd. Rydw i jest am dreulio munud neu ddwy yn sôn am un agwedd bwysig o’r ddadl yma, yn sicr un y gwnaeth Rhun gyfeirio ati’n gynharach, sef argaeledd gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg, wrth gwrs, oherwydd os ydym ni’n meddwl bod yna broblem—ac mae yna broblem o safbwynt niferoedd doctoriaid, nyrsys a gweithwyr iechyd proffesiynol eraill—yna mi allwch chi ddychmygu cymaint yn fwy yw’r broblem o argaeledd y bobl iechyd broffesiynol hynny sydd yn medru cynnig eu gwasanaethau drwy gyfrwng y Gymraeg. Rydw i’n siŵr y bydd nifer ohonom ni wedi bod yn delio â gwaith achos— yn gyson yn fy achos i, ac rydw i’n siŵr eraill hefyd—lle mae yna rieni yn trio cael gwasanaethau iechyd i’w plant ac yn methu cael gafael ar yr ymarferwyr yn y maes sydd yn gallu cynnig y gwasanaethau yna trwy gyfrwng y Gymraeg.

Digwydd bod, bore yma’n unig, mi roedd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn delio â gwelliannau Cyfnod 2 ar gyfer y Bil anghenion dysgu ychwanegol, ac mi gawson ni, yng nghwrs datblygu argymhellion yng Nghyfnod 1 y Bil, dystiolaeth eang iawn ynglŷn â diffyg argaeledd gwasanaethau cyfrwng Cymraeg yn y maes penodol yna. Wrth gwrs, mae hynny yn signal clir i ni fod cynllunio’r gweithlu fel ag y mae hi wedi bod dros y blynyddoedd diwethaf yn fethiant yn y maes yma, ac rydym ni nawr fel pwyllgor yn ffeindio’n hunain yn cynnig gwelliannau er mwyn gosod yn y Ddeddf disgwyliadau o safbwynt cynllunio’r gweithlu ac argaeledd ymarferwyr cyfrwng Cymraeg. Nawr, nid dyna’r ffordd i gynllunio’r gweithlu, ond rydym ni’n ffeindio’n hunain, i bob pwrpas, yn gorfod gwneud hynny drwy’r drws cefn er mwyn ateb y galw sydd allan yna, ac yn alw y mae’r Llywodraeth yma a Llywodraethau blaenorol wedi methu â cwrdd ag ef.

Mae yna, wrth gwrs, hefyd achosion wedi codi yn ddiweddar, ac wedi cael cryn sylw yn y cyfryngau, lle mae yna ddiffyg meddygon teulu. Mae meddygfa Dolwenith ym Mhenygroes, wrth gwrs, ac mi glywon ni i gyd am hanes honno yn cau: yr unig ddoctor yn y dyffryn a oedd yn medru’r Gymraeg yn gorffen, ac o ganlyniad, wrth gwrs, dim darpariaeth cyfrwng Cymraeg. Rydw i eisiau sôn ychydig am gefn gwlad hefyd, oherwydd yng nghefn gwlad Cymru, wrth gwrs, mae meddygon teulu ar gyfartaledd yn hŷn, yn nes at oed ymddeol, ac mae lefelau recriwtio yn is hefyd, felly mae’r broblem yn cael ei dwysáu.

I was looking at some of the statistics, and they tell their own story: a total of 54 per cent of core medical training places were unfilled in hospitals in Betsi Cadwaladr and Hywel Dda health boards, compared to just around half that level, 23.6 per cent, in other Welsh health boards. Sian Gwenllian, earlier in this debate, referred to vacancy levels: 37 per cent of all the vacancies listed were in Betsi Cadwaladr, despite Betsi, of course, only serving around 22 per cent of the population of Wales. As an Assembly Member representing the North Wales region, then I am particularly concerned about the situation there. And the largest hospital in north Wales, of course, Wrexham Maelor Hospital—this is something I raised with the First Minister earlier this week—currently, there are 92 vacancies for nurses in that hospital and, as a result, we’re now seeing some specialist nurses having to work on general wards. The Royal College of Nursing are concerned that wards might have to close. A growing number of those nurses who are working there are approaching retirement age, and just as we’ve seen with GPs in Wrexham and other places actually, many are opting to retire early after many years of service. Betsi Cadwaladr board have engaged a private agency to recruit abroad in Barcelona and in India in recent years, and many nurses recruited in Barcelona were unable to work for some time due to their language limitations, and they’ve largely now returned home. Only four nurses from India have passed the language test. All of this feels more like a short-term panic measure and not the long-term, thought-out strategy that we should have in place for north Wales and other parts of the country.

You know, Betsi Cadwaladr has been for the past two and a half years in special measures, so the Government has to accept responsibility for failing to adequately plan to ensure enough nurses are trained and recruited here in north Wales. And we also need, of course, to focus more on retention and returnees, as well as ensuring that new recruits come through. To make things worse, I have to say, Glyndŵr University, less than half a mile from the Maelor—practically across the road—has now started to train nurses on a new course, a full slate, 35 trainee nurses have enrolled this year, which is great news, but none of these trainees will go on placements within Betsi Cadwaladr hospitals. Instead, they’ll be going to placements in Telford, in Chester, and some private healthcare providers locally. This is because the Welsh Government is refusing to recognise the course because the nurses are not eligible for the bursary. So, trainee nurses are not getting the practical training in their local hospital and therefore are more likely to settle into work across the border as a result. It’s a sad loss of talent for north Wales, but it does reflect the state of workforce planning in our health service in Wales today.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, Vaughan Gething.

Diolch i chi, Llywydd. Rwy’n ddiolchgar am y cyfle i gymryd rhan yn y ddadl hon, a’r cyfle i dynnu sylw at y gwaith sylweddol sy’n cael ei wneud eisoes gan y Llywodraeth hon a’r gwasanaeth iechyd gwladol. Mae’n ddrwg gennyf, fodd bynnag, na fydd mwy o amser i ateb a thrafod yr holl bwyntiau a wnaed yn y ddadl, ac rwy’n wirioneddol hapus i barhau sgwrs ag Aelodau sydd â diddordeb mewn gwneud hynny am yr hyn a wnawn y tu allan i’r busnes ffurfiol yn y Siambr heddiw.

Unwaith eto, rwy’n nodi, fel y gwneuthum yn yr ystafell hon, mewn ystafelloedd pwyllgor, ac mewn lleoliadau eraill, fod y Llywodraeth hon yn cydnabod yr heriau recriwtio go iawn mewn ystod o’n proffesiynau a’n harbenigeddau, ac mae’n cydnabod eu bod yn fwy difrifol mewn rhai rhannau o Gymru nag eraill. Rwy’n deall yn dda iawn y gall yr heriau hyn effeithio ar y modd y caiff gwasanaethau eu darparu. Mae’n wir, wrth gwrs, nad yw hon yn her unigryw sy’n wynebu Cymru’n unig, ond mae’r rhain yn heriau y mae angen i ni fynd i’r afael â hwy. Rydym wedi cymryd cam sylweddol ymlaen o ran ein hymrwymiadau yn ‘Symud Cymru Ymlaen’ a ‘Ffyniant i Bawb’ i ddenu a hyfforddi mwy o feddygon teulu. Dyna pam y datblygwyd ymgyrch ‘Hyfforddi, Gweithio, Byw’ gennym, gan weithio gyda phobl ar draws y gwasanaeth ac o fewn y proffesiwn. Mae honno wedi bod yn ymgyrch lwyddiannus, gan arwain at gynyddu ein cyfradd lenwi ar gyfer meddygon teulu i 91 y cant, sy’n gam mawr ymlaen. Ond byddwn yn ail-lansio’r ymgyrch honno yn ddiweddarach y mis hwn mewn pryd ar gyfer ffair yrfaoedd y British Medical Journal, gan ddysgu o’r hyn a weithiodd y llynedd a dysgu hefyd o’r hyn na weithiodd cystal ag y byddem wedi dymuno y llynedd hefyd, a rhan yn unig o’r ystod o fesurau rydym yn awyddus i’w rhoi ar waith yw’r rhain. Byddwn hefyd yn ehangu’r ymgyrch honno i gynnwys arbenigeddau meddygol eraill lle y ceir heriau penodol a difrifol o ran recriwtio.

Rydym yn parhau i fuddsoddi yn ein gweithlu meddygol yn y dyfodol gyda’n hymrwymiad i gynyddu addysg feddygol israddedig yng ngogledd Cymru. Byddwn yn cadw at y dull cydweithredol rhwng prifysgolion Bangor, Caerdydd ac Abertawe, i gyd-fynd â fy natganiad ysgrifenedig ym mis Gorffennaf, ond hefyd cytundeb y gyllideb a gytunwyd gyda Phlaid Cymru ar symud y mater hwn ymlaen yn ymarferol. Bydd hynny hefyd yn rhan—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

[Yn parhau.]—o’n hymrwymiad nid yn unig i addysg a hyfforddiant meddygol yng ngogledd Cymru, ond i weld cwricwlwm yn cael ei ddatblygu sy’n annog pobl ac yn grymuso pobl i dreulio mwy o’u hamser mewn meddygaeth wledig, ac nid mater ar gyfer y gogledd yn unig fydd hynny.

Diolch i chi am dderbyn ymyriad. Efallai ei bod yn adeg dda yn awr i ddweud y byddwch yn ystyried datblygu, gan ddefnyddio’r cyllid newydd a gytunwyd gennym cyn y gyllideb, ac archwilio cyrsiau israddedig blwyddyn 1 i flwyddyn 5 ym Mangor, mewn partneriaeth â Chaerdydd, Abertawe, unrhyw un arall, nid yn unig y lleoliadau ychwanegol i fyfyrwyr o fannau eraill yn y gogledd.

Byddwn yn edrych ar y cylch gwaith cyfan i ddeall lle y cawn y gwerth mwyaf er mwyn hyfforddi’r nifer fwyaf o bobl. Ac wrth gwrs, rydym am wneud yn siŵr y bydd y buddsoddiad hwnnw’n arwain at fwy o bobl yn aros yng Nghymru i wasanaethu yma, gan mai dyna’r pwynt a’r diben. Rydym yn buddsoddi mwy o arian i geisio cael mwy o feddygon i aros yng Nghymru hefyd. Ac fel rhan o’r fargen, y quid pro quo, gyda’r sector prifysgolion—ceir heriau o ran yr hyn y gallwn ac na allwn eu mandadu i’w wneud—bydd rhaid cael rhyw ddealltwriaeth am y genhadaeth sydd gennyf fi ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg o ran cymryd adnoddau gwerthfawr ar adeg pan fo’r gyllideb yn lleihau i’w rhoi i’r maes hwn.

Nawr, yn ogystal â ‘Hyfforddi, Gweithio, Byw’ ar gyfer meddygon, rydym hefyd wedi lansio ‘Hyfforddi, Gweithio, Byw’ ar gyfer nyrsys. Roeddwn yn falch iawn o lansio’r ymgyrch hon yn y gwanwyn eleni, a chafodd dderbyniad da iawn yn y lansiad ac yng nghynhadledd y Coleg Nyrsio Brenhinol yn Lerpwl. Roedd nyrsys Lloegr yn falch iawn o weld Llywodraeth a oedd ar eu hochr go iawn ac yn ceisio recriwtio nyrsys i fod yn falch o bwy ydynt hefyd. Mae’r ymgyrch honno, unwaith eto, yn llwyddo, ond gwyddom nad recriwtio ar ei ben ei hun yw’r ateb. Wrth gwrs, rydym yn gweithredu Deddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru) 2016 yng Nghymru—y gyntaf o’i bath yn y Deyrnas Unedig, y gyntaf o’i bath yn Ewrop. Rydym hefyd yn hyfforddi mwy o nyrsys yma yng Nghymru. Ddwy flynedd yn ôl, gwnaethom fuddsoddi mewn hyfforddiant i nyrsys er mwyn cynyddu’r niferoedd 22 y cant. Y llynedd, gwnaethom gynyddu nifer y nyrsys sy’n hyfforddi 10 y cant; eleni, cynnydd o 13 y cant. Rydym yn mynd ati i geisio hyfforddi mwy o nyrsys yma yng Nghymru. Dyma’r buddsoddiad mwyaf mewn addysg a hyfforddiant ar gyfer nyrsys ers datganoli. Yn ogystal, gwnaethom gynyddu hyfforddiant i fydwragedd 40 y cant yn y flwyddyn ddiwethaf. Ac fel y cawsom ein hatgoffa gan Rhianon Passmore, rydym wedi cynnal y fwrsariaeth i fyfyrwyr yma yng Nghymru, sy’n llwybr cwbl groes i’r un a gymerwyd gan y Torïaid yn Lloegr. Mae hynny’n bwysig, nid yn unig i nyrsys, ond hefyd i weithwyr proffesiynol eraill perthynol i iechyd mewn hyfforddiant. Ond wrth gwrs, mae ein buddsoddiad mewn addysg a hyfforddiant yn cynnwys y gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd, ac mae’r pecyn £95 miliwn a gyhoeddais yn gynharach eleni wedi arwain at 3,000 o fyfyrwyr newydd yn ymuno â’r rheini sydd eisoes yn astudio rhaglenni addysg gofal iechyd ar draws Cymru. Rydym wedi ymrwymo i ymestyn yr ymgyrch ‘Hyfforddi, Gweithio, Byw’ i gynnwys fferyllwyr a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill.

Yn benodol ar radiolegwyr, a gafodd eu crybwyll fwy nag unwaith, nid yn y ddadl heddiw’n unig, ond yn y Siambr, rydym yn disgwyl y bydd y buddsoddiad o £3.4 miliwn a gyhoeddais mewn academi ddelweddu ym Mhencoed yn gwneud gwahaniaeth go iawn i recriwtio a chadw radiolegwyr yma yng Nghymru. Unwaith eto, mae’n arwydd ein bod yn buddsoddi yn hyn ac yn gwerthfawrogi holl rannau amrywiol a gwahanol ein gweithlu. Oherwydd fe wyddom fod angen inni gynyddu cymysgedd sgiliau’r staff sydd gennym eisoes a’r ystod o wahanol o staff sydd gennym yn y gwasanaeth, gan y byddant yn gweithio’n gynyddol mewn timau amlddisgyblaethol. Felly, roedd y pecyn £95 miliwn y cyfeiriais ato yn cynnwys £0.5 miliwn ychwanegol i gefnogi gofal iechyd lleol, i ddatblygu ymarfer uwch, addysg, a sgiliau estynedig yn ein clystyrau gofal sylfaenol. Felly, byddwn hefyd yn cefnogi rolau newydd a rhai sy’n datblygu, gan gynnwys y cynlluniau peilot ar gyfer rhaglenni cymdeithion meddygol yn Abertawe a Bangor, a rolau gofal cymdeithasol gyda ffocws penodol ar y rhai sy’n lleddfu pwysau presennol ac yn cyfrannu at integreiddio a chanlyniadau gwell i unigolion.

O ran cynllunio’r gweithlu, mae rheoleiddio yn chwarae rôl allweddol hefyd, felly rwy’n falch fod Llywodraeth y DU wedi gwrando ar leisiau yng Nghymru a rhannau eraill o’r DU ar gyfer rheoleiddio cymdeithion meddygol. Mae’n gam da a chadarnhaol ymlaen i ganiatáu i ni gynllunio ar gyfer eu rôl yn y gweithlu yn y dyfodol. Fodd bynnag, rwy’n amheus iawn ynghylch cynlluniau Llywodraeth y DU i reoleiddio cymdeithion nyrsio. Ymddengys i mi mai amnewid rolau ar sail costau yw hynny yn hytrach na’r dull darbodus o weithredu ar sail ansawdd y dymunwn ei fabwysiadu yma yng Nghymru.

Yn ogystal, byddwn yn parhau i ddatblygu’r gweithlu cymorth gofal iechyd, sy’n gwneud cyfraniad gwerthfawr a chynyddol amrywiol i’r modd y darparir gwasanaeth yn y gwasanaethau clinigol ac anghlinigol. Unwaith eto, dyna rywbeth y cawsom gytundeb yn ei gylch mewn partneriaeth â chynrychiolwyr yr undebau llafur a staff y gwasanaethau iechyd o ran sut i ddatblygu’r rôl honno i’w defnyddio i’w photensial llawn.

Rydym hefyd yn parhau i fuddsoddi yng ngweithlu’r GIG o un flwyddyn i’r llall. Mae’n werth gwneud y pwynt hwn, gan gadw mewn cof y sylwadau a wnaed yn y ddadl. O 2015-16, y flwyddyn ddiwethaf y mae gennym ffigurau cyflawn ar ei chyfer, cynyddodd gweithlu cyfwerth ag amser llawn y GIG 3.2 y cant, a hynny yn wyneb blwyddyn ar ôl blwyddyn o bolisïau cyni Torïaidd. Mae hynny’n ffaith. Rydym yn dod i’r lle hwn, ac rydym yn trafod y dewisiadau anodd sy’n rhaid inni eu gwneud a’r hyn y mae’n ei olygu i barhau i roi mwy o arian tuag at y gwasanaeth iechyd gwladol—beth y mae hynny’n ei olygu i wasanaethau cyhoeddus eraill sy’n colli staff a phenderfynu beth na allant ei wneud mwyach. Yn y cyd-destun hwnnw, mae parhau i roi mwy o arian i’r GIG, parhau i weld nifer y staff yn cynyddu, yn gyflawniad gwirioneddol a sylweddol y dylai pawb ohonom ei nodi, ac nid yw’n dod yn hawdd. Dyna gyd-destun y ddadl hon rydym yn ei chael ynglŷn â’r galwadau am fwy o staff mewn mwy o arbenigeddau. Nid yw’n golygu nad ydym yn bwriadu cynyddu staff lle y mae angen i ni eu cael, ond gadewch inni beidio ag esgus ei fod yn beth hawdd i’w wneud.

Felly, rydym yn parhau i fod yn ymrwymedig i ddatblygu cynllun gweithlu 10 mlynedd, ac mae egwyddor hynny eisoes wedi cael ei datblygu. Ond ni allwn ac ni ddylwn osgoi’r ffaith bod pob plaid yn y Siambr wedi cytuno i adolygiad seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol. Ni fyddai’n gwneud synnwyr i gyhoeddi cynllun gweithlu manwl cyn cyhoeddi adroddiad terfynol yr adolygiad. Bydd yr adolygiad, heb os, yn effeithio ar ein ffordd o feddwl a’r modd y cynlluniwn y gwasanaethau ar gyfer y dyfodol a’r gweithlu i ddarparu’r gwasanaethau hynny i’r cyhoedd, ac mae hynny’n briodol. Nid yw hynny’n golygu bod y GIG yma yng Nghymru yn sefyll yn llonydd. Mae cynllunio’r gweithlu yn cael ei wneud ar bob lefel yn ein sefydliad, gan weithio ar y cyd â phartneriaid i sicrhau bod y gweithlu’n iawn, yn meddu ar y sgiliau iawn, yn awr ac yn y dyfodol. Mae’n rhan hanfodol o’r broses gynllunio tymor canolig integredig.

Felly, rydym yn parhau i fwrw ymlaen â nifer o gamau gweithredu strategol ar gyfer gweithlu’r GIG. Mae hynny’n cynnwys sefydlu Addysg a Gwella Iechyd Cymru o fis Ebrill y flwyddyn nesaf, a bydd hwnnw, wrth gwrs, yn cynnal ei ddull annibynnol o weithredu. Nawr, yn hollbwysig, bydd disgwyl i Addysg a Gwella Iechyd Cymru weithio gyda chyrff eraill, fel Gofal Cymdeithasol Cymru, er mwyn darparu dealltwriaeth gynhwysfawr o anghenion y gweithlu ar hyn o bryd ac yn y dyfodol.

Gallaf weld nad oes gennyf lawer o amser, Llywydd, felly fe orffennaf yn awr. Fe’i gwnaf yn glir y byddwn yn cefnogi gwelliant 2, ond wrth nodi ein cyfeiriad ar gyfer y dyfodol, rwy’n ailddatgan ein bod yn gwerthfawrogi dyfeisgarwch ac ymroddiad ein gweithlu GIG i ddarparu gofal o ansawdd uchel. Rydym yn cydnabod bod yna heriau o ran recriwtio. Rydym wedi ymrwymo i weithio gyda’n partneriaid, gyda’r gwasanaeth, i fynd i’r afael â’r heriau hynny a sicrhau ein bod yn cael y gwasanaeth y byddai pawb yma ei eisiau a’r gwasanaeth y mae’r cyhoedd a phobl Cymru yn eu haeddu.

Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i ymateb i’r ddadl.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd, a diolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl y prynhawn yma. Rydym ni i gyd yn dod â phrofiad, onid ydym, at drafodaeth fel hyn. Mae rhai ohonom ni, fel Dr Dai Lloyd, yn dod â phrofiad proffesiynol, meddygol. Mae’r rhan fwyaf ohonom ni’n dod â phrofiad o siarad efo gweithwyr proffesiynol o fewn y gwasanaeth iechyd, a’r pwysau y maen nhw’n ei ddweud wrthym ni’n gyson sydd arnyn nhw, a phob un ohonom ni, heb os, yn siarad efo cleifion ynglŷn ag effaith y gwendidau efo cynllunio gweithlu ar eu triniaeth nhw o fewn y gwasanaeth iechyd.

Rydw i’n ddiolchgar i bawb am eu cyfraniadau nhw. Rydw i’n ddiolchgar i’r Ysgrifennydd Cabinet—yn sicr yn ddiolchgar am ei gadarnhad y bydd edrych ar hyfforddiant llawn israddedigion, o’r flwyddyn gyntaf hyd at y pumed, yn rhan o’r astudiaeth rŵan o ddatblygu addysg feddygol yn y gogledd. Rwy’n edrych ymlaen at weld y broses honno yn parhau yn unol â’r cytundeb cyn y gyllideb.

Beth rydym ni wedi’i gael, mewn difrif, ydy ailadrodd yr hyn yr ydym ni yn ei glywed gan y Llywodraeth dro ar ôl tro yn gyffredinol ynglŷn â beth sydd eisoes yn cael ei wneud.

We get this reiteration from the Cabinet Secretary of what the Government is already doing. You can’t continue to keep on doing the same thing time and time again and expect to get different outcomes. I understand that the Cabinet Secretary is trying to manage the NHS within very difficult constraints, not least because of policies of Tory austerity. I absolutely recognise that, but it’s not a management that we need because of the deep problems that we have within the NHS in Wales, but a real vision about a way forward. I’m afraid that the Member for Islwyn epitomises much of the problem that we have in that, yes, she paints a rosy picture of what Labour has done for the NHS that she dearly loves, and we all dearly love, but, when you have a party that has been running the NHS in Wales for 18 years, the failure to be able to admit the depth of the problems shows that—. [Interruption.] That is because to admit to those would mean they are your problems and problems that you have created. Unless we recognise the depth of the problems, we cannot move forward with visionary changes that can lead to a more sustainable NHS for the future.

And, yes, you praise the Cabinet Secretary, and I don’t doubt for a second that he is a very, very hard-working Cabinet Secretary. But you know what? I’m not interested in how many hours he puts in in his work. He may be here first thing in the morning before anybody else. He may be the last one out of the Government offices at the end of the day. I’m interested in how high he sets the bar, how ambitious he’s willing to be, how innovative he’s willing to be for the NHS and for patients in Wales. I want to see that; the NHS needs to see that.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.