Bydd yr ail gwestiwn amserol y prynhawn yma yn cael ei ateb gan Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth. Suzy Davies.

2. A wnaiff y Gweinidog ddarparu'r wybodaeth ddiweddaraf am fargen ddinesig bae Abertawe, yn dilyn cyhoeddi adolygiad annibynnol bargen ddinesig bae Abertawe? 290

Diolch. Mae'r adroddiad yn darparu sylfaen gadarn sy'n golygu y gall Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, a'r partneriaid rhanbarthol, fwrw ymlaen yn gyflym â'r gwaith o gyflwyno'r fargen ddinesig. Byddwn yn cydweithio'n agos ag arweinwyr pob awdurdod lleol i ystyried sut y gellir gweithredu'r argymhellion.

Diolch yn fawr iawn i chi am yr ateb hwnnw. Rwy'n siŵr y byddwch yn cofio, mae bron i ddwy flynedd bellach ers y cyhoeddiad gwreiddiol, a byddwch yn cofio bod Aelodau eraill, gan gynnwys Mike Hedges a minnau, wedi codi nifer o weithiau yn y Siambr hon i ddweud pa mor anodd yw hi wedi bod i ni, fel Aelodau Cynulliad—yr Aelodau Cynulliad perthnasol, sydd â buddiant yn hyn—i sicrhau unrhyw ddeialog ystyrlon gydag aelodau'r hyn a oedd yn fwrdd cysgodol ar y pryd. Nid yw hynny'n cyd-fynd yn llwyr ag egwyddorion craidd y fframwaith llywodraethu da mewn llywodraeth leol. Felly, rwy'n croesawu'r adolygiad hwn, sydd wedi tawelu rhai o'r pryderon roeddem ni, yr Aelodau Cynulliad sydd â buddiant, yn clywed amdanynt ers peth amser heb unrhyw ffordd realistig o'u hegluro neu'n wir, eu herio. Mae pawb ohonom eisiau i'r fargen hon weithio, felly mae hon wedi bod yn ddogfen ddefnyddiol iawn heddiw.

Croesawaf y cadarnhad a roesoch yn gynharach eich bod yn credu bod rhan 2 Yr Egin a phrosiect digidol glannau Abertawe bron â chroesi'r llinell, ac rwy'n gobeithio y bydd Llywodraethau'n gweithio gyda'i gilydd yn awr i sicrhau bod hynny'n digwydd. Tybed a allwch roi syniad i ni o amserlen a fydd yn gam i wrthdroi unrhyw hyder a gollwyd mewn prosiectau portffolio yn ddiweddar—nid o reidrwydd yn gysylltiedig â'r ddau brosiect hwn.

Mae fy mhrif gwestiynau, fodd bynnag, yn ymwneud â llywodraethu, ac unwaith eto, mae'r oedi cyn cael model llywodraethu cydlynol at ei gilydd wedi bod yn destun ambell i gwestiwn yn y Siambr hon. Mae'n ymddangos bod diffygion ynghlwm wrth y model hwnnw o hyd, gyda'r pedwar arweinydd cyngor yn aelodau o'r bwrdd strategaeth yn ogystal â'r cyd-bwyllgor heb y waliau Tsieineaidd angenrheidiol a'r gwiriadau a'r archwiliadau i'w diogelu, mewn gwirionedd, rhag cyhuddiadau o wrthdaro buddiannau. Mae'n ymddangos nad oes gan y cyngor arweiniol, Sir Gaerfyrddin, gapasiti i ymdrin â'r gwaith, felly tybed a allwch chi ddweud wrthym beth y byddwch yn ei ddisgwyl oddi wrth y cyfarwyddwr newydd, a fydd yn cael ei benodi i ymgymryd â'r rôl arweinyddiaeth hon. A fydd yn gyfarwyddwr annibynnol? Pa fath o gefndir a phrofiad y byddwch yn disgwyl iddynt eu cael? Ac a allwch gadarnhau na fydd yr un Lywodraeth yn cymryd rhan yn y broses benodi ar gyfer y swydd honno—ac mai'r bwrdd fydd gwneud hynny? A hefyd, o gofio'r hyn a ddywedasoch mewn ymateb i gwestiynau gan Russell George yn gynharach, ynglŷn â'r ffaith nad yw pob model yr un fath, a allwch gadarnhau pam eich bod wedi dewis rhyw fath o fodel Caerdydd, gyda chyfarwyddwr, er mwyn ceisio datrys y broblem a nodwyd yn yr adolygiad? Nid wyf yn dweud ei fod yn benderfyniad gwael, ond mae gennyf ddiddordeb yn eich ateb i'r cwestiwn hwnnw.

Mae argymhelliad 3 yn dweud y dylid sefydlu cynllun integredig sicrwydd a chymeradwyaeth arfer gorau yn eithaf cyflym. Felly, hoffwn wybod pa brosesau risg a sicrwydd sydd ar waith ar hyn o bryd. Oherwydd, drwy gyd-ddigwyddiad, ymddengys bod adolygiad mewnol wedi cael ei wneud—yn ôl cyfarwyddiadau'r bwrdd, mae'n debyg. Oherwydd rydym yn sôn am bedwar arweinydd cyngor yma; ni ddylai'r cysyniad o risg a sicrwydd fod yn newydd iddynt. Felly, pa resymau a roddwyd i'r rhai a gynhaliodd yr adolygiad annibynnol am y methiant i gael—wel, yr hyn sy'n ymddangos fel methiant i gael—proses risg a sicrwydd synhwyrol ar waith ar hyn o bryd? Ac yn arbennig, pa broses a ddefnyddiwyd i benodi aelodau'r bwrdd strategaeth a sut y cafodd risg y broses honno ei hasesu? Pam fod diffyg eglurder ynghylch faint y bydd angen i'r cynghorau ei fenthyca? Beth oedd y problemau a nodwyd wrth baratoi cynllun ariannol? Un o'r rhesymau nad yw'r Llywodraethau wedi cymeradwyo'r cynllun gweithredu yw oherwydd nad oes cynllun ariannol. A chredaf fod rôl y sector preifat—hwy yw'r prif arianwyr yn hyn, wedi'r cyfan—yn parhau i fod yn rhy fach a heb fawr o ddylanwad, ac eithrio, yn ôl pob golwg, yn yr un man lle cawsom gwestiwn ynghylch gwrthdaro buddiannau. Os gallwch ddefnyddio'r cwestiynau enghreifftiol hynny i egluro eich safbwyntiau ar y system gyfredol ar gyfer risg a sicrwydd, buaswn yn ddiolchgar. Diolch.

Diolch i chi am y cwestiynau hynny. Credaf mai'r peth gorau fyddai cyfeirio nifer ohonynt tuag at y dinas-ranbarth. Mae hwn, wedi'r cyfan, yn brosiect lleol. Nid yw hwn yn brosiect y mae Llywodraeth Cymru wedi'i noddi. Mae'n brosiect sydd wedi dod o'r rhanbarth, ac mae Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn ei ariannu ar y cyd, ac maent wedi rhoi sicrwydd y bydd yr arian yn cael ei wario'n dda ac y cydymffurfir â'r strategaeth. Felly, mae llawer o'r cwestiynau manwl rydych yn eu holi ynghylch penodi'r bwrdd strategaeth a'r cynllun ariannol ac ati yn rhai nad wyf mewn sefyllfa i'w hateb; rheini yw'r cwestiynau y mae'r fargen ddinesig ei hun i'w hateb. Oherwydd, os ydym o ddifrif eisiau gwneud penderfyniadau'n seiliedig ar leoedd, rhaid i'r cyfrifoldeb a'r atebolrwydd aros yn lleol. Er ei fod wedi bod yn wahanol iawn tan nawr, credaf fod angen i'n rôl newid, fel y nodais yn gynharach, i fod yn fwy o bartneriaeth ac yn llai o rôl plismon. Ond nid yw'r fargen ddinesig, fel y mae wedi'i chyfansoddi ar hyn o bryd, fel y'i cynlluniwyd gan Lywodraeth y DU, yn rhoi'r rôl honno i ni'n benodol.

O ran yr amserlen, rydym yn gobeithio'n fawr y gallwn gael y prosiectau hyn dros y llinell. Ond fel y dywedais, mae'n rhaid i hyn ddod gan y dinas-ranbarth ei hun. Mae Alun Cairns a minnau wedi mynegi ein gobaith wrth arweinwyr y cynghorau—a chyfarfuom â hwy yr wythnos diwethaf—y byddem yn hoffi llif o brosiectau, gyda momentwm. Felly, os gallwn gael y ddau gyntaf dros y llinell cyn diwedd mis Ebrill fan bellaf, hoffem gael mwy cyn yr haf a chyn diwedd y flwyddyn. Fodd bynnag, mae'n werth nodi bod yr adolygiad annibynnol a gomisiynwyd ar y cyd gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn rhoi'r holl brosiectau ar lefel risg goch. Nawr, mae hwn yn ganfyddiad arwyddocaol iawn, wedi'i nodi ar ddiwedd yr atodiad yn yr adroddiad, ond tynnodd fy sylw yn sicr. Felly, nid wyf yn credu y gallwn gadarnhau unrhyw derfynau amser yn gyfrifol hyd nes y gallwn fod yn sicr y gall y cyd-fwrdd ddysgu gwersi, ac y bydd yr achosion yn ddigon cadarn i fodloni'r profion sydd gennym ar waith.

Gofynasoch am rôl y cyfarwyddwr a phwy fydd yn penodi i'r swydd honno, a rôl Llywodraeth Cymru. Ac rydych yn hollol gywir—mae hwn yn benodiad lleol; nid yw hon yn rôl ar gyfer Llywodraeth Cymru. Buaswn yn gobeithio ac yn disgwyl iddynt hysbysebu'r rôl honno, a chredaf fod y person a gaiff ei benodi i'r rôl honno yn hanfodol bwysig. Mae'r adolygiad annibynnol yn ei gwneud yn glir y dylai'r person hwn fod yn rhywun o statws cyfartal i brif weithredwr er mwyn herio a chraffu. Ac i fod yn deg, o'r tri adroddiad sydd bellach wedi'u cyhoeddi—adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru, adroddiad Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, a'r adroddiad annibynnol, a gomisiynwyd ar y cyd gan y pedwar awdurdod lleol ac a gyflawnwyd gan eu harchwilwyr mewnol eu hunain—credaf mai hwnnw yw'r adroddiad mwyaf trwyadl ohonynt a'r mwyaf llym ei feirniadaeth. Ac rwy'n credu bod angen rhoi rhywfaint o glod i'r dinas-ranbarth am gomisiynu hwnnw eu hunain—y sector cyhoeddus a gyflawnodd hwnnw, nid ymgynghorwyr sector preifat—ac maent wedi'i gyhoeddi. Felly, maent wedi bod yn gwbl agored yn eu beirniadaeth ohonynt eu hunain, ac mae ei ddarllen yn brofiad anghysurus, ond i roi'r clod y maent yn ei haeddu iddynt, rwy'n credu eu bod wedi gwneud hynny a bellach mater iddynt hwy yw dysgu'r gwersi o'r adroddiad hwnnw yn llawn a'u rhoi ar waith. Felly, gobeithiaf fy mod wedi atebais y cwestiynau a ofynnodd yr Aelod.

Nid wyf am ailadrodd yr hyn a drafodwyd eisoes, ond fel y soniais ddoe yn ystod y datganiad busnes, o'm safbwynt i, mae'n peri pryder fod argymhelliad cyntaf yr adolygiad annibynnol hwn yn ceisio annog, a dyfynnaf, 'sgrysiau wyneb yn wyneb uniongyrchol a rheolaidd' rhwng y rhanbarth, Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru. Mae'r rhain yn bethau sylfaenol, onid ydynt? A ydych yn siomedig ei bod wedi cymryd tîm adolygu i ddweud hynny wrthych? Fel y mae, ni luniwyd strwythur y fargen ddinesig a'r berthynas rhwng y rhanbarth, Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru ar gyfer cyflawni. Mae'n llawer rhy fiwrocrataidd, fel y clywsom, ac mae'n ymddangos yn wrthwynebus ar adegau. A ydych yn cytuno â'r asesiad hwnnw hefyd?

Fel rydych wedi'i ddweud, rydym angen gweld llawer mwy o ddull partneriaeth lle mae'r Llywodraethau'n gweithio gyda thîm y fargen ddinesig i weithio drwy unrhyw broblemau, oherwydd clywsom—yn sicr, fe glywais i—arweinwyr awdurdodau lleol yn y rhanbarth yn mynegi eu rhwystredigaethau ar eu hochr hwy. Mae tîm y fargen ddinesig wedi galw'n gyson am ryddhau arian gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru ar gyfer y ddau brosiect mwyaf datblygedig: datblygiad glannau Abertawe a datblygiad Yr Egin yng Nghaerfyrddin. Mae'r adolygiad yn adleisio'r farn honno, gan argymell y dylai ddigwydd ar unwaith.

Mae angen i ni sicrhau felly fod cyllid Llywodraeth yn llifo cyn gynted â phosibl. Mae'n sefyllfa chwerthinllyd lle mae datblygiad Yr Egin yng Nghaerfyrddin eisoes wedi'i adeiladu, wedi'i agor yn swyddogol a bron â bod wedi'i lenwi, ac eto nid yw Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru wedi rhyddhau'r cyllid. Mae'r cyllid roeddent yn bwriadu ei flaenlwytho bellach mewn perygl o beidio â chael ei ôl-lwytho hyd yn oed. Mae tîm y fargen ddinesig, yn ddealladwy, yn dweud, 'Faint yn fwy o brawf sydd ei angen arnoch? Rhyddhewch yr arian'. Ond yn lle hynny, mae'r prosiect yn dal i fod wedi'i glymu yn y trafodaethau rhwng y rhanbarth a'r Llywodraethau. A wnewch chi ymrwymo yn awr i ryddhau'r cyllid hwnnw ar gyfer y ddau brosiect fel mater o frys?

Cwestiwn pellach: mae argymhelliad 5 yn yr adolygiad annibynnol hwn yn sôn am yr angen, fel y clywsom, i benodi cyfarwyddwr portffolio cyn diwedd mis Ebrill 2019 i ddarparu cyngor annibynnol i'r bwrdd. A yw hyn yn realistig, o ystyried ein bod yn nesu at ddiwedd mis Mawrth yn awr—diwedd mis Mawrth 2019, y tro diwethaf i mi edrych?

Ac yn olaf, mae'r ddadl ynghylch y gwaharddiadau ym Mhrifysgol Abertawe yn hongian uwchben y fargen ddinesig, felly a gaf fi ofyn: pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda'r brifysgol ar hyn? Yn amlwg, gorau po gyntaf y caiff y mater ei ddatrys er mwyn gwella hyder yn y fargen ddinesig.

Diolch i chi am y cwestiynau hynny. Rwyf am geisio eu hateb yn eu tro. Mewn sawl ffordd, credaf fod sylwadau'r Aelod yn gwaethygu'r broblem rydym wedi bod yn ei gweld, yn yr ystyr fod canfyddiad gwahanol iawn wedi bod o'r ffordd y mae'r fargen ddinesig yn cael ei gweithredu yn dibynnu ar ba ran o'r M4 rydych yn dod ohoni. Felly, mae'r Aelod yn ailadrodd llawer o bethau rwyf wedi'u clywed o gyfeiriad y fargen ddinesig, sy'n safbwynt gwahanol i'r safbwynt yn yr adroddiadau a safbwynt y Llywodraethau. Felly, er enghraifft, mae'n ailadrodd yr alwad i ryddhau'r arian yn gynnar er mwyn galluogi'r prosiectau hyn i fynd rhagddynt, ond ni allwn ryddhau arian hyd nes y bydd achos busnes priodol wedi'i gytuno a'i gyflwyno. Felly, credaf fod hynny'n anghyfrifol—galw am gymeradwyo arian cyhoeddus yn y modd hwn heb roi'r gwiriadau a'r archwiliadau priodol yn eu lle. 

Mae hefyd yn dweud: pam nad yw'r gwahanol bartïon yn siarad â'i gilydd? Wel, nid wyf yn siŵr a yw wedi cael cyfle i ddarllen y ddau adroddiad yn iawn, ond buaswn yn awgrymu y byddai'n werth treulio amser ar hynny, oherwydd mae'n ymdrin â llawer o'r pwyntiau y mae'n eu codi. Felly, er enghraifft, ar dudalen 13 yr adroddiad annibynnol gan yr awdurdodau lleol, mae'n dweud, ac rwy'n dyfynnu, fod 'yr achosion busnes wedi'u cyflwyno i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru yn gynamserol, gan olygu bod Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru wedi cyflawni gwiriadau diwydrwydd dyladwy y byddent yn disgwyl i'r swyddfa ranbarthol fod wedi'u cyflawni, sy'n gwneud y broses yn hyd yn oed yn fwy rhwystredig.'

A chredaf mai dyna sydd wrth wraidd y mater hwn, y dylid gwneud llawer o'r heriau a'r trylwyredd, y mae'r adroddiad, a luniwyd gan Sir Benfro, yn honni nad oedd ar waith, ar lefel leol ac ni wnaed hynny ar y lefel leol. Mae'r achosion wedyn yn cael eu hanfon at y gwahanol Lywodraethau, sy'n gorfod eu gwrthod oherwydd nad ydynt yn barod, sy'n creu camddealltwriaeth a thensiwn pellach ac yn tanio'r elfen o amheuaeth a welwyd. Pe bai ganddynt y set sgiliau a'r dull portffolio wedi'i wreiddio, byddent yn gallu cyflawni'r gwiriadau hynny ar ei gilydd, yn hytrach na'u rhoi i ni i'w harchwilio a chyflwyno'r achosion busnes yn gynamserol, a chredaf mai dyna oedd wrth wraidd y broblem mewn gwirionedd. Felly, mae'n ddyletswydd arnom yn awr i ailosod y ffordd y mae'r fargen hon wedi cael ei gweithredu i roi'r cyfle gorau iddi lwyddo ac i helpu'r awdurdodau lleol i gynnal y gwiriadau hynny eu hunain.

Mae'n crybwyll, unwaith eto, fel y gwnaeth ddoe, y ffaith bod yr Egin wedi'i lenwi ac wedi agor yn swyddogol a'r ffaith nad yw'r cyllid wedi'i ryddhau. Unwaith eto, deallaf fod y cyllid y fargen ddinesig ar gyfer cam 2 o'r Egin. Cam 1 yr Egin sydd wedi agor a'i lenwi, nid cam 2. Felly, credaf fod camddealltwriaeth yno ynghylch pa brosiectau rydym yn sôn amdanynt.

Mae'n gofyn a fydd cyfarwyddwr portffolio yn ei le erbyn diwedd mis Ebrill 2019. A yw hynny'n realistig? Nid wyf yn credu ei fod yn realistig. Gallem fwrw ymlaen â phenodi rhywun wrth gwrs, ond credaf ei bod yn hollbwysig penodi'r person cywir i'r swydd hon. Felly, credaf y dylem fod yn fwy hael yn y ffordd yr edrychwn ar y terfyn amser hwnnw a awgrymwyd.

Mae hefyd yn gofyn a ydym wedi trafod gyda'r brifysgol. Wrth gwrs, nid yw'r brifysgol yn bartneriaid yn y fargen ddinesig; maent yn bartneriaid yn rhai o'r prosiectau o fewn y fargen ddinesig. A gan ein bod bellach yn symud tuag at ddull portffolio, mater i'r fargen ddinesig eu hunain yw penderfynu sut y maent yn addasu ac yn newid yr ystod gyfredol o brosiectau sydd ganddynt yn eu portffolio ac a yw'r un awch yno o hyd i fwrw ymlaen â hwy ai peidio ac a allant basio'r profion sy'n parhau i fod ar waith ai peidio.

Ac yn olaf, Mike Hedges.

Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Ni fyddaf yn ailadrodd unrhyw beth y mae Dai Lloyd neu Suzy Davies wedi'i ddweud, ond a gaf fi ddweud ein bod wedi siarad fel un yn aml ar hyn drwy gydol yr amser? Nid oes llawer o faterion eraill y gallwch ddweud hynny amdanynt. Ond rydym wedi sefyll gyda'n gilydd mewn gwirionedd oherwydd ein bod yn sylweddoli pa mor wirioneddol bwysig yw hyn i economi dinas ranbarth bae Abertawe. A fydd Llywodraeth Cymru yn parhau i ddarparu'r holl gymorth angenrheidiol i ddinas-ranbarth bae Abertawe? Ac os ydym am gynyddu'r gwerth ychwanegol gros yng Nghymru, a yw'r Gweinidog yn derbyn bod angen i ni ddatblygu mwy o swyddi medrus iawn ar gyflogau uchel, sef yr hyn y mae bargen ddinesig bae Abertawe yn ceisio'i wneud? Mae'n golygu cael swyddi sy'n talu mwy i gynyddu ein gwerth ychwanegol gros.

Ie, yn wir. O ran darparu'r holl gymorth angenrheidiol, rydym o ddifrif eisiau i hyn lwyddo. Mae Llywodraeth y DU eisiau i hyn lwyddo. Mae'r Aelodau yma eisiau iddo lwyddo. Mae awdurdodau lleol eisiau iddo lwyddo. Mewn rhai ffyrdd, nid yw o anghenraid wedi'i greu i lwyddo yn y strwythurau rydym wedi'u rhoi ar waith, yn y modd y mynnwyd cael y model busnes pum achos, y mae'r awdurdodau lleol wedi cael trafferth i ymateb iddo—y lefel honno o graffu a thrylwyredd. Credaf mai'r peth pwysig yn awr—. Ac rwy'n pwysleisio, yn yr holl adroddiadau, maent wedi pwysleisio bod beirniadaeth o bob ochr yma.

Cawsom gyfarfod da iawn gydag arweinwyr yr awdurdodau lleol ddydd Gwener, ac ynddo pwysleisiais—ac roeddem yn unfrydol—nad oes dim i'w ennill o pwyntio bysedd yma. Yn amlwg, os ydym eisiau iddo lwyddo mae angen i ni fwrw ymlaen, dysgu'r gwersi, ailffurfio. Dyna'n sicr yw ysbryd Llywodraeth Cymru—ac yn yr holl sgyrsiau rwyf wedi'u cael gydag Ysgrifennydd Gwladol Cymru, Llywodraeth y DU hefyd—wrth fynd ati i gyflawni hyn. Ond yn y pen draw, mae hwn yn brosiect dan arweiniad lleol. Felly, o ran yr holl gymorth angenrheidiol, byddwn yn rhoi pob cymorth a allwn iddo, ond hefyd, yn ysbryd partneriaeth, mae'n rhaid i'r arweinyddiaeth ddod o'r ardal leol, ac nid oddi wrthym ni. Ond mae'n rhaid i ni edrych arno mewn ysbryd o ddatblygu cynlluniau economaidd rhanbarthol a gweithio arnynt gyda'n gilydd yn gyfartal ac fel rwy'n dweud, symud oddi wrth y model plismon tuag at y model partneriaeth.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Weinidog.