Yr eitem nesaf felly yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rydw i'n galw ar arweinydd y tŷ i wneud ei datganiad busnes. Julie James.

Diolch, Llywydd. Un newid bach a geir i fusnes heddiw, sef lleihau hyd dadl Cyfnod 3 y prynhawn yma ar Fil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris Alcohol) (Cymru). Dangosir busnes y tair wythnos nesaf ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes a welir ymysg papurau'r cyfarfod, sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

A gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol ar lefel y ffioedd y gall awdurdodau lleol yng Nghymru eu codi am eu gwasanaethau? Cysylltodd etholwr o Gasnewydd â mi, sydd yn rhan o anghydfod ynghylch uchder coed ar dir ei gymydog. Mae wedi mynd at Gyngor Dinas Casnewydd erbyn hyn am gymorth, ond maen nhw'n codi ffi o £320 cyn hyd yn oed ystyried y gŵyn. A gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet ar ba un a yw'n credu bod graddfa'r ffioedd hyn yn briodol ai peidio, ac a fydd yn lleihau'r uchafswm er mwyn sicrhau nad yw'r ffioedd yn cael eu defnyddio i godi incwm i'r awdurdodau lleol, drwy flingo trigolion lleol?

Ie, rwy'n credu bod hwnnw'r math o fater y dylai'r Aelod ei godi ag Ysgrifennydd y Cabinet fel mater etholaethol, a hynny drwy ohebiaeth. 

A gaf i godi dau fater ag arweinydd y tŷ? Yn gyntaf oll, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynglŷn â gallu i ryngweithredu y rhestrau perfformwyr yng Nghymru a Lloegr? Rwyf ar ddeall bod hon yn rhestr sy'n caniatáu i feddygon teulu ddod o Loegr i ymarfer yng Nghymru, a, dybiwn i, i'r gwrthwyneb. Mae'r mater hwn wedi'i godi â mi sawl gwaith gan feddygon teulu yn fy rhanbarth i. Mae gennyf i broblem benodol ar hyn o bryd yn Nyffryn Dyfi, lle, er enghraifft, mae practis wedi ceisio cael tri aelod o staff locwm yn ddiweddar. Cymerodd chwe mis i un locwm gael lle ar y rhestr perfformwyr yng Nghymru. Cymerodd ddau fis i un arall gael lle ar y rhestr perfformwyr yng Nghymru, er ei fod mewn gwirionedd yn gweithio ym Mryste yn gwirio profion gwaed, ond oherwydd bod y profion gwaed yn dod o Gymru, bu'n rhaid iddo fod ar y rhestr perfformwyr yng Nghymru. Mae oedi o ddau fis i wneud hynny yn ormodol, rwy'n credu, pan fyddwch chi'n meddwl am y peth.

Dydw i ddim yn deall y cefndir llawn ynghylch pam na allwn ni gael rhestr gwbl ryngweithredol yma. Wrth gwrs, rwy'n cefnogi datganoli gwasanaethau iechyd yng Nghymru, ond rwyf eisiau inni rannu cyffredinedd â Lloegr yn hyn o beth. Mae'n rhywbeth sy'n rhwystro llawer o bractisau meddygon teulu rhag defnyddio staff locwm yn llwyddiannus yn y ffordd fwyaf priodol ac effeithiol. Maen nhw'n ymgysylltu â hwy, yn talu rhai costau cychwynnol ar eu cyfer, ac yna dydyn nhw ddim mewn gwirionedd yn gweithio iddyn nhw am sawl mis. Dyma beth sy'n dal llawer o bractisau meddygon teulu yn ôl, mewn gwirionedd, nid eu parodrwydd neu fel arall i ateb y ffôn yn y bore. Mae hon yn ffordd o ddogni gwasanaethau, gadewch inni fod yn onest am hyn; cystal inni wynebu'r ffaith honno. Felly, a gawn ni ddatganiad neu lythyr i Aelodau'r Cynulliad am sut y mae hyn yn gweithio, pam y ceir problemau, a pham yr wyf i'n cael meddygon teulu yn cysylltu â mi i ddweud am oedi am fisoedd i gael meddygon teulu cymwys, sydd ar y rhestr yn Lloegr ac sy'n gallu gweithio fel meddygon teulu yn Lloegr? Yn fy marn i, dylen nhw allu croesi'r ffin drwy roi tic syml mewn blwch a dylai fod gennym ni ffordd o wneud hynny.

Nid wyf yn gofyn i chi am ddatganiad ar yr ail fater yr hoffwn i ei godi, ond mae'n gysylltiedig iawn â busnes y Cynulliad ar gyfer y diwrnod neu ddau nesaf. Rydym ni wedi cael ychydig o ffrae ynghylch p'un a yw'r Prif Weinidog yn ymgymryd â gwleidyddiaeth San Steffan ai peidio. Rwy'n credu ein bod ni wedi dod i'r casgliad ei fod ef, a chredaf fod gennym ni i gyd ddiddordeb yn yr hyn sy'n digwydd yn San Steffan heddiw. Mae gennym ni'r dadleuon a'r gwelliannau ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) o Dŷ'r Arglwyddi, ac mae gennym ni awr a hanner i drafod y casgliad cyfan o welliannau yn ymwneud â datganoli, yn ymwneud â gweithredu yng Nghymru a'r Alban, ac rwy'n credu bod hynny'n warthus—bod y ddadl honno wedi cael cyn lleied o amser. Ond, o fewn y set honno o welliannau datganoli, mae gwelliannau a allai fod yn effeithio ar ein cymhwysedd deddfwriaethol ni yn y fan yma.

Mae gennym ni welliant gan eich plaid chi—gan Jeremy Corbyn ei hun, wedi'i eilio gan Keir Starmer—sy'n newid y rheol pum mlynedd sydd gennym ni ar hyn o bryd, o ran bod rheoliadau yn parhau am bum mlynedd ar ôl gweithrediad y Bil Ymadael yr UE, i dair blynedd. Mae hynny yn ei hun yn wahanol i'ch cytundeb rhynglywodraethol. Mae'r cytundeb rhynglywodraethol yn caniatáu ar gyfer pump a dwy yn ychwanegol. Mae arweinydd y Blaid Llafur ei hun yn dweud y dylai hyn fod yn dri a dwy yn ychwanegol. Felly, yn syth, rhywbeth y gwnaethom ni bleidleisio arno— na chafodd gefnogaeth gan Blaid Cymru yn sicr, ond fe wnaethom ni bleidleisio ar hyn fel Cynulliad rai wythnosau'n ôl—mae hyn yn gallu cael ei newid heddiw yn Nhŷ'r Cyffredin drwy set wahanol o welliannau.

Rwy'n credu bod hyn yn tanlinellu, pa mor anhrefnus yw San Steffan wrth ymdrin â datganoli ac, mae'n rhaid imi ddweud y gwir yn blaen, mae'n tanlinellu diffyg cydlyniaeth o fewn eich plaid eich hun yn y ffordd yr ydych hi'n ymdrin â hyn. Ni wnaf i ailadrodd yr hen ddadleuon yr ydym ni wedi eu cyflwyno, eich bod chi wedi cyflwyno'r cytundeb rhynglywodraethol hwn yn rhy gynnar ac y gwnaethoch chi hynny ar frys ac efallai erbyn hyn eich bod chi'n difaru'ch enaid, ond a allwch chi ddweud wrth y Cynulliad sut y byddwch chi'n ymdrin â'r materion hyn wrth i chi dderbyn adroddiadau gan Dŷ'r Cyffredin? Wrth i ni weld unrhyw effaith ar y setliad datganoli, sut yr ydych chi'n bwriadu rhoi'r wybodaeth honno inni, a beth yw eich bwriad o ran sut y dylai'r Cynulliad, dros yr ychydig ddyddiau nesaf, ymateb i rai o'r gwelliannau hynny a allai yn awr newid Bil Ymadael yr UE? 

Ie, wel, ar un ail bwynt hwnnw, rydym ni'n hyderus bod y gwelliannau yn annhebygol o gael effaith ar y Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol. Cafodd y Memorandwm ei ddrafftio mewn ffordd eithaf cryf yn hynny o beth, ond yn amlwg, byddwn ni'n cadw llygad ar yr hyn sy'n digwydd yn San Steffan. Os bydd unrhyw beth yn digwydd sy'n effeithio ar hynny—ac rydym ni'n credu bod hynny'n annhebygol iawn—yna, yn amlwg, cynhelir trafodaethau â'r Llywydd ynghylch sut i ddelio â hynny. Ond rwy'n pwysleisio ein bod ni'n credu bod hynny'n annhebygol ar hyn o bryd. Rydym ni wedi dweud bob amser ein bod ni'n credu y gallai'r sefyllfa gael ei gwella, ond ein bod ni'n hapus â lle'r oedd yn rhaid iddi fynd, ac mae'r sefyllfa honno'n parhau. Ond, yn amlwg rydym ni'n cadw llygad ar yr hyn sy'n mynd ymlaen ac, yn wir, mae wedi bod yn destun trafodaeth rhwng y Llywydd a ninnau, o ran cadw llygad gofalus yn hyn o beth. Byddwn ni'n gwneud hynny yr wythnos hon, a bydd llawer ohonom ni'n cymryd diddordeb mawr iawn yn yr hyn sy'n digwydd yr wythnos hon, am resymau amlwg, fel y gwnaethoch chi ei ddweud.

O ran y mater arall, byddaf yn trafod ag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd y ffordd orau o wneud yn siŵr bod Aelodau yn cael yr wybodaeth angenrheidiol i ddeall y system. Rwy'n credu bod hynny yn debygol o fod drwy lythyr at Aelodau'r Cynulliad, ond byddaf yn cael trafodaeth ag ef i wneud yn siŵr bod Aelodau yn cael yr wybodaeth sydd ei hangen arnynt er mwyn gallu deall sut y mae'r system yn gweithredu.

Yr wythnos diwethaf, cawsom y newyddion drwg iawn bod House of Fraser yn cau siopau yn y De. Yng Nghaerdydd, adeilad eiconig Howells sy'n cau, ac wrth gwrs mae House of Fraser Cwmbrân yn cau hefyd, a bydd hynny'n golygu colli cyfanswm o 438 o swyddi. Rwy'n gwybod bod rhai o fy etholwyr yn gweithio yn Howells yng Nghaerdydd, sydd yn etholaeth Jenny Rathbone yng nghanol Caerdydd. Felly, mae hon yn ergyd gwirioneddol ofnadwy. Yn sicr yng Nghaerdydd, agorwyd siop Howells yn 1865, ac mae'r rhan fwyaf o bobl yng Nghaerdydd yn adnabod rhywun fu'n gweithio yno neu'n gwneud rhywbeth yno, gan gynnwys fy modryb, a fu'n gweithio yno, a phob man yr ewch chi, mae Howells wedi bod yn siop eiconig. Wrth gwrs, mae hefyd yn ergyd ofnadwy oherwydd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, fod y siop honno mewn gwirionedd yn gwneud elw, er ei bod yn rhan o fargen achub House of Fraser yn ei gyfanrwydd. Felly, a gawn ni ddatganiad ynghylch pa gymorth y gellir ei roi i'r aelodau staff, y rhai yr effeithir arnynt, a hefyd a gawn ni ddadl am ddyfodol y stryd fawr, oherwydd rwy'n credu bod cau'r siop hon, ynghyd â siopau eraill sydd wedi cau yn ddiweddar, yn golygu bod yn rhaid inni edrych o ddifri ar y bygythiadau hyn i'n strydoedd mawr?

Ie, mae'r Aelod yn codi pwynt pwysig iawn, ac mae'r ffaith bod y siopau mawr hyn yn cau yn bryder gwirioneddol. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud ei fod yn hapus iawn i ysgrifennu at Aelodau a nodi beth yn union yr ydym ni'n ei wneud, ond mae'n gyfuniad o'n camau arferol—mae arnaf i ofn dweud 'arferol'; yn anffodus, mae gennym ni gryn brofiad o sefyllfaoedd diswyddo mawr yng Nghymru. Felly, mae gennym ni ymateb i hynny, sy'n cynnwys ein rhaglen ReAct 3, darparu pecyn cynhwysfawr o gymorth i bobl sydd yn y sefyllfa hon. Nod pwysig y rhaglen yw helpu pobl sy'n wynebu diswyddiadau, neu bobl sy'n weithwyr sydd wedi'i diswyddo yng Nghymru, i allu ailddefnyddio eu sgiliau yn yr economi leol cymaint ag y bo modd. Byddwn ni'n cefnogi ac yn gweithio gyda House of Fraser ac unrhyw gwmni sy'n gwneud y mathau hynny o gyhoeddiadau i weld beth y gellir ei wneud. Mae amrywiaeth o gyngor ar gael drwy Busnes Cymru, ac, wrth gwrs, nodwyd manwerthu yn sector â blaenoriaeth yn y cynllun gweithredu economaidd. Ond mae Ysgrifennydd y Cabinet yn nodi ei barodrwydd i ysgrifennu at bob aelod a dweud beth yn union yw'r sefyllfa o ran y cyhoeddiad hwn.

Meddwl oeddwn i tybed a gawn ni ddatganiad ar sut y mae Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo'r celfyddydau mewn gwyliau rhyngwladol ledled y byd. Gofynnaf oherwydd fy mod i wedi cael sylwadau gan fardd sy'n byw ar hyn o bryd yn Llydaw, yn wreiddiol o Gymru, sydd â diddordeb mewn hyrwyddo Cymru yn yr ŵyl Interceltique de Lorient yn Llydaw. Mae 70,000 o bobl yn mynd i'r ŵyl honno. 2006 oedd blwyddyn Cymru, ac roedd llawer o hyrwyddo ynglŷn â hyn, ond ers 2006, mae hi’n dweud, ac rwy'n dyfynnu,

'stondin â phlât o bice ar y maen, rhai taflenni di-fflach a chasgen o Felinfoel yw'r cyfan sydd wedi'i gynnig.'

Rwy'n siŵr bod pobl wedi mwynhau'r Felinfoel, ond dydi hi ddim yn ymddangos bod yr arlwy yn ddigon eang i gynrychioli'r hyn sydd gan Gymru i'w gynnig mewn gwyliau rhyngwladol. Mae hi'n teimlo'n angerddol iawn dros Gymru, yn byw yn y fan honno, ac yn dod o Gymru, a meddwl oeddwn i tybed a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ar yr hyn yr ydych chi'n ei wneud i hyrwyddo'r ŵyl hon ac eraill, er mwyn i bobl allu mwynhau diwylliant Cymru dramor.

Fy ail gwestiwn yw hyn: fe welsom ni, wrth gwrs, sut y curodd y Alban Lloegr yn y criced yn ddiweddar? Rydym ni wedi cael dadl yma, drwy'r Pwyllgor Deisebau, ynghylch creu tîm criced i Gymru. Fe ddywedodd pobl, 'Wel, dim ond yn erbyn yr Alban y byddent yn chwarae, felly nid yw hynny'n beth da iawn i anelu ato', ond gan ein bod ni nawr wedi gweld yr Alban yn curo Lloegr ac rydym ni eisiau ein tîm criced ar gyfer ein cenedl ni, fel y gallwn ni ddathlu, fel y mae'r Alban yn dathlu ar hyn o bryd. Felly, tybed a gawn ni ddiweddariad gan Lywodraeth Cymru o ran ei barn ar hyn. Rwy'n gwybod bod safbwyntiau wedi gwrthdaro, ond a fyddan nhw'n ailystyried yng ngoleuni'r hyn sydd wedi digwydd yn yr Alban?

Mae'n rhaid i mi edmygu optimistiaeth yr Aelod bod creu tîm yn creu rheswm dros ddathlu. Fel rhywun o Abertawe, mae'n rhaid i mi ddweud wrthych nad yw hynny bob amser yn wir. Caf fy nhemtio i ddweud, 'Gofal piau', ond mae Ysgrifennydd y Cabinet yma yn gwrando ar hynny, ac rwy'n siŵr, y rhoddodd sylw i hyn. Rwy'n siŵr bod yna lawer o chwaraewyr criced da ledled Cymru a fyddai'n gallu rhoi tîm at ei gilydd, ond, fel rhywun o Abertawe, rwyf ychydig yn amheus ar hyn o bryd ynglŷn â siarad am ddathlu timau yn ddiddiwedd, gan ein bod ni'n dal i alaru sefyllfa'r Elyrch.

O ran y celfyddydau ledled y byd, cefais y pleser go iawn o fod ar stondin Cymru yn y gynhadledd ymchwil ac arloesi yn Llundain yr wythnos ddiwethaf, yn lansio adroddiad Graeme Reid ar ymchwil ac arloesi yng Nghymru. Roedd hi'n wych gallu dathlu amrywiaeth fawr o gyfraniadau Cymreig at y celfyddydau, diwylliant ac ymdrech deallusol ar draws y byd. Felly, rwy'n derbyn eich pwynt chi, ac rwy'n hapus i drafod ag Ysgrifennydd y Cabinet lle'r ydym ni arni ar hyn o bryd. Llwyddais i fynd i nifer o wyliau yn ystod y flwyddyn yng Nghymru, ac roedd yn wych i fod yn gallu gweld hynny. Felly, byddaf yn trafod ag Ysgrifennydd y Cabinet o ran beth sy'n digwydd ar hyn o bryd a beth y gallwn ni ei wneud i sicrhau bod Aelodau yn ymwybodol.

Arweinydd y tŷ, byddwch yn ymwybodol o benderfyniad Llywodraeth yr Alban i gynnal ymchwiliad i blismona streic y glowyr, a byddwch yn ymwybodol bod hyn oherwydd bod Llywodraeth y DU wedi gwrthod, sawl gwaith—fe wnaeth yr Ysgrifenyddion Cartref, Amber Rudd, ac yna Teresa May, y gwnes i gyfarfod â hi sawl gwaith, wrthod cynnal ymchwiliad o'r fath, er gwaetha'r ffaith bod llawer iawn o dystiolaeth newydd a dogfennau wedi dod i'r golwg. Ac mae'n bwysig, nid dim ond oherwydd nifer y glowyr o Gymru a gafodd eu harestio, eu cyhuddo ac yna'u herlyn yn llwyddiannus—a gymerodd gamau yn erbyn—yr heddlu am erlyniad maleisus, ond hefyd oherwydd y ffugio tystiolaeth a'r camddefnyddio pŵer a ddigwyddodd, ac o ble y daeth y gorchmynion ar gyfer y cam-drin hwnnw. Ei berthnasedd, wrth gwrs, yw bod yr ymddygiad hwnnw wedyn, wrth gwrs, wedi'i ailadrodd yn Hillsborough ac yna ymchwiliadau Rotherham. A dyna pam y mae'r ymddygiad hwnnw yn bwysig. Nawr, gall yr Alban gynnal yr ymchwiliad oherwydd y bod y sefyllfa plismona wedi'i datganoli yno, ac ni allwn ni. A gaf i ofyn felly mai'r hyn y bydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud yw cefnogi'n ffurfiol gamau Llywodraeth yr Alban i gynnal ei hymchwiliad ei hun yno, ond y bydd hefyd yn dweud wrth yr Ysgrifennydd Cartref newydd unwaith eto ei bod hi'n hen bryd i Lywodraeth y DU gynnal yr ymchwiliad hwnnw nawr, gan ddatgelu'r dogfennau sydd ar gael? Oherwydd mae yna gwestiynau gwirioneddol i'w hateb ynghylch cam-drin pŵer, o ble y daeth y gorchmynion mewn gwirionedd, ac ni all rhywun ond holi'r cwestiwn: beth sydd gan y Llywodraeth Dorïaidd i'w guddio?

Ie, rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud cyfres o bwyntiau rhagorol. Mae'n hen bryd cynnal ymchwiliad o'r fath. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn nodi ei fod yn fwy na pharodi wneud y ddau beth hynny: cefnogi Llywodraeth yr Alban, ac ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref newydd—nid ydym wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref newydd, felly ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref ac annog ymchwiliad o'r fath i ystyried y sefyllfa yng Nghymru a Lloegr.

A gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog dros Blant, Pobl Hŷn a Gofal Cymdeithasol ar ddyfodol Gorchymyn Eithriadau Gwarchod Plant a Gofal Dydd (Cymru) 2010? Bydd Aelodau yn ymwybodol bod hwn yn offeryn sy'n eithrio gwarchodwyr plant cofrestredig rhag cael cyllid gan y Llywodraeth os ydynt yn gofalu am blant perthnasau. Rwy'n credu efallai ei bod hi'n amser da i edrych eto ar yr eithriadau hynny yng ngoleuni'r niferoedd siomedig sydd wedi manteisio ar gynllun gofal plant y Llywodraeth—gallai fod yn amser da i ailystyried yr eithriadau i weld a ellir ymestyn y cynllun hwnnw, a gwella'r nifer o bobl sy'n manteisio arno. Felly, a gawn ni ddiweddariad a datganiad gan y Gweinidog ar y mater hwn mor fuan â phosibl, os gwelwch yn dda?

Mae'r Gweinidog wedi nodi ei fod yn edrych ar y sefyllfa o ran gofalu am blant perthnasau a'r hyn y gellir ei wneud i sicrhau y caiff y deddfau diogelu eu dehongli'n briodol, a hefyd ein bod yn ei hwyluso'r cynllun mewn gwahanol—wyddoch chi, mae nifer diddiwedd o sefyllfaoedd i'w hystyried. Ond mae eisoes wedi nodi ei barodrwydd i wneud hynny, a byddaf i'n gwneud yn siŵr ei fod yn nodi'r amserlen ar gyfer hynny i'r holl Aelodau hefyd.

A gaf i groesawu, arweinydd y tŷ, y ffaith bod Stella Creasy AS wedi sicrhau cefnogaeth drawsbleidiol ar gyfer y ddadl frys ar y gyfraith erthylu yng Ngogledd Iwerddon yr wythnos diwethaf? Nid oedd sôn am y ddadl yn y penawdau newyddion, ond Anna Soubry a wnaeth atgoffa'r DUP fod 724 o fenywod yn dod i'r DU bob blwyddyn i gael erthyliad, wrth i Aelodau Seneddol alw am weithredu brys yr wythnos diwethaf i ddiwygio'r gyfraith yng Ngogledd Iwerddon. A yw arweinydd y tŷ yn cytuno bod Stella Creasy wedi nodi cyfle i Ogledd Iwerddon a gwledydd datganoledig ystyried fframwaith deddfwriaethol newydd i gyfreithloni erthyliadau hyd at 24 wythnos drwy ddiwygio Deddf 1861, a ddiwygiwyd mewn gwirionedd gan Ddeddf Erthylu 1967? Ac a gawn ni ofyn i Lywodraeth Cymru ystyried y posibilrwydd deddfwriaethol hwn?

Roeddwn i'n falch iawn o weld bod Stella Creasy wedi cael y ddadl honno. Gwn fod yr Ysgrifennydd iechyd yn awyddus iawn i edrych ar yr hyn y gallwn ni ei wneud i helpu. Ac rwy'n siŵr y bydd yn hapus iawn i ystyried beth y gallwn ni ei wneud, os gallwn ni, i helpu pobl sydd wedi'u dal yn y sefyllfa honno, sy'n rhywbeth sydd—wel, mae y tu hwnt i amgyffred yr hyn y mae rhywun yn mynd drwyddi yn y sefyllfa honno. Felly, gwn y bydd yn hapus iawn i edrych ar hynny.

Arweinydd y tŷ, amser cinio heddiw, roeddwn i'n falch o gael mynd i ddigwyddiad a gynhaliwyd gan Julie Morgan ar gyfer Gofal Canser y Fron yn y Pierhead, a gwn fod aelodau eraill—Siân Gwenllian, Jenny Rathbone, rwy'n credu, a Hannah Blythyn—yn bresennol hefyd. Roedd yn ddigwyddiad ardderchog, teimladwy iawn mewn gwirionedd, i glywed am brofiadau o ganser y fron gan bobl sy'n dioddef eu hunain. Mae'r sefydliad yn ceisio darparu gwell gofal cyffredinol yn dilyn triniaeth feddygol ar gyfer canser y fron. Felly, tybed, yn sgil y digwyddiad hwnnw a rhai o'r materion diddorol iawn a godwyd, a gawn ni ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar sut yr ydych yn bwriadu cefnogi sefydliadau fel hyn fel nad yw pobl sydd wedi cael llawdriniaeth canser y fron yn teimlo eu bod ar eu pennau eu hunain yn llwyr wedi hynny, ond eu bod yn teimlo bod ganddynt y gofal cyffredinol a'r cymorth hwnnw sydd eu hangen arnyn nhw i wella'n llawn ac yn barhaol.

Ie, rwy'n siŵr y bydd yr Ysgrifennydd iechyd yn fwy na pharod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am beth yw'r gofal i bobl sydd wedi cael canser y fron. Bydd yr Aelod yn ymwybodol fy mod i fy hun wedi goroesi canser y fron, ac mae'n rhaid imi ddweud fy mod i'n hynod o ddiolchgar am yr holl gefnogaeth a gefais. Mae'n hanfodol eich bod yn derbyn y gefnogaeth honno er mwyn rhoi trefn yn ôl ar eich bywyd. Gwn fod yr Ysgrifennydd iechyd yn rhannu'r safbwyntiau hynny.

Ddydd Sul, cymerais ran mewn digwyddiad casglu sbwriel ar draeth Llandanwg, a gwnaethom ni gasglu'r sbwriel hyn o fewn un fetr sgwâr o forlin y traeth hwnnw. Fel y gallwch chi ei weld, mae hyn yn llawer iawn o sbwriel, a chofiwch mai gwerth un fetr sgwâr oddi ar linell y llanw yw hwn. Byddwch yn gweld bod 99 y cant ohono yn blastig, ond llawer iawn ohono yw'r gwellt plastig bach iawn o'r diodydd hynny y mae'r rhan fwyaf o blant yn eu hyfed. Felly, y cwestiwn yr wyf i'n dymuno'i ofyn, arweinydd y tŷ, yw a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried edrych ar atal neu, yn wir, leihau cyflenwad y mathau hynny o wellt drwy ei pholisi caffael cyhoeddus. Yn 2015, gwnaeth eich rhagflaenydd y datganiad hwn:

'Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) (2015) yn rhoi cyfle newydd i ni hybu egwyddorion caffael cyhoeddus yng Nghymru, gan adeiladu ar y gwaith da ers 2012. Golyga rhoi hyn ar waith yn y gwasanaeth cyhoeddus fod rhaid i ni barhau i edrych tuag at ein cenedlaethau i ddod a sicrhau canlyniadau mwy cynaliadwy o'n caffael fel y gallai ein gwariant helpu i gyflawni'r saith nod llesiant' a nodir yn y Ddeddf honno. Byddwn i'n gofyn ein bod, trwy ein prosesau caffael cyhoeddus, yn edrych o ddifri ar ehangu caffael moesegol i gynnwys gofalu am yr amgylchedd, ac i edrych yn arbennig i sicrhau nad yw'r gwasanaethau yr ydym ni'n eu caffael yn ychwanegu at fwy o sbwriel ar y draethlin, wrth i un fetr sgwâr gynhyrchu cymaint â hynny o sbwriel.

Ie, ac rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt da iawn, ac mae'n bwynt yr hoffai pob un ohonom ni sy'n cerdded ar hyd y draethlin ei atgyfnerthu. Rydym ni i gyd wedi cael gohebiaeth ysgrifenedig, rwy'n siŵr, gan nifer o ysgolion yn ein hetholaethau a'n rhanbarthau ein hunain yn gofyn inni beth ar y ddaear yr ydym ni'n ei wneud i leihau hyn ac yn rhoi enghreifftiau penodol. Yn sicr, mae ysgolion yn fy etholaeth i wedi ysgrifennu ataf yn gofyn beth yr ydym ni'n ei wneud. Mae gennym ni Gwerth Cymru a'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn gweithio'n agos gyda swyddfa Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru a WRAP i ddatblygu a chyflawni sawl cynllun arbrofol ar y cyd ag awdurdodau lleol a phartneriaid ledled Cymru i ddangos dulliau newydd ym maes caffael sy'n llwyr ymgorffori Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac mae un o'r cynlluniau arbrofol hynny yn ymwneud â gwellt plastig. Mae swyddogion yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud i ddatblygu amrywiaeth o ddulliau o nodi tueddiadau a gweithredu camau i leihau neu ddileu'r defnydd o blastigau, gan gynnwys deunydd pacio bwyd a gwellt, yn ein contractau yn y dyfodol. Rydym ni hefyd yn ymgynghori ar y mesurau hynny â chyflenwyr ym mis Mehefin—nawr, Mehefin 2018—a bydd yn monitro canlyniadau yn rhan o reoli contract ffurfiol y cyflenwyr hynny wrth symud ymlaen.

Mae gennym ni amrywiaeth o bethau eraill yr ydym ni'n eu hystyried, ac un o'r cynlluniau arbrofol, er enghraifft—bydd gan y Llywydd ddiddordeb arbennig i wybod—yw cefnogi Cyngor Sir Ceredigion â'u fframwaith nwyddau arlwyo tafladwy cydweithredol, sy'n ymwreiddio Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol yn llwyr ac yn ystyried dewisiadau amgen cynaliadwy i blastigau ledled y sir. Felly, rydym yn ystyried amrywiaeth o gynlluniau arbrofol yn rhanbarth Joyce Watson, y bydd ganddi ddiddordeb arbennig ynddyn nhw, a'r hyn yr ydym ni'n ceisio'i weld yw pa mor gyflym y gallwn ni gyflwyno'r rhain ledled Cymru fel y gallwn ni ddileu'r pla o blastig yn ein cefnforoedd, a gwn y bydd yr Aelodau wedi gweld rhaglenni ar y teledu ynghylch—treiddiad microblastigau ar draws yr Arctig, yn arbennig, sy'n beth ofnadwy i edrych arno. Felly, gorau po gyntaf y byddwn yn gweithredu.

Rwy'n ymwybodol bod llawer o'r Aelodau yn cymryd rhan mewn casgliadau sbwriel cymunedol a chasgliadau plastig cymunedol ar draethau. Nid wyf i'n dymuno ei osod yn gynsail y cewch ddod â'ch casgliadau i'w defnyddio yn bropiau i'r Siambr hon. Mi wnes i ei ganiatáu ar y pwynt hwnnw, er mwyn i chi gyflwyno'ch achos yn effeithiol. Byddaf i hefyd yn gwneud y pwynt bod yr Aelod sy'n eistedd wrth ymyl Joyce Watson wedi tynnu llun ar y pwynt hwnnw. Nid ydym ni wedi ein hethol i'r Siambr hon i dynnu lluniau o'n gilydd. Felly, rwyf yn atgoffa'r Aelodau am y pwynt hwnnw hefyd. Ond mae'r pwyntiau yn rhai pwysig, ac nid oeddwn i'n dymuno torri ar draws neu ddifro'r pwyntiau a oedd yn cael eu gwneud. Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Mi wnes i yrru ddoe o fy etholaeth, o Ynys Môn, lawr i Gaerdydd mewn car o'r unfed ganrif ar hugain, sef car trydan, Renault ZOE. Yn anffodus, mae isadeiledd gwefru trydan Cymru yn dod o'r ganrif ddiwethaf, ddywedwn i. Methais i â gyrru'n syth i lawr a gorfod dod drwy Loegr er mwyn gallu gwefru. Nid ydy hynny, yn amlwg, yn dderbyniol erbyn hyn. Mae Plaid Cymru wedi llwyddo i gael £2 miliwn allan o'r Llywodraeth drwy'r gyllideb i weithio ar gynllun i ehangu pwyntiau gwefru. A gaf i ddiweddariad gan y Llywodraeth ar sut mae hwnnw'n cael ei wario a sut mae am olygu ein bod ni, yn fuan iawn, iawn, am gael pwyntiau gwefru yn rhywle rhwng Ynys Môn a Chaerdydd?

Ie, Aberystywth.

Mae'r Aelod yn gwneud—

Nid Aberystywth. [Chwerthin.]

Mae'r Aelod yn gwneud pwynt ardderchog ac mae'n un y mae'r Llywodraeth yn ei gefnogi'n llwyr. Rwy'n falch iawn bod gennym y trefniant ar waith. Byddaf i'n sicr yn siarad ag Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch y sefyllfa o ran diweddariadau. Byddwn i hefyd wrth fy modd yn cael cerbyd trydan i wneud teithiau hwy, ac rwy'n siŵr bod llawer iawn ohonom yn rhannu'r uchelgais hwnnw. Felly, mae'n rhywbeth yr ydym ni i gyd yn rhannu'r un uchelgais ar ei gyfer a byddaf i'n sicr yn siarad â fy nghyd-Aelod Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch ble yn union ydym ni arni ar y cynllun hwnnw.

Arweinydd y tŷ, hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad. Yr wythnos diwethaf, cynhaliodd Glan-yr-afon yng Nghasnewydd berfformiad cyntaf y byd o waith Opera Cenedlaethol Cymru Rhondda Rips it Up!, opera yn adrodd hanes bywyd y swffragét, ymgyrchydd ac entrepreneur o Gasnewydd, Margaret Mackworth, neu Arglwyddes Rhondda. Mae'n dal i fod ar daith ar hyn o bryd i'r rheiny ohonoch nad ydych wedi'i gweld. Ond perfformiodd disgyblion o Ysgol John Frost yn fy etholaeth i waith cydweithredol arbennig, Deeds not Words, yn syth cyn y perfformiad gwych, a rhoddodd y prosiect gyfle i'r myfyrwyr weithio gyda pherfformwyr o'r radd flaenaf o Opera Cenedlaethol Cymru ac, ynghyd â gweddill y gynulleidfa, cefais fy ngwefreiddio  gan eu perfformiad. Yn bwysicaf oll, mae'r prosiect wedi dangos sut y mae rhoi llais i bobl ifanc trwy berfformio yn cael effaith gadarnhaol sylweddol ar eu lles meddwl. Arweinydd y tŷ, a gawn ni ddatganiad ar fudd y celfyddydau creadigol ar les meddwl pobl ifanc?

A fy ail gais i yw: a gawn ni ddadl neu ddatganiad ar ferched a menywod mewn chwaraeon? Heno, mae Cymru yn chwarae yn erbyn Rwsia yn Stadiwm Casnewydd ym Mharc Spytty ar gyfer gemau rhagbrofol Cwpan y Byd FIFA Menywod ac, yn dilyn twf pêl-droed merched, byddai'n dda clywed sut y gall Llywodraeth Cymru gefnogi mwy o fenywod a merched i gymryd rhan mewn chwaraeon fel pêl-droed.

O ran y mater cyntaf, nid wyf i wedi cael cyfle i'w weld. Rwy'n gobeithio y caf i gyfle i'w weld. Rwyf wedi clywed sylwadau da iawn am y perfformiad. Mae gennym ni ddatganiad o weledigaeth Llywodraeth Cymru 'Golau yn y Gwyll', sef ein datganiad ar ddiwylliant a gweithgareddau creadigol, ac mae hynny'n cydnabod yr effaith gadarnhaol y gall cymryd rhan yn y celfyddydau a diwylliant ei chael ar iechyd a lles, gan ategu meddyginiaethau a lles craidd. Mae'n ffaith hysbys bod cymryd rhan, yn yr ystyr ehangaf, yn y celfyddydau a gweithgareddau diwylliannol yn cynyddu hyder personol, hyder yr unigolyn. Mae hefyd yn cynyddu cydlyniant cymunedol, balchder cymunedol. Mae sylwadau Bethan Sayed am y gwyliau rhyngwladol a balchder y bobl yng ngweithgareddau diwylliannol eu cenedl yn enghraifft dda iawn o sut y mae'n gwella iechyd meddwl ac iechyd yr unigolyn. Rwy'n gwybod y bydd y bobl ifanc sy'n cymryd rhan yn y gweithgaredd hwnnw wedi tyfu o ran hyder, ac mewn partneriaeth ac mewn cydlyniant o ganlyniad i hynny. Felly, rydym ni'n cydnabod hynny yn fawr iawn yn rhan o'n datganiad diwylliant a chreadigrwydd, ond rydym ni hefyd yn ei gydnabod yn rhan o'r datganiad iechyd meddwl ac mae'n bwysig iawn pwysleisio hynny yn y Siambr hon.

O ran menywod a merched mewn chwaraeon, Llywydd, rwy'n gobeithio y byddwch yn caniatáu i mi adrodd hanesyn byr iawn, oherwydd es i'n ddiweddar i noson gwis i godi arian. Gofynnwyd inni chwarae cellweirwyr mewn rownd yr oeddem ni'n credu y byddem yn gwneud y gorau ynddi. Chwaraeodd llawer o bobl eu cellweirwyr ar y rownd chwaraeon ac roedd pob cwestiwn am fenywod o Gymru ym maes chwaraeon, ac roedd yn rhyfeddol faint o bobl a oedd yn methu ag enwi, er enghraifft, tair menyw o Gymru sydd wedi cymryd rhan yn y Gemau Olympaidd neu unrhyw aelod o dîm pêl-droed neu rygbi Cymru, ac ati. Pwysleisiodd hyn i mi yr angen gwirioneddol i dynnu sylw at fenywod sy'n cymryd rhan ym maes chwaraeon, er mwyn iddyn nhw fod yn esiamplau da i eraill—maen nhw yn esiamplau da—ond er mwyn i fwy o bobl allu deall swyddogaeth esiampl dda mewn chwaraeon, ac mewn gwirionedd pa mor anhygoel o dda y maen nhw'n ei wneud bob amser a sut y dylem ni fod yn falch ohonynt. Felly, byddaf i'n sicr yn codi hynny â'r Gweinidog ac yn gwneud yn siŵr y gallwn ni dynnu sylw at eu holl ymdrechion.

Diolch i arweinydd y tŷ.