4. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn annog ysgolion i hyrwyddo modelau rôl benywaidd yn yr ystafell ddosbarth? OAQ51673

Diolch, Jayne. Rydym am i'n pobl ifanc fod yn ddinasyddion moesol a gwybodus yng Nghymru a'r byd ac yn unigolion iach, hyderus, sy'n barod i fyw bywydau llawn fel aelodau gwerthfawr o'r gymdeithas. Golyga hynny hyrwyddo modelau rôl benywaidd a gwrywaidd cadarnhaol yn yr ystafell ddosbarth.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. A hithau'n ganmlwyddiant diwedd y rhyfel byd cyntaf a'r bleidlais i fenywod dros 30 oed, mae'n hanfodol ein bod yn rhannu cyfraniad cynifer o fenywod dros y blynyddoedd gyda bechgyn a merched. Ddoe, roeddwn yn falch o ddadorchuddio plac glas i Annie Mistrick yng Nghasnewydd—nyrs ar y rheng flaen a beryglodd ei bywyd ei hun i drin ac i ofalu am filwyr a anafwyd yn y rhyfel byd cyntaf. Fe'i gwobrwywyd â'r anrhydedd uchaf am ddewrder gan Lywodraeth Ffrainc. Daeth disgyblion o Ysgol Gynradd Gwynllyw Sant i'r dadorchuddiad i glywed am fenyw leol a oedd mor arbennig, ond y bu bron iddi ddiflannu o hanes serch hynny. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i ysgolion er mwyn sicrhau bod pob disgybl ar draws y cwricwlwm yn dysgu am fenywod, o'r gorffennol a'r presennol, sy'n chwarae rôl mor bwysig, a lle y bo modd, yn cysylltu ysgolion â menywod a digwyddiadau lleol i ddod â hwy'n fyw i genhedlaeth newydd?

Diolch, Jayne. Roeddwn yn falch iawn o wrando ar adroddiadau yn y cyfryngau ddoe ynglŷn â dadorchuddio'r plac. Mae'n drist ei bod wedi cymryd cymaint o amser, mewn gwirionedd, i'r fenyw anhygoel hon gael ei chydnabod gan ei chymuned pan oedd Llywodraeth Ffrainc, dros flynyddoedd lawer ar y pryd yn cydnabod ei chyfraniad aruthrol.

Rydym yn gweithio mewn amryw o ffyrdd gyda nifer o sefydliadau er mwyn sicrhau bod plant yn ein hysgolion yn cael mynediad at ystod eang o gyfleoedd i ddysgu am fenywod o hanes, ac yn wir, am eu hanes lleol eu hunain. Felly, er enghraifft, rwy'n ymwybodol y bydd soroptimyddion Sir Fynwy yn cynnal digwyddiad y mis nesaf yn Ysgol y Brenin Harri VIII yn y Fenni, lle y byddant yn siarad am fenywod ym maes gwyddoniaeth a sut y gallwn annog rhagor o ferched mewn ysgolion cynradd ac ysgolion uwchradd i astudio gwyddoniaeth. Felly, mae yna ystod o waith yn mynd rhagddo i sicrhau bod gennym fodelau rôl cadarnhaol ar gyfer ein holl blant yn yr ysgol, ac rydym yn cydnabod cyfraniad dynion a menywod Cymru, nid yn unig i'w hanes lleol, ond yn achos Annie, i achos mwy.

Wel, rwy'n fwy na pharod i grybwyll Amy Dillwyn o fy rhanbarth i fel model rôl sydd wedi marw—nid dyna'r model rôl mwyaf defnyddiol bob amser, er hynny. Un o argymhellion yr adroddiad 'Menywod Dawnus ar gyfer Cymru Lwyddiannus' yw y dylem roi mentrau dychmygus ar waith i herio stereoteipio ar sail rhyw ac annog merched a bechgyn i ystyried galwedigaethau anhraddodiadol. Pryd rydych yn disgwyl gallu rhoi rhai enghreifftiau inni o fodelau rôl sydd wedi cael eu perswadio i fynd i mewn i ysgolion, a sut y mae'r ysgolion eu hunain wedi nodi'r modelau rôl hynny—gallent fod yn fenywod, ond gallent fod yn ddynion hefyd, mae'n debyg—fel y gallwn ddeall beth sy'n gwneud model rôl da? Diolch.

Suzy, rwy'n credu eich bod yn llygad eich lle: mae angen inni herio rhai o'r delweddau ystrydebol sydd gan bobl. Dyna pam rwy'n ymwybodol fod fy nghyd-Aelod Cabinet, Julie James, wedi cymryd rhan yn lansiad Dyma Fi yr wythnos hon mewn coleg lleol, gan herio o ddifrif yr hyn y mae bod yn wryw neu'n fenyw yn ei olygu a beth y gallai hynny ei olygu o ran eich disgwyliadau ohonoch eich hun, neu'r hyn y gallai eich cyfoedion a'ch cymuned ei ddisgwyl ohonoch.

Mae'n bwysig iawn hefyd o ran Gyrfa Cymru a'r cynnig y mae Gyrfa Cymru yn ei roi i ysgolion i helpu i hysbysu plant wrth iddynt ddewis eu pynciau ynglŷn â'r hyn y mae hynny'n ei olygu ar gyfer eu gyrfa yn y dyfodol. Felly, gwn fod gweithgareddau a gwasanaethau Gyrfa Cymru yn herio stereoteipiau rhyw, a'u bod yn gweithio i hwyluso cysylltiadau busnes ac addysg, er enghraifft, drwy eu rhaglenni cyfnewid, er mwyn sicrhau bod amrywiaeth eang o gyfleoedd ar gael i bobl archwilio beth yr hoffent ei wneud ar ôl gadael ysgol.

Mi oedd y lle yma yn role model gwych ar gyfer cydraddoldeb rhywedd, ond ers 2003, mae’r sefyllfa wedi newid ac wedi mynd am yn ôl. Hoffwn i gael eich barn chi am yr egwyddor o gyflwyno deddfwriaeth i greu cydraddoldeb o ran cynrychiolwyr yn y Cynulliad Cenedlaethol, a hynny fel ffordd o arwain at gydraddoldeb mewn meysydd eraill, gan gynnwys yn yr ysgolion ac yn y byd addysg.

Efallai fod un peth da ynglŷn â'r sefyllfa rwyf ynddi: o leiaf gall Democratiaid Rhyddfrydol Cymru hawlio cynrychiolaeth fenywaidd o 100 y cant yn ystod tymor y Cynulliad hwn. [Chwerthin.] Er, rhaid cyfaddef nad yw'r peth da penodol hwnnw yn rhywbeth y buaswn wedi'i groesawu.

Rwyf bob amser, drwy gydol fy ngyrfa wleidyddol, wedi talu teyrnged i bleidiau gwleidyddol eraill sydd wedi cymryd camau dewr iawn, yn fy marn i, i sicrhau cynrychiolaeth dda iawn o ran rhywedd yn y lle hwn. Mae'n rhaid cyfaddef na lwyddais i ennill y frwydr honno pan oeddwn yn arweinydd fy mhlaid wleidyddol. Rwy'n credu'n gryf: oni bai eich bod yn gallu gweld rhywbeth, ni allwch obeithio dod yn hynny o beth.

Ond o'm rhan i ym maes addysg, yr hyn sy'n wirioneddol bwysig i mi yw ein bod, drwy ein cwricwlwm ABCh presennol a'n cwricwlwm newydd, yn rhoi cyfle i fenywod ifanc ddysgu am y broses wleidyddol, i ddeall sut y mae'r broses wleidyddol honno'n gweithio, ac i'w hannog i fod eisiau cyfrannu ati, drwy ymgyrchu a gweithredu yn eu cymunedau eu hunain yn ogystal â thrwy fod yn wleidyddion ffurfiol a allai wasanaethu ar gynghorau, mewn Cynulliadau neu mewn Seneddau.