Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies. 

Diolch, Llywydd. Mae'n rhaid i rywun gymryd cyfrifoldeb am y ffaith fod Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg wedi llithro i'r sefyllfa o fod yn destun mesurau arbennig, Prif Weinidog. Pwy sydd ar fai?

Wel, mae'r adroddiad a gyhoeddwyd heddiw, Llywydd, yn anodd iawn i'w ddarllen, ac aeth rhywbeth o'i le yn ddifrifol yng ngwasanaethau mamolaeth Cwm Taf. Yr hyn yr wyf i'n credu y mae'r adroddiad yn ei ddangos yw bod methiannau wedi digwydd ar sawl lefel. Methiannau proffesiynol oedden nhw. Mae'r adroddiad yn dangos yn ddiamau bod meddygon a staff clinigol eraill wedi ymddwyn, weithiau, ond nid bob amser, oherwydd y pwysau yr oedden nhw'n gweithio oddi tano, mewn ffyrdd nad ydynt yn gwrthsefyll prawf ymddygiad proffesiynol, bod methiant o ran arweinyddiaeth a bod hynny wedi creu diwylliant o feio y tu mewn i'r gwasanaeth hwnnw a oedd yn golygu pan oedd pobl yn teimlo bod ganddyn nhw rywbeth i'w ddweud, eu bod nhw'n gyndyn o'i ddweud. Mae'n dangos bod systemau wedi methu, felly nid yw'n ymwneud ag unigolion yn unig—mae'n ymwneud â'r ffordd yr ymatebodd y system ei hun i'r pryderon hynny. Ac yna roedd methiant y sefydliad ei hun i weld beth oedd yn digwydd ac yna ymateb iddo'n briodol. Felly, nid wyf i'n credu ei fod mor syml â gallu pwyntio bys at unigolion penodol, gan fod yr adroddiad yn dangos bod y methiannau hynny wedi digwydd ar sawl lefel, a bydd unioni'r pethau hynny yn gofyn am gamau gweithredu ar draws y bwrdd cyfan ac ymhlith y bobl hynny sy'n gweithio iddo.

Wel, rydych chi'n iawn, Prif Weinidog, i gwestiynu arweinyddiaeth ar y mater hwn, ac mae pobl yn cwestiynu arweinyddiaeth eich Llywodraeth chi o dan yr amgylchiadau hyn. A gadewch i mi eich atgoffa, Prif Weinidog, nid dyma'r tro cyntaf i ni godi'r sefyllfa ofnadwy hon yn y Siambr hon. A'r tro diwethaf i mi eich holi ym mis Mawrth, dywedasoch wrthyf nad yw mamau a babanod mewn perygl o dan Gwm Taf mwyach. Pe byddai hynny'n wir, rwyf i'n un o lawer sydd wedi cael fy ngadael yn pendroni pam mae'r Gweinidog iechyd heddiw wedi gorchymyn bod gwasanaethau mamolaeth yn ysbytai Brenhinol Morgannwg a'r Tywysog Siarl yn cael eu gwneud yn destun mesurau arbennig.

Mae'n gwbl amlwg nad oedd gennych chi fel Llywodraeth afael ar ein gwasanaeth iechyd, oherwydd mae eich Gweinidog wedi cyfaddef heddiw yn ei ddatganiad nad oedd yn ymwybodol o ymchwiliad mewnol o fis Medi y llynedd. Oni ddylai eich Llywodraeth fod wedi gwybod faint o argyfwng yr oedd y gwasanaethau hyn ynddo, a pham mae wedi cymryd cyhyd i gyhoeddi'r adroddiad heddiw, o gofio i'r pryderon ffurfiol cyntaf yng Nghwm Taf gael eu hadrodd bron i saith mlynedd yn ôl? A nawr, bydd yn rhaid cynnal adolygiad o 43 o achosion o feichiogrwydd. Onid yw'n wir bod y Gweinidog iechyd a'ch Llywodraeth chi wedi methu am lawer gormod o amser? Mae'n rhaid i chi fod yn fwy tryloyw, Prif Weinidog, gyda phobl Cymru. Yn hytrach nag aildrefnu'r cynllun seddau o amgylch bwrdd y Bwrdd, pwy wnaiff gymryd cyfrifoldeb am hyn nawr mewn gwirionedd?

Wel, Llywydd, y rheswm pam yr ydym ni'n cael y sgwrs anodd iawn hon heddiw yw bod y Gweinidog wedi comisiynu ymchwiliad annibynnol i'r hyn a ddigwyddodd yng Nghwm Taf fis Hydref y llynedd. Ac nid wyf i'n credu bod unrhyw ddiffyg tryloywder ar ran y Llywodraeth o gomisiynu'r adroddiad hwnnw a'i gyhoeddi er mwyn i'r Cynulliad Cenedlaethol allu ei drafod yn yr wythnos gyntaf yr ydym ni yn ôl ar ôl y Pasg. A'r rheswm y comisiynodd y Gweinidog yr adroddiad hwnnw oedd i gydnabod dewrder y menywod a'r teuluoedd hynny yng Nghwm Taf a fynnodd i sylw'r cyhoedd gael ei dynnu at y pethau yr oedden nhw'n gallu eu gweld. A bydd y rhai hynny ohonom sydd wedi cael cyfle i'w ddarllen yn gwybod yn union pa mor rymus a pha mor ofidus yw darllen geiriau'r menywod hynny a adroddwyd i ni wrth iddyn nhw fyfyrio ar y profiadau y maen nhw wedi eu cael. Ac mae camau gweithredu'r Llywodraeth hon wedi eu cynllunio i sicrhau bod argymhellion yr adroddiad hwnnw yn cael eu gweithredu, eu bod nhw'n cael eu gweithredu ar frys ac yn llawn, bod y methiannau a welwyd yn cael eu hunioni, a'n bod yn ailennyn hyder cleifion a staff sy'n dibynnu ar y gwasanaeth hwnnw bob un dydd. Bydd pobl yn defnyddio'r gwasanaeth hwnnw heddiw, bydd pobl wedi trefnu i ddefnyddio'r gwasanaeth hwnnw dros yr wythnosau nesaf, a bwriad y camau y mae'r Gweinidog wedi eu cymryd yw sicrhau y gall y bobl hynny, sydd weithiau o rai o'r rhannau o Gymru gyfan lle mae iechyd yn peri'r problemau mwyaf, sydd â'r anghenion mwyaf—y gall y bobl hynny fod yn ffyddiog bod y gwasanaeth y maen nhw'n ei dderbyn yn un sy'n diwallu'r anghenion hynny.

Ond, Prif Weinidog, mae'r datblygiad diweddaraf hwn yn codi amheuon ynghylch eich arweinyddiaeth chi ac arweinyddiaeth y Llywodraeth hon i redeg ein GIG. Mae'n ffaith drist, onid yw, gyda phump o'r saith bwrdd iechyd ar draws y wlad yn destun mesurau arbennig neu ymyraethau wedi eu targedu, nad oes prin unrhyw beth arbennig neu anarferol yn ei gylch erbyn hyn? Mae'n ymddangos mai dyma'r norm newydd a'r gwirionedd trist i bobl Cymru o dan eich Llywodraeth chi. Mae angen cryn dipyn o adnoddau i fonitro cymaint o wasanaethau yn ddwys. Yn fwyaf nodedig, rydym ni'n nesáu at bedair blynedd erbyn hyn ers i Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr gael ei wneud yn destun mesurau arbennig, sy'n golygu mai dyma'r bwrdd iechyd sydd wedi bod yn destun mesurau arbennig ers y cyfnod hwyaf ym Mhrydain. Felly, sut mae eich Llywodraeth chi yn ymdopi â'r gofynion ychwanegol hyn? Gyda hanes mor beryglus o fethiannau gofal iechyd sefydledig a phrofedig o dan Lywodraethau Llafur a Llywodraethau olynol dan arweiniad Llafur, a allwch chi roi sicrwydd heddiw i bobl Cymru sut yr ydych chi'n bwriadu gweddnewid tynged ein gwasanaeth iechyd yng Nghymru?

Llywydd, nid wyf i'n credu bod yr hyn yr ydym ni wedi ei ddarllen yn yr adroddiad hwn yn nodweddiadol o wasanaethau mamolaeth ledled Cymru. Rwyf i wedi cyfarfod â bydwragedd ym mhob rhan o Gymru. Maen nhw ymhlith rhai o'r gweithwyr iechyd proffesiynol gorau i mi eu cyfarfod erioed ac maen nhw'n darparu gwasanaeth cwbl ymroddedig a phenderfynol i bobl. Gofynnwyd i mi gan arweinydd yr wrthblaid a oedd hyn yn nodweddiadol o'r gwasanaeth a ddarperir gan staff y GIG ledled Cymru ac rwy'n dweud wrtho'n syml nad ydyw, yn fy marn i, ac nid yw'n adlewyrchu fy mhrofiad i o gyfarfod staff rheng flaen ym mhob rhan o Gymru.

Serch hynny, rydym ni'n cydnabod bod pobl ledled Cymru angen sicrwydd nad yw'r hyn a ddarganfuwyd yng Nghwm Taf yn nodweddiadol o'r gwasanaeth y maen nhw'n ei ddarparu. Dyna pam, yn ogystal â'r panel goruchwylio mamolaeth annibynnol y mae'r Gweinidog wedi ei sefydlu, ac yn ychwanegol at y camau sy'n cael eu cymryd i wella effeithiolrwydd arweinyddiaeth a llywodraethiant byrddau yn y bwrdd iechyd lleol hwnnw, y mae'r Gweinidog hefyd wedi cyhoeddi heddiw yn ei ddatganiad y byddwn yn cynnal, ar draws y GIG yng Nghymru, ymarfer sicrwydd, dan arweiniad y prif swyddog nyrsio a'r prif swyddog meddygol, a bydd adolygiad yn ddiweddarach eleni gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru o wasanaethau mamolaeth ledled Cymru. Oherwydd, er nad wyf i'n credu bod hyn yn nodweddiadol o wasanaethau mamolaeth ledled Cymru, mae cleifion ledled Cymru yn haeddu cael y sicrwydd annibynnol hwnnw bod y gwasanaeth y maen nhw'n ei ddarparu yn un y byddem ni yn y Siambr hon yn falch o'i gael ein hunain.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Wrth fynd trwy'r lefelau gwahanol o gyfrifoldeb yn yr achos yma jest nawr, roedd un lefel wnaethoch chi ddim enwi, sef y lefel weinidogol, y lefel lywodraethol—y lefel rŷch chi'n gyfrifol amdani. Does neb wedi ymddiswyddo o ganlyniad i'r methiannau damniol yn y gwasanaeth mamolaeth yng Nghwm Taf, ac eto, does bosib, mae'n rhaid i rywun gymryd cyfrifoldeb, a Gweinidogion sy'n gorfod dal y cyfrifoldeb yn y pen draw. Ac mae hynny'n eich cynnwys chi, Brif Weinidog, achos mae un o'r adroddiadau'n tynnu sylw at bryderon yn dyddio nôl i 2015, a'ch cyfnod chi fel Gweinidog iechyd.

Mae adroddiad mewnol gan fydwraig uwch wedi codi'r llen ar achosion pellach o farw-enedigaethau yn mynd nôl wyth mlynedd na wnaeth y bwrdd iechyd roi gwybod amdanyn nhw, ac mae awduron yr adroddiad, mae'n bwysig i nodi, wedi argymell bod yr achosion hynny yn cael eu gwneud yn destun ymchwiliad hefyd. Nawr, y bore yma mewn cyfweliad â'r BBC, dywedodd mam a wnaeth roi genedigaeth i'w merch yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg y llynedd, ac a fu farw wedyn, y byddai ymddiswyddiad y Gweinidog iechyd yn rhoi peth sicrwydd iddi hi a rhai tebyg iddi hi na fyddai pobl eraill yn y dyfodol yn wynebu'r un dioddefaint, er na fyddai'n dod â'i merch yn ôl. O ystyried y cyfrifoldeb rŷch chi a'ch Gweinidog iechyd yn ei rannu dros y methiannau systemig yng Nghwm Taf, onid y peth cywir i chi fel Prif Weinidog ei wneud yw nid yn unig gofyn i'ch Gweinidog iechyd ymddiheuro wrth y teuluoedd yma ond gofyn iddo hefyd wneud y peth anrhydeddus ac ymddiswyddo?

Wel, dwi ddim yn cytuno â beth mae'r Aelod wedi dweud. Fel esboniais i yn yr ateb i Paul Davies, rŷn ni yn y sefyllfa rŷn ni ynddi heddiw, yn gallu trafod beth sydd wedi digwydd yng Nghwm Taf, achos bod y Gweinidog wedi gwneud yr hyn y mae e wedi ei wneud. 

Ac nid wyf i'n credu, yn bersonol, Llywydd, bod y dyddiau ofnadwy o anodd  y mae'r teuluoedd hynny wedi eu dioddef a'r diwrnod anodd iawn y byddan nhw'n ei ddioddef heddiw—eu bod nhw'n troi at un unigolyn fel y ffordd o ddatrys yr anawsterau hynny. Oherwydd y camau y mae'r Gweinidog wedi eu cymryd y mae'r materion hyn wedi dod i'r amlwg. Oherwydd y camau y mae'r Gweinidog wedi eu cymryd y mae gennym ni adroddiad annibynnol, ac oherwydd y camau y mae'r Gweinidog wedi eu cymryd y mae gennym ni gyfres o fesurau ar waith erbyn hyn i roi sicrwydd i'r teuluoedd hynny am yr hyn sydd wedi digwydd yn y gorffennol ac, i'r teuluoedd hynny sy'n dal i fod angen defnyddio'r gwasanaeth hwnnw, sicrwydd ynghylch safon y gofal y byddan nhw yn ei dderbyn. Rwy'n canmol y Gweinidog am y ffaith ei fod yn cyfarfod â'r teuluoedd hynny yn uniongyrchol, y bydd yn siarad â nhw, y bydd yn clywed ganddyn nhw am eu profiadau, ac y bydd yn gyfrifol am y camau y mae'r Llywodraeth hon wedi eu cymryd. Credaf fod honno'n ffordd well o lawer o ymateb o ddifrif, fel y dylem ni ei wneud, i hanes yr hyn sydd wedi digwydd ac i'r profiadau unigol sy'n sail i'r adroddiad yr ydym ni'n ei drafod y prynhawn yma.

Prif Weinidog, ddoe, fe wnaeth eich Llywodraeth ddatgan argyfwng hinsawdd, yr ydym ni ar yr ochr hon yn amlwg yn ei groesawu ac yr ydym ni'n gobeithio y bydd y Senedd yn ei gymeradwyo drwy ein cynnig yfory. Bydd y rhan fwyaf o bobl o'r farn resymol y bydd cyhoeddiad ddoe yn anghydnaws ag unrhyw benderfyniad dilynol i fwrw ymlaen â llwybr y DU yr M4 a fydd mor ddinistriol i'r amgylchedd. A allwch chi gadarnhau bod y datganiad o argyfwng hinsawdd, gan dybio bod sylwedd iddo ac nad yw'n ddatganol yn unig, yn newid polisi a fydd yn ffactor newydd a pherthnasol yn eich penderfyniad ar yr M4, ac a ydych chi wedi gofyn i swyddogion am gyngor ychwanegol ar y sail honno?

Rydych chi wedi cadarnhau heddiw hefyd na fyddwch chi'n gwneud cyhoeddiad ar y M4 tan yr wythnos gyntaf ym mis Mehefin. O gofio bod eich plaid yn rhanedig iawn ar y mater hwn, onid yw ddim ond ychydig bach yn gyfleus, Prif Weinidog, gohirio’r penderfyniad hwn, y penderfyniad gwerth £2 biliwn cyfan, tan ar ôl yr etholiadau Ewropeaidd? Dywedasoch ddydd Sul eich bod yn ceisio cyngor ynghylch pa un a fyddai'r penderfyniad hwn yn cael ei ddal gan y rheolau ar gyhoeddiadau cyn etholiad. A ydych chi wedi cael y cyngor hwnnw? Ai dyna'r cyfiawnhad dros yr oedi pellach hwn? Ac a wnaeth y cyngor gan swyddogion eich atgoffa chi o'r egwyddorion cyffredinol a nodwyd mewn canllawiau, er y gallai fod yn well gohirio cyhoeddiad mewn rhai achosion, bod angen cydbwyso hynny'n ofalus yn erbyn unrhyw awgrym y gallai'r gohirio ei hun ddylanwadu ar y canlyniad gwleidyddol?

Llywydd, nid wyf i'n credu bod y datganiad o argyfwng hinsawdd yn bolisi newydd i'r Llywodraeth hon nac, yn wir, i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn, gan fy mod i'n credu bod yr egwyddorion amgylcheddol sydd wedi bod yn bwysig ar draws y Siambr hon ac ar draws y cyfnod datganoli yn cael eu crynhoi yn y penderfyniad hwnnw. Wrth gwrs, bwriedir i'r penderfyniad i ddatgan argyfwng ysgogi gweithredu; wrth gwrs y bwriedir iddo dynnu sylw at yr argyfwng; wrth gwrs y bwriedir iddo sicrhau bod Cymru wedi'i lleoli lle byddem yn dymuno gweld Cymru fod wedi ei lleoli, sef ar flaen y gad o ran y mudiad cymdeithasol sy'n datblygu ledled y byd ar y mater hwn, ond nid wyf i'n credu ei fod yn cynrychioli gwahaniaeth mawr o ran polisi. Mae'n crynhoi'r arwyddocâd a'r pwysigrwydd yr ydym ni wedi eu neilltuo i'r amgylchedd, ers cyflwyno'r egwyddor datblygu cynaliadwy yn neddfwriaeth sefydlol y Cynulliad Cenedlaethol hwn. A dyna pam y penderfynasom ni wneud hynny ddoe: gan ein bod ni eisiau gwneud yn siŵr ein bod ni'n cadw'n gyson â'r hanes yr ydym ni wedi ei ddatblygu yn y sefydliad hwn ac yna defnyddio hwnnw i fynd ymhellach fyth.

Felly, mae fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths wedi bod yn ceisio cyngor pellach ar y targedau yr ydym ni wedi eu cyhoeddi hyd yma i weld a oes mwy y gallem ni ei wneud o hyd. Gwn y disgwylir i'r cyngor hwnnw gael ei dderbyn ddydd Iau yr wythnos hon ac y bydd y Gweinidog yn cyfarfod yn uniongyrchol â'r rhai sydd wedi darparu'r cyngor hwnnw, ac wedyn byddwn yn gweld a oes rhagor eto y gallwn ni ei wneud, gan adeiladu ar y 100 o gamau gweithredu yn y cynllun carbon isel a gyhoeddwyd gennym ym mis Mawrth, i wneud mwy fyth i chwarae ein rhan wrth ymdrin ymdrin â'r hyn a allai fod y bygythiad mwyaf, fel y dywedais yn fy ateb i Leanne Wood yn gynharach, i fodau dynol ag yr ydym ni wedi ei wynebu erioed.

Rwy'n gobeithio—ac fe'i dywedaf eto: rwy'n gobeithio, os ydym ni'n mynd i gael yr effaith yr ydym ni eisiau ei chael, y byddwn yn cydweithio ar draws y Siambr hon pan ein bod yn rhannu synnwyr o'r brys a phan rydym yn rhannu synnwyr o'r rheidrwydd i ysgogi gweithredu o fewn y Llywodraeth a'r tu hwnt, i greu'r synnwyr newydd hwnnw o frys sydd ei angen yn ein cymdeithas. Os byddwn yn ei wneud fel hynny, yna bydd gennym ni well siawns o allu mynd i'r afael â'r broblem na phe baem ni'n ei thrin fel rhyw fath o fater gwleidyddol pleidiol.

Cyn belled ag y mae ffordd liniaru'r M4 yn y cwestiwn, yna mae Adam Price yn iawn fy mod i wedi dweud heddiw—rwyf i wedi nodi, fel yr addewais y byddwn yn ei wneud, yr amserlen ar gyfer gwneud penderfyniad ar yr M4. Yn y pen draw, daeth y mater 'purdah' yn amherthnasol. Cefais ragor o gyngor ddoe, a fydd yn arwain at gwestiynau y bydd angen i mi eu harchwilio gyda swyddogion. Felly, ceir rhagor o gyngor a rhagor o gyfarfodydd y bydd angen eu cynnal yn ystod yr wythnosau nesaf. Bydd angen llunio'r dogfennau cyfreithiol wedyn i gefnogi pa bynnag benderfyniad y byddaf yn ei wneud. Bydd yr Aelodau yn y fan yma yn gwybod, fel y dywedodd Adam Price, bod ffordd liniaru'r M4 yn bwnc dadleuol yn ei hanfod, ac mae pa bynnag benderfyniad a fydd yn cael ei wneud yn agored i her gyfreithiol bosibl, felly mae'n rhaid i'r dogfennau cyfreithiol i gefnogi'r penderfyniad hwnnw fod yn y drefn orau bosibl. Bydd hynny i gyd yn cymryd nifer fach arall o wythnosau, ond rwy'n ffyddiog erbyn hyn y byddaf mewn sefyllfa i wneud y penderfyniad hwnnw yn yr wythnos gyntaf ar ôl toriad y Sulgwyn ac y bydd yn cael ei gyhoeddi yma, ar lawr y Cynulliad Cenedlaethol.

Nawr, fel y gwyddom, mae pwyllgor gweithredol cenedlaethol Plaid Lafur Prydain yn cyfarfod nawr i benderfynu ar eu polisi ar ail refferendwm. Nawr, gwn naill ai nad ydych chi'n gwybod neu'n gwrthod dweud sut y bydd eich enwebai ar y bwrdd gweithredol yn pleidleisio, ac mae'n rhaid i mi gyfaddef, a minnau newydd wylio Mick Antoniw yn cael ei gyfweld gan y BBC, nad wyf innau ddim callach ychwaith. Fy nghwestiwn i yn syml yw hwn: beth yw polisi presennol Llywodraeth Lafur Cymru, oherwydd mae'n ymddangos bod rhywfaint o ddryswch? Dywedasoch dros y penwythnos y dylai refferendwm cadarnhau fod yn rhan o'r drafodaeth, a ysgogodd Alun Davies AC i ddweud, gan gyfeirio atoch chi:

Wel nid dyna oedd y polisi y gofynnodd i mi bleidleisio drosto. Fe wnaethom gytuno fel Grŵp Llafur y byddem ni'n pleidleisio dros bolisi a oedd yn cynnwys ymrwymiad cadarn i refferendwm ac mae angen i @fmwales fod yn cyflawni ar y polisi hwnnw.

O ystyried yr anghytuno hwn yn eich rhengoedd eich hun, a hyd yn oed yn eich Cabinet eich hun, a allwch chi egluro'r sefyllfa? Ai polisi presennol eich Llywodraeth yw cefnogi refferendwm cadarnhau unrhyw gytundeb Brexit? Os ceir gwahanol neges gan yr NEC yn Llundain y prynhawn yma, a fydd hynny wedyn yn awtomatig yn dod yn bolisi newydd eich Llywodraeth chi?

Llywydd, dyma'r polisi: os na all Senedd y DU gytuno ar un cynnig amgen sy'n cynnwys bod yn rhan o'r farchnad sengl ac undeb tollau, yna'r unig ddewis sydd ar ôl yw rhoi'r penderfyniad yn ôl i'r bobl. Dyna'r polisi—dyna'r polisi fel y'i nodwyd mewn cynnig a noddwyd ar y cyd gan ei blaid ef a'm plaid innau gerbron y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn gynharach eleni. Dyna'r polisi y pleidleisiais i drosto—dyna'r polisi y pleidleisiodd ef drosto—ac rwy'n falch iawn o allu cadarnhau y prynhawn yma mai dyna yw polisi'r Llywodraeth o hyd.