Eitem 7 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r ddadl Aelodau o dan Reol Sefydlog 11.21 ar deithio llesol, a galwaf ar Huw Irranca-Davies i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6947 Huw Irranca-Davies, Dai Lloyd, Russell George, Jenny Rathbone, John Griffiths, Neil McEvoy, Vikki Howells

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi:      

a) bod gan bobl ifanc yng Nghymru rai o'r lefelau gweithgarwch corfforol isaf yn y Deyrnas Unedig, sy'n cyfrannu at lefelau cynyddol o ordewdra a materion iechyd cysylltiedig megis diabetes math 2;

b) bod nifer o gymunedau yng Nghymru yn dioddef o lefelau anghyfreithlon o uchel o lygredd aer, gydag un gymuned yn profi'r ansawdd aer gwaethaf y tu allan i Lundain;

c) amcangyfrifir bod cost tagfeydd ar y ffyrdd yn £2 biliwn i economi Cymru bob blwyddyn;

d) nid yw targedau ar gyfer allyriadau carbon o drafnidiaeth yng Nghymru wedi'u cwrdd o gwbl;

e) mae lefelau cerdded a beicio yng Nghymru yn dirywio, ac un pryder arbennig yw bod lefelau teithio llesol i'r ysgol yn disgyn; ac

f) gellid gwella pob un o'r materion hyn pe bai Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 yn cael ei gweithredu'n effeithiol.

2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i adnewyddu ei huchelgais am deithio llesol yng Nghymru trwy lunio strategaeth teithio llesol gynhwysfawr, gan gynnwys targedau uchelgeisiol a chynllun manwl ar gyfer buddsoddi hirdymor mewn seilwaith teithio llesol.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Ar ôl cerdded i lawr y mynydd uchaf ym Maesteg y bore yma i waelod y cwm i ddal y trên yma i Gaerdydd, ac yna seiclo ar hyd y ffordd yma i weithio, rwy'n falch iawn o agor y ddadl hon ar deithio llesol, gyda chymorth Aelodau o wahanol bleidiau ar draws y Siambr.

Nawr, gwyddom fod gan Gymru beth o'r ddeddfwriaeth fwyaf arloesol a phellgyrhaeddol sydd gan unrhyw wlad ar hyn, gan osod fframwaith polisi sy'n ein galluogi i wneud penderfyniadau'n wahanol iawn ar gyfer y tymor hir, nid yn unig ar gyfer heddiw, ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol yn ogystal â hon, ac ar gyfer buddsoddi mewn lles a ffyrdd o fyw egnïol ac iach, ac ar gyfer twf economaidd gwirioneddol gynaliadwy. Mae Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 a Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, sy'n ddwy Ddeddf bellweledol iawn, wedi gosod y sylfeini i ni allu gwneud penderfyniadau mewn ffordd wahanol iawn.

Felly, mae'r ddadl hon yn ymwneud â gosod her i Lywodraeth Cymru ac i'r Gweinidog newydd—croeso iddo i'w swydd—rychwantu'r bwlch rhwng yr amcanion clodwiw a nodir yn ein deddfwriaeth sy'n arwain y byd a realiti'r ddarpariaeth ar lawr gwlad. Nawr, ar ôl rhoi'r fframwaith polisi a'r fframwaith deddfwriaethol ar waith, gallaf grynhoi fy nghais i'r Gweinidog mewn tri gair byr: cyflawni, cyflawni, cyflawni.

Gadewch i mi droi yn gyntaf oll at deithio llesol a'r nodau llesiant. Mae teithio llesol yn cyfrannu mwy at nodau Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 nag unrhyw fath arall o drafnidiaeth. Mae'n helpu'r economi drwy leihau tagfeydd, yr amcangyfrifir eu bod ar hyn o bryd yn costio £2 biliwn y flwyddyn i Gymru, a thrwy wella iechyd y gweithlu. Mae'n cyfrannu at gydnerthedd drwy leihau allyriadau, at gydraddoldeb drwy ddarparu dull trafnidiaeth rhad, mae'n helpu cydlyniant cymunedol drwy alluogi pobl i ryngweithio'n haws, ac yn yr un modd mae'n ei gwneud yn haws ac yn rhatach i bobl gymryd rhan mewn gweithgareddau diwylliannol. Ac mae iddo gyrhaeddiad byd-eang, gydag effaith fyd-eang drwy helpu pobl i fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd. Ond ei gyfraniad mwyaf yw Cymru iachach.

Gan roi mater gwelliannau i ansawdd aer a gyflawnir drwy gymryd lle siwrneiau car i'r naill ochr, mae effeithiau buddiol tu hwnt i weithgarwch corfforol syml fel cerdded a beicio, fel y gwneuthum y bore yma, i'r unigolyn, ond hefyd i lefelau iechyd y genedl. Gan Gymru y mae'r lefelau isaf o weithgarwch corfforol ym Mhrydain, gan arwain at ordewdra a llu o afiechydon amrywiol yr amcangyfrifir eu bod yn costio £35 miliwn i'r GIG yng Nghymru eu trin bob blwyddyn. Mae'r sefyllfa gyda phobl iau yn peri pryder arbennig. Ymhlith merched yn eu harddegau yng Nghymru y mae'r lefelau gweithgarwch corfforol isaf o bob un o wledydd y DU, gyda dim ond 8 y cant o ferched yn eu harddegau yng Nghymru yn bodloni'r canllawiau gweithgarwch corfforol. Nawr, o gofio bod ein gwariant ar iechyd yng Nghymru yn 50 y cant o gyllideb Llywodraeth Cymru, dylai unrhyw ymyriadau sy'n helpu i osgoi'r costau enfawr y mae clefydau ffordd o fyw megis gordewdra a diabetes math 2 yn eu gosod ar gymdeithas fod yn flaenoriaeth ar gyfer buddsoddi. Felly, yn fyr, bob tro y mae rhywun yn dewis cerdded neu feicio yn hytrach na mynd yn y car, mae'n fuddiol iddynt hwy, ond hefyd mae'n fuddiol i Gymru.

Felly, dyna pam y pasiodd y Cynulliad ddeddf arloesol yn 2013, sef Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013. Nod y Ddeddf oedd gwneud cerdded a beicio, ac rwy'n dyfynnu'r memorandwm esboniadol a ddaeth gyda hi:

'y ffordd fwyaf naturiol ac arferol o fynd o gwmpas' yng Nghymru.

Nawr, gwyddom mai'r patrwm enghreifftiol ar gyfer beicio yw dinas Copenhagen yn Nenmarc lle mae 41 y cant o'r holl deithiau i'r gwaith ac i astudio i ac o Copenhagen yn digwydd ar gefn beic, ac mae 62 y cant o bobl Copenhagen yn dewis beicio i'r gwaith ac i astudio yn Copenhagen. Mae cyfanswm o 1.4 miliwn o gilometrau yn cael eu beicio yn y ddinas ar ddiwrnod wythnos cyfartalog, ac mae hynny'n gynnydd o 22 y cant ers 2006. Nawr, yn agosach at adref, yn Llundain, mae nifer y teithiau a wneir ar feic wedi cynyddu 154 y cant ers 2000, gan gyrraedd 730,000 o deithiau bob dydd yn 2016. Mae hyn yn drawiadol.

Fodd bynnag, mae'r ffigurau teithio llesol sydd newydd eu llunio a gynhyrchwyd i fonitro Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 yn parhau i ddangos canlyniadau siomedig ar gyfer Cymru. Roedd 61 y cant o oedolion yn cerdded o leiaf unwaith yr wythnos at ddibenion teithio llesol. Mae'r ffigur gwael hwn wedi gostwng o 66 y cant yn 2013-14. Mae 44 y cant o blant yn teithio'n llesol i'r ysgol gynradd, a 34 y cant i'r ysgol uwchradd—roedd hyn yn ostyngiad bach o'r 50 y cant i'r ysgol gynradd yn 2013-14. Mae beicio i'r ysgol yn gymharol anghyffredin, gyda llai nag 1 y cant yn beicio i'r ysgol gynradd neu'r ysgol uwchradd ar ddiwrnod arferol.

Ac eto, mae ein huchelgeisiau yn uchel. Ond mae uchelgais Llywodraeth Cymru, a nodais ar y dechrau, wedi llithro o'r cyflwyniad gwych iawn ar ddechrau'r gwaith o wneud teithio llesol y ffordd fwyaf naturiol ac arferol o fynd o gwmpas yng Nghymru, sef yr hyn y bwriadau ei wneud bryd hynny. Mae wedi gostwng. Mewn cyferbyniad, mae gan Lywodraeth yr Alban uchelgais clir. Yn eu cynllun gweithredu ar feicio ar gyfer yr Alban 2017-2020, maent yn cynnwys

10% o siwrneiau bob dydd i gael eu gwneud ar feic, erbyn 2020.

Mae cynllun teithio llesol Llywodraeth Cymru—cafodd ei roi ar waith o dan y Gweinidog blaenorol, yn ôl ym mis Chwefror 2016—yn cynnwys nod mwy amwys, llawer llai uchelgeisiol. Mae'n dweud:

'Rydym yn anelu i symud at batrwm erbyn 2026 lle bydd 10% yn beicio unwaith yr wythnos o leiaf'.

Ac o ran targedau pendant, ymrwymir i'w datblygu'n unig. Dywed

'Byddwn yn datblygu targedau priodol a hefyd yn monitro pa gyfran o’r boblogaeth sy’n gwneud teithiau llesol yn aml, sy’n golygu tair taith gerdded neu feicio yr wythnos.'   

Ond nid oes tystiolaeth gennym fod unrhyw dargedau wedi neu yn cael eu datblygu.

I droi at adnoddau, tan y flwyddyn ariannol hon, 2018-19, roedd Llywodraeth Cymru wedi bod yn gwario tua £12 miliwn y flwyddyn ar deithio llesol. Ac ar 1 Mai y llynedd, cyhoeddodd yr Ysgrifennydd cyllid ffrwd ariannu newydd o £60 miliwn dros dair blynedd o'r cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru. Am y tro cyntaf, byddai gan Gymru gronfa teithio llesol benodol, gan fod y rhan fwyaf o'r aran yn flaenorol wedi'i gynnwys yn y gronfa trafnidiaeth lleol; mater i awdurdodau lleol oedd pa un a oeddent yn gwneud cais am brosiectau teithio llesol—roedd fy nghyngor fy hun, Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr yn weithgar iawn yn y maes hwn, a phrin oedd eraill yn gwneud ceisiadau o gwbl—neu gynlluniau trafnidiaeth eraill—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf, yn wir.

Diolch ichi am dderbyn ymyriad. Yn fyr iawn, oes, mae yna ffrydiau ariannu ar gael. Un o'r problemau mawr a wynebwn yn fy etholaeth gyda Chyngor Ynys Môn, yw cael pobl i wneud cais a chydlynu'r mathau o gynlluniau a allai ddigwydd, ac oherwydd nad oes ganddynt staff, y byddai cyllid hirdymor yn caniatáu iddynt ei gael, ni allant ddefnyddio'r arian. Felly, ni cheir unrhyw ddarpariaeth.

Mae'n bwynt da iawn, ac mae'r gwahaniaeth yn yr arbenigedd i alluogi'r ceisiadau hyn i gael eu cyflwyno yn amlwg iawn. Buom yn ffodus ym Mhen-y-bont ar Ogwr, roedd gennym feiciwr gweithgar iawn a oedd yn digwydd bod yn swyddog monitro teithio llesol hefyd—Matt, mae wedi symud ymlaen yn awr i Lywodraeth Cymru, pob lwc iddo, bydd yn gwneud pethau da yno—ond ef a'i gyrrai, gydag ymrwymiad yr awdurdod lleol ac eraill. Mewn ardaloedd eraill, nid yw hynny wedi bod yn digwydd. Gwahaniaethau enfawr. Felly, mae'n bwynt da iawn.

Ond gan ychwanegu ffrydiau ariannu eraill at y £60 miliwn hwnnw, megis llwybrau a chymunedau diogel, bydd y cyfanswm gwariant yng Nghymru yn £30,666,667 y flwyddyn yn union. Mae hyn yn gyfystyr â £10 i bob pen o'r boblogaeth. Nawr, cafodd y cyhoeddiad yn tynnu hyn i gyd at ei gilydd ei groesawu'n eang, rhaid imi ddweud. Fodd bynnag, mae'n gadael Cymru ymhell y tu ôl i ardaloedd eraill sydd wedi ymrwymo i gynyddu teithio llesol. Mae gan yr Alban ymrwymiad yn ei rhaglen lywodraethu—'A Nation with Ambition' yw ei henw—i ddyblu'r buddsoddiad mewn cerdded a beicio i £80 miliwn y flwyddyn. Mae hyn yn gyfystyr â £17 y pen. Mae Manceinion fwyaf wedi amlinellu cynllun 10 mlynedd uchelgeisiol sy'n golygu gwario £150 miliwn y flwyddyn ar seilwaith cerdded a beicio. Mae hyn yn gyfystyr â £54 y pen o'r boblogaeth o fewn Manceinion fwyaf. Ac rydym yn gwybod bod adroddiad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau 'Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 - Craffu ar ôl Deddfu' yn argymell y dylid gosod ariannu cyfalaf ac adnoddau ar y cyd yng Nghymru ar £17 i £20 y pen y flwyddyn. Felly, gallwn weld pa mor fyr o'r nod yr ydym.

Ond un o'r prif gwynion am weithrediad y Ddeddf yn ystod y tair blynedd y mae proses fapio'r Ddeddf wedi'i gymryd yw nad oes fawr o seilwaith wedi'i adeiladu mewn gwirionedd. Felly, mae gan Gymru lawer o ffordd i fynd. Ac eto, ceir tystiolaeth sylweddol fod buddsoddi mewn teithio llesol yn darparu enillion mawr mewn buddion cyhoeddus. Gwelodd y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal fod llwybrau beicio oddi ar y ffordd, llwybrau beicio diogel, yn sicrhau gwerth da iawn am arian, gyda phob £1 a fuddsoddir yn dod â £14 yn ôl mewn buddion. Mae buddsoddiad mewn seilwaith cerdded yn dod â £37 yn ôl am bob £1 a fuddsoddir. Mae Manceinion fwyaf yn amcangyfrif y bydd eu rhaglen 10 mlynedd o fuddsoddiad gwerth £1.5 biliwn yn sicrhau o leiaf £8.3 biliwn o enillion mewn budd cyhoeddus. A dyna pam fod arnom angen strategaeth.

Mae'n rhaid i weithrediad effeithiol y Ddeddf teithio llesol fod yn drawslywodraethol a chynnwys amrywiaeth enfawr o wasanaethau cyhoeddus eraill, gan gynnwys addysg yn arbennig. O ystyried pwysigrwydd cael plant i gerdded a beicio i'r ysgol wrth basio'r Ddeddf, mae'n rhyfeddol nad yw teithio llesol wedi bod yn ystyriaeth yn rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain y Llywodraeth ei hun. Mae rhai ysgolion wedi ei wneud, ond maent wedi'i wneud ar eu liwt eu hunain, nid oherwydd ei fod wedi'i gynnwys yn rhan o'r rhaglen honno. Rhaid i gynllunwyr, peirianwyr ffyrdd, darparwyr trafnidiaeth gyhoeddus, gweithwyr iechyd, a chymaint o bobl eraill ar draws Cymru ddeall ein dull a'n penderfyniad i wneud i hyn ddigwydd. Mae arnom angen datganiad clir ynglŷn â phwy sy'n gwneud beth a pha bryd y byddant yn gwneud hynny. Ac mae Trafnidiaeth Cymru yn mynd i chwarae rôl allweddol yn cyflawni teithio llesol, ond ar hyn o bryd, nid oes neb yn gwbl glir ynglŷn â beth yw'r rôl honno, neu sut y caiff ei chyflawni.

Mae gwneud Cymru yn genedl teithio llesol yn brosiect hirdymor, ond mae angen y strategaeth hirdymor honno na fydd yn dod i ben pan fydd Gweinidog yn dod neu'n mynd. Hefyd, mae angen inni fod yn glir iawn ynglŷn â sut y bydd buddsoddiad yn cael ei flaenoriaethu. Mae adeiladu rhwydweithiau yn hirdymor; mae angen dull strategol o weithredu. Mae penderfyniadau cyllido blynyddol yn arwain at ddarnau byr, ynysig o seilwaith sy'n dod i ben, nid ydynt yn llwyddo i gyrraedd unrhyw le yn iawn, nid ydynt yn caniatáu i bobl wneud teithiau cyflawn. Felly, mae'n siomedig nad yw'r ymrwymiad yn y cynllun gweithredu teithio llesol i ddatblygu'r strategaeth ariannu honno wedi cael ei ddatblygu. Mae angen inni gael pobl i gefnogi go iawn, i fwrw ymlaen drwy'r strategaeth, ac mae angen iddo gael ei gydgynhyrchu. Ac yn yr ysbryd hwnnw o gydgynhyrchu, rwy'n datgan buddiant fel is-lywydd y Cerddwyr. Yn ogystal, rhaid imi godi materion yn ymwneud â diffyg integreiddio seilwaith hawl tramwy gyda'r rhwydwaith teithio llesol drwy'r mapiau rhwydwaith integredig, a diffyg arian ar gyfer gwella hawliau tramwy. Ond fe ysgrifennaf at y Gweinidog ynglŷn â'r materion hynny ar wahân.

Felly, i gloi, gadewch imi ddweud bod gennyf hyder llwyr yn y Gweinidog newydd, sydd ei hun wedi bod ymhlith cefnogwyr mwyaf blaenllaw teithio llesol. Os gall unrhyw un wneud iddo ddigwydd, gall ef wneud hynny, gyda chymorth awdurdodau lleol a phartneriaid anstatudol, gyda hwb achlysurol gan y grŵp trawsbleidiol ar deithio llesol, ac rwy'n falch o gymryd yr awenau ganddo, a chydag anogaeth gan yr Aelodau yma heddiw. Os yw Deddf teithio llesol a Deddf cenedlaethau'r dyfodol wedi rhoi fframwaith inni gyflawni uchelgais mawr, gan wneud Cymru'n wlad lle daw cerdded a beicio yn ffordd fwyaf naturiol ac arferol o fynd o gwmpas, ein dyfalbarhad ni fydd yn gwireddu'r uchelgais, ac mae cyfle euraid gan y Gweinidog i gyflawni hynny. Gall gerdded y llwybr, a beicio'i ffordd i lwyddiant hefyd. Bydd pob un ohonom yn enillydd, a Chymru fydd yr enillydd mwyaf oll.

Hoffwn eilio cynnig Huw Irranca-Davies, sydd wedi'i gyd-gyflwyno ar sail drawsbleidiol mewn ymdrech i annog Llywodraeth Cymru i ddiweddaru ei huchelgais ar gyfer teithio llesol drwy strategaeth teithio llesol gynhwysfawr. Ac ni chredaf y bydd unrhyw anghytundeb yn y Siambr hon ynglŷn â manteision teithio llesol. Maent yn niferus, gan gynnwys y cyfraniad y gall ei wneud tuag at drechu gordewdra, gwella ansawdd aer, lleihau tagfeydd traffig a mynd i'r afael â newid hinsawdd, ac yn sicr, rwy'n meddwl bod angen inni weld mwy o weithredu i sicrhau bod y darn pwysig hwn—ac mae'n ddarn pwysig—o ddeddfwriaeth yn creu'r newid ymddygiadol a diwylliannol sydd ei angen i fynd i'r afael â'r heriau rwyf newydd eu hamlinellu.

Bellach mae'n wyth mis ers i Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau y caf y fraint o'i gadeirio gyhoeddi ei waith craffu ar ôl deddfu ar Ddeddf Teithio Llesol (Cymru). Gwnaeth y pwyllgor 24 o argymhellion. Nid wyf am fynd drwy'r rheini heddiw—cawsom y ddadl honno—ond buaswn yn croesawu diweddariad gan y Gweinidog ar ba gynnydd a wnaethpwyd ar weithredu'r argymhellion, oherwydd y gwir anffodus, Ddirprwy Lywydd, yw bod cyfraddau teithio llesol ers i'r Ddeddf ddod yn gyfraith bron i chwe blynedd yn ôl wedi bod yn statig yng Nghymru ac mewn gwirionedd, maent wedi gostwng ymhlith plant. Ac nid oedd y Ddeddf teithio llesol byth yn mynd i fod—. Nid oeddem byth yn mynd i weld y newid hwnnw dros nos. Credaf ein bod i gyd yn cydnabod hynny. Ond roedd i fod i newid y ffordd roedd awdurdodau lleol, cynllunwyr a pheirianwyr yn edrych ar eu gwaith. Yn anffodus, canfu adroddiad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau na chafodd hyn ei gyflawni, ac mae yna ddryswch ynglŷn â diben mapiau teithio llesol.

'Felly, nid oes gennym ddigon o uchelgais, nid ydym yn ddigon trylwyr a gonest ynglŷn â'n sefyllfa, nid oes gennym sgiliau a chapasiti ar lefel leol i fwrw ymlaen â hyn... Rydym i gyd yn cytuno bod angen iddo ddigwydd. Mae yna fwlch rhwng hynny a gwneud iddo ddigwydd. Rhaid inni wella ein perfformiad.'

Dyna oedd geiriau Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth bellach, pan siaradodd yn y ddadl ar adroddiad y pwyllgor yn ôl ym mis Medi, ac nid oes gennyf amheuaeth o gwbl yn fy meddwl fod y rheini'n eiriau y mae'n sefyll wrthynt yn awr hefyd. Gwelodd y pwyllgor fod diffyg arweinyddiaeth ar lefel yr awdurdodau lleol a lefel Llywodraeth Cymru, a dyna sy'n gyfrifol am y diffyg cynnydd a wnaed ar deithio llesol hyd yma. Fel pwyllgor, galwasom ar Lywodraeth Cymru i gryfhau ei harweinyddiaeth ar y mater ac i egluro'r hyn yr oedd yn ei ddisgwyl gan awdurdodau lleol. Nawr, ar y pryd, nid oedd Llywodraeth Cymru yn cytuno â'r asesiad hwnnw, ond credaf ei bod yn glir bellach fod angen mwy o arweinyddiaeth gan lywodraeth ar bob lefel os ydym am wireddu uchelgeisiau'r Ddeddf teithio llesol. Yn wir, dywedodd y Dirprwy Weinidog y dylai teithio llesol fod wrth wraidd yr holl ddeddfwriaeth Llywodraeth sy'n cael ei phasio, ac wrth wraidd holl ystyriaethau cynghorau lleol. Dywedodd hefyd,

'Rydym yn cydnabod beth sydd angen ei newid, ond nid ydym yn gwthio newid ar y lefel sylfaenol.'

Ac nid oes gennyf amheuaeth y bydd y Dirprwy Weinidog yn dweud wrthym sut y mae'n cyflawni hynny yn ei sylwadau yn nes ymlaen.

Siaradodd Huw Irranca-Davies am £60 miliwn ychwanegol y Llywodraeth ar gyfer teithio llesol dros y tair blynedd nesaf; mae hwnnw'n arian i'w groesawu. Soniodd am ariannu yn ei ardaloedd ei hun yn cyflawni prosiectau, ac yn wir yn ardal fy awdurdod lleol, roedd Cyngor Sir Powys yn llwyddiannus yn ei gais am groesfan teithio llesol newydd dros yr afon Hafren yn y Drenewydd a fydd yn helpu i annog mwy o bobl i gerdded a beicio.

Os yw'r Llywodraeth yn mynd i ddod â deddfwriaeth uchelgeisiol at y bwrdd, rhaid iddi ddod â'r modd o gyflawni'r uchelgais hwnnw. Yn wir, fel y nododd Huw Irranca-Davies, roedd adroddiad y pwyllgor y llynedd yn dweud bod cyllid Llywodraeth Cymru yn brin o'r £17 i £20 y pen y flwyddyn o'r cyllid cyfalaf a refeniw sydd ei angen i gyflawni uchelgais Llywodraeth Cymru ar gyfer teithio llesol. Yn y ddadl fis Medi diwethaf, dywedodd yr Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith yn ei sylwadau wrth gloi fod rhaid inni ddechrau cerdded y llwybr ei hun yn awr ac nid siarad am wneud hynny'n unig. Felly, edrychaf ymlaen at y cyfraniadau y prynhawn yma. Yn arbennig, rwy'n edrych ymlaen at y sylwadau i gloi, gan Dai Lloyd rwy'n credu, sydd ag oddeutu dau funud i gyflwyno hynny—

Nage. Nid ef fydd.

Nid ef fydd yn gwneud, ond rhywun arall; Aelod arall fydd yn gwneud hynny.

Parhewch chi i ddirwyn i ben ac fe wnaf i'r llywyddu.

Rwy'n edrych ymlaen at y sylwadau i gloi dyna i gyd. [Torri ar draws.] Mae gan John Griffiths ddwy funud yn ei sylwadau i gloi. Dyna rwy'n edrych ymlaen ato. [Chwerthin.]

Diolch byth fy mod i'n gwybod beth sy'n digwydd, ynte? [Chwerthin.] Dai Lloyd.

Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Cefais fy arwain ar gyfeiliorn yno am eiliad, ond dyna ni. Rwy'n falch o allu cymryd rhan yn y ddadl bwysig hon. Yn amlwg, roedd hi'n ddadl bwysig iawn pan gawsom hi fis Medi diwethaf hefyd, ac rwy'n derbyn yr hyn y mae Huw Irranca-Davies a Russell George newydd ei ddweud. Felly, i ailadrodd y pwyntiau, mewn gwirionedd, mai ymwneud â ffitrwydd corfforol y mae, ac fe bwysleisiaf fanteision hynny. Fel y dywedais yma o'r blaen, os ydych yn ffit yn gorfforol, mae eich pwysedd gwaed 30 y cant yn is nag y byddai pe na baech yn ffit yn gorfforol. Os ydych yn ffit yn gorfforol, mae eich lefel siwgr yn y gwaed 30 y cant yn is na phe na baech yn ffit yn gorfforol. Ac os ydych yn ffit yn gorfforol, mae lefel eich colesterol 30 y cant yn is na phe na baech yn ffit yn gorfforol. Hynny yw, pe baem yn cynhyrchu tabled a wnâi hynny, byddem yn gweiddi am ei rhoi ar bresgripsiwn i bawb a phopeth. Nid ydym wedi cynhyrchu tabled a all wneud hynny. Mae'r rhan fwyaf o'r cyffuriau i leihau colesterol—gallant ostwng eich colesterol oddeutu 10 y cant. Yma mae gennym fodd o ostwng eich lefel colesterol 30 y cant ac eto, nid oes digon ohonom yn ei wneud.

Mae angen 6 sesiwn 30 munud o ymarfer egnïol yr wythnos. Gallwch fod yn ymgorfforiad o Geraint Thomas fel Huw Irranca fan acw a beicio'r holl ffordd i Faesteg ac yn ôl neu beth bynnag, ond nid oes raid iddi fod felly, neu gael gafael ar Lycra. Gall fod yn gerdded egnïol. Gallech wneud eich 10,000 y dydd o gamau yn adeilad y Senedd. Ceisiwch beidio â defnyddio lifftiau—i'r rhai hynny ohonom sy'n gallu osgoi defnyddio'r lifftiau, gallwch wneud eich 10,000 o gamau y dydd yn y diwrnod gwaith cyfartalog yn y Senedd. Nid oes angen Lycra arnoch, ac mae hynny yn y bôn—[Torri ar draws.] Wel, gallant gael Lycra os ydynt yn dymuno hynny ar y meinciau Ceidwadol fan acw, ond a dweud y gwir, gallwch wneud eich 10,000 o gamau yma yn y Senedd drwy gerdded yn unig. Ond mae angen y seilwaith ychwanegol, fel roedd Huw yn ei ddweud yn gynharach, i wneud cerdded yn haws o amgylch Cymru. Mae gennym lwybr yr arfordir, ond gadewch i ni ei wneud yn haws. Y Cerddwyr—gwych; mae angen inni fod yn cerdded i bobman. Ceir y peth hwnnw am gerdded y llwybr yn lle siarad amdano, ac rydym yn gwneud digon yn siarad yma, ond mae cerdded y llwybr a beicio'r llwybr beicio yn rhyfeddol o lwyddiannus.

Mewn ychydig wythnosau, mae'r pwyllgor iechyd yn lansio adroddiad ar weithgarwch corfforol, ac mae rhan o hynny'n ymwneud â chael y syniad o weithgarwch corfforol i mewn i blant yn ddigon cynnar fel bod ganddynt hyder, wrth iddynt dyfu, i fod yn gorfforol egnïol—nid penderfynu ar hap nad yw'r busnes gweithgarwch corfforol hwn yn rhywbeth ar eu cyfer hwy. A dengys y dystiolaeth fod yn rhaid i chi fod yn feistr ar sgiliau echddygol bras a rhedeg a cherdded a dal a chicio pêl erbyn eich bod yn saith oed i gael y math hwnnw o hyder i fynd allan a bod yn egnïol yn gorfforol. Os nad oes gennych hynny, rydych yn tueddu i fod yn swil braidd wrth ichi dyfu fyny ynglŷn â'r holl agenda gweithgarwch corfforol. Felly, mae gwers yno. Ond yn y bôn, rydym yn gwybod y ffeithiau yn awr, ac mae angen newid ymddygiad o ran y swm o weithgarwch corfforol, ac mae angen newid ymddygiad hefyd yn ein deiet, ac i gydnabod mai siwgr yw'r gelyn yn awr, nid braster yn gymaint—siwgr. Nid wyf yn edrych ar neb yn benodol ar y meinciau Ceidwadol. Caiff carbohydradau eu troi'n siwgr yn y corff wrth gwrs. Felly, siwgr a charbohydradau—mae angen inni edrych ar hynny yn bersonol. Gallwn alw ar Lywodraeth i wneud llawer o bethau, gallwn alw ar ysgolion i wneud llawer o bethau, ond mae llawer iawn o bethau hefyd yn dibynnu ar sut rydym yn byw ein bywydau ein hunain. Felly, cefnogwch y cynnig. Diolch yn fawr.

Diolch i chi, Dr Dai. Rwy'n cymryd eich cyngor, mae gennyf lefel pwysedd gwaed eithaf isel. Rwy'n beicio i'r Senedd ar y rhan fwyaf o ddiwrnodau ac rwy'n cael hynny'n fuddiol iawn. Os nad wyf yn gwneud hynny, nid wyf yn teimlo cystal. Caerdydd yw'r ddinas sy'n tyfu gyflymaf yn Ewrop, a dros yr 20 mlynedd nesaf bydd gennym 40,000 o gartrefi ychwanegol, gan ei gwneud draean yn fwy o faint na'r hyn ydyw yn awr. O ystyried y lefelau llygredd aer sydd eisoes yn annerbyniol o uchel, mae'n hollbwysig ein bod yn newid y ffordd rydym yn teithio o amgylch y ddinas. Fel arall, bydd hi'n dod yn gwbl amhosibl byw yn y ddinas fwy o faint hon sy'n ehangu, a bydd unrhyw fanteision yn cael eu colli.

Felly, nid yw dim newid yn opsiwn yn fy marn i. Rwy'n falch tu hwnt fod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi ymuno â Chyngor Caerdydd i gael disgyblion i fesur lefel y llygredd ar dir chwarae'r ysgol—dyna arf pwerus iawn. Rwy'n siŵr na fydd yn braf darllen y canlyniadau hynny. Eisoes, mae lefelau anghyfreithlon o lygredd aer mewn chwe ysgol yn fy etholaeth, a naw ledled y ddinas. Bydd y wybodaeth honno'n rhoi'r grym sydd ei angen arnynt i ddisgyblion sicrhau nid yn unig eu bod hwy'n newid ond bod yr oedolion o'u cwmpas yn newid hefyd. Oherwydd fe wyddom fod bron hanner y plant a holwyd gan Sustrans yn ôl yn 2010 eisiau beicio i'r ysgol, ond 4 y cant yn unig oedd yn cael gwneud hynny—o'r rhai a holwyd. Roedd yn amlwg yn ymarfer braidd yn hunanddewisol oherwydd, fel y clywsom eisoes gan Huw Irranca, 1 y cant yn unig sy'n beicio i'r ysgol. Oherwydd bod rhieni'n dweud, 'Mae gormod o draffig i'n plant allu cerdded i'r ysgol, felly rydym yn eu cludo yn ein ceir.' Ond drwy wneud hynny, maent yn ychwanegu at yr union lefelau traffig sy'n atal plant rhag cerdded neu feicio i'r ysgol. Mae'r ddadl gylchol hon yn gwbl anghynaladwy.

Yn ddiweddar, gwaharddodd un o'r ysgolion cynradd yn fy etholaeth y plant rhag gadael eu beiciau a'u sgwteri ar safle'r ysgol. Dyma'r un ysgol lle mae oedolion yn defnyddio'r lonydd y tu ôl i'r brif ffordd fel llwybrau tarw gan yrru cerddwyr ac ambell feiciwr oddi ar y llwybr—enghraifft glir o sut y mae pobl yn gwneud y peth cwbl anghywir, a hyd yn oed yn gorfodi eu hymddygiad anghywir ar eraill sy'n gwneud y peth iawn.

Felly, mae pobl yn mynd â'u plant i'r ysgol mewn car, gan eu gwneud yn agored i fwy o fwg traffig yn y car nag y byddent yn ei gael drwy gerdded neu seiclo, a hefyd yn ei gwneud yn fwy annymunol i'r rhai sy'n gwneud y peth iawn. Hebrwng plant i'r ysgol ac oddi yno yn y car sydd i gyfrif am 60 y cant o'r llygredd y mae plant yn ei gymryd i mewn bob dydd ac sy'n cynhyrchu 20 i 30 y cant o'r traffig oriau brig. Byddwn yn gallu gweld y gwahaniaeth yr wythnos nesaf pan fydd llawer llai o geir ar y ffyrdd o ganlyniad i hanner tymor.

Felly, rydym yn bell iawn o gyrraedd targed Caerdydd i dros 50 y cant o deithiau gael eu gwneud ar feic, ar droed neu ar drafnidiaeth gyhoeddus. Cael pobl i adael eu car gartref ar gyfer cymudo i'r gwaith ac i'r ysgol yw'r ffordd gyflymaf a mwyaf effeithiol o fynd i'r afael â'r broblem iechyd cyhoeddus fawr hon, yn ogystal â mynd i'r afael â'n targedau allyriadau carbon. Gydag aer llygredig yn lladd mwy o bobl bob blwyddyn na damweiniau ffyrdd, rydym yn gwybod bod rhaid inni wneud rhywbeth yn ei gylch. Yn benodol mewn perthynas â phlant, mae niwed i'r ysgyfaint ar oedran cynnar yn rhywbeth na ellir ei wrthdroi. Mae cysylltiad rhwng plant yn anadlu aer brwnt a phroblemau cronig ar y frest yn ddiweddarach mewn bywyd. Felly, mae gennym ddyletswydd, bob un ohonom oedolion sy'n gwneud penderfyniadau ar ran plant, i newid y ffordd y gwnawn bethau. Felly, mae teithio llesol i'r ysgol yn hollol allweddol i hyn, ac rwy'n falch iawn fod Cyngor Caerdydd bellach wedi neilltuo £100,000 i sicrhau bod gan bob ysgol yng Nghaerdydd gynlluniau teithio llesol erbyn y flwyddyn nesaf, 2020. Bydd hynny'n bwysig iawn, oherwydd ar hyn o bryd mae gennym lawer o eiriau teg yn y cynllun datblygu lleol, ac yn wir yn strategaeth feicio Cyngor Caerdydd, ond yr hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd yw'r gwrthwyneb.

Rhaid inni ddilyn esiampl dinasoedd eraill sydd wedi gwahardd rhieni rhag gollwng plant wrth giât yr ysgol—mae'n beryglus iawn i blant sy'n cerdded i'r ysgol beth bynnag—a gorfodi pobl i barcio a cherdded y rhan olaf o'r daith. Nid wyf yn glir sut y mae Cyngor Caerdydd yn mynd i gyflawni hyn. Nid oes unrhyw ddiben mewn cael cynlluniau teithio llesol ar gyfer pob ysgol os nad oes ganddynt adnoddau wedyn i'w gweithredu a'u gwneud yn fwy diogel i bawb. Felly, fy nghwestiwn i'r Llywodraeth yw: pan fo Cyngor Caerdydd yn cyflwyno cynllun busnes i chi yn rhoi manylion y camau y cânt eu gorfodi i'w cyflawni er mwyn cydymffurfio â therfynau'r UE ar ansawdd aer yr amgylchedd ym mis Mehefin, beth fydd y Llywodraeth yn ei wneud os nad yw'n cynnwys parth aer glân, sef beth fyddai'n rhoi adnoddau i'r cynghorau—fel Caerdydd—i weithredu'r bwriadau da sydd ganddynt yn awr?

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfle i siarad yn y ddadl a gyflwynwyd gan grŵp trawsbleidiol o Aelodau'r Cynulliad. Ochr yn ochr â Deddf cenedlaethau'r dyfodol, mae'r Ddeddf teithio llesol yn ddeddfwriaeth wirioneddol uchelgeisiol a phwysig, ac un y mae pawb ohonom yn falch iawn ohoni, fel y dywedwyd eisoes, ac yn briodol felly. Mae'n Ddeddf a wnaed yng Nghymru y dylai pawb ohonom sicrhau ei bod yn cael ei chefnogi'n briodol ar bob lefel os ydym i gyflawni ei photensial llawn a chyffrous ar gyfer Cymru. Felly, wrth gwrs, mae'n siomedig gweld bod lefelau beicio a cherdded yn dirywio, ac yn wir ceir nifer o ffactorau cymdeithasol ac economaidd-gymdeithasol allanol clir sy'n cyfrannu at hyn. Ond hoffwn ganolbwyntio fy sylw'n arbennig ar faterion sy'n ymwneud â llygredd aer, gan fod hyn yn peri pryder penodol i gymdeithas ac yn peri pryder i fy etholwyr. Rhaid mynd i'r afael â phob agwedd ar y broblem, a chyda'r holl gamau lliniaru y mae gennym bŵer drostynt.

Yn Islwyn rydym yn ddigon ffodus i gael nifer o lwybrau beicio pwrpasol, gan wneud defnydd arbennig o nifer o reilffyrdd segur sy'n cysylltu ein cymunedau amrywiol ac yn caniatáu i feicwyr weld rhai o olygfeydd godidog, gwych ac unigryw Cymoedd Gwent. Fodd bynnag, rhaid inni wneud yn siŵr fod ein ffyrdd yn lleoedd iach a diogel i gerdded a beicio hefyd. Yn wir, mae'n gwbl ddealladwy y gallai pobl fod am osgoi beicio ar fryn Hafodyrynys, er enghraifft, sydd wedi cael amlygrwydd yn ddiweddar o ystyried y gwerthusiad o lefelau uchel o lygredd aer. Eto os ydym am fynd i'r afael â'r llygredd hwn, fel y dywedwyd eisoes gan lawer yn y Siambr, rhaid i gael pobl allan o'u ceir fod yn nodwedd allweddol o'n dull cenedlaethol a lleol o weithredu, ac ni allwn guddio ein pennau yn y tywod. Mae'r biliynau'n llai i grant bloc Cymru yn cyfateb i'r mater a basbortiwyd i'n hawdurdodau lleol, a'r mater hwnnw a basbortiwyd yw diffyg capasiti ar lefel leol, yn ariannol a dynol. Yn wir, ni ddylem fod yn gwneud dim i wneud tagfeydd yn waeth, ac yn wir rhaid edrych ar lygredd yn yr ardal hon, yn Hafodyrynys, yn ofalus, ac mae hynny'n digwydd. Rhaid inni wneud y gwrthwyneb, ac felly yn y broses gynllunio rhaid inni edrych ar hyn hefyd mewn perthynas â'r chwarel a argymhellir ar gyfer yr ardal benodol hon, felly rwy'n dweud 'na' i hynny.

Felly, croesawaf y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella ein rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus yn y Cymoedd, ond mae angen inni wneud yn siŵr fod hyn yn cael ei gysylltu â rhwydweithiau teithio llesol sy'n integredig, yn glyfar, yn ddefnyddiadwy, yn fforddiadwy ac yn iach. Felly, er enghraifft, ar waelod bryn Hafodyrynys mae safle hen orsaf reilffordd Crymlyn ar reilffordd Caerdydd i Lynebwy, a phe baem yn gallu trawsnewid ac ailagor yr orsaf yma, byddai'n gyfle delfrydol ac unigryw i liniaru llygredd mewn ardal lle ceir llawer o dagfeydd, pe bai pobl yn gallu cerdded neu feicio'n syth i'r orsaf, gan ateb llawer o'n nodau lles a theithio llesol strategol mewn un weithred. Felly, gobeithiaf y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau, a gwn y bydd yn gwneud hynny, i wrando ar nifer o'r pwyntiau difrifol a godwyd ar draws y pleidiau yn y ddadl hon, i roi cefnogaeth lawn i'r teithio llesol sydd ei angen er mwyn cynyddu nifer y teithiau llesol. Felly, bydd yn ddiddorol clywed yn benodol beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi teithio llesol ar draws Cymoedd de Cymru. Yn wir, mae gan ein topograffeg unigryw ei heriau unigryw ei hun, ond mae ganddi gyfleoedd unigryw hefyd ar gyfer teithio llesol. Buaswn yn ddiolchgar hefyd i glywed sut y caiff teithio llesol ei ddefnyddio ochr yn ochr ag ymdrechion strategol ehangach i fynd i'r afael â llygredd aer yng Nghymru ac er lles pawb yn fy etholaeth. A hoffwn ailddatgan y gallwn, a bod yn rhaid inni wneud yn well, ac rwy'n gobeithio y gwnawn.

Dirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, Lee Waters.

Diolch, Lywydd.

Rwy'n teimlo fy mod mewn sefyllfa ryfedd fel y Gweinidog sy'n ymateb i'r ddadl hon. Rwy'n falch iawn o gael cyfle i geisio hyrwyddo'r agenda hon a gwireddu rhai o'r pethau y bûm yn eu dweud ers peth amser. Mae'n braf fod gennyf Dafydd Elis-Thomas yn eistedd wrth fy ymyl, oherwydd i Dafydd, pan oedd yn Llywydd ym mis Hydref 2007, y cyflwynais y ddeiseb a ddechreuodd y broses o greu'r Ddeddf teithio llesol. Felly, credaf ei bod yn briodol ei fod yn sefyll wrth fy ymyl ar fy ymddangosiad cyntaf fel Gweinidog i ymateb i'r ddadl hon.

Mae'n ddeddfwriaeth uchelgeisiol, ac rwy'n croesawu'r cynnig, a bydd y Llywodraeth yn ei gefnogi. Rhaid inni fod yn uchelgeisiol. Rhaid inni beidio ag anghofio bod y ddeddfwriaeth ei hun yn uchelgeisiol, ac mae'n arbennig o uchelgeisiol oherwydd ei bod yn ceisio creu diwylliant nad yw'n bodoli, ac mae hynny'n anodd, a bydd yn cymryd cenedlaethau i'w wneud. Ond rhaid inni osod sylfeini cadarn. Un o'r pethau allweddol y mae'n ceisio ei wneud yw sicrhau mai cerdded a beicio, teithio llesol, yw'r peth arferol i'w wneud ar gyfer teithiau bob dydd—nid yn unig ar gyfer teithiau hamdden, nid gwisgo Lycra ar gyfer chwaraeon, ond er mwyn symud o gwmpas bob dydd ar gyfer y rhan fwyaf o'r teithiau a wnawn. Ac mae hynny'n galw am feddylfryd gwahanol, ac mae'n galw am ddiwylliant gwahanol. Mae'n galw ar fodurwyr i fod yn fwy ystyriol o bobl ar droed neu ar feic, ac mae'n galw ar bawb ohonom i weld nad gweithred egsentrig yw honno. Oherwydd, yn rhy hir, fe'i gwelwyd fel rhywbeth braidd yn od i'w wneud, ac mae'r math hwnnw o odrwydd wedyn yn annog meddylfryd wrthdrawiadol ar y ffordd, ac nid yw hynny'n ddefnyddiol o gwbl a rhaid cael gwared ar feddylfryd o'r fath.

Rwy'n fodlon derbyn ymyriadau drwy'r hyn sydd gennyf i'w ddweud y prynhawn yma. Rwy'n dechrau ar yr agenda hon mewn ysbryd o gonsensws trawsbleidiol. Mae hon yn agenda sydd wedi cael cefnogaeth gan bob plaid o'r cychwyn, ac mae'n agenda y gobeithiaf y bydd yn parhau i gael cefnogaeth pob plaid, ac nid oes unrhyw reswm pam na ddylai. Cymeradwywyd yr adroddiad y soniodd Russell George amdano yn gynharach yn unfrydol gan bwyllgor yr economi. Roeddwn yn falch o fod yn rhan ohono. Rwy'n glynu at bopeth a ddywedais yn yr areithiau hynny, ac yn awr y dasg i bawb ohonom yw gweithio gyda'n gilydd i gyflawni hynny. A rhan bwysig o gyflawni hynny yw her. Ac mae her ar draws y Siambr i mi fel Gweinidog a ni fel Llywodraeth i gyflawni'r addewidion yn gyson â'r gefnogaeth drawsbleidiol.

Yn yr ysbryd hwnnw, a wnaiff y Gweinidog dderbyn ymyriad?

Wrth gwrs.

Nid wyf yn gwybod os yw hyn yn cyfrif fel her, ond tybed a fyddech yn cytuno mai un o'r ffactorau allweddol yn yr agenda hon yw diogelwch, yn yr ystyr, fel rydych wedi dweud, fod angen i ddefnyddwyr eraill y ffordd fod yn ystyriol o feicwyr er enghraifft, ond mae yna fater penodol yn codi ar gyfer menywod a merched o amgylch llwybrau a llwybrau beicio sydd angen eu goleuo'n dda, am fod angen iddynt fod yn ddiogel. Ni allaf argymell i fy merch 22 oed ei bod yn cerdded adref yn y nos o'i gwaith yng ngwesty St David's i'n cartref yn Grangetown, oherwydd bod llawer o'r llwybrau hynny heb eu goleuo'n ddiogel. Ni fuaswn i'n hyderus, ac ni fyddai hithau chwaith. Felly, buaswn yn dweud hynny, boed fel her neu gais i chi, felly pan fyddwn yn feirniadol, fel rydym weithiau, o bobl nad ydynt yn teithio'n llesol—ac rwy'n euog o hynny fy hun—mae yna broblemau gwirioneddol yn ymwneud â diogelwch i fenywod a merched, ac mae angen inni wneud yn siŵr fod y seilwaith yn iawn cyn inni ddechrau rhoi amser caled i bobl.

Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.

Yn bendant, a phan ddywedodd Carwyn Jones, y cyn Brif Weinidog, na fyddai'n breuddwydio beicio yng Nghaerdydd, cafodd ei feirniadu'n hallt, a chredaf ei fod yn iawn i ddweud hynny. Mae'n bwysig i bobl deimlo'n gyfforddus i ddweud nad ydynt yn teimlo'n hapus i feicio neu gerdded dan amodau presennol. Yr ateb i ddiogelwch yw cael digon o bobl i wneud hyn fel eich bod yn teimlo'n ddiogel, ac mae diogelwch mewn niferoedd. Dyna'r ffordd go iawn o fynd i'r afael â diogelwch, fel nad yw'n dasg ynysig.

Rwyf am geisio ymdrin â'r prif bwynt yn y cynnig ynghylch uchelgais a'r alwad am strategaeth. Nid oes ots gennyf beth rydym yn ei alw mewn gwirionedd, pa un a yw'n strategaeth neu'n gynllun gweithredu, ond credaf ei bod yn hanfodol ein bod yn mynd i'r afael â hynny ac yn fwy uchelgeisiol o ran yr hyn y dywedwn ein bod yn mynd i'w wneud a beth rydym yn ceisio ei wneud. Nid yw'r cynllun presennol yn cynnwys targedau, ond mynegai uchelgais i gynyddu canran y bobl sy'n beicio ar gyfer teithio llesol o leiaf unwaith yr wythnos o 5 y cant i 10 y cant, a cherdded unwaith yr wythnos o 64 y cant i 80 y cant erbyn 2026. Ond nid yw'r rhain yn uchelgeisiol. Hyd yn oed pe baech yn cyrraedd 10 y cant o bobl yn beicio unwaith yr wythnos, byddai hynny'n cyfrif rhywun sy'n barod i fynd i'r siop bapur newydd ar fore Sadwrn unwaith yr wythnos fel rhywun sy'n cyrraedd y targed, ac nid yw hynny'n arwain at y geiriau y clywsom Huw Irranca-Davies yn eu dyfynnu o'r Ddeddf, a ddywedai y byddai cerdded a beicio'n dod yn ffordd naturiol ac arferol o fynd o gwmpas yng Nghymru. Felly, nid yw hynny'n ddigon da. Ond hyd yn oed i gyflawni hynny, byddai angen dyblu'r lefelau presennol. Mae hynny'n dangos y bwlch yr ydym am ei lenwi.

Mae'r cynllun gweithredu presennol yn cynnwys ymrwymiad i ddatblygu hyn ymhellach ac yn pennu targedau sy'n seiliedig ar dystiolaeth. Nawr, dair blynedd yn ddiweddarach, credaf ei bod yn bryd inni wneud hynny. Y flwyddyn nesaf, bydd gennym strategaeth trafnidiaeth Cymru wedi'i chyhoeddi, ac mae'n hanfodol fod teithio llesol yn cael ei brif ffrydio yn rhan o hynny, ac nid ei osod mewn agenda wahanol. Felly, fy nghynnig yw nad oes gennym strategaeth teithio llesol benodol ar hyn o bryd—strategaeth trafnidiaeth Cymru yw'r strategaeth—ond bod gennym gynllun gweithredu a chynllun cyflawni teithio llesol newydd, a'i fod yn uchelgeisiol. Mae angen i'r targedau a luniwn fod yn gyflawnadwy am fod targedau na ellir eu cyflawni yn wrthgynhyrchiol. Mae angen inni wneud hynny. Mae angen inni eu datblygu ar y cyd—eu cydgynhyrchu gyda'r gweithlu nad yw'n cael ei werthfawrogi'n ddigonol sy'n darparu teithio llesol ar hyn o bryd. Mae gennym fand bach o bobl mewn llywodraeth leol sy'n gwneud eu gorau, mewn amgylchiadau anodd, i gyflawni'r agenda hon. Mae angen inni eu cynnwys a rhoi rhan iddynt yn y gwaith o ddatblygu ffordd ymlaen.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Mae angen eglurder yn Llywodraeth Cymru a Trafnidiaeth Cymru ynglŷn â phwy sy'n gyrru'r agenda hon, ac o ran y capasiti adnoddau mewn awdurdodau lleol, lle nad oes gan rai awdurdodau lleol yr arbenigedd y dywedodd Huw Irranca ei fod gan Ben-y-bont ar Ogwr. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i sicrhau y caiff pob awdurdod lleol yng Nghymru ei gynorthwyo i allu cyflawni'r Ddeddf hon yn llawn ac yn briodol?

Wel, mae honno'n her gywir. Nid oes digon o adnoddau, naill ai ar lefel Llywodraeth Cymru neu ar lefel llywodraeth leol, i wneud i'r agenda hon hedfan mewn gwirionedd. Er enghraifft, heddiw, mae swyddogion yn asesu'r cylch diweddaraf o geisiadau Llwybrau Diogel mewn Cymunedau. Am bot o £5 miliwn, nid ydym ond wedi cael gwerth £6 miliwn o geisiadau. Dyma'r nifer isaf o geisiadau a gawsom erioed, ac mae ansawdd y ceisiadau, ar y gorau, yn amrywio. Nawr, rwy'n credu bod hynny'n adlewyrchu'r ffaith fod y gweithlu llywodraeth leol wedi teneuo, ac maent yn cael trafferth i gael amser ac arbenigedd i gyflwyno ceisiadau o ansawdd da. Nid yw hynny o fudd i neb i wneud yr agenda hon yn gyraeddadwy. [Torri ar draws.] Nid wyf wedi gorffen y pwynt, ond rwy'n hapus i ildio.

Diolch. Beth am yr adnoddau a allai fod ar gael drwy barth aer glân, yn amlwg gyda thâl atal tagfeydd i fynd gyda hynny?

Iawn, wel, dyna bwynt ychydig yn wahanol. Gadewch imi orffen mynd i'r afael â'r pwynt arall yn gyntaf. Rwy'n ymwybodol o'r amser, ac mae llawer yr oeddwn am geisio ei ddweud na allaf ei ddweud heddiw. Mae angen inni edrych ar gydweithio rhanbarthol fel ffordd o sicrhau'r adnoddau sydd ar gael. Mae potensial yn y cynnig yn y Papur Gwyn ar fysiau i gyd-awdurdodau trafnidiaeth, os caiff hynny ei ehangu i gynnwys teithio llesol, i greu mwy o fàs critigol. Mae angen inni ddarparu hyfforddiant. Rwy'n mynd i fod yn cyfarfod â'r holl bobl sy'n darparu teithio llesol—nid yr uwch-swyddogion ond y bobl ar lawr gwlad—i gael sgwrs gadarn â hwy, lle gallant ddweud wrthyf beth yw'r cyfyngiadau a sut y gallwn symleiddio'r broses a'u helpu. Mae angen canllawiau gwell, a gallwn roi hyfforddiant wedyn ar gyfer eu cyflawni. Ystyrir bod y canllawiau cynllunio sydd gennym yn arwain y sector, ac mae Lloegr yn ystyried eu hefelychu. Ond nid yw ein canllawiau cyflawni'n iawn, ac rydym yn eu hadolygu ar hyn o bryd i'w cyhoeddi o'r newydd, ochr yn ochr â'r canllawiau cynllunio.

O ran pwynt Jenny Rathbone ar lygredd aer, mae hi'n llygaid ei lle. Yr unig ffordd y gallwn fynd i'r afael ag ansawdd aer o ddifrif yw drwy newid moddol. Mae'n wir fod ceir allyriadau is yn rhan o'r ateb, ond oni bai bod gennym lai o bobl yn gyrru a mwy o bobl yn teithio'n llesol, nid ydym yn mynd i fynd i wraidd y broblem. Ond mae yna rai materion anodd i ni eu hwynebu yn hynny, ac rydym yn gweithio drwyddynt ar hyn o bryd, ac rwy'n hapus i siarad â hi ar wahân, o ystyried yr amser sydd gennym, er mwyn deall ei phwyntiau'n well.

Nid oes gennyf amser i sôn am y pwyntiau yr oeddwn am eu gwneud. Gadewch imi ddweud un neu ddau o bethau eraill, gyda'ch caniatâd chi, Gadeirydd. Rwy'n credu nad yw'r mapiau sydd gennym ar hyn o bryd, a gyflwynwyd gan awdurdodau lleol i gyflawni eu rhwydweithiau, yn ddigon da. Ceir rhai eithriadau, ond ar y cyfan, nid yw'r ansawdd yn ddigon uchel. Rydym lle'r ydym ar hynny. Rwy'n bwriadu edrych o'r newydd ar hynny ar gyfer y rownd nesaf o gyflwyniadau yn 2021, er mwyn dechrau gydag ymgynghoriad—oherwydd os na all cyngor ysbrydoli mwy nag 20 o bobl i gymryd rhan mewn ymgynghoriad ar eu cynlluniau ar gyfer rhwydwaith, maent yn mynd i'w chael hi'n anodd iawn fy ysbrydoli i fuddsoddi miliynau o bunnoedd ynddo.

Felly, rwy'n bwriadu bod yn fentrus pan ddaw'r cylch cyllido nesaf, ac rwy'n rhagweld y bydd cwynion gan Aelodau nad wyf yn dosbarthu arian yn gyfartal ledled Cymru. Byddaf yn gwobrwyo uchelgais. Mae'n hanfodol, ar gyfer y ddwy flynedd nesaf, fod gennym gynlluniau sy'n dangos sut beth yw gwahaniaeth. Felly, ni fyddaf yn gwobrwyo diffyg uchelgais, ond byddwn yn helpu'r awdurdodau nad ydynt wedi bod yn uchelgeisiol i ddod yn fwy uchelgeisiol ar gyfer y cylch nesaf.

Ac yn anffodus mae'n rhaid ildio i'r cloc, ond gallaf sicrhau'r Aelodau y byddaf yn gweithio gyda hwy i wireddu'r agenda hon y mae pawb ohonom yn teimlo'n angerddol amdani, ond peidiwch â gadael inni dwyllo ein hunain pa mor anodd yw hyn a faint o amser y mae'n mynd i gymryd i wneud iddo weithio, ond credaf o ddifrif y gallwn wneud cynnydd go iawn yn y flwyddyn neu ddwy nesaf. Diolch.       

Galwaf ar John Griffiths, i ymateb i'r ddadl.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl bwysig hon. Ceir consensws cryf, fel y soniodd Russell George, i gefnogi'r ddeddfwriaeth. Rwy'n credu ei bod yn ddeddfwriaeth sydd â photensial mawr a chryn bwysigrwydd yn perthyn iddi; buaswn yn dweud hynny, Ddirprwy Lywydd, gan mai fi oedd y Gweinidog a'i tywysodd drwy'r Cynulliad, ond rwy'n credu hynny o ddifrif. Ac mae'n rhwystredig iawn, rwy'n gwybod, i bob un ohonom, o ystyried y consensws tu ôl i'r Ddeddf, nad yw ei chyflawniad wedi bod mor effeithiol ag y dylai ac fel sy'n rhaid iddo fod ar gyfer y dyfodol. Gwelsom ffigurau go ddisymud ar gyfer beicio a cherdded yng Nghymru, felly mae llawer iawn o waith i'w wneud.

Mae hefyd yn rhwystredig iawn fod adnoddau—adnoddau sylweddol—wedi'u hymrwymo gan Lywodraeth Cymru, ond nad yw rhai awdurdodau lleol yng Nghymru yn deall y cyfle'n ddigonol i gyflwyno'r cynigion a fyddai'n gwneud defnydd o'r arian hwnnw ar gyfer eu hardaloedd lleol, a sicrhau'r gwelliannau y cyfeiriodd yr Aelodau atynt. Dyna pam y croesawaf yn fawr iawn yr hyn a ddywedodd Lee Waters am edrych ar y sefyllfa honno, a chynnig y cymorth a'r help a fydd yn galluogi'r awdurdodau lleol hynny sy'n cael anhawster gyda'u capasiti mewnol eu hunain i gael help i gael trefn arnynt eu hunain, fel petai, a chael mynediad at yr arian hwnnw a gwneud y gwelliannau hynny.

Rydym wedi clywed am y manteision mawr a fyddai'n deillio o hynny, Ddirprwy Lywydd, a dyna sy'n ei wneud mor rhwystredig nad ydym yn gweld yr hyn y dylid bod wedi'i gyflawni. Er enghraifft, soniodd Jenny ac eraill am hebrwng plant i ac o'r ysgol. Mae'r tagfeydd sy'n digwydd yn ystod yr adeg y bydd plant yn cael eu hebrwng i'r ysgol, y llygredd a ddaw yn sgil hynny, effaith economaidd y tagfeydd hynny, yr effeithiau niweidiol ar iechyd o ganlyniad, yr anhrefn yn yr ysgol, sy'n broblem ddiogelwch go iawn—gellid mynd i'r afael â hyn oll pe bai mwy o feicio a cherdded i'r ysgol, a gallem ddatblygu'r ymddygiadau ymarfer corff da hynny yn ein plant ifanc a fyddai'n aros gyda hwy drwy gydol eu bywydau. A gwnaeth Dai Lloyd yr achos iechyd yn effeithiol iawn, fel erioed. Mae arnom angen buddsoddiad iechyd cyhoeddus, a gallai teithio llesol fod yn rhan o ddarparu'r gwelliant hwnnw.

Gwyddom hefyd, wrth gwrs, Ddirprwy Lywydd, fod y dull trafnidiaeth integredig rydym am ei weld yng Nghymru yn dibynnu ar deithio llesol, gan helpu ynddo'i hun i gyflawni'r newid moddol hwnnw, ond gan gysylltu â thrafnidiaeth gyhoeddus hefyd i helpu i wneud y newid hwnnw. Mae angen newid ymddygiad gyrwyr, a daw hynny os ydym yn gweld llawer mwy o bobl yn beicio a cherdded, a gallai parthau 20 mya yn ein hardaloedd trefol fod yn rhan o'r newid hwnnw.

Mae'n ddeddfwriaeth uchelgeisiol, Lywydd, ond mae cyfle gennym i hyrwyddo hynny, a dyna pam rwy'n croesawu'n fawr y consensws sy'n bodoli o fewn y Cynulliad ac y gwelwyd tystiolaeth ohono gan Aelodau'r Cynulliad heddiw, ond yn enwedig yr ymrwymiad gan Lee Waters. Credaf ein bod oll yn ymwybodol o hanes Lee gyda Sustrans, ac rydym yn gwerthfawrogi'r ymrwymiad hwnnw a'r cyfle sydd gan Lee yn awr gyda'r cyfrifoldeb sy'n deillio o hynny hefyd i weithio gyda phob un ohonom er mwyn gwneud y newid angenrheidiol hwnnw.  

Diolch yn fawr iawn. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.