3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gyflwyno cynllun rhyddhad ardrethi parhaol i fusnesau bach ar gyfer Cymru, yn dilyn ei gyhoeddiad heddiw drwy ddatganiad ysgrifenedig? 93

Heddiw, cyhoeddais y bydd cynllun rhyddhad ardrethi busnesau bach parhaol yn cael ei gyflwyno o 1 Ebrill 2018, sy'n darparu sicrwydd a diogelwch ar gyfer busnesau bach yng Nghymru. Mae'r cynllun yn targedu cefnogaeth i fusnesau, yn cefnogi swyddi a thwf, a chyflawni manteision ehangach i'n cymunedau lleol. 

Ar adeg etholiad y Cynulliad, roedd maniffesto'r Blaid Lafur yn addo,

'Byddwn yn cynnig toriad treth i bob busnes bach yng Nghymru'.

Rwy'n tybio mai hwn yw'r cyhoeddiad polisi sydd wedi'i gynllunio i roi effaith i'r addewid hwnnw. Nawr, gallai hynny fod wedi cael ei gyflawni mewn amryw o ffyrdd—drwy godi'r trothwyon isaf ac uchaf ar gyfer rhyddhad a chynyddu'r gyfradd, gan gyflwyno lluosydd hollt rhwng busnesau bach a mwy. A all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau nad yw wedi gwneud yr un o'r pethau hynny? Ac felly, i bob pwrpas, yn ôl fy nghyfrif i, bydd cyfran y busnesau bach a fydd yn elwa o'r rhyddhad y mae wedi'i gyhoeddi o gwmpas 70 y cant, ac nid pob busnes bach yng Nghymru, fel roedd yr addewid yn awgrymu.

O ran manylion yr hyn y mae wedi'i gyhoeddi, a allai roi ychydig mwy o fanylion am y cymorth wedi'i dargedu ar gyfer cynlluniau ynni dŵr bach? Roeddwn yn falch iawn o weld hwnnw. Roedd yn rhan o gytundeb y gyllideb rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth. Ond a allem gael mwy o fanylion mewn perthynas â hwnnw? Rwy'n tybio bod y cyfeiriad at y cyflog byw yn gyfeiriad at y cyflog byw go iawn, nid y cyflog byw cenedlaethol. Ac o ran y flaenraglen waith, y syniadau ar gyfer archwilio yn y dyfodol, ymddengys bod awgrym y bydd rhyddhad ardrethi busnes yn amodol yn y dyfodol. A yw'n rhagweld y bydd yn gysylltiedig mewn rhyw ffordd â rhai o'r meini prawf a nodwyd yn y cynllun gweithredu economaidd ddoe o ran y cytundeb economaidd rhwng busnesau sy'n ceisio buddsoddiad a'r Llywodraeth?

Diolch i Adam Price am y cwestiynau ychwanegol hynny. Lywydd, 70 y cant o eiddo busnes yng Nghymru sy'n cael cymorth gyda'u biliau ardrethi, ac nid yw mwy na hanner y rheini yn talu unrhyw ardrethi o gwbl. Nid 70 y cant o fusnesau bach ydyw. Mae'n 70 y cant o bob busnes. Dyna pam fod y mwyafrif helaeth—buaswn yn dweud ei bod yn anodd dod o hyd i fusnesau bach nad ydynt yn elwa o'r cymorth a ddarperir yma yng Nghymru, a'r hyn rydym wedi'i gyhoeddi yma heddiw yw bod y cymorth hwnnw yn ffynhonnell o gymorth parhaol, nid cynllun, fel y bydd yr Aelodau yma'n gwybod, y bu'n rhaid ei gyflwyno gerbron y Cynulliad bob blwyddyn heb unrhyw sicrwydd y byddai ar gael y flwyddyn wedyn.

Mae'r Aelod yn gywir yn dweud nad wyf yn argymell newid y trothwyon yn y newidiadau rydym yn eu gwneud heddiw, nac yn wir yn argymell cyflwyno lluosydd hollt. Cafodd y syniad o luosydd hollt ei wrthwynebu yn eithaf cadarn yn yr ymgynghoriad a gawsom ar newid y cynllun rhyddhad ardrethi ar gyfer busnesau bach. Roedd yna ymdeimlad cryf yn hynny o beth fod y ffaith bod gennym luosydd sengl yng Nghymru yn un o'r pethau sy'n ein helpu i ddenu pobl i sefydlu busnesau yma. Fodd bynnag, rwy'n falch iawn o gadarnhau y bydd y cynllun rhyddhad ardrethi ar gyfer y stryd fawr y cytunasom arno â Phlaid Cymru y llynedd ar sail untro—ein bod yn gallu dod o hyd i £5 miliwn i ymestyn hwnnw am flwyddyn arall. Bydd yn hanner y swm y gallem ei gynnig yn ystod y flwyddyn hon, ond bydd yn caniatáu i fusnesau ar y stryd fawr gael cymorth pellach yn 2018-19. Rwy'n falch o gadarnhau hefyd y bydd y pecyn hwn yn ein galluogi i ddarparu cymorth ychwanegol ym maes cynlluniau ynni dŵr bach, ac mae trafodaethau manwl ar y gweill ar hyn o bryd rhwng swyddogion polisi a'r sector ar gynllunio'r cymorth hwnnw yn y ffordd fwyaf effeithiol.

Lywydd, mae Adam Price yn gywir yn nodi, yn y wybodaeth rydym wedi'i chyhoeddi heddiw, fy mod i hefyd wedi gosod cyfres o syniadau rydym am barhau i'w harchwilio. Ni ddylid drysu'r ffaith ein bod wedi ymrwymo i gynllun parhaol—bydd yna bob amser gynllun—â chred na fydd y cynllun sydd gennym heddiw byth yn cael ei newid yn y dyfodol. Mae yna lawer o ffyrdd defnyddiol y credaf y gellid datblygu'r cynllun ymhellach. Ymhlith y syniadau—ac maent yn syniadau i'w trafod gyda'r sector—mae cyfres o syniadau sy'n deillio o adolygiad Barclay o ardrethi busnes a gynhaliwyd yn yr Alban eleni, a'r syniad, sydd wedi'i ddatblygu yn yr Alban eisoes er nad yw wedi cael ei roi ar waith yn llawn, o gysylltu'r cymorth y mae busnesau yn ei gael o bwrs y wlad ag amcanion allweddol polisi cyhoeddus. Sut y buasem yn gwneud hynny: yn sicr mae'r cynllun gweithredu economaidd a gyhoeddwyd ddoe yn cynnwys rhai ffyrdd y gallem wneud y cysylltiad hwnnw, a gallai'r gwaith y mae'r bwrdd gwaith teg yng Nghymru yn ei wneud ddarparu cyfres arall o ffyrdd inni allu cysylltu'r taliadau y mae cwmnïau'n eu cael o bwrs y wlad â bod yn hyderus eu bod yn cyflawni eu busnes mewn ffordd sy'n gyson â'n hamcanion polisi.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf fi hefyd wedi bod yn bwrw golwg dros ddatganiad ysgrifenedig ddoe ac roedd angen dybryd am gynllun rhyddhad ardrethi busnes parhaol o'r math rydych wedi'i nodi, felly rydym yn croesawu sefydlogrwydd y cynllun newydd. Dros y misoedd diwethaf—a blynyddoedd, mae'n debyg, bellach—rwyf wedi codi rhai o'r problemau y mae busnesau bach, a busnesau ar y stryd fawr yn enwedig yn fy etholaeth ym Mynwy a Chas-Gwent, wedi bod yn eu hwynebu yn sgil peth o'r cynnydd rhyfeddol a welsant mewn ardrethi busnes. Gwn fod hynny y tu hwnt i'ch rheolaeth chi mewn llawer o ffyrdd, ond mae'r cynllun rhyddhad rydych yn ei weithredu o fewn eich rheolaeth.

Fel y dywedoch chi wrth ateb y cwestiwn diwethaf, rydych yn gallu llunio hwnnw fel ei fod yn diwallu anghenion Cymru a'r cyd-destun Cymreig. Rwy'n rhannu pryder Adam Price nad yw'r cynllun newydd hwn yn ticio'r blychau i gyd ac y bydd yna fannau gwan, fel petai, mewn trefi a strydoedd mawr, yn enwedig yn fy etholaeth i, ac mewn rhai mannau eraill. A wnewch chi o leiaf ymrwymo y byddwch yn parhau i adolygu'r system newydd, fel y bydd yn barhaol, ond fel na fydd yn anhyblyg, ac yn y dyfodol, os byddwch yn cael cyngor sy'n dweud bod angen ei newid a'i ddiwygio, y byddwch yn gwneud hynny cyn gynted â phosibl?

Rwy'n hapus iawn yn wir i roi'r sicrwydd hwnnw. Rwyf eisiau i'r cynllun fod yn ddatblygiadol. Rwyf eisiau dod o hyd i ffyrdd newydd lle y gallwn ei wella ymhellach yn y dyfodol. Mae gennyf ddiddordeb mewn gwneud yn siŵr ein bod yn gweithio gyda Changhellor y Trysorlys mewn perthynas â'r cyhoeddiad a wnaeth yn y gyllideb ynglŷn ag ailasesiadau amlach, fel nad ydym yn cael y newidiadau mawr hyn mewn rhai rhannau o'r wlad pan fo ailbrisio ond yn digwydd unwaith bob pum mlynedd. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn croesawu'r ffaith y bydd y cymorth ychwanegol rydym yn gallu ei gynnig drwy'r cynllun rhyddhad ardrethi ar gyfer y stryd fawr bellach yn parhau yn 2018-19 i gynorthwyo'r lleoedd hynny a welodd gynnydd mawr yn eu hardrethi busnes i ymdopi â hynny dros gyfnod hwy o amser.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gytuno â mi mai arwydd o dreth wael, yn gyffredinol, yw gorfod darparu nifer fawr o ostyngiadau ac eithriadau? Er bod y mesurau a gyhoeddwyd ddoe yn sicr yn rhai i'w croesawu'n fawr, nid ydynt yn mynd at  wraidd y broblem mewn gwirionedd. Mae cymorth ychwanegol ar gyfer y sector gofal plant yn effeithio ar 100 o fusnesau o bron i 4,400, ac i awdurdodau lleol, mae £1.3 miliwn wedi'i rannu rhwng 22 yn golygu llai na £60,000 i bob awdurdod. Fel y dywedodd Nick Ramsay eiliad yn ôl, bydd llawer o fusnesau bach yng Nghymru yn dioddef o ganlyniad i'r system gyfredol, ac mae unrhyw dreth nad yw'n gysylltiedig â'r gallu i dalu yn sicr o gynhyrchu'r mathau hyn o anghysonderau. Rwy'n derbyn yr hyn a ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet ynglŷn ag adolygiad Barclay yn yr Alban a ffyrdd lle y gallwn addasu'r system gyfredol, ond mae'n rhaid i ni naill ai gael system lle rydym yn eithrio nifer lawer mwy o fusnesau neu gynllunio treth hollol newydd sy'n cael gwared ar rai o elfennau mwy annerbyniol y dreth gyfredol. Rwy'n sylweddoli bod hwnnw'n ateb hirdymor i'r broblem, ond a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet o leiaf yn ymrwymo i edrych ar y posibilrwydd o gael math gwell o dreth i drethu busnesau, sy'n fwy cysylltiedig â'r gallu i dalu na'r model cyfredol, sydd, fel y gwyddom, wedi bodoli ers amser hir iawn, ac sy'n cynhyrchu'r problemau y mae'n rhaid iddo fynd i'r afael â hwy heddiw yn rheolaidd?

Wel, Lywydd, nid wyf yn credu bod llawer o ysbryd y Nadolig yng nghwestiwn yr Aelod, oherwydd credaf fod y cymorth ychwanegol ar gyfer darparwyr gofal plant wedi'i groesawu gan y sector hwnnw, ac mae'n gyson â pholisi'r Llywodraeth hon o allu darparu lefel estynedig o gymorth gofal plant i rieni sy'n gweithio. Rhoddir yr arian ychwanegol i awdurdodau lleol er mwyn eu helpu i barhau i ddefnyddio eu pwerau disgresiwn. Rydym yn gwybod bod eu cyllidebau o dan bwysau, ac mae rhai o'r meysydd lle mae ganddynt ddisgresiwn i gynnig rhyddhad wedi dod o dan bwysau o ganlyniad i hynny. Bydd yr arian ychwanegol hwnnw yn galluogi awdurdodau lleol i barhau i ddarparu rhyddhad wedi'i dargedu i gefnogi busnesau lleol, lle mae angen y cymorth hwnnw fwyaf.

Credaf y dylwn fod wedi crybwyll hefyd, Lywydd, fy mod, yn y cyhoeddiad, wedi'i gwneud yn glir fy mod wedi penderfynu defnyddio'r arian sydd wedi dod i Gymru yn y gyllideb i newid y ffordd y caiff trethi busnes eu cyfrifo yng Nghymru drwy'r cynnydd blynyddol—ei symud o'r mynegai prisiau manwerthu i fynegai prisiau defnyddwyr. Bydd hynny ynddo'i hun yn werth £9 miliwn i fusnesau yng Nghymru y flwyddyn nesaf, a £22 miliwn i fusnesau yn y flwyddyn wedyn, ac mae hwnnw'n gymorth ychwanegol sylweddol iawn i fusnesau yma yng Nghymru.

O ran y pwynt cyffredinol y mae Mr Hamilton yn ei godi, fodd bynnag, rwy'n falch o ddweud ein bod eisoes wedi ymrwymo i fwrw golwg mwy sylfaenol ar y dull o godi trethi yn y maes hwn. Mae pa un a fyddwn yn gallu ei wneud mewn ffordd sy'n cysylltu'r gallu i dalu â threthi a delir yn rhywbeth y byddwn yn edrych arno. Ond o ran trethiant gwerth tir, dadleuir yn aml y byddai'n well i chi, yn ymarferol, geisio ei gyflwyno ym maes ardrethi annomestig, yn hytrach na cheisio ei wneud ym maes ardrethi domestig, yn y lle cyntaf—rydym yn bendant wedi ymrwymo i ymchwil a fydd yn edrych ar y materion ymarferol y bydd yn rhaid mynd i'r afael â hwy, pe bai'r ffordd honno o godi arian yn well na'r system sydd gennym ar hyn o bryd.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.