4. Pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran gweithredu ei pholisi ar geiswyr lloches a ffoaduriaid? OAQ52009

Mae Llywodraeth Cymru wedi gweithio'n agos gyda rhanddeiliaid i gydgynhyrchu cynllun i wella canlyniadau ar gyfer ceiswyr lloches a ffoaduriaid. Mae drafft 'Cenedl Noddfa—Cynllun Ffoaduriaid a Cheiswyr Lloches' yn mynd i'r afael â materion a godwyd gan y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol y llynedd, ac yn destun ymgynghoriad tan 25 Mehefin.

Diolch i chi am hynny. Ysgrifennydd y Cabinet, yn fwy cyffredinol, a minnau wedi cael fy magu yng Nghasnewydd, rwy'n adnabod llawer o bobl sy'n rhan o genhedlaeth Windrush, a ddaeth i Gymru o'r Caribî yn dilyn yr ail ryfel byd, a gwneud cyfraniadau enfawr i'n cymunedau, ein heconomi ac yn wir, i'n gwasanaethau cyhoeddus. Rhannaf y dicter presennol tuag at y ffordd y mae Llywodraeth y DU yn cynnal gwiriadau ar statws y rheini a ymfudodd i'r DU o wledydd y Gymanwlad rhwng 1948 a 1971, gan arwain at nifer ohonynt yn cael gwybod nad oes ganddynt hawl i gael mynediad at wasanaethau cyhoeddus ac yn wir, y gallent gael eu halltudio. A wnewch chi, a Llywodraeth Cymru yn gyffredinol, Ysgrifennydd y Cabinet, barhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i unioni'r camweddau hyn fel mater o frys, ac i atal y sefyllfa bresennol, a gwrthdroi'r sefyllfa bresennol, lle mae'r aelodau hyn o'n cymunedau yn destun amarch dybryd a llawer iawn o ansicrwydd a phryder?

Ie, rwy'n rhannu pryder yr Aelod. Credaf fod y mater hwn yn destun nifer o gyfraniadau ddoe, yma yn y Senedd yn ogystal. Rwy'n cefnogi safbwynt y Prif Weinidog yn llwyr, fel yr amlinellir yn y llythyr y mae'r holl Aelodau bellach, rwy'n gobeithio, wedi gweld copïau ohono. Mae'n hanfodol fod yr Ysgrifennydd Cartref yn rhoi proses syml, effeithiol a chyflym ar waith i gefnogi pob un o'r aelodau hyn yn ein cymunedau. Rwyf wedi gweld y wefan newydd sydd wedi cael ei chyhoeddi, ac nid wyf yn credu ei bod yn gyflym, yn hawdd na'n syml, mae arnaf ofn, felly byddwn yn ysgrifennu unwaith eto i ddweud ei bod yn wych fod y wefan wedi cael ei chyhoeddi, bod pobl yn cael mynediad ati, ond y dylid ei gwneud yn llawer mwy hygyrch. Ni wn a yw Aelodau wedi cael cyfle i edrych arni, ond mae'n anhygyrch iawn ac yn eithaf brawychus o ran peth o'r iaith a ddefnyddir, felly mae angen ei gwneud yn llawer mwy syml.

Ac yna, wrth gwrs, y bore yma, daeth yn amlwg fod y dogfennau cyrraedd wedi cael eu dinistrio, gan golli rhai o'r darnau olaf o ddogfennaeth a oedd gan rai o'r bobl a gafodd eu dal yn y llanastr hwn, a bod y rhai y dinistriwyd eu dogfennau cyrraedd wedi cael neges yn dweud, 'Nid oes unrhyw gofnod ohonoch yn ein cofnodion, yn ein ffeiliau', ac nid yw honno'n sefyllfa dderbyniol o gwbl. Felly, gan fod hynny wedi dod yn amlwg, byddwn yn ysgrifennu ymhellach i nodi ein syndod bod hynny wedi cael ei wneud ac i ofyn am ragor o fanylion mewn perthynas â'r hyn sy'n cael ei wneud i unioni hynny.

Un o flaenoriaethau cynllun cyflawni Llywodraeth Cymru ar gyfer ceiswyr lloches oedd dod o hyd i fwy o gyfleoedd i geiswyr lloches gael mynediad at addysg uwch, ac roedd yn dweud yn benodol iawn yn y cynllun hwnnw y bydd Llywodraeth Cymru yn cynnal cymorthfeydd misol gyda Phrifysgol Fetropolitan Caerdydd i roi cyngor i ffoaduriaid a cheiswyr lloches ar lwybrau posibl i brifysgolion. Gallwch weld i ble rwy'n mynd, mae'n debyg, a chithau'n cynrychioli Abertawe eich hun: a oes unrhyw gynlluniau i gyflwyno hyn mewn rhannau eraill o Gymru?

Yn ddiddorol iawn, cododd hyn—. Bûm yn cadeirio'r fforwm rhyng-ffydd yn gynharach yr wythnos hon ac fe gafwyd sgwrs ynglŷn ag adnewyddu'r strategaeth hon a'r hyn y gallwn ei wneud i sicrhau bod ceiswyr lloches sydd â chymwysterau proffesiynol, sydd yn amlwg o ddefnydd enfawr iddynt hwy ac i'n heconomi, yn gallu manteisio i'r eithaf ar y cymwysterau hynny. Tynnwyd sylw yn y drafodaeth at yr ymgyrch lwyddiannus i sicrhau bod cymwysterau meddygon cymwysedig yn cael eu cydnabod yn gyflym a'u bod yn gallu gweithio yng Nghymru, ac mae nifer o—maddeuwch i mi, ni allaf gofio faint yn union—mae nifer fawr o bobl wedi cwblhau'r rhaglen honno'n llwyddiannus. Felly, rydym wrthi'n edrych i weld beth y gallwn ei wneud i adnewyddu'r rhaglen honno, nid yn unig yn y prifysgolion, ond yn gyffredinol ar gyfer pobl sydd â chymwysterau proffesiynol a chymwysterau eraill y gallent eu defnyddio.

Rwy'n gwneud llawer gyda cheiswyr lloches a ffoaduriaid, yn Nghastell-nedd Port Talbot ac Abertawe, ac mae'n ymddangos i mi fod llawer o broblemau o hyd mewn perthynas ag arwahanrwydd a thrafnidiaeth. Mae rhai o'r bobl rwy'n cyfarfod â hwy yn famau sengl gyda thri neu bedwar o blant ac maent yn ei chael hi'n fwyfwy anodd cludo gwahanol blant i wahanol leoedd ar wahanol adegau, ac ymrestru wedyn ar gyfer dosbarthiadau Saesneg i siaradwyr ieithoedd eraill neu gyrsiau mynediad coleg.

Felly, tybed a allech chi gael golwg arall ar y mater hwn, yn ogystal â'r ail fater yr hoffwn ei ddwyn i'ch sylw, sef y ffaith bod gwaith ymchwil rwyf wedi'i wneud yn dangos nad yw ceiswyr lloches yn gallu gwneud gwaith gwirfoddol yn y sector preifat. Rwyf wedi siarad â rhai ceiswyr lloches yn Abertawe sy'n dymuno gwirfoddoli mewn salon gwallt lleol oherwydd bod ganddynt ddiddordeb mewn datblygu eu sgiliau yn y maes hwn, ond dywedwyd wrthynt, oherwydd rheoliadau'r Swyddfa Gartref, eu bod yn cael gwirfoddoli mewn elusen ond ni chânt wirfoddoli mewn busnes. Mae hynny'n cyfyngu ar eu hymdrechion personol i ehangu eu gorwelion. Maent yn gwybod yn iawn na allant weithio am arian, ond maent eisiau gallu gweithio ar sail wirfoddol mewn busnes lleol. Felly, buaswn yn falch iawn pe gallech edrych ar y ddwy agwedd hon.

Ie, rwy'n ymwybodol o'r agweddau hynny eisoes. Yn ddiweddar, mewn grŵp ffoaduriaid a cheiswyr lloches yr wyf, unwaith eto, yn gadeirydd arno, tynnwyd sylw at hyn a gofynnwyd i'r Swyddfa Gartref ynghylch canlyniadau anfwriadol rhai o'u polisïau, oherwydd mae rhai o'r pethau hyn yn digwydd oherwydd nad oes gan bobl hawl i arian cyhoeddus hyd nes bod ganddynt wahanol lefelau o statws. Yn anffodus, rydym yn ceisio ymestyn trafnidiaeth am ddim i'r holl geiswyr lloches a ffoaduriaid yng Nghymru, ond mae angen i ni fod yn siŵr na fydd hynny'n cael ei ychwanegu wedyn at y rhestr o gronfeydd cyhoeddus nad oes gennych hawl iddo cyn gynted ag y gwnawn y datganiad hwnnw. Rydym yn y broses o geisio datrys peth o gymhlethdodau hynny mewn gwirionedd, felly rwy'n ymwybodol iawn o'r pethau hyn.

Yn fy etholaeth, mae gan nifer o'r bobl rwy'n gweithio gyda hwy broblem debyg iawn. Yn yr un modd, gyda'r gwaith gwirfoddol, rydym yn credu ei fod yn ganlyniad anfwriadol i'r amgylchedd gelyniaethus, a elwir bellach yn amgylchedd cydymffurfio, y mae Llywodraeth y DU wedi'i roi ar waith, ond rydym yn credu ei fod, mewn gwirionedd, yn ganlyniad anfwriadol, felly rydym yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud i dynnu eu sylw at hynny a sicrhau bod y rheolau hynny'n cael eu newid.