1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gynyddu cyfleoedd i bobl gael eu profi ar gyfer HIV, gan gynnwys o fewn lleoliadau cymunedol, drwy hunan-brofi a samplo yn y cartref? OAQ52963

Diolch ichi am y cwestiwn. Yn ddiweddar cyhoeddais nifer o ymyriadau i wella iechyd rhywiol yng Nghymru, gan gynnwys cynllun peilot ar gyfer cynnal profion ar-lein yn ardal bwrdd iechyd prifysgol Hywel Dda, a phrosiect i ddarparu profion hunan-samplu HIV i'r rhai sy'n mynychu clinigau proffylacsis cyn-gysylltiad. Bydd y gwaith hwn yn llywio datblygiadau yn y ddarpariaeth ledled Cymru yn y dyfodol.

Rwy'n falch iawn, Ysgrifennydd y Cabinet, ac rwy'n croesawu eich ymrwymiad i hyn, oherwydd mae pawb ohonom yn gwybod bod diagnosis cynnar o HIV yn hanfodol i sicrhau y gall unrhyw unigolyn sy'n cael prawf cadarnhaol ddechrau triniaeth cyn gynted â phosibl, ac mae cael amrywiaeth o gyfleoedd ar gyfer profi yn hanfodol iawn i wella diagnosis cynnar a chynnal iechyd a lles y bobl sy'n byw, neu a allai fod yn byw gyda HIV. Mae diagnosis hwyr o HIV yn achosi goblygiadau difrifol i iechyd yr unigolyn a gall arwain at gymhlethdodau difrifol sy'n peryglu bywyd. Yn anffodus, mae lefelau diagnosis hwyr o HIV yn dal yn uchel, gyda 43 y cant o'r holl achosion newydd yn cael diagnosis hwyr. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, y tu hwnt i'r rhai rydych newydd eu hamlinellu—ac maent i'w croesawu yn wir—pa gamau gweithredu eraill y gallai Llywodraeth Cymru eu cymryd i wella'r nifer sy'n mynd am brofion diagnostig cynnar o HIV hyd yn oed ymhellach?

Wel, mae'n galondid mawr gweld y gwaith rydym yn ei wneud ar broffylacsis cyn-gysylltiad (PrEP), ond hefyd yn y cynllun peilot newydd rwyf wedi'i gyhoeddi. Mae'r gwaith ar PrEP yn bwysig, oherwydd os cofiwch, pan wneuthum ddatganiad i'r Siambr hon o'r blaen, roeddem wedi canfod nifer o bobl cyn cynnal y profion, cyn darparu PrEP—nifer o bobl a oedd heb gael diagnosis o HIV—felly roedd modd iddynt ddechrau triniaeth ar y pwynt hwnnw mewn gwirionedd, yn ogystal â'r pwynt ataliol ynglŷn â PrEP, ac rwy'n disgwyl y byddwn yn dysgu llawer mwy ynglŷn â sut i wneud yn siŵr fod PrEP ar gael yn briodol er mwyn atal HIV rhag digwydd yn y lle cyntaf. Mae'r rhaglen a gyhoeddais ynglŷn â hunan-brofi a samplu yn y cartref yn bwysig, oherwydd mae rhannau eraill o'r DU yn gweithredu fersiwn wahanol o hynny. Mewn gwirionedd, rydym yn cyflwyno prawf haws yma yng Nghymru. Mae'r ffocws cychwynnol ar clamydia a gonorea, ond bydd hynny'n datblygu wedyn i edrych ar wneud profion HIV yn ogystal. Rydym yn darparu bron i 100,000 o brofion HIV yng Nghymru bob blwyddyn, felly mae llawer iawn o brofion yn digwydd. Nid yw'n fater o'r hyn y dylem ei wneud, ond yn hytrach, sut y dylem ei wneud, a sut y dylem wella'r hyn rydym yn ei wneud, ac mewn gwirionedd, ar y pwynt hwn, rydym yn arwain y ffordd ledled y DU.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddiweddar fe nodoch bwysigrwydd deall lefelau gwirioneddol HIV yng Nghymru, ac rwy'n meddwl, fel y dywedoch, fod nifer y bobl yr amcangyfrifir eu bod yn byw gyda HIV yma yn rhy isel yn ôl pob tebyg. Mae Ymddiriedolaeth Terrence Higgins wedi cynhyrchu ystadegau sy'n ymwneud â'r DU yn ei chyfanrwydd, gyda dadansoddiad, ond ychydig iawn o ddata ystadegol a geir sy'n ymwneud â Chymru'n benodol. Ar wahân i edrych ar ddarparu profion mewn cymunedau a phecynnau profi, a fyddwch yn gwneud ymchwil pellach i ganolbwyntio ar Gymru er mwyn deall faint o bobl yng Nghymru sy'n HIV positif ac yn bwysicach, i weld a oes unrhyw rannau o Gymru â nifer fwy o bobl yn dioddef na rhannau eraill?

Rydym yn disgwyl dysgu llawer iawn o'r astudiaeth PrEP rydym yn rhan ohoni—nid yn unig y bobl sy'n gofyn am brawf, oherwydd mae'n bwynt sy'n wir ledled y wlad, ond yr ymgysylltiad ehangach â gwasanaethau iechyd rhywiol. Felly, y pwynt ynglŷn â gwneud profion yn haws—mae'n rhan o geisio lleihau stigma yn ogystal. Mae yna her ynglŷn â phobl yn dod i fanteisio ar y profion sydd ar gael eisoes, felly po hawsaf y gwnawn hynny, po fwyaf y siaradwn amdano a dweud y gwir, y mwyaf tebygol y byddwn o weld pobl yn dod i wneud hynny. Ac wrth gwrs gallwn fod yn hyderus fod yna bobl yn byw yng Nghymru heb gael diagnosis o HIV, oherwydd canfuwyd rhai ohonynt drwy ddamwain yn ystod y profion PrEP. Roeddem yn meddwl y byddem yn canfod rhai, am ein bod mewn gwirionedd yn ceisio cyrraedd pobl sydd ag ymddygiad iechyd rhywiol mwy peryglus nag eraill. Dyna pam ein bod yn gwybod, hyd yn oed ymhlith y bobl sydd wedi mynd ar drywydd PrEP, fod gan bron un rhan o bump o'r bobl hynny heintiau eraill a drosglwyddir yn rhywiol. Felly, mewn gwirionedd rydym yn ymdrin â'r boblogaeth gywir o bobl, ac rwy'n edrych ymlaen at fynd i'r afael â digwyddiad Diwrnod AIDS y Byd Terrence Higgins yma yn y Senedd ddiwedd y mis hwn, a siarad am ymrwymiad y Llywodraeth hon i ddileu HIV yma yng Nghymru.